مباني حقوق و قانون اساسي

استاد مجیدی
1- معنای لغوی حقوق چیست؟ حقوق جمع کلمه حق است به معنی سزاوار، روا، راستی- حق به معنای توانایی و اختیار قانونی افراد است. حقوق به معنی علمی که از قوانین موضوعه بحث می کند نیز به کار می رود.
2- حق چيست؟ به معناي توانايي و اختيار قانوني افراد است.
3- حق کلی چیست؟ عبارت است از حقی که بدون در نظر گرفتن صاحب آن حق و به حسب وضع مقنن مقرر شده است. مانند حق رای دادن، حق انتخاب شغل ...
4- مفهوم اصطلاحی حقوق چیست؟ حقوق به معنی علم و دانشی که از قوانین موضوعه بحث می کند و در بردارنده مجموع مقرراتی است که بر اشخاص، از این جهت که در اجتماع هستند، حکومت می کند.

5- حقوق را تعریف کنید. انسان موجودی اجتماعی است و باید در اجتماع زندگی کند و طبق اصل تعاون و تقسیم کار اجتماعی با همکاری یکدیگر خواسته ها و نیازهای خویش را برآورده سازد. انسان اندیشمند و با شعور دریافت که حیات و بقاء او در اجتماع با زورگویی و غلبه برخی بر دیگران امکان ندارد و ناچار باید قواعدی بر روابط اشخاص، از جهتی که عضو جامعه هستند، حکومت کند، مجموع این قواعد را حقوق می نامیم.
6- حقوق علم است یا هنر؟ منظور از این جمله چیست؟ علم به معنی آگاهی، شناسایی در مقابل جهل، هنر یعنی تلاش برای رسیدن به هدف خاص برپایه ابداع فکر بشر و شوق رسیدن به کمال مطلوب. برخی براین عقیده اند که حقوق وظیفه کشف و مطالعه‌ي قواعدی را دارد که بر انسان حکومت می کند. یعنی حقوق علم محض است و موضوع آن بررسی حوادث اجتماعی و سیر تاریخی آنها کشف قواعد حاکم بر رویدادهای اجتماعی است. لیکن دولت در هنرحکومت کردن و وضع قانون از شوق رسیدن به هدف ها و آرمان خاص نیز الهام میگیرد. بنابراین برمبنای تعریفی که از علم و هنر شد باید گفت که نظام حقوقی هر دو جنبه را داراست. زیرا در ایجاد قواعد آن از حوادث اجتماعی و آرمانهای اخلاقی هر دو استفاده می شود.
7- حقوق علم است یا فن؟ فن: طرز به کار بستن قواعد، راه و روش و طريقي که موجبات عدالت تامین گردد. برخی علمای حقوق صرفا به تحقیق در دسته بندی قواعد و ساختمان اصلی آنها می پردازند و عملا به شغل قضا و وکالت اشتغال ندارند. عده‌ي دیگر نیز صرفا به امر قضا و وکالت اشتغال داشته و از تحقیق و تتبع باز می مانند. دسته اول از حوادث اجتماعی خود بی اطلاع است و دسته دوم از ریشه و مبانی اصول حقوق باز می ماند. به طور کلی کار مربوط به کشف و تهیه‌ي قواعد حقوق چنان با اجرای آن بهم آمیخته که وظیفه هیچ حقوقدانی را نمی توان محدود به یک از آن دو کرد.
8- مبانی حقوق از چه اصلی تشکیل شده است؟ توضیح دهید. از دو اصل عدالت و تعاون. عدالت: به معنی دوستی، راستی، تساوی، تعادل، برابری،عوض با معوض،(اگر برابر باشد عدالت برقرار است) یعنی قراردادن هر چیز در موضع خودش. تعاون: انسان موجودی اجتماعی است و بر اساس نیاز به امنیت و تامین معاش باید در اجتماع زندگی کند و در این گذر ناچار به تقسیم کار اجتماعی و تعاون و همبستگی تن داده و منجر به ایجاد روابط بین افراد می گردد. این روابط چارچوبی را تحت عنوان قواعد می طلبد که روابط افراد را تنظیم و نظم را در جامعه ترتیب دهد.
