بجستان و آداب و رسوم آن

بجستان کجاست ؟

بجستان شهري است در استان خراسان رضوي و هم مرز با شهرستانهايگناباد- فردوس- مه ولات- کاشمر- و بردسکن. داراي جمعيتي حدودا 50 هزار نفر و متشکلاز يک شهر حدودا 8-7 هزار نفري به نام يونسي و يک دهستان حدودا چهار هزار نفري بهنام مرنديز و روستاها و دهات بسياري که حداکثر جمعيت در انها حدودا 2 هزار نفر حداقل آن 50 نفر و کمتر مي باشد.
از محصولات بجستان - انار - شهرتي جهاني دارد. و قابل رقابت با انار ساوه و حتي ابدارتر و بهتر از ان است.

زعفران و زيرهبجستان نيز داراي کيفيت بالايي از لحاظ استاندار مي باشد.
بجستان داراي مردمانيخونگرم و مهمان نواز است . و تعداد افراد تحصيلکرده اين شهر حتي تا رسيدن به اخريندرجات علمي- تحصيلي(پرفسوري در حوزه دانشگاه- و اجتهاد در حوزه علميه)نشان دهندهفرهنگ بالاي اين خطه ي کويري است.

آداب و رسوم بجستان

بشنو از من شمه اي از وصف سيماي بجستان و رسوم و مردم و از طبع زيباي بجستان [1]

اصولاً تحقيق در فرهنگ عامه و جمع آوري آن در يك محل هر چند كوچك كار آساني نيست. و آن عبارتست از گردآوري فولكلور[2]و دقت در افكار، احوال، عقايد، ذوق، هنر، روحيات، حدود فرهنگ و تربيت مردم و به عبارتي مجموعه آداب و رسوم و عقايد و عادات و افسانه‌ها و حكايات و امثال و ترانه‌ها و اشعار عاميانه است.[3] از آنجائي كه فرهنگ عامه خراسان و بجستان بسيار غني است و آنچه كه در اين فصل مي‌آيد، نمونه‌اي از بسيار و مشتي از خروار است و توسط نگارنده تحقيقاتي هر چند مختصر شده كه بدون شك داراي نقصان و كاستي‌هايي است كه ضمن پوزش از خوانندگان محترم به گزيده اي از مطالب در مورد فرهنگ عامه مردم بجستان اشاره مي شود.

1- آداب و رسوم محلي:

الف) ازدواج و عروسي

به عقيده بجستانيها ازدواج تنها يك وظيفه طبيعي و اجتماعي نيست بلكه يك وظيفه ديني و مذهبي نيز هست. وقتي پسر به سن بلوغ رسيد و امكانات شغلي و اجتماعي او اجازه داد، طبق احكام قرآن و شريعت اسلام بايد ازدواج نمايد. در بجستان و آباديهاي آن پدر ومادر پسر، موظفند كه مقدمات ازدواج او را فراهم كنند. و به اصطلاح دامادش كنند و همينطور خانواده دختر بايد دخترشان را شوهر بدهند.

خانواده پسر سعي مي كند كه عروسي پيدا كند كه نجيب، خانواده دار، سربراه و با هنر باشد و متقابلاً خانواده دختر نيز تلاششان بر اين است كه دامادشان، معتقد، نجيب، و زحمتكش، شاغل و اصل و نسب‌دار باشد.

براي خواستگاري، مادر داماد و چند تن از زنان جا افتاده و نسبتاً مسن كه با داماد خويشي و قرابت نزديك داشته باشند به خانه عروس مي روند و در برخي موارد از جمله مهريه، جهيزيه، و گاهي پيش كشي كه مبلغي پول يا زمين و يا هر شئي قيمتي مي باشد كه از سوي داماد يا پدرو مادر داماد به پدر و مادر عروس تحويل مي‌گردد، عمل مي‌شود. به عنوان مثال داماد بايد لوازم عروسي چون آينه، شمعدان، انگشتر، و مقداري طلا، لباس سر عقد يك جفت كفش براي عروس همراه با چند خوانچه شيرني و ميوه، به هنگام نزديك شدن مجلس جشن عروسي چند كله قند و چند بسته چاي و چندين قالب صابون، تعدادي كيسه حنا، چند متر پارچه، برنج و روغن... را نيز به خانه عروس مي برند. و خانواده عروس هم متقابلاً يك قواره پارچه فاستوني براي داماد در صورت استطاعت يك قواره پارچه فاستوني براي پدر داماد و يك قواره پيراهن و يك جفت جوراب و يك روسري يا پارجه چادري براي مادر داماد به خانه داماد مي فرستند و ... [4] سپس خانواده عروس با استفاده از مواد غذايي فرستاده شده توسط داماد، مجلس شامي ترتيب مي دهند و فاميل طرفين دعوت مي‌شوند و در خانه عروس شام مي‌خورند و سپس عروس را با شادي و هلهله و با گفتن شاباش شاباش (شادباش) به خانه داماد مي‌برند. در مواردي، مراسم با شكوهتر وبا تشريفات بيشتر نيز صورت مي‌گيرد خصوصاً ً‌در روستاهايي همچون زين آباد، مزار و ... كه به شبيه‌خواني و نمايش هم مي‌پردازند. و همچنين در مراسم حنابندان كه معمولاً يك شب قبل از عروسي انجام مي‌گيرد زنان دايره مي‌زنند و باآهنگ مخصوصي اين شعر را مي‌خوانند.

