ادامه مددکاری اجتماعی در زندان

عوامل درون محیطی:

مجموعه عواملی هستند که در داخل زندان می توانند فرایند مددکاری و ارائه خدمات این حرفه را دچار چالش نموده و به مخاطره اندازد که می توان به موارد زیر اشاره نمود :

- کمبود فضای فیزیکی مناسب به منظور انجام مصاحبه های فردی و مشاوره گروهی و بطور کلی فرایند کار با فرد و گروه مددجویان و نبود امکانات و شرایط لازم جهت ارائه خدمات مددکاری تا جائی که در اکثر زندانها مشاهده می گردد چندین نفر مددکار در یک اتاق استقرار داشته و این مسئله مددجو را جهت بیان مسائل محرمانه خود دچار مشکل ساخته و کارمددکار را نیز جهت ایجاد رابطه حسنه مبتنی بر رازداری و اعتماد سازی دچار نقصان می نماید و علی رغم اعلامهای مختلف بصورت کتبی در قالب ارائه مقالات در جراید و همایشهای مرتبط با موضوع مددکاری و چه به صورت شفاهی طی بازدید های مسئولین ذی ربط متأسفانه شاهد تحول و اتفاق جدی و چشمگیر در خصوص ارائه تمهیدات اثر بخش از سوی مسئولین نبوده و نتیجه آن شده که در عمل جهت عملیاتی و اجرائی نمودن آئین نامه مددکاری ( اهداف ووظایف ) دچار ضعف شدید هستیم .

- باستناد تبصره ماده 38 آئین نامهسازمان که مدیران کل هر استان را مکلف نموده تا بودجه ای را به صورت تنخواه جهت جلب رضایت شاکی و بدهی های محکومین مالی تا سقف دومیلیون ریال را در اختیار واحدهای مددکاری هر ندامتگاه قرار دهند این امر عموماً لحاظ نگردیده و در موارد خاص و نادر نیز متأسفانه میزان تنخواه به نسبت حجم تقاضاهای مددجویان بسیار ناچیز می باشد .

- با نگاهی به آمار زندانیان در زندانهای کشور و حجم تقاضاها و مشکلات آنها فراوانی مددکاران اجتماعی شاغل در زندانها جهت ارائه خدمات به مددجویان از حجم بسیار پائینی برخوردار است به عبارتی فراوانی تعداد زندانیان به نسبت مددکاران بیشتر است ، به نقل از ربیعی و اسلامی مقدم (1388) در سال 1386مجموعاً 702نفر به عنوان و نام مددکار اجتماعی در سازمان زندانها به ارائه خدمات به مددجویان(زندانیان )کشور که فراوانی آنها متجاوز از 150000نفر میباشند می پردازند بعبارتی با یک حساب سرانگشتی در ازای هر 213 نفر مددجو یک مددکار .

با توجه به نسبت فوق و اینکه مددجو که مددکار را پل ارتباطی خود با داخل زندان و خارج از آن قلمداد نموده و بعبارتی موجز مددکار را تنها حلال مشکلات خود می داند و بارمضاعف بر دوش مددکار و حتی فراتر از توان وانرژی وی ، چه در پیش خواهد داشت ؟ماحصل آن می تواند چیزی جز ایجاد فشارهای جسمی و روانی ، فرسایش شغلی و حتی زمینه بروز اختلالات شایع روانی در سطح نوروتیک و سایکوتیک باشد؟ البته شایان ذکر و مایه خرسندی و مسرت است که در پیش نویس اصلاحیه آئین نامه اجرائی مددکاری زندانها مصوب1379ضمن تجدید نظر در ساختار مددکاری اجتماعی و با معرفی تیم توانمند سازی (متشکل از مددکار، روان شناس، و کارشناس قضائی) پیش بینی نموده شده که بخشی از وظایف این حرفه که در اصل و ماهیتاً هم در چارچوب تخصصی این رشته نبوده (همچون دریافت و ثبت درخواستهای حقوقی ، پیگیری پرونده قضائی ، ارائه مشاوره و معاضدت های حقوقی و....)که تا بیش از این بر عهده مددکار بوده و مددکاران در بسیاری از موارد ذکر شده خارج از تخصص و دانش رشته تحصیلی و شغلی خود و از طریق خطا و آزمون و یا مطالعات جنبی خود پاسخگوی چنین مطالبات مددجویان در این حوزه بودند و هستند برداشته شود و به کارشناس قضائی واگذار گردد که می بایست در انتظار عملی شدن این اصلاحیه آئین نامه ماند و شاهد بود که تا چه سطحی شکل عملیاتی و اجرائی به خود خواهد گرفت .