9- مکتب حقوق طبیعی و وضعی را توضیح دهید. پیشوایان این مکتب معتقدند که بنیاد و ریشه این مکتب در فطرت و طبیعت است. اصول حقوق طبیعی دائمی و عمومی است و سعادت انسانها را در اجتماع تامین می کند و این اصول با خواست و آرزوی نوع بشر تطبیق دارد. کمال مطلوب انسانهاست و برتر و بالاتر از اراده حکومت است. تغییر ناپذیر و عام است. عقل هرکس بدون هیچ واسطه ای بر آن حکم می کند. آزادی، عدالت، برابری و مساوات از اصول حقوق فطری است. فلاسفه قدیم یونان و حقوقدانان روم از حامیان این مکتب هستند.
10- مکتب تاریخی حقوق را توضیح دهید. پیشوایان این مکتب معتقدند حقوق مثل عادات و رسوم و زبان محصول وجدان عمومی و تحول تاریخی اجتماع است. قانونگذار با تصویب قانون، قواعد حقوق آماده شده را معرفی می کند و عالم حقوق، آن قواعد را دسته بندی و تشریح می کند و اراده افراد هیچ نقش و دخالتی در ایجاد حقوق ندارد. در این مکتب ارزش عرف زیاد است و مقدم بر قانون می باشد.
11- مکتب تحققی اجتماعی حقوق را توضیح دهید. پیشوایان این مکتب عقیده دارند که وجدان اجتماع محور اصلی بنیاد حقوق است و می گویند حقوق باید از طریق مشاهده و تحقیق در حوادث جامعه دریافت گردد. و وجدان عمومی باید در آن اعتبار و قدرت بخشد.
12- مکتب حقوق وضعی را تعریف کنید. پیشوایان این مکتب معتقدند، نظریات مکاتب مختلف برای راهنمایی و هدایت قانونگدار مفید است. ولی آنچه که بالاخره حقوق کشور را تشکیل می دهد مجموع قواعدی است که از جانب دولت وضع و اجراء آن تصمین می گردد.
13- مکتب حقوقی اصالت فرد را توضیح دهید. پیروان این مکتب معتقدند که انسان در زندگی در وضع طبیعی ( وضع بدون دولت) خود آزادی نامحدود دارد و این امر موجب نزاع و کشمکش می شود. پس آگاهانه قراردادی با هم وضع می کنند که دولت حافظ آزادیهای آنها شود و متجاوزان را تنبیه کند. در این مکتب فرد اصیل بوده و آزادی او مقدم بر هر چیز دیگری است.
14- مکتب اصالت اجتماع را توضیح دهید. پیروان این مکتب عقیده دارند روابط حقوقی و اجتماعی مردم متکی به قواعد و اصولی است که از نفس اجتماع بوجود آمده و ادراک و فهم این قواعد و اصول نیز از راه مشاهده و آزمایش و از راه تحقیق در حوادث و اتفاقات حقوقی و اجتماعی امکان دارد.
بر خلاف دیدگاه اصالت فرد، هدف حقوق باید نظم و آسایش عموم باشد و به نیازهای جامعه توجه کند نه فردی، به طور خلاصه اجتماع یک واقعیت است و به جای فرد اجتماع اصل است.
15- دولت چیست؟ در معنی عام و خاص آن را تعریف کنید. دولت به معنی عام که مرادف با حکومت است، شامل تمام سازمانهای اداری و قضایی و قانونگذاری می شود و وصف بارز آن حاکمیت و سلطه در روابط داخلی و بین المللی است. دولت به معنی خاص به مدیران کشور گفته می شود و سازمان های اداری و اجرایی را در برمیگیرد. اداره این سازمانها به طور معمول به عهده هیات وزیران یا رئیس جمهور است.
16- آیا دولت مفهوم حقوقی است؟ از یک سو دولت بر حقوق تکیه دارد و سازمان و وظایف آن را قواعد حقوق معین می کند. از سوی دیگر مبنای مستقیم حقوق دولت است و باید آن را مرکز آفرینش قواعد حقوق شمرد.
