بانکداری

به نام خدا

مقدمه :

در بانکداری ( یک )خوانندگان با یکی از وظایف مهم بانک ها آشنا می شوند . بانک ها سه وظیفه اصلی یعنی تجهیز منابع پولی ( جمع آوری سپرده های مردم ) تخصیص منابع ( اعطائ وام و تسهیلات ) و ارائه انواع خدمات بانکی را به عهده دارند و در این درس مفهوم ، انواع ، و روش های جذب پس اندازهای مردم تشریح می شود. قبل از ورود به بحث اصلی تعریف بانک و تاریخچه بانکداری به اختصار بیان می گردد.

تعریف بانک : بانک از واژه آلمانی BANK به معنای نوعی شرکت و برخی نیز معتقدند که از کلمه BANQUE فرانسوی و یا BANCO ایتالیایی که برای نیمکت صرافان به کار برده می شد اخذ و رواج یافته است . بانک های امروزی شکل تکامل یافته موسسات قدیمی صرافی و مراکز ذخیره داراییهای امانی مردم در معابد و اماکن نظیر آن می باشند . بانک را می توان اینگونه تعریف نمود : " بانک موسسه مالی ،انتفاعی ، واسطه ای و امین است که در مسیر توسعه همه جانبه جامعه با تجیهز و تخصیص داراییهای مالی و ارائه انواع خدمات مالی در بازار پول فعال است.

تاریخچه بانکداری در جهان

بانکداری در جهان قبل از میلاد مسیح رایج بوده و در معابد و تجارتخانه ها و سایر مراکز شکل گرفته و در مسیر تاریخی خود به تکامل رسیده است . بانکداری هم زمان با نیاز بشر به تسهیل در مبادلات ، سنجش و ذخیره ارزش و امکان پرداخت های آتی و در نهایت پس انداز و وام متولد شد . بنابراین شروع بانکداری در جهان را نمی توان صرفا به اختراع سکه ( سده هفتم بیش از میلاد در کشور لیدی یا سه هزار سال پیش از میلاد در هند ) و یا اسکناس در سال 1656 میلادی توسط پالمستراخ موسس بانک سوئد وابسته نمود . البته ماهیت بانک با پول گره خورده و بانکی با کارکرد بدون پول را نمی توان تصور نمود هر چند پول در مسیر تاریخی خود از پول کالایی شروع و به سمت پول مجازی در حرکت است.

1- بانکداری در دوره قدیم

الف_ بابل:در امپراطوری بابل معاملات به شیوه ابتدائی آن رواج داشت و حتی در قوانین حمورایی مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده های تجاری ذکر و دستوراتی درباره سرمایه گذاری آمده است.

در شهر بابل تجارتخانه ها و بانک های بزرگی وجود داشت که دادن حواله ، برات و نیز گرفتن ربح معمول بود و میزان ربح 20% بوده و درمواردی به صدی چهل تا چهل و سه می رسید .

معابد این شهر در حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح به عملیات بانکی محدودی مبادرت می ورزیدند و پول را در مقابل و ثیقه اموال غیر منقول پول قرض می دادند .

ب _ یونان: در کشور خدایان و ارباب علاوه بر بانک های خصوصی بعضی از معابد هم به کار صرافی اشتغال داشتند . سپرده های مردم را پذیرفته و به اشخاص وام اعطا می کردند . از جمله معبد دلفی در شهر افسن و بعلت جنگ های مداوم داخلی ، معابد مطمئن ترین محل برای نگاهداری و حفاظت اموال گرانبها و پرارزش به شمار می آمد.

پ _ایران :قبل از دوره هخامنشی ، بانکداری به طرز ابتدائی مرسوم ولی در انحصار معابد و شاهزادگان بود و در زمان هخامنشیان بازرگانی رونق یافت و پول مسکوک رواج یافت . معروفترین این بانک ها اجیبی بود که به مهاجرین یهودی مقیم بابل تعلق داشت و کلیه امور بانکی از قبیل سپرده ، اعطای وام ورهن گرفتن املاک می پرداخت و سرمایه آن برای خرید و فروش منازل ، احشام ، غلامان کشتی های حامل کالا بکار می افتاد.

ت_رم : در اوایل تاسیس دولت رم که وصول مالیات ها به شکل مقاطعه به اشخاص واگذار می شد مامورین غالبا"به شهر ها و موسسات دولتی وام می دادند . در واقع به نوعی بانکداری مبادرت می ورزیدند . بانکدارهای رومی گذشته از تبدیل پول های خارجی به پول های کشور و تعیین عیار آن ها و قبول سپرده و دادن وام ، کار صندوق داری را هم برای مشتریان خود انجام می دادند.