- نکته دیگر که می توان از آن به عنوان چالش جدی در تشدید وضعیت آسیب زای مددکاری در زندانها ذکر نمود عدم استفاده صحیح از افراد و نابجا گماری آنان در پست های مددکاری اجتماعی است بطوری که به نقل از ربیعی و اسلامی مقدم ( 1388) از 620پست مددکاری اجتماعی تنها تعداد کمی فارغ التحصیل رشته مددکاری اجتماعی هستند و این عدم دقت در پذیرش و گزینش و بکارگیری افرادی که حائز شرایط نبوده و دارای تحصیلات غیر مرتبط با حوزه کاری مددکاری همچون رشته های الهیات ، مطالعات خانواده ،‌دبیری علوم اجتماعی و...... میباشند خود می تواند سبب ساز بروز موانع و مشکلات در فرایند مددکاری در زندانها گردد و از این رو بر مسئولین ذی صلاح در این حوزه (منابع انسانی ) فرض و شایسته است تا در سیاستگزاریها به منظور تأمین منابع انسانی در این حرفه خطیر اهتمام بیشتری نمایند .

- نکته آخر در بخش موانع درون محیطی باید اذعان داشت که هنوز با گذشت بیش از 30دهه از فعالیتهای مددکاری در زندانها و با همه فرازها و فرودها و کاستی ها هنوز مددکاری و فرد شاغل در این حرفه که در کشور ایران اسلامی روز میلاد حضرت علی (ع)ابر مددکار عالم هستی را به نام این حرفه نامگذاری شده جایگاه واقعی خود را چه در داخل زندان ( بین مسئولین واحدها) و چه در بیرون از زندان ( خاصه مراجع قضائی )آنچنان که شایسته و سزاوار است پیدا ننموده و مددکار در مواردی دچار تداخل نقش و تضاد نقش در برخورد با مددجویان میشود مددکاری که در پرتو سوگندنامه مددکاری و منشور اخلاقی در چارچوب اصول مددکاری بدون چشمداشتی در صدد حل مشکلات مددجویان بر می آید در مواردی در مظان انواع اتهام قرار می گیرد!جائی بسی تأسف است و شایسته است همه مسئولین و اولیای مرتبط با این حوزه همگام با مددکاران در پی شفاف سازی و از بین بردن چنین نگرش ناپسندی نسبت به مددکاران برآیند.