عروس حنا مبيده[5] با دست و پا مبنده حناي راي[6] كاشون چه خوش ادا مبنده.

همچنين با نواي ضرب و دايره همه با هم مي‌گونيد.

يارم حنا مبنده عاشق نما مبنده حناي اصل كاشون به دست و پا مبنده.

وقتي كه خانواده داماد به دنبال عروس مي‌آيند در خانه عروس نوازندگاه آهنگ مبارك باد مي‌نوازند و خواننده اي با صداي خوش و دلكش اين شعر را مي‌خواند.

امشب چه شبي است؟ شب مراد است، امشب

اين خانه پر از شمع و چراغ است امشب بادابادا مبارك بادا انشالامبارك بادا

ب) چهارشنبه سوري:

شب چهارشنبه آخر سال، يكي از شبهاي بسيار دلپذير و شيرين ايراني است. در اين شب مردم شاديها مي كنند و مجالس جشن و سرور بر پا مي‌‌سازند و آداب و مراسم مخصوصي انجام مي‌دهند كه از هر جهت دل‌انگيز و زيباست. اين آداب و مراسم در هر نقطه و هر شهري رنگي مخصوص به خود مي‌گيرد. و مطابق ذوق و سليقه اهالي هر محل به طرز خاصي اجرا مي‌گردد. در گذشته بجستان و روستاهاي آن اين شب را جشن مفصلي مي‌گرفتند و شور و شعف ديگري در آن برقرار بود. در اين شب در بجستان و روستاهاي آن آتش مي‌افروختندو با خوندن اشعار شيرين و گرفتن فال و انجام مراسم ديگر نحوست و بدبختي و پليدي را از خود دور مي‌ساختند و در عوض خوشبختي و تندرستي و طالع نيك براي خود آرزو مي‌كردند.

بجستانيها در شب چهارشنبه آخر سال آنچه كوزه كهنه در خانه داشتند مي‌شكستند و به جاي آن كوزه نو مي‌خريدند و نيز براي تكميل عيش و سرور خود در صورت استطاعت چهاررنگ پلو درست مي‌كردند كه عبارتست از:

رشته پلو، عدس پلو، زرشك پلو، ماش پلو، و مقدار از آن را براي اقوام نزديك خود مانند دختر و نوه و عروس كه در خانه ديگري مسكن داشته باشند مي‌فرستند.[7] دوم مراسم خصوصي، در اين شب مراسم ديگري هم اجرا مي‌گردد كه خصوصي است و در اين مراسم مردها حق شركت در آن را ندارند. و زنها در اين مراسم به گرفتن حاجت و بخت‌گشايي دختران مي‌پردازند.[8] البته بايد توجه داشت كه اين آداب و رسوم در گذشته ازرونق بيشتري برخوردار بود و امروز بسيار كمرنگ است.

در اين مورد كه ايرانيان شب چهارشنبه را چرا براي اينكار انتخاب كرده‌اند.روايات مختلفي است كه مؤلف عقايد و رسوم مردم خراسان در اين زمينه مي‌نويسد:

«آنچه كه در خراسان بيشتر مشهور مي‌باشد و تقريباً اكثر خراسانيها به آن معتقدند اين است كه مختار سردار معروف عرب وقتي از زندان خلاصي يافت و به خونخواهي شهداي كربلا قيام كرد براي اينكه موافق و مخالف را از هم تميز دهد و بر كفار بتازد دستور داد كه شيعيان بر بالاي بام خانه خود آتش روشن كنند. و اين شب مصادف بود با شب چهارشنبه آخر سال و از آن به بعد مرسوم شد كه ايرانيان مراسم آتش افروزي را در شب چهارشنبه آخر سال اجرا كنند.»[9]

ج) ختنه‌سوران:

ختنه كردن اطفال يكي از آداب و رسوم قديمي بلكه فريضه ديني است.[10] انجام اين عمل نزد مسلمانان با مراسم باشكوه و مجلس جشن و سرور همراه است كه در هر منطقه و محلي شكل خاصي دارد. و در گذشته و حال هم تفاوتهايي دارد.