عملیات بانکی بانکداران رومی از بیشتر جهات شبیه به بانکداری کنونی و عبارت بود از افتتاح حساب جاری و مد ت دار به نفع افراد، پرداخت بهره به سپرده های مدت دار ، دادن قرضه بانکی اعم از مصرفی و تجارتی با بهره های متفاوت،رهن و صدور اعتبار نامه نجاری و غیره .

ث _چین : در چین نیز حدود قرن ششم قبل از میلاد بانکداری رواج داشته و اختراع کاغذ ( در حدود 105 سال قبل از میلاد ) از نظر استفاده در عملیات بانکداری اهمیتی بسزا یافت زیرا همین کشف بود که برای اولین بار تهیه اسناد بانکی ، تنظیم محاسبات و نگهداری حساب ها و نقل و انتقال اسناد را به صورتی ارزان و ساده مقدور ساخت .

2- بانکداری در قرون وسطی ( از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی)

در قرون وسطی بانکداری و تجارت به مفهوم آنچه در یونان و امپراطوری روم وجود داشت عملا از بین رفت و پس از سقوط رم یک سیری قهقرائی در عملیات بانکی و سایر مظاهر تمدن بشری پیدا شد . عرف بانکداری با انجام برخی عملیات بانکی توسط اقوام مختلف بخصوص یهودی ها که با استعداد طبیعی این قوم که بیشتر به فعالیت های بانکی پرداخته بودند، حیات تازه ای یافت ولی با مخالفت و تعصب شدید مقامات کلیسا علیه دریافت ربح از افراد و منع مشروط آن درقوم مذهب یهود قرار گرفت. در مذهب یهود منع دریافت بهره منحصرا"به منع دریافت ان از هم کیشان یهودی تعبیر شده، بنابراین عملیات صرافی و بخصوص دریافت بهره در مقابل دادن قرضه از افرد غیر یهود بالامانع رواج یافت .

3- بانکداری در دوره جدید( از قرن پانزدهم به بعد )

با پیشرفت تجارت و داد ستد در سواحل دریای مدیترانه بخصوص در شهر های ونیز و فلورانس و کشف امریکا و راههای دریائی جدید و استقرار روابط بازرگانی بین شرق و غرب کم کم دامنه فعالیت اقتصادی از سواحل دریای مدیترانه به کشور های سواحل اقیانوس اطلس مانند فرانسه ، اسپانیا ، در پرتقال و انگلیس گسترش پیدا کرد . این پیشرفت توام با استفاده روز افزون از خدمات بانکی و در نتیجه ازدیاد حرفه بانکداری بویژه در شهر ونیز بود .با ورود طلا و نقره فراوان از آمریکا و آثار پولی در کشور های مختلف اروپائی از یک طرف و رفع ممنوعیت دریافت بهره در آئین مسیح بر اثر فتوای جان کالون رهبر پروتستانها از طرف دیگر و نیز افزایش فعالیت های بانکی و تکامل آن در فلزات قیمتی و نقل و انتقال وجوه از نقطه ای به نقطه ای دیگر و تسعیر پولهای خارجی با نشر اسکناس تبدیل پذیر به فلز ( طلا و نقره ) بصورت صد در صد باعث رونق بانکداری گردید و محلی برای قبول سپرده های نقدی مردم و دولت گردید .پراخت وام و اعطای اعتبار توسعه پیدا کرد و چک ( پول بانکی ) کم کم جز پول های در گردش شد . فعالیت و قدرت پولی این بانکداران به قدری توسعه پیدا کرد که حتی به پادشاهان وام می دادند و همین توسعه فعالیت و استفاده بیش از حد اعتبارات بانکی به ورشکستگی های متعددی در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی منتهی شد و بالاخره منجر به وضع مقررات قانونی دایر به نفع عملیات بانکداران خصوصی در نشر اسکناس و ایجاد بانک های عمومی ( بانک های مرکزی ) در این عرصه شد.

4- تشکیل بانک مرکزی

در پی گذشت زمان و رشد بی رویه بانک های ناشر اسکناس و عدم نظارت قانونی دولت بر عملیات بانکی موجب گردید تا بانک ها از موازین لازم برای ایجاد تسهیلات اعتباری و پرداخت وام تجاوز کرده و حتی حمایت مالی شرکت های سهامی را بدون محدودیت و بی توجه به عواقب آن در سیستم بانکی پذیرا شوند.

تندروی در اعطای اعتبارات و زیاده روی در پرداخت وام سرانجام موجب توقف و ورشکستگی بانک ها یکی پس از دیگری گردید بطوریکه دخالت نظارت دولت را مستقیم در کار بانکداری الزاما"عملی گردانید .