عوامل بیرون محیطی

همسو با عوامل درون محیطی که هر کدام می توانند به نوبه خود ساختار مددکاری اجتماعی در زندان را دچار آسیب نمایند عوامل دیگری در بیرون از زندان نیز اسباب چالش ها و موانعی در فرایند مددکاری می توانند تأثیر گذار بوده و فرایند آن را به مخاطره اندازند از جمله موانع تأثیر گذار بیرون محیطی جدای از عدم پذیرش مددکاری از سوی اطرافیان ( خاصه در مبحث جلب رضایت شاکی خصوصی و اولیای دم که از وظایف مددکاری در آئین نامه پیش بینی شده است) بواسطه عدم شناخت صحیح و ضعف در اطلاع رسانی مراجع ذی صلاح و حتی خود همکاران مددکار در معرفی ، اهداف و شرح وظایف این شغل در سطح جامعه و اقشار مختلف ، مهمتر از آن جایگاه و وضعیت مددکاری و مددکاران در محاکم قضائی است بطوری که علی رغم آن که چه در آئین نامه اجرائی مددکاری مصوب 1379 و چه پس از آن در پیش نویس اصلاحیه آئین نامه مذکور بخشی از امور چون پیگیری پرونده حقوقی که تا پیش از این بر عهده مددکار اجتماعی بوده و از وظایف کارشناس حقوق قضائی لحاظ گردیده است و شرح وظایف پست سازمانی مددکاری تعامل و مراجعه به مراجع قضائی می باشد ونیز در بند 1 ماده 8 پیش نویس مذکور محاکم قضائی و قضات مؤظف به حفظ حرمت تیم توانمند سازی و استماع نظرات کارشناسی و اجرای پیشنهادات آنان در حد مقدورات قانونی شده اند، متأسفانه شاهد تعاملات حرفه ای سازنده و مطلوب از سوی قضات دادگاهها و دادسراها و کارکنان شعبات و اجراهای احکام کیفری ، انقلاب و حقوقی نیستیم تا جائی که در مواردی سوای ازعدم حفظ وصیانت حرمت مددکاری و فرد شاغل در این حرفه ، مددکار مورد تهدید به بازداشت از سوی قضات قرار می گیرد و چنانچه حسب نیاز و درخواستهای مکرر زندانی و فشار مضاعف بر روی مددکار اجتماعی به منظور پیگیری پرونده مددجو(زندانی)چند بار به شعبه ای مراجعه شود در خوش بینانه ترین وضعیت اعلام می دارند که چه رابطه ای با مددجو داشته و از نسبت نسبی یا سببی مددکار با مددجو سؤال می کنند و گاهی مددکار را وکیل می پندارند و متأسفانه تفکیکی بین مددکار و وکیل قائل نبوده و فراتر از آن با برخوردهای سردو منفعلانه ای که شایسته این حرفه و فرد شاغل در آن نیست به وی لقب کار چاق کن یا کار راه انداز می دهند ! در حالیکه تعامل بین مددکار و قضات و سایر کارکنان شعبات در اکثر کشورهای دنیا تعریف ، پذیرفته و تعیین شده است و قضات می توانند در چارچوب قانون از نقطه نظرات کارشناسی مددکاران در صدور رأی نهائی بهره گیرند و این نوع نگرش منفی نسبت به مددکاران جای بسی تأسف همراه تأمل اندیشه دارد. البته ذکر این نکته نیز لازم است که انسان جایز الخطاست و مددکار هم در درجه اول انسان است و ممکن است خواسته یا ناخواسته مرتکب اشتباه و در مواردی نیز سوء استفاده از موقعیت خویش گردد که در جای خود می بایست از طریق مراجع ذی صلاح و مربوط پیگیری و حسب ضرورت مورد بازخواست و مجازات قرار گیرد چه اینکه قدم نهادن در این حرفه به واقع شایستگی ، تعهد، لیاقت و پایبندی به اصول اخلاقی خود را می طلبد و از این رو همان طور که قبلاً نیز ذکر شد و به جهت اهمیت آن مجدد مورد تأکید قرار می گیرد در پذیرش و گزینش داوطلبان این رشته شغلی می بایست دقت و همت تمام و کمال به کار بسته شود.

آیین نامه اجرایی مددكاري اجتماعي سازمان زندانها

مددكاري عبارت است از تلاش در جهت فراهم نمودن زمينه هدايت معنوي و مادي و شناخت تواناييها و مشكلات مددجو و سعي در بهره ور نمودن استعدادها و چاره جويي نارسائيها و مشكلات رواني، ‌اجتماعي و اقتصادي مددجو و تلاش در جهت تطبيق مقتضيات اجتماعي با شرايط فردي مددجو، فراهم آوردن شرايط پذيرش اجتماعي مددجو و سازگاري اجتماعي وي. مددكار: فردي است كه به دانش مددكاري و علوم اجتماعي و مهارت در تنظيم روابط انساني مجهز است و خدمات مددكاري انجام مي دهد. مددجو : مددجويان موضوع اين آيين نامه عبارتند از كليه افرادي كه بر اساس تصميم مراجع ذيصلاح قانوني در زندانها ،‌ بازداشتگاهها، كانونهاي اصلاح و تربيت و مراكز اقدامات تاميني و موسسات وابسته به سازمان زندانها نگهداري مي شوند. محكومان آزاد شده اي كه به مراكز مراقبت بعد از خروج معرفي شده اند و حسب اعلام خود آنان يا مديران واحدهاي ذيربط سازمان زندانها، ‌نياز به رسيدگي، مساعدت يا مراقبت دارند .