17- رابطه دولت و حقوق و تفاوت دولت و حقوق را ذکر کنید. رابطه دولت و حقوق رابطه ای متقابل است که از یک طرف دولت اختیارات و وظایفش را از حقوق می گیرد و از طرف دیگر خود دولت واضع حقوق و قانون است. تفاوت حقوق و دولت: حقوق حاکم بر دولت است و شیوه استفاده از قدرت را معین می کند. نه تنها هیچ دولتی حق تجاوز به قانون اساسی را ندارد، به قواعدی که خود وضع می کند نیزپایبند است.
18- هدف حقوق چیست؟ وضعیت موجود مطابق با نظم اجتماع فرض می شود و باید حفظ گردد، حفظ وضع موجود بر عهده حقوق است و این امر برای همه رشته های حقوقی صادق است
19- اهداف حقوق را نام ببرید. الف- برقراری ثبات ب- تامین امنیت پ- استقرار عدالت
20- منظور از برقراری ثبات چیست؟ یکی از مسائل مهم در جامعه برای فعالیتهای اقتصادی برقراری ثبات در جامعه می باشد. یعنی اینکه قانونگذار از تغییر مکرر قانون خوداری کند تا سرمایه دار بتواند به سرمایه گذاری خود بپردازد و سود حاصل کند.
21- تامین امنیت چیست؟ دومین هدف از حقوق تامین امنیت جانی و مالی است بدین صورت که با وضع قوانین و مقررات، اقدامات پیشگیرانه را انجام و در نهایت با اعمال مجازات امنیت جانی و مالی افراد را برقرار می نماید.
22- استقرار عدالت را توضیح دهید. عدالت در تمام زمانها وضع واحدی داشته، مبادلات جنس به جنس از قدیم ترین دوران تمدن انسانی با عدالت همراه بوده به این ترتیب که لازم بوده هم رضایت معامله کننده رعایت شود و هم عوص با معوض برابر و مساوی باشد. برابری عوض با معوض همه جا قالب عدالت پیدا کرده، تراضی وقتی حاصل می شود که عوض با معوض (در قیمت و ارزش) با هم برابر باشد.
23- «لاضررو لاضرار فی الاسلام» چیست؟ زیان و زیان رساندن در اسلام وجود ندارد.
24- قاعده لزوم عقود «اوفوا بالعقود» چیست؟ به هر پیمانی که می بندید باید وفا کنید.
25- قائده اتلاف «من اتلف مال الغیر فهوله ضامن» چیست؟ هر کسی مال دیگری را تلف کند ضامن آن خواهد بود.
26- قاعده اقدام «الا قدام مسقط الضمان» چیست؟ اقدام انسان به ضرر خود، مسقط ضمان(مسئولیتی به عهده کسی ندارد و او فقط مسئول اعمال خود است) است.
27- قاعده تسلیط «الناس مسلطون علی اموالهم» چیست؟ افراد بر اموال خود مسلطند هر کسی در مال خود حق هر گونه تصرف که مخالف شرع نباشد دارد.
28- اوصاف قاعده حقوقی چگونه قاعده ای است. الزامی بودن، ضمانت اجرا داشتن، کلی و عمومیت داشتن، اجتماعی بودن.
29- جنبه الزامی بودن قواعد حقوقی به چند دسته است؟ نام ببرید. به دودسته الف) قواعد امری(آمره) ب) قواعد تکمیلی
30- قواعد امری (آمره) را توضیح دهید. قواعدی است که رعایت آنها مطلقا الزامی است و افراد اجازه ندارند بر خلاف آن توافق نمایند.
31- اهلیت چند نوع است؟ توضیح دهید. دو نوع: اهلیت تمتع و اهلیت استیفاء. اهلیت تمتع برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می شود.(حق تملک اتباع ایرانی)
اهلیت استیفاء: اجرا، برای کامیابی و بهره مندی از حق، باید شایستگی لازم را کسب کرد. مانند صلاحیت فرد کبیر برای معامله در اموال خود. (عاقل، بالغ، رشید)