در خراسان معمولاً بچه‌ها را سه يا هفت روز پس از تولد ختنه مي‌كردند كه در بجستان هم اين حالت معمول بود. اگر چه امروزه بچه‌ها در سنين بالاتر ختنه مي‌شوند. ولي به هر حال مراسم آن به اين طريق انجام مي‌گرفت كه روزي را معين مي‌كردند و عده‌اي از دوستان و آشنايان گردهم مي‌آمدند ابتدا پسر بچه را به حمام مي‌بردند پس از آن «دلّاك» را مي‌آوردند و در خانه به جشن و سرور و پايكوبي مي‌پرداختند.

دلاك در ميان هياهو و دود اسپند به اتاق مهمانخانه وارد مي‌شد و در كنار طفل مي‌نشست و سعي مي‌كرد كه تيغ دلاكي را از نظر او پنهان كند. اقوام و آشنايان طفل، او را دلداري مي‌دهند و سعي مي‌كنند با سخنان محبت آميز ترس را از دل او بيرون كنند. آنگاه دلاك با حيله و فريب در حالي كه دست و پاي طفل را گرفته و تيكه نباتي بزرگ را در دهان اوست كار را تمام مي‌كند. در طول اين مدت چند نوازنده و خواننده نغمه‌هاي دلپذير محلي مي‌نوازند و اشعار طرب انگيز مي‌خوانند و پس از پايان عمل ختنه اين شور و هيجان افزايش مي‌يابد و تاسه روز ادامه دارد در بعضي از روستاهاي بجستان مثل زين‌آباد اين آداب و رسوم محلي با شور و هيجان غير قابل توصيفي همراه است.

مردم بجستان عقيده دارند، بچه‌اي كه ختنه شده است تا سه روز نبايد آب بخورد و تا چهل روز تنها بماند. چرا كه حالت زائو داشته و نبايد او را تنها گذاشت.

اگر كسي به حكم ضرورت دو فرزند از فرزندان خود را با هم و در يك روز ختنه كند بايد بلافاصله پس از عمل ختنه، خروسي در كنا ر باغچه حياط خود سر ببُرد تا در آن روز(سه خون ريخته شود) و الا يكي از فرزندان او به اجل معلق خواهد مرد.

د) مراسم عزاداري و سوگواري:

هنگامي كه فردي دار فاني را وداع مي‌گويد و به سراي باقي مي‌شتابد مراسم خاصي همچون غسل، كفن و دفن، مراسم تعزيه و سوگواري برايش ترتيب داده مي‌شود كه با بسياري از مراسم مرسوم در خراسان و ايران شباهت دارد.پس از پايان مراسم تدفين، تشييع‌كنندگان به محل مسكوني ميّت آمده و صاحبان عزا را تسليت مي‌گويند و پس از مرگ براي ميّت چندين مجلس سوگواري در مسجد شهر يا آبادي ترتيب مي‌دهند و خويشان و دوستان ميّت به مجلس سوگواري آمده با خواندن سوره فاتحه براي روح مرده طلب مغفرت مي‌كنند. و با گفتن جملاتي نظير، تسليت عرض مي‌كنم، خداوند رحمت كند، غم آخرتان باشد، خدا به شما صبر عنايت كند و... به بازماندگان وي سرسلامتي مي‌دهند.در تمام مدتي كه مجلس ترحيم منعقد است يك خطيب به همراه قاري قرآن مجلس را اداره مي‌كنند. خطيب به محض ورود مردم به مسجد به ذكر كلمه فاتحه و اخلاص و صلوات مي‌پردازد و خوش‌آمد مي‌گويد و پس از آرامش مجلس، قاري به قرائت قرآن ادامه مي‌دهد. در پايان مجلس نيز واعظي بر منبر مي‌رود و سخناني در بي‌وفايي دنيا و بي‌ثباتي عالم مادي و... بيان مي‌دارد. علاوه برمجالس مردانه، مجالس ترحيم زنانه نيز توسط يكي از روحانيون اداره مي‌شود . همچنين كساني كه اقوام و خويشان نزديكي در مشهد و يا تهران