تبصره : خانواده افراد مذكور در اين ماده و نيز كليه خانواده هايي كه تحت حمايت انجمنهاي حمايت از زندانيان قرار مي گيرند و نياز آنان به خدمات مددكاري بوسيله مديران انجمنها اعلام مي شود نيز مددجو تلقي مي شوند.

اصول مددكاري اجتماعي

اصولي كه بايد در امر مددكاري رعايت گردد عبارتند از :

اصل قبول يا پذيرش مددجو: مددكار موظف است در هر شرايطي صرف نظر از جنبه‌هاي عقيدتي نژادي ، مالي و غيره مددجو را بپذيرد .

اصل برقراري ارتباط يا ايجاد رابطه : مددكار سعي مي نمايد با برقراري ارتباط (فردي) مددجو را مورد شناسايي ،‌تشخيص و باز تواني قرار دهد .

اصل توجه به كرامت انساني و حفظ شخصيت فرد : مددكار مددجوي خود را فارغ از خصوصيات و اوصاف بروني و دروني پذيرا مي باشد و نيازها و عواطف و شخصيت وي را محترم مي شمارد .

اصل مشاركت در فعاليتها : مددكار بايد تلاش نمايد كه مددجويان را در فعاليتهاي گوناگون شركت دهد تا از اين طريق زمينه بروز استعدادها و خود شكوفايي مددجو فراهم گردد.

اصل راز داري حرفه اي : رازداري حرفه اي به عنوان مهمترين ركن در مددكاري اجتماعي به منظور برقراري اعتماد رعايت ميشود.

اصل خود آگاهي مددكار : مددكار بايد نسبت به ضعف ها و نقاط قوت خود آگاه بوده ، از قضاوت ارزشي و يا دخالت دادن احساسات و افكار خود در رابطه حرفه اي خودداري نمايد.

اصل آزادي فكر و بيان آزادانه افكار : مددكار با ايجاد محيط صميمي و رفتار صريح و بيان آزادانه افكار خود امكان بيان عقايد و ا ظهار دردها و كمبودها و نيازها را براي مددجو فراهم نمايد و خطر طرد شدن ،‌ تحقير و يا مورد خيانت واقع شدن را در مددجو از بين ببرد و بدين ترتيب احساس امنيت را در وي تقويت نمايد .

اهداف مددكاري اجتماعي

اهداف مددكاري اجتماعي عبارتند از :

ايجاد زمينه هاي لازم در جهت اصلاح ،‌تربيت و تهذيب مددجويان با استفاده از كارشناسان امور فرهنگي با تكيه به فرهنگ غني اسلامي و دانش رفتار شناسي انساني .

پيشگيري از آثار سوء ناشي از محبوس شدن فرد .

تلاش در جهت بازسازي شخصيت مددجويان با بهره وري از سنجش استعدادها و ظرفيت هاي آنان.

تلاش در جهت تغيير و تعديل تفكر مددجو و كمك به مددجو در جهت پي بردن به واقعيتهاي زندگي

ايجاد روحيه صبر و توكل و اميد به آينده اي روشن و تلاش در جهت رشد استعدادهاي نهفته به منظور تقويت اعتماد به نفس.

فراهم نمودن فرصت براي مسئوليت پذيري مددجويان و كمك به آنان به شناخت بيشتر با استفاده از امكانات بالقوه و بالفعل .

آماده سازي زمينه هاي بازگشت مجدد مددجويان به زنگي اجتماعي و تسهيل شرايط پذيرش آنان در محيط خارج از زندان .

شناسايي امكانات حرفه اي و استعدادهاي هنري و علمي و فني مددجو و پيشنهاد طرق باز تواني و اشتغال و خودكفايي مالي مددجو .

وظايف مددكاران اجتماعي

وظايف مددكاران اجتماعي به شرح ذيل است :

تنظيم و تشكيل پرونده شخصيتي مددجويان

بررسي مسائل و مشكلات خانوادگي و رفتاري مددجويان راهنمايي و ارشاد و ارائه نظرات مشورتي از طريق مصاحبه ،‌مشاوره و راهنمايي و ...

ارائه نظرات كارشناسي به شوراي طبقه بندي و انضباطي .

تشويق و ترغيب مددجويان به شركت در فعاليتهاي گروهي در زندان .

