طرح های قالی ایران بر اساس یک طبقه بند کلی

شاه عباسی

اساس اين طرح را گلهای طراحی شده خاصی تشکيل می دهند که به نام شاه عباسی مشهور شده است.
اين گلهای تجريد يافته، ضمن شاخه و برگها و گاه اسليمی ها و ختائی ها در متن و حاشيه فرش، نقشه اصلی را تشکيل می دهند.
به گروههای فرعی طرح اصلی نامهای ، افشان ، لچک ترنج، ترنجدار، درختي، جانوري، شيخ صفي، طره دار سلسله ای ، شاه عباسی تصرفي، ترنجی طره دار، بوته ای و لچک ترنج کف ساده ، داده شده است 
 
 shahabasi_120417.jpg
اسلیمی


شکل اصلی اين طرح را شاخه های دورانی در ميان برگها تشکيل می دهد. اين شاخه ها، تجريد يافته طرح درخت می باشند.
اسليمی انواع بسيار زياد دارد و معمولا در بيشتر قالبها اين طرح تکرار می گردد اما در بعضی فرشها اين طرح مسلط است . معروفترين اسليمی ها ، اسليمی دهن اژدر است. در اين نوع اسليمی انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می گردد و بصورت فکين اژدها نشان داده می شود و روی ساقه شاخه ها جوانه هايی در نقاط مختلف تزئين شده است که بيشتر اين جوانه ها را اسليم می نامند.
شايد کلمه اسليمی از اسليم به معنای جوانه باشد و شايد هم اين لغت مصغر اسلامی باشد و می دانيم که در هنرهای اسلامی از اين طرح بسيار استفاده شده است. اين طرح نيز به لحاظ تغييرات و دخل و تصرف ها به گروههای فرعی بسيار تقسيم شده است. مانند اسليمي، اسليمی بندي، اسليمی شکسته، اسليمی دهان اژدر، اسليمی لچک ترنج، اسليمی ترنجدار و اسليمی ماري 
 eslimi_120417.jpg


افشان

با آنکه در طرحهای فرش معمولا کليه اجزا و اشکال، به هم پيوسته و مرتبط هستند، گویی قلم نقاش از هنگام شروع طرح تا پايان آن تحرک و ارتباط خود را قطع نساخته است ولی طرح افشان به اين صورت است که گل وبرگها و شاخه ها بطور پراکنده و بدون پيوستگی با يکديگر در متن فرش افشانده شده اند.
به همين علت است که اصل چنين طرحی را افشان ناميده اند. اما در طرح افشان نيز تنوع و تغيير زيادی داده شده است و طرحهای فرعی بسياری از آن منشعب گشته است. مانند افشان اسليمي، افشان ختائي، افشان بندي، افشان شکسته، افشان گل اناري، افشان شاه عباسي، افشان شاخه پيچ، افشان دسته گل، افشان حيوان دار و افشان ترنجدار.
 afshan_120417.jpg


بته جقه

طرح بته ای تجريد يافته درخت سرو است. بته های سرکج فرش ايران که به بته جقه شهرت يافته است. در طرحهای بته ای به اندازه و اشکال مختلف به چشم می خورد. معروفترين طرحهای بته ای عبارتند از بته جقه ، بته شاخ گوزن ، بته ترمه ، بته سرابندی ، بته خرقه اي، بته قلمکار اصفهان ، هشت گل، بته کردستانی يا هشت بته ، بته مير شکسته، بته لچک ترنج ، بته سنندج، بته افشاری و بته بازوبندی و بوته بادامي.
 botejeghie_120417.jpg


درختی

با وجودی که در طراحی فرش اساس کار را شاخه و برگها تشکيل می دهند ولی در طرحهای درختی سعی شده است تا وجه تشابه زياد با طبيعت حفظ گردد. 
در اغلب طرحهای اين گروه درخت و درختچه های كوچك و بزرگ به ويژه به صورت انفرادی تركيب اصلی را تشكيل داده اند و با اجزاء ديگری تركيب شده اند.
طرحهای معروف درختی اينطور نامگذاری شده اند: درختی جانوری يا حيوان دار، درختی سبزيکار يا آب نما، درختی ترنجدار ، درختی سروی و درختی گلداني.
 derakhty_120417.jpg


شکارگاه


مشخصاتی که در مورد طرحهای درختی ذکر شده در طرحهای شکارگاه نيز وجود دارد ، اما در اغلب طرحهای شکارگاه ، حيوانات وحشی در حال شکار نقش بسته شده است.
گروههای فرعی اين طرح عبارتند از : شکارگاه درختي، شکارگاه ترنجدار، شکارگاه قابي، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسري.
 shekargah_120417.jpg


قابی

اين طرح از قابهای چند ضلعی بوجود آمده است و از گروهای فرعی آن قابی اسليمي، قابی قرآنی کرمان يا ستونی را می توا ن نام برد. 
 ghabi_120417.jpg