نیاز جوامع به برپائی بانک های تخصصی که معلول رشد صنعت و پیشرفت اقتصاد کشور ها بود سبب شد که در راستای نظارت دولت بر عملیات بانکی ، انتشار اسکناس را هم بطور انحصاری با تاسیس ( بانک ناشر اسکناس ، بانک مرکزی) بر عهده بگیرد و نظارت مستقیمی هم از طرف قانونگذار بر بانک های ناشر اسکناس نیز اعمال گردد. با این روش قانونی تعدد بانک های ناشر اسکناس سیر وحدت را طی کرد

بعد از جنگ جهانی اول بحرانهای پولی در کشور های مختلف موجب اعتقاد بیشتر به لزوم حفظ ارزش پول از راه نظارت در نشر اسکناس شد .از اوائل قرن بیستم کشورها پذیرفتند که وجود بانک ناشر اسکناس یا بانک مرکزی در هر کشوری می تواند با حفظ ارزش پول و تنظیم حجم اعتبارات و اعمال سیاست های پولی و نظارت بر عملیات کلیه بانک های تجاری و تخصصی از بروز بحران های پولی جلوگیری کرده و نقش اساسی را در رشد با توسعه اقتصادی کشور ایفاد نمایند.

بانکداری در ایران باستان

در ایران باستان در دروان هردوت در پایتخت مادان (هگمتانه) باستان نه تنها داد وستد و بازرگانی، هم از دیر باز بسیار پر رونق بوده بلکه یک نهاد بانکی جهت تسهیل امور تجاری و مبادلات کالایی درآن شهر دایر و فعالیت داشته است . یک لوح بابلی یک سال پس از فتح بابل توسط کوروش (سال ۵۳۷ قبل از میلاد مسیح) نشان می‌دهد که (تادانو) نامی یک پوند و نیم نقره به سکه‌های نیم سیکلی به (ایتی مردوک بالاتو) پسر بنواهه ایدینا وام داده‌است که چند ماه بعد به نرخی که آن زمان در بابل رواج داشت، با سی نه قنطار شاخه‌های خشک خرما و یک سیکل سیم و دوازده (قا) خرما باز پردازد. گواهان سند و ماننده‌های آن در الواح مالی اقتصادی بابل هم دیده می‌شوند، ولی سند مزبور در شهر (آگاماتانو) یعنی اکباتان نوشته شده‌است ایتی مردوک بالاتو خود رئیس بزرگترین بانک بابل و شرکت اگیبی و پسران بود. اسناد مربوط به زمان کورش و کمبوجیه ه (بین ۵۷۵ - ۵۲۰ ق. م) نشان می دهد بانگ اگیبی یهودی در هگمتانه شعبه معتبری داشته است . همچنین موسسات "پسران مورشو و پسران نیپ پورو" و "بانک اجی بی و پسران "متعلق به مهاجرین یهودی مقیم بابل به کلیه امور بانکی مبادرت نموده و در خرید و فروش منازل و احشام غلامان و کشتی های حامل کالا سرمایه گذاری می کردند.

بانکداری در ایران عصر حاضر

1- عملیات صرافی

2- انتشار اسکناس در سال 1266 شمسی 1887 میلادی

سرمایه گذاری خارجی در ایران

1- اولین پیشنهاد خارجی ها برای تاسیس بانک در ایران در سال 1864 میلادی 1243 شمسی از طرف ژان ساوالان به نمایندگی عدهای از سرمایه داران و صرافان بزرگ فرانسوی به دولت ایران (ناصرالدین شاه ) این پیشنهاد اجرایی نشد. .

2- بانک جدید شرق در سال 1266 شمسی 1888میلادی شعبه ای در ایران دایر می کند. مرکزش در لندن و حوزه عملیاتش مناطق جنوبی اسیا بود. در سال 1267 به بانک شاهی واگذار شد. .

3- بانک شاهنشاهی مبتکر ان پاول جولیوس رویتر بود . در 1306 هجری و 1889 میلادی

4- بانک استقراضی روس توسط ژاک پولیاکوف در 1890 میلادی حوزه فعالیت فقط قسمت های شمالی ایران در 22 مرداد 1301 شمسی به دولت ایران واگذار شد. .

5- بانک عثمانی یک بانک انگلیسی با سرمایه مشترک فرانسه و انگلیس در سال 1301 شمسی در تهران همدان و کرمانشاه شعبه باز نموده و در 1334 شمسی به فعالیت خود خاتمه داد.

6- بانک روس و ایران در سال 1305 شمسی از طرف شوروی تاسیس گردید.

بانکداری

مطالب مشابه :

بانکداری

بخش اول: قرارداد اصلی1 فاینانس بانکی

مدیریت ریسک در بانکداری الکترونیکی

انواع حسابهای ارزی و مقررات مربوط به افتتاح و کارکرد آنها

بانکداری متمرکز الکترونیکی(core banking) چیست؟