32- قواعد تکمیلی (تفسیری) چیست؟ قواعدی است که طرفین می توانند از آنها عدول نموده و ترتیبات مورد قبول خود را جایگزین کنند.
33- معیار تشخیص قواعد امری و تکمیلی چیست؟ این است که هرگاه قانون مربوط به نظم عمومی باشد امری است و در صورتی که هدف از وضع قانون تنها حفظ منافع خصوصی افراد باشد، تکمیلی است.
34- مفهوم نظم عمومی چیست؟(مهم) قوانين مربوط به نظم عمومي، قوانینی است که هدف از وضع آن حفظ منافع عمومی باشد و تجاوز بدان، نظمی را که لازمه حسن جریان امور اداری یا سیاسی یا اقتصادی یا حفظ خانواده است را برهم نزند. نظم عمومی مظهر قدرت و حاکمیت دولت است. از طريق همين قوانين دولت اعمال مجازات مي‌نمايد.
35- ضمانت اجرایی قواعد حقوقی را توضیح دهید. قاعده ای را که اجرای آن از طرف دولت تضمین نشده است نباید در شمار قواعد حقوق آورد. زیرا اگر اشخاص در اجرای آن آزاد باشند و در برابر تخلف خود هیچ مکافاتی نبینند، چگونه می توان ادعا کرد که نظمی در جامعه وجود دارد. بنابراین رعایت قاعده حقوقی از طرف دولت تضمین شده است و تخلف و تخطی از آن از طرف دولت مجازات بر خاطی تحمیل می گردد. همه قواعد حقوقی به نوعی دارای ضمانت اجرا هستند و به طور کلی تحت عنوان ضمانت اجرای کیفری و ضمانت اجرای حقوقی مورد بحث قرار می گیرند.
36- تعريف قاعده حقوقي و ويژگي‌هاي آن را بنويسيد. قاعده حقوقي قاعده كلي و الزام آور است كه به منظور ايجاد نظم واستقرار عدالت، بر زندگي اجتماعي انسان حكومت مي كند و اجراي آن از طرف دولت تضمين مي‌شود. ويژگي‌ها: الزامي بودن، ضمانت اجرايي، كليت و دائمي، اجتماعي بودن
33- رابطه اخلاق و حقوق را بيان كنيد. ريشه بسياري از مقررات اخلاق است: لزوم به وفا‌ء به عهد، ضرر نزدن به ديگران، پاي بند بودن به قراردادها و ... از احكام اخلاقي است كه از طرف قانونگذار تضمين شده و در زمره قواعد حقوقي در آمده است.
34- تفاوت حقوق و اخلاق را بنويسيد. اولا هدف از اخلاق، تزكيه نفس، سعادت، آرامش روحي است. ولي هدف از حقوق، ايجاد نظم، برقراري صلح و عدالت است. ثانيا: در اخلاق ضمانت اجراي دنيوي ندارد ولي ضمانت اجراي اخروي دارد. در واقع قواعد اخلاقي جنبه دروني، و روحي ومذهبي دارد. اما در حقوق هم ضمانت اجراي مادي و اجتماعي و هم ضمانت اجراي اخروي دارد. ثالثا: قلمرو يكساني ندارند: بعضي موضوعها هم مد نظر اخلاق و هم مدنظر حقوق است. ولي در پاره‌اي از موارد مثل دروغ گفتن در اخلاق ناپسند است ولي مجازات ندارد و تنها در موارد خاص مثل شهادت دروغ مجازات دارد.
35- نقش مذهب در حقوق را بيان كنيد. مذهب يكي از مهمترين نيروهاي سازنده حقوق هر جامعه است. قوانين ايران شديدا تحت تاثير مذهب و احكام اسلامي است. كشورهايي كه حكومت مذهبي ندارند و حقوق را از مذهب جدا ساخته‌اند، اثر عقايد مذهبي را در تدوين و اجراي قانون انكار نمي‌كنند.