ترکمن یا بخارا


طرح فرشهای ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در رديف طرحهای ايلی و خاص مردم کوچ نشين است که بطور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود.
ترکمنی قاب يمونی ، ترکمنی شانه اي، ترکمنی غزال گز(چشم آهو)، ترکمنی آخال، ترکمنی چهار قاب، ترکمنی خورجينی و ترکمنی قاشقی طرحهای فرعی اين طرح را تشکيل می دهند.
 torkaman_120417.jpg


ماهی در هم


اين طرح در رديف طرحهای بومی و ايلی است. بافت آن ما نند ساير طرحهای هندسی ذهنی است و از روی نقشه بوجود نيامده است. خوشبختانه زيبايی اين طرح ، طراحان فرش را برآن داشته است که آنرا بصورت يک طرح منظم و مدون و با حفظ ويژگيهای قديمی آن ، پياده نمايند. اين طرح در بيرجند(يکی از شهرهای استان خراسان) بافته می شده و به تدريج به ساير مناطق فرشبافی ايران راه يافت. 
چنانکه امروز از شرق تا غرب و همچنين در نواحی مرکزی ايران يعنی از استان خراسان تا آذربايجان و همدان و اراک رواج پيدا کرده است گروه فرعی منشعب از آن عبارتند از : ماهی هرات ، ماهی فراهان و زنبوري، ماهی سنه يا کردستان ، ريزه ماهی يا خرده ماهی و ماهی درهم بندي. 
 mahidarham_120417.jpg


گلفرنگ

طرح گلفرنگ ترکيبی است از طرحهای اصيل ايرانی با گلهای طبيعی ، مخصوصا گل سرخ. در اين نوع قالی از رنگهای تند و روشن مخصوصا رنگهای سرخ استفاده می شود. گروههای فرعی اين طرح را گل سرخ (لچک ترنج) ، گلفرنگ بيجار ، گلفرنگ بيجار ، گلفرنگ مستوفي، گلفرنگ ترنجدار، گلفرنگ دسته گلو گلفرنگ گل و بلبل تشکيل می دهند.
 golfarang_120417.jpg


محرابی

طرح اصلی محرابی از طرح محراب الهام گرفته شده است و تزئيناتی از قبيل قنديلها و ستونها و سرستونها و گل و برگها به آن اضافه شده است. گروههای فرعی اين طرح بنامهای محرابی درختی ، محرابی گلدانی ستونی محرابی قنديلی ، محرابی گلدانی و محرابی دورنما شهرت دارد. 
 mehrabi_120417.jpg


گلدانی

درطرح گلدانی اغلب شکل گلدان در اندازه های مختلف به چشم می خورد.
گاه يک گلدان بزرگ پر از گل تمام فرش را می پوشاند. گاه چندگلدان کوچک بطور متقارن در اطراف متن و يا دنبال هم سرتاسر متن را فرا می گيرد. گروههای فرعی اين طرح عبارتند از : گلدانی ختائي، گلدانی دوطرفه، گلدانی محرابي، گلدانی سراسری ، گلدانی ظل السلطان(گل وبلبل) ، گلدانی حاج خاتمی ، گلدانی تکراری ، گلدانی لچک ترنج و گلدانی يکطرفه. 
 goldani_120417.jpg


محرمات

در اين طرح كل متن فرش از جهت طولی به چند رديف موازی تقسيم مي گردد ودرون اين رديفها با نگاره هايی همچون بته جقه ، انواع اسليمی و يا ختايی و گل وبرگهای ديگر تزيين مي گردد. به عبارت ديگر متن فرش به صورت راه راه مي باشد.محرمات بته جقه ای معروفترين طرح اين گروه است . اين طرح در بعضی از نقاط ايران به نام قلمدانی مشهور است. گروه های فرعی طرح محرمات عبارتند از قلمدانی سراسري، گل ريز با زمينه يکرنگ و بته با زمينه الوان 
 hendesi_120417.jpg


ایلی

اين طرحها از قديمی ترين و اصيل ترين طرحها در فرشبافی ايران بوده است ومخلوق ذهن قاليبافان بومی است. طبيعت و محيط زندگی آنها به ساده ترين شکلی در طرح اين فرشها منعکس شده است. از نقشه های منظم و مدون پيروی نمی شود و دارای زيبايی دلپسندی است. طراحان فرش اين طرح را از منطقه ای به منطقه ديگر منتقل کرده اند چنانکه از غربی ترين نقطه ايران به شرقی ترين منطقه راه يافته است. گروههای فرعی اين طرحها اغلب منسوب به مناطقی است که طرح ابتدا در آنجا رواج پيدا کرده است و يا به نام اشخاصی است که دارای نفوذ محلی بوده اند و يا سفارش بافت آن را داده اند. نامهای معروف و قديمی اين گروه عبارتند از هيبت لو (مربوط به فارس و آباده) ، قشقايی بته ، افشاري، خاتوني، اردبيل، مزلقان ، خمسه ، ساوه، تفرش، هريس، مهربان، گوراوان، زنجان و مشکين شهر، بختياري، کردي، يلمه، گبه(خودرنگ) ، سيستان، فردوس، سالارخاني، يعقوب خاني، سنگ چوبي، علی ميرزائي، جان بيگي، جانمازي،جوين، موسی آباد، بلوچستان، ويس، قرجه، سنه و دسته گل 
 ili_120417.jpg