ارائه نظرات مشورتي به كارشناسان ،‌مسئولين زندان و مقامات قضايي در جهت رفع مشكلات مددجويان با رعايت اصل سلسله مراتب .

ارائه نظرات مشورتي در خصوص مددجويان آزاد شده به مراجع ذيصلاح حسب ضرورت.

شناسايي و اظهار نظر در خصوص مددجويان واجد شرايط جهت معرفي به مراكز مراقبت بعد از خروج به موسسات خدمات اجتماعي حسب ضرورت .

بررسي وضعيت معيشتي و خانوادگي مددجويان از طريق مصاحبه با خانواده آنان و عندالاقتضاء تهيه گزارش از وضعيت زندگي خانوادگي مددجو پس از هماهنگي با رئيس زندان .

جستجوي راه حلها ،‌بهره گرفتن از عواطف در كار ،‌ يادگيري و تمرين جديد .

همكاري با روانپزشكان و روانشناسان تربيتي به منظور شناخت علل ناسازگاري و ناراحتي هاي رواني مددجويان.

ارتباط با مسئولان قضايي ، اداري ، اجرايي و انتظامي به منظور رفع مشكلات مددجو در حدود قوانين و مقررات مربوط، بعد از آزادي مددجو از زندان .

مذاكره با شكات مددجويان و تلاش در جهت آزادي مددجو از زندان .

اتخاذ تدابير لازم به منظور شناسايي مددجويان نيازمند جهت معرفي به انجمن حمايت زندانيان و ساير موسسات حمايتي به منظور دريافت هرگونه كمك .

شناسايي و جلب همكاري افراد خير داوطلب جهت كمك به مددجويان و معرفي آنان به مراجع ذيصلاح.

نظارت بر نحوه فعاليت مدد ياران اجتماعي و بررسي پيشنهادات آنان .

شناسايي مددجويان نيازمند به امكانات توانبخشي و معرفي آنان به واحدهاي مربوطه حسب ضرورت .

تشكيل جلسات گروهي با مددجويان و استفاده از راهكارهاي مناسب جهت ريشه يابي و حل مسائل و مشكلات آنان .

مددكاران بايد طبق سوگند نامه زير سوگند ياد كنند و متن سوگند نامه را امضاء نمايند.

وظايف مددياران اجتماعي :

وظايف مددياران اجتماعي عبارتند از :

اجراي وظايف محوله از سوي مدير زندان، مددكار مافوق از جمله امور ذيل :

كمك به تشكيل و تنظيم پرونده شخصيتي مددجويان با نظارت مددكار اجتماعي حسب ضرورت.

كمك به مددكاران اجتماعي در تشكيل جلسات گروهي با مددجويان و استفاده از راهكارهاي مناسب جهت ريشه يابي و حل مسائل و مشكلات آنان با نظارت مددكار اجتماعي.

تشريك مساعي در درك و تشخيص مشكل مددجويان با مددكار اجتماعي .

كمك به پيگيري پرونده قضايي مددجويان و عندا ل لزوم مطالعه آن با ارائه معرفي كتبي از زندان با نظارت مددكار اجتماعي .

كمك به مددكار اجتماعي در خصوص رضايت شكات .

نگهداري و طبقه بندي كليه گزارشها ،‌ تشكيل پرونده و انجام ديگر مكاتبات مربوط.

جمع آوري درخواستهاي مددجويان و ارائه آن به مددكاران اجتماعي .

مددياران موظفند در جهت انجام ماموريتهاي خود حسب نظر مقامات قضايي ذيربط همكاري لازم را معمول دارند.

سازمان زندانها و اقدامات تاميني و تربيتي كشور مي تواند جهت نيل به اهداف مندرج در ماده ٣ اين آيين نامه از خدمات مددكاران و مدد ياران اجتماعي نهادها و موسسات دولتي و غيردولتي و ساير اشخاص حقيقي به صورت افتخاري استفاده نمايد .

تشكيلات:

١ـ در هر زندان واحد مددكاري با حضور تعداد كافي مددكار و مدد يار تشكيل مي شود .

٢ـ نظرات كارشناسي مددكاران بايد به طور جدي ملحوظ نظر شوراي نظر شوراي طبقه بندي زندان و قاضي ناظر زندان قرار گيرد .