36- تفاوت حقوق و مذهب را بنويسيد. 1.هدف حقوق، روابط افراد و نظم اجتماعي است ولي هدف مذهب تمام زواياي فردي و اجتماعي زندگي انسان را تحت شعاع قرار مي‌دهد.2. منبع حقوق، قانون است اما منبع مذهب شيعه، قرآن، سنت، اجماع و عقل است.3. ثبوت و پايداري، احكام و مقررات دين و مذهب چون ريشه الهي دارند ثابت و پايدارند. اما حقوق از اين ثبات و پايداري برخوردار نيست.
37- عدالت را تعريف كنيد. عدالت به معني عام: اعتدال در كارها و شامل تمام فضائل (ميانه‌روي است) به معني خاص: برابر داشتن فضيلتي است كه به موجب آن (بايد به هر كسي آنچه را كه حق اوست داد)
38- رابطه حقوق و عدالت را بنويسيد. روبيه: (نظريه عمومي حقوق) مشهور است كه دولتي پايدار مي‌ماند كه اقامه عدل كند و در رفتار خود با مردم جانب انصاف بدارد. قاعده اي را كه مردم با عدالت و انصاف منطبق ندانند هيچگاه به رغبت اجرا نمي‌كنند و براي فرار از اين بي عدالتي به انواع وسايل دست مي‌زنند، پس دولت براي حفظ نظام عمومي و ايجاد آرامش اجتماعي ناگزير است كه تا حد امكان قواعد حقوقي را با عدالتي كه نزد مردم محترم است سازگار كند.
39- عدالت توزيعي چيست؟ توزيع مناصب و مقامات عمومي (روابط بين دولت و مردم)
40- عدالت معاوضي چيست؟ روابط معاملاتي افراد است.
41- منابع حقوق در ايران را نام ببريد. 1. مذهب شيعه اثني عشري، 2. قانون، 3. عرف و عادت، 4. رويه قضايي، 5. دكترين (عقايد علماء حقوق)
42- جمهوري اسلامي ايران چگونه نظامي است. جمهوري اسلامي، نظامي است بر پايه ايمان به خداي يكتا (لااله الا الله) و اختصاص حاكميت و تشريع به او و لزوم تسليم در برابر امر او.
43- قانون چيست؟ قانون در برابر عرف قرار گرفته و مقصود تمام مقرراتي است كه از طرف يكي از سازمانهاي صالح دولت وضع شده است. خواه اين سازمان قوه مقننه يا رئيس دولت يا يك از اعضاي قوه مجريه باشد. ولي در اصطلاح حقوق اساسي ما، قانون به قواعدي گفته مي‌شود كه يا با تشريفات مقرر در قانون اساسي از طرف مجلس شوراي اسلامي وضع شده، يا از راه همه پرسي به طور مستقيم به تصويب مي‌رسد. مراجعه به آراي عمومي بايد به تصويب دو سوم مجموع نمايندگان مجلس برسد.
44- تعريف قانون اساسي: قواعدي كه حاكم بر اساس حكومت و صلاحيت قواي مملكت و حقوق و آزادي‌هاي فردي است وبرتر از ساير قواعد حقوق است.
45- معيار تشخيص قوانين عادي واساسي چيست؟ (مهم) قوانين عادي را مجالس قانونگذاري به اكثريت آراء وضع مي‌كنند و پس از امضا رئيس حكومت، قوه مجريه و قضائيه آن را به موقع اجرا در مي‌آورند. وبراي فسخ آن هم، قوه مقننه مي‌تواند با تصويب قانون جديد قانون سابق را لغو مي كند. اما قانون اساسي را به اين سادگي نمي‌توان تغيير داد. معمولا پس از هر انقلاب و تحول، دولت جديد اساس حكومت واژگون را در هم مي‌ريزد و مبناي تازه‌اي براي حكومت سياسي خود انتخاب مي كند.
46- تصويب نامه يا آيين نامه چيست؟ قواعدي كه از راه همه پرسي به تصويب ملت رسيده باشد جزء قوانين است. بنابراين فقط مصوبات مجلس و نتايج همه پرسي قانون در مفهوم خاص است و تصميماتي كه ماموران قوه مجريه در مقام اجراي قوانين و اداره امور مي‌گيرند؛ تصويب نامه، آيين نامه ناميده مي‌شود.
47- قوانين آزمايشي كميسيون‌هاي داخلي مجلس: براي وضع و اجراي قانون، بحث و گفتگوهاي زيادي ضرورت داشته و گاهي مدتها ادامه مي‌يابد. به همين جهت، در مواردي كه لزوم تحول سريعي احساس مي شود، و ازسوي ديگر حفظ مصالح عمومي و نجات كشور از بحران‌هاي سياسي و اقتصادي بر همه چيز مقدم است. لذا در اينگونه موارد قانون اساسي اجازه داده تا مجلس اختيار قانونگذاري را به دولت و كميسيون‌هاي خاص ‌دهند كه قواعد لازم را تدوين وبه موقع اجرا گذارند و نتيجه كار خود را براي تصويب نهايي به مجلس تقديم كنند.
48- در اينكه مراجعه به آراي عمومي به مصلحت است يا خير؟ چه نظراتي است؟ توضيح دهيد. عده اي مي‌گويند، مسائل سياسي و حقوقي پيچيده و دشوار است و توده مردم توان داوري در باره آن را ندارند. پس ممكن است فريفته تبليغات سياسي شوند و به گمراهي روند و ندانسته به زيان خويش تصميم بگيرند. نتيجه اينكه بهتر است افراد متخصص و كاردان را انتخاب و امر قانونگذاري را به آنان بسپارند. ديگر اينكه مراجعه به آراءت عمومي زمينه را براي ايجاد حكومت استبدادي و محدود ساختن آزادي‌هاي سياسي آماده مي‌كند. حقيقت امر: بايد پذيرفت كه چون در همه پرسي‌ها امكان انتخاب محدود است واراده عمومي با گفتن آري يا نه نمي‌تواند تمام خواسته هاي خود را بيان كند، بهتر است كه تنها براي امور مهم و كلي مورد استفاده قرار گيرد و قانونگذاري را به مجلس نمايندگان و بحث هاي آزاد آنان واگذار كرد.
49- عهد نامه چيست؟ نوشته اي كه در آن قراردادي از قراردادهاي بين‌الملل ضبط شده باشد. در روابط بين دولت‌ها عهدنامه حكم قانون را دارد و تنها ضمانت اجراي موثر در حقوق بين الملل است.
50- مراحل قانونگذاري در نظام جمهوري اسلامي را نام ببريد و به اختصار توضيح دهيد. مرحله تصويب، تاييد، امضاء و انتشار. الف: مربوط به مجلس شوراي اسلامي بوده و گزارش كامل آن را از طريق راديو و روزنامه رسمي براي عموم منتشر شود. شروع رسيدگي مجلس وقتي است كه يا دولت لايحه‌اي تقديم مجلس مي‌كند و يا حداقل 15 نفراز نمايندگان طرحي ارائه دهند. ب: كليه مصوبات مجلس شوراي اسلامي بايد به شوراي نگهبان فرستاده و حداكثر ظرف ده روز از تاريخ وصول مصوبه از لحاظ موازين شرعي و قانون اساسي آن را بررسي و پس از تصويب اعلام نظر مي نمايد. پ: پس از تصويب قانون توسط مجلس، رئيس جمهور آن را امضاء و به صورت قاعده در آمده و قوه مجريه و قضائيه و افراد ملت ملزم به رعايت آن هستند. ت: آخرين مرحله براي لازم الاجرا شدن قانون انتشار آن در روزنامه رسمي است. انجام به عمل و ترك عمل در صورتي است كه به اطلاع عموم برسد.

مباني حقوق و قانون اساسي

مطالب مشابه :

دانلود رایگان مجله اطلاع رسانی کتاب مبانی قانونی شهرداری/قوانین شهر و شهرداری

آزمون استخدامی شهرداری تمامی استانها26شهریورماه سال 93

لیست کمیسیون ها در یک جدول در کتاب مبانی قانونی شهرداریها

مصالح سياسي و مباني حقوق/عبدالصمد خرمشاهي/روزنامه قانون

موسر و معسر از نظر قانون و مبانی فقهی

مبانی حقوق و قانون اساسی در علوم اجتماعی

دانلود رایگان سوالات آزمون مرحله دوم شهرداریها (دیماه 1390)

مباني حقوق و قانون اساسي

مبانی فقهی و حقوقی ماده 768 قانون مدنی