مروری بر زندگی بزرگان بجستان در ادوارگذشته

حاج شيخ حسين ابراهيم زاده (منتظری) بجستانی

حاج شيخ حسين ابراهيم زاده (منتظری) بجستانی در سال ۱۳۵۸ ه- ق در مشهد متولد شد در مهد علم و کمال پرورش يافت و دروس سطح و خارج را نزد اساتيد بزرگ ان زمان به پايان رسانيد و در سال ۱۳۴۱ه-ش از مشهد به تهران رفت و در خيابان شهباز جنوبی با منطقی پرشور و حرارت به تبليغ احکام و نشر معارف اسلامی پرداخت و در مسجد رضوان اقامه جماعت و تنوير افکار می نموداز اثار وی می توان به ((کشکول المخلاه-سيائک الذاهب- توسعه مسجد رضوان )) را نام برد خدايش رحمت کند ان شالله ......... مرحوم سيد صدرالدين سجادی فرزند اقا سيد حسين پيشنماز از جمله روحانيون پرنفوذ بجستانی که کارهای اجرايی متعددی از جمله (( اوردن اولين کارخانه برق با همکاری تعدادی از بجستانيان از جمله مرحوم حاج ميرزا حبيب شفاعی و حاج عبدالجواد عظيمی با طراحی مهندس کاظم کاظمی بجستانی- راه اندازی اولين دبيرستان دخترانه در بجستان- و جاده بجستان- فيض اباد )) ايشان در سال ۱۳۴۵ ه-ش وفات می يابند و در مشهد به خاک سپرده می شوند ...... مرحوم حاج ميرزا احمد شريف نيز از روحانيون پرنفوذ دوران رضاشاه در مناطق تربت حيدريه - گناباد- فردوس- و بجستان بودند ايشان در فاصله سالهای ۱۳۱۴-۱۳۲۰ در بجستان دفتر ازدواج و طلاق داشتند وبه طب قديم هم اشنايی کامل - به طوريکه بيماران زيادی برای درمان نزد ايشان می رفتند

ايت الله حاج سيد هادی حائری خراسانی( بجستانی)

ايت الله حاج سيد هادی حائری خراسانی( بجستانی) در شب جمعه ماه ذی الحجه سال۱۲۹۷ ه-ق در سامرا متولد می شوند پدرشان حاج سيد علی نيز از بزرگان عصر خود بو ده اند ايشان در هفت سالگی به مدرسه می روند و به دليل هوش و استعداد بالقوه خود قران و کتابت را در کمتر از يک سال فرا می گيرند سپس در کربلا به تحصيل صرف و نحو می پر دازند پس از چند سال از علوم مفيده فارغ التحصيل می شوند و به تدريس و تربيت طلاب حوزه های علميه مقدس نجف و سامرا می پردازند و پس از چند سال پژوهش و تحقيق به درجه رفيع اجتهاد نائل می اينداز اين مجتهد گرانسنگ کتب و مقالات فراوانی به يادگار مانده است که از ان جمله اند((اجوبه الکراده-الحجه البالغه-ذخيره المعاد-رساله فی جواز التشابيه-رساله فی وجوب الحجاب حتی الوجه و الکفين - المعجزه و الاسلام )) ايشان از ذوق و قريحه ادبی نيز برخوردار بو ده اند که کتاب سبع المثانی گواه اين مدعا است و سر انجام اين مجتهد مسلم حوزه در ۱۲ ربيع الاول سال ۱۳۶۸ هجری- قمری وفات می يابند و در شمال صحن کربلا ( ايوان مرواريد ) مدفون می گردند روحشان شاد و يادشان گرامی باد لازم به ذکر است فرزند ارشد ايشان اقای دکتر سيد مهدی حائری ساکن سانفرانسيسکو امريکا هستند و برادران اين عالم بزرگوار اقای سيد محمد پارسا که فرماندار شهرستان طبس بو ده اند سپس به مشهد منتقل و در انجا فوت می شوند و در جوار منور و ملکوتی و مطهر اقا امام رضا (ع) دفن می گردندبرادر ديگر ايشان اقای سيد نورالدين علوی(پارسا)که مسئوليت های متعددی از جمله رياست اداره فرهنگ و اموزش بجستان و اداره اوقاف و معارف کاخک و بجستان را بر عهده داشته اند و اقای سيد ضياالدين علوی که بنيانگذار فرهنگ نوين در بجستان بو ده اند و از مدارج بالای علمی و از سجايای بزرگ اخلاقی برخوردار بو ده اند روح تمام اين بزرگان شاد باشد .