٣- محاكم و قضات اجراي احكام به هنگام پيگيري مشكلات مددجويان بايد حرمت مددكاران را محفوظ داشته و نظرات آنان را استماع و در حد مقدورات قانوني مورد عمل قراردهند .

٤ـ آزادي مشروط زندانيان و عفو و تخفيف مجازات زندانيان و همچنين مرخصي و ملاقات آنان در مواقعي كه مددكاران اجتماعي تشخيص مي دهند توسط رئيس زندان پيگيري خواهد شد.

٥ ـ انجمن حمايت زندانيان، اداره بهزيستي و ساير موسسات خيريه در حد مقدورات با مددكاران با مددكاران اجتماعي همكاري مي كنند.

واحد مددكاري آمار فعاليتهاي ماهيانه خود را در ٣ نسخه تهيه و به مدير واحد خود اداره كل اقدامات تاميني سازمان زندانها و اقدامات تاميني و تربيتي كشور و رئيس دادگستري حوزه قضايي ارسال مي نمايد.

عملكرد مددكاري زندان مركزي اصفهان

مجيد عبدالهي مدير زندان مركزي اصفهان عملكرد يكماهه واحد مددكاري اين زندان را تشريح كرد.

مدير زندان مركزي اصفهان با اشاره به فعاليتهاي مددكاري اين زندان را براساس آيين نامه و دستورالعمل هاي سازماني ذكركرد و گفت : مددكاران در درجه اول تمام سعي و تلاش خودرابايد باهدف جلب رضايت و براي خداوند انجام دهند وهيچ حركت وتلاشي نيكوتر از كاريك مددكار نيست. مجيد عبدالهي مدير زندان مركزي اصفهان عملكرد يكماهه واحد مددكاري اين زندان را تشريح كرد. مدير زندان مركزي اصفهان با اشاره به فعاليتهاي مددكاري اين زندان را براساس آيين نامه و دستورالعمل هاي سازماني ذكركرد و گفت : مددكاران در درجه اول تمام سعي و تلاش خودرابايد باهدف جلب رضايت و براي خداوند انجام دهند وهيچ حركت وتلاشي نيكوتر از كاريك مددكار نيست. وي درادامه اظهار داشت : مددكاران همان فرشتگان آزادي هستند كه باحركت وگامي كه بر مي دارند مي توانند منشاء خير و بركتي براي مددجو باشند. مديرزندان مركزي اصفهان ازجمله اقدامات مهم وريشه اي براي مددجو را معرفي به مراكز حمايتي ، اقدامات رفاهي و...دانست و افزود:درزماني كه مددجودرزندان درحال تحمل حبس است بركسي پوشيده نيست كه خانواده وي خواه ناخواه در مضيقه قرار گيردكه دستورالعمل سازمان زندانها دراين زمينه تمهيداتي همچون معرفي به مراكز حمايتي من جمله مراقبت بعد ازخروج،بهزيستي،كميته امداد،انجمن حمايت اززندانيان،ستاد ديه ومعرفي به مراكز درماني راانديشيده است كه اين كار درحال حاضر در حال انجام است. مدير زندان مركزي اصفهان با اشاره به عملكرد ماه گذشته مددكاري اين زندان افزود:درمردادماه سال جاري يكهزارو دويست و پنج مورد معرفي به مراكز حمايتي،768 مورد هماهنگي جهت اقدامات رفاهي ،يكهزار وهفتصدمورد پيگيري پرونده هاي قضايي واخذ رضايت ازشكات واولياءدم،يكهزارو بيست و دومورد تماس تلفني با مسئولين ،شاكيان و خانواده هاي مددجويان وهمچنين شش هزار و هفتصد و نود ويك مورد تشكيل پرونده مددكاري ،مشاوره و مصاحبه صورت گرفته است .

ادامه دارد....

ادامه مددکاری اجتماعی در زندان

مطالب مشابه :

فنون مصاحبه

مصاحبه در مددکاری اجتماعی

مصاحبه با مدد جو

نحوه مصاحبه با مددجو

تکنیک‌های مصاحبه با بیمار

راهنمای گزارش نویسی در مددکاری اجتماعی

فرم مشخصات مددجو

مددكاري اجتماعي

گزارش بازدید از منزل:

ادامه مددکاری اجتماعی در زندان