هندسی

همانگونه كه از نام طرحهای اين گروه پيداست ، كليه نقوش اين گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاويه دار به وجود مي آيد. گروههای فرعی مهم اين طرح عبارتند از: هندسی بندی قابي، هندسی ترنجدار، هندسی محرمات ، هندسی لچک ترنج (شاخه شکسته)، هندسی کف ساده ، هندسی خطائي، هندسی ستاره(موزاييک)، هندسی خاتم شيرازی و هندسی جوشقاني. 
 mahramat_120417.jpg


طرحهای واگيره ای

منظور از استعمال واژه بندی اين است که يک قطعه کوچک از يک طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تکرار گردد. چون اين قطعات در مرحله تکرار بهم می پيوندند، آنرا بند بندی يا واگره می نامند. نامهای فرعی اين گروه عبارتند از بندی اسليمي، بندی پيچک ، بندی شکسته ، بندی کتيبه ای ، بندی مستوفی ، بندی ورامين يا ميناخاني، بندی قالب خشتی يا لوزي، بندی ترنجدار ، بندی درختی ، بندی قابقابی ، بندی شير شکری يا بازوبندي، بندی سروی ، بندی آدمکی يا ملانصرالدين ، بندی بختياری ، بندی مجلسی ، بندی خوشه انگوری ، بندی شاخه گوزن حيواندار ، بندی خاتم شيرازی و بندی دسته گل 
 bandi_120417.jpg


اقتباسی

اغلب طرحهای اين گروه شباهت زيادی با طرحهای فرش مناطق مرزی ايران وكشورهای همسايه و حتی ساير كشورها دارد و به همين دليل آنها را اقتباسي مي نامند مانند طرحهای قفقازی و گوبلني . 
 eghtebasi_120417.jpg


طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی

اين طرحها از ساختمانها و کاشيکاريها و اشکال هندسی و تزئينی بناها الهام گرفته شده است. در طول تاريخ طراحان فرش در طرحهای اصلی دخل و تصرفاتی کرده و طرحهای فرعی را بوجود آورده اند. معروفترين اين آثار عبارتند از مسجد شيخ لطف الله، محرابی کوفي، مسجد کبود، مقبره شيخ صفي، سردر امامزاده محروق، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشيد، طاق بستان، طاق کسري(ايوان مدائن)، و زيرخاکي. 
 asarebastani%20va%20abneyeh%20eslami_120

تلفیقی

طرحهای اين گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرحهای مختلف بوجود آمده است و دهها و بلكه صدها نوع از آن را مي توان در ميان مناطق مختلف ايران مشاهده كرد. برخی از طرحهای تلفيقی به جهت تلفيق زيبا و صحيح نقوش مختلف ازجذابيت بالايی برخوردارند. اما برخی از آنها ناشی از تلفيق نابهنجار چند طرح مي باشند. گونه های مختلفی از طرحهای تلفيقی را مي توان نام برد مانند لچك و ترنج تلفيقي ، تلفيقی دسته گلي ، تلفيقی گل فرنگ ، تلفيقی هندسی و... 
 


فضل الله حشمتی رضوی
پورتال اتحاديه فرش دستباف ايران در ژاپن
 talfighi_120417.jpg


مطالب مشابه :


طرح های قالی ایران بر اساس یک طبقه بند کلی

قالی - طرح های قالی ایران بر اساس یک طبقه بند کلی - قالی و فرش دستباف




انواع طرح های و نقوش قالی

افق جوشقان قالی - انواع طرح های و نقوش قالی - بررسی ظرفیت ها ویژگی ها و مشکلات مهمترین صنعت




قالی ایرانی

واژه قالی، فرش یا بر متن و حاشیه، نشان از گسترش کاربرد این‌طرح در هنر قالی‌بافی




عیوب احتمالی در بافت فرش،قالی و تابلوفرش

اصیل نبودن طرح: ا گر فرش از روی نقشه هایی که طرح آن با معیارهای خارجی و ناشناخته تهیه شده است




طبقه بندی فرش ها

به علت تعدد مراکز فرش بافی در ایران و طرح های متنوع مورد عمل قالی بافان این مناطق و تقلیدی که




گالری طرح گلیم وقالیچه

نقشه قالی گلیم تابلو فرش - گالری طرح گلیم وقالیچه - فروش نقشه های قالی گلیم تابلو فرش-شانديزي




طرح های قالی

طرح های شكسته و گردان قالی از نظر طراحان و برخی كارشناسان فرش، طرح های قالی به دو شیوه




نمایندگیهای فروش قالی سلیمان در کشور

فرشکده - نمایندگیهای فروش قالی سلیمان در کشور فرش 700 شانه با تراکم 3000 طرح فرش:




برچسب :