مرحوم ايت الله مدنی

مرحوم ايت الله مدنی اولين امام جمعه بجستان در روز سوم صفر سال ۱۳۴۱ هجری قمری مطابق با سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در شهر بجستان بدنيا امدند در ۶ سالگی به مکتبخانه رفتند و درسن ۸ سالگی وارد دبستان شده و تا کلاس ششم ابتدايی ادامه دادند در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی که هنور ايران تحت اشغال متفقين بود برای ادامه تحصيل رهسپار مشهد مقدس شدند و در انجا از محضر اساتيد بزرگواری همچون حجه الاسلام والمسلمين اديب نيشابوری ( رحمه الله عليه) مرحوم حاج ميرزا احمد يزدی ايت الله حاج شيخ هاشم قزوينی (ره) و عالمان جليل القدر مرحوم ايت لله ميلانی و ايت الله ميرزا جواد اقا تهرانی کسب فيض نمودندو تا سال ۱۳۳۶ هجری شمسی به تحصيل ادامه دادند و بعد از ان به تقاضای مکرر مردم بجستان به وطن خويش بازگشتند و امامت نماز جماعت در مساجد را بر عهده گرفتند و به راهنمايی مردم در عرصه های مختلف همت گماشتند که اين امر در مبارزات مردمی عليه رژيم طاغوتی پهلوی به اوج خود رسيد و بيشتر نمود پيدا کرد و در تاريخ ۱۹/ ۱۲/ ۱۳۶۰ از سوی مرحوم امام خمينی به امامت جمعه بجستان منصوب شدند تا اينکه سر انجام پس از عمری تلاش و خدمت به مردم در شامگاه سه شنبه پنجم خرداد ۱۳۸۳ پس از ادای فريضه نماز مغرب مرغ روحش قفس تن را شکست و به ملکوت اعلی پيوست روحش شاد و يادشان گرامیباد

اولین پزشک و اولین کارمند بجستان

اولين پزشک بجستان دکتر محمد شريف هستند ايشان در سال ۱۳۳۱ هجری- شمسی وارد دانشکده پزشکی مشهد شدند و در سال ۱۳۳۶ فارغ اتحصيل گشتند بعد در سال ۱۳۴۲ به پاريس رفتند و در سال ۱۳۴۸ با کسب مدرک تخصص داخلی ( گوارش ) به ايران برگشتند و مدتی رئيس بيمارستان شهرستان فردوس ( ۱۳۴۸-۱۳۵۳) و مدتی رئيس بيمارستان در مشهد بودند و در سال ۱۳۶۶ پس از سی سال خدمت به مردم بازنشسته شدند ان شالله به اميد خدا ساليان دراز موفق و مويد باشند ايشان هنوز در مطب خصوصی خود در مشهد پذيرای هموطنان هستند اميدوارم به لطف اقا امام رضا(ع) سرحال و سر زنده باشند ان شالله اولين کارمند بجستان هم خير بزرگ حاج علی اکبر بجستانی مقدم هستند ايشان تاکنون ۷۲ مدرسه در سر تا سر ايرا ن ساخته اند و بعلاوه يک خوابگاه ۱۴ طبقه برای دانشگاه علم و صنعت و يک سالن ورزشی بزرگ برای دانشگاه صنعتی شريف ساخته اند طرح بزرگ ۲ ميلياردی ايشان هم در شهربجستان در دست اجرا است

[1] - آقاي احمدي معلم و شاعر بجستاني

[2]- folklore كه اصطلاحاً به معني دانش و معرفت خلق توده و مردم است.

[3]- شكورزاده، ابراهيم، عقايد و رسوم مردم خراسان چاپ دوم، سروش، تهران 1363 ص 17.

[4] - همان منبع ص 174.

[5] - مي بندد.

[6] - راي = راه

[7] - اين اطلاعات را مرهون خانم نجف زاده هستم.

[8] همان منبع.

[9] - شكورزاده،ابراهيم، همان ص 79.

[10] - شكورزاده، ابراهيم، همان ص 159.

بجستان و آداب و رسوم آن

مطالب مشابه :

بارم بندی ادبیات فارسی تخصصی پیش دانشگاهی چاپ 1391 (قافیه عروض سبک شناسی و نقد ادبی) و ادبیات عمومی

بجستان و آداب و رسوم آن

IP جدید سیستم آبونمان

ثبت نام در دوره ضمن خدمت (آثار شهید مطهری) اردیبهشت1391

از توسعه خدمات پست بانك در روستاهاي استان حمايت مي كنيم

هشدار جدید به دارندگان کارت سوخت

سه خبر خوش بیمه ای برای دفاتر کشور

فروش اقساطي گوشي تلفن همراه

سیستم تولید به هنگام