پیشینه ی تاریخی ده هزار ساله ی سرزمین دهلران

دهلران،یکی از شهرهای غربی ومرزی ایران است که از شهرهای مهم استان ایلام به شمار می رود.این شهر ومناطق اطراف آن چون موسیان وزرین آباد ،دارای سابقه ی تاریخی بسیار کهن وموقعیت جغرافیایی ویژه ای هـســتـنـد که ازدیدگاه راهبردی ،اهمیت فوق العاده ای دارندوازارزش سنتی فراوانی برخوردارند وبه علت این که با ســرزمـین بـیــن النهرین همسایه بوده اند از دیدگاه تاریخی دارای پیشینه ی بسیار ارزشمندی هستند. باستان شناسان با دریافت های باستان شناختی خود،توانسته اند،فقط گوشه کوچکی ازتاریخ پررمز وراز این مــنطقه راآشکارسازند،چون بسیاری از مناطق بـاســتانی آن چـون (گورگورو-Gurgowro،کلاته-kelataوقلعه شواق)ودیــگــرجاهای این سرزمین،کاوش نگردیده اند ونیاز اساسی ومبرمی به پژوهش وبررسی عمیق علمی دارند.کاوش هایی کـه در سرزمین دهلران انجام گرفته ،روشنگر آن است که انسان در این منطقه حدود8000سال پیش از میلاد از دو گونه نبات یعنی گندم وجو ودو گونه جاندار یعنی بز ومیش استفاده کرده اند،فزون براین شواهد به دست آمده به وســیله ی باستان شناسی چون (مارسل دیولافوآ)وهــمــسرش ((جین )) درســال های 1884تا 1886 در تــپــه ی مـوســیـان و (ج.ای.گوتیه)و(جی لامپری)درسال 1913 میلادی در مدتی بیش از دوماه در تپه ی موسیان انجام دادند وهـم چنین آزمایش هایی که به وسیله ی (فرانک هول وکنت وی فلانری)درسال 1961 بر روی تپه های علی کش وچغا سـفـیـد و دیگر مکان های باستانی این منطقه انجام گرفته ،نشانگر ایــن نـکـتـه می بــاشــد که انــســان در فــاصلـه ی میان ۷۰۰ تا ۵۵۰۰ (ق-م) ، دراین منطقه،به اهلی کردن گاو،کشت دانه های گیاهان تازه ای مانند عدس،ماش وکتان توفیق یافته است. هم زمان با این موفقیت بتدریج بعضی از جوامع انسانی به کشاورزی ودامداری پرداختند واززندگی دوره گردی تا اندازه ای دست کشیدن،کاوش های باستان شناسی که در اطراف دهلران صورت گرفته است،آشکار مــی شــود کـه زندگی ده نشینی در جنوب غربی ایران(دهلران ومناطق همسایه )درده هزارسال پیش آغازگردیده.این نکته گفتنی است که ده نشینان پیش از تاریخ دراین منطقه ازراه کشاورزی ،پرورش دام،شکار وگرد آوری نباتات،امرا معاش می کرده اند. با توجه به پژوهشهای باستان شناسی ومردم شناسی ژرفی که در مناطق مختلف ایران انجام گرفته،شیوه ی کوچ نشینی،نخستین شیوه ی زندگی بشر بوده که به آن مبادرت ورزیده است واین شیوه با درنظر گرفتن پژوهش های انجام شده که به وسیله ی کاوش های باستان شناسی به انجام رسیده است ،شاید نخستین منطقه ای که این شیوه زیــسـتی درآن رواج داشته در سرزمین دهلران دیده شده است . می توان تاریخ کوچ نشینی این منطقه را با توجه به دیگر مناطقی که از این روند تاریخی عبورکرده اند به سه دسته مختلف تقسیم بندی کرد: 1- کوچ نشینی ابتدایی : بر اساس پژوهش های پروفسورفرانک هول درمناطق مختلف دهلران(بزمرده ،محمد جعفر ودیگر مناطق می توان نوعی از زندگی کوچ نشینی درحد ابتدایی بازنمایاندکه دردوران میانه سنگی (هزاره ی 12تا6پیش از میلاد)وعهد نوسنگی (هزاره ی 5پ.م)یعنی مدت هشت هزار سال ،شیوه ی عمومی زیست همه ی انــسان ها به ویژه مناطق باستانی دهلران بوده است.این نوع کوچ نشینی،مبتنی برشکار ،دامداری خانگی وگردآوری غــذا بــوده است.پروفسور (هول) در تپه ی چغا سفید دهلران در200 متری زیر سطح دریــا کـاوشــی به انــجــام رســانــد و درآن « ابزار موستری را پیدا کردند( مقصود از ابزار موستری ،طبقه ای از انسان های دوران سنگ قدیمند که افزاروسلاح آنان از سنگ چماق بوده ویک سوی آنها را فقط می تراشیده اند.) 2- جدایی یکجا نشینی از کوچ نشینی : به تدریج برخی ازقبایل کوچ نشین درنواحی مناسب سـکــونت کــردنــد وبــه کشاورزی مشغول شدند وگروهی دیگر،کوچ نشینی را برگزیدند وجامعه به دو گروه کـشــاورز ودامــدار تـقـسـیـم شـد و گرایش به سوی یک جانشینی ازهزاره ی پنجم پیش از میلاد آغاز شد.درحدود 7000 سال پ.م،یا دوران عصرسنگ جدید بودکه تحولی درزندگی مردم غارنشین پیدا شد،بشر توانست که حیوانات را رام نماید وشبانی را پـیـشـیـه ی خــود سازد ودگرگونی وتحولی درزندگی خویش پدید آورد وبه کشاورزی روی آورد وکیفیت خوراک خود را بهتروکامل تر نماید.(شواهدی که از محل های باستانی دردهلران به دست آمده ،روشنگر آن است که گــلــه داران (( کوچ نشینها )) خیلی بیشتر از آن که باستان شناسان تصور می کرده اند از دهکده های کشاورزی جدا گشته اند)حفاریهای باستانی که در محل انجام گرفته،نشان می دهد ایران به ویژه در منطقه ی دهلران وموسیان وتپه ی توله ای در اطراف اندیمشک در چهارمین هزاره ی پیش از میلاد دارای سطح عالی زراعت بوده اند ویکی از کهن ترین کانون های کــشـاورزی در ایران به شمار می رفته اند. 3- کوچ نشینی شبانی: در عصر مفرغ ( هزاره ی دوم وسوم پیش از میلاد ) کوچ نشینی شبانی پدید آمد ودام هـــا، بیشتر سال را در جنگل ها وبیشه زارها سپری می کردند واز بلوط درختان تغذیه می کردند.تــشـکیل اقــوامــی چــون کاسیان که منشأ نژادی لر امروزین هستند ،در این دوره زندگی می کرده اند .این قوم،دام های خود را درتـابـستان بـه مراتع مرتفع کوهستانی زاگرس می بردند ودر زمستان ها در دره ها نگه می داشتند.با بررسی های متعددی که در مناطق باستانی دهلران وموسیان انجام پذیرفته به سبب نزدیکی وهمسایگی با بین النهرین ووجود مکان های مــتــعــدد باستانی که تمدنهای ویرانه های علی کش وبزمرده ،نشانگر این واقعیت تاریخی هستند،این ناحیه خیلی پیش از اختراع ظروف سفالی وجود داشته استودر بررسی هایی که برروی سفال هایی که در تپه های موسیان به وسـیـلـه ((گوتیا)) و ((لامپر))انجام گرفته،نمایانگر خصوصیات ممتاز این سفالهاست.درسال1902و1903 میلادی،هـیــأتـی از بــاســتــان شناسان فرانسوی به سرپرستی ((گوتیا))و((لامپر))برروی تپه موسیان،کاوش هایی به عمل آوردند وبــه نـتـایـجــی از نظر ویژگی سفال ها دست یافتند وپس از آن در سال 1961 میلادی،پروفسور هول با هیأت همراه خــویش،دراطــراف دهلران کاوش های خود را شروع کردندوآثار تمدنی را در زمان های بسیار دور کشف کردند ودوباره در سال 1969میلادی همان هیأت به سرپرستی پروفسور هول در نزدیکی دهلران (( تپه چغا سفید در غرب دهلران ودگر تـپــه های باستانی )) تحقیقات وپژوهش هایی انجام دادند که از دیدگاه جانورشناسی پیش ازتاریخ به نتایج مهمی دست یافتند. دوره ی آبیاری واهلی کردن گاو در دشت دهلران(5500تا4000سال پیش ازمیلاد) دراواسط هزاره ی ششم،مردم بعضی ازنواحی جنوب غربی ایران ( دهلران ومناطق همجوار)،تحولات قاطعی راپشت سر گذاشته که آنها را به سوی زندگی شهرنشینی وافزایش جمعیت سوق داد.سه نوع نوآوری این دوره عبارتند از: 1- آغاز آبیاری.2- آغاز اهلی کردن گاو.3- استفاده بهتر از غلات بوسیله پیوند یا دگرگونی آنها. به طوری که معلوم است آبیاری هنوزبه میزان کمی مورد استفاده قرار می گرفته وگاو را هم فقط به خاطر مواد غذایی نگهداری می کرده اند.ولی 2000 سال بعد استفاده از آبیاری با روش های پیشرفته تر وزراعت غلات اصــلاح شــده واستفاده از گاو نر برای شخم زدن ،بعضی از مردم جنوب غربی ایران را در آستانه ی تمدن قرار داد. این تحولات در قسمتهای کوهستانی لرستان محسوس نیستند.مثلاً نمونه دانه های کربنیزه ی به دست آمده از محل ((باغ نو)) دردره ی خرم آباد که تاریخ آنها را به 4250 سال پیش از میلاد،اثری از آبیاری پیدا نیست ممکن است ساکانان دره های پرآب،آبیاری را امری ضروری ندانسته وترجیح می داده اند به طریقه ی دیم کشت کنند.ولی این مردم ،گاو را اهلی کرده بودند.مهم ترین آثار آبیاری را می توان در قسمت بالایی خوزستان در منطقه دهلران یافت. نحوه ی اسکان در دشت دهلران ،دردوره ی پیش از تاریخ: دراین دوره،دست کم سه نوع عمده ی محل سکونت در جنوب غربی ایران (دشت دهلران) یافت می شود که عبارتند از: 1- دهکده های دایمی که با آبیاری آشنایی داشته ودرمحل هایی که امکان آبیاری میسر است،قرار دارند. 2- دهکده های دایمی که با آبیاری آشنایی نداشته وبه طریقه ی دیم زراعت می کردند.محل این دهکده ها طوری است که با وسایل آن روزی امکان آبیاری میسر نبوده است. 3- محل اردوگاه های دامداران که بیشتر درغارها واقع شده اندوبه نظر می رسد درمواقع مهاجرت ازدره های پست به طرف کوه های لرستان رفته اند. 4- نوع چهارم،دهکده هایی هستند که به وسیله ی صنعتگرانی که به کار صنعتگری مشغول بوده،اشغال می شده اند،از این نوع دهکده ها می توان تل (( ابلیس )) را نام برد که آثار زیادی از ذوب کردن فلزات درآن پیداست واخیراًمورد بررسی قرار گرفته است.بعضی از این نوع اقامتگاه ها در حاشیه غربی فلات مرکزی ایران که دارای مـعـادن مـس هست ،قرار دارند.بدون شک با تحقیقات باستان شناسی دراین منطقه تعداد بیشتری از این دهکده ها پیدا خواهند شد.درقسمت زیرین تپه ی سیلک (( Seyaik)) مس یافت می شود واین محل در نزدیکی معدن مس انارک قرار دارد. نتیجه گیری: به گواهی آثار به دست آمده از13 محل باستانی سرزمین دهلران (هشت تپه از این مجموعه درشمال غربی دهــلـــران دردوطرف رودخانه ی میمه وپنج محل دیگر دربخش جنوب شرقی وشرق وغرب رودخانه دوویرج واقع شــده انــد.) چنین به نظر می رسد که بین 5000تا10000 سال پیش،دشت دهلران برای سکونت گروهای انسانی دردوران پیش از تاریخ مناسب بوده است ومهمترین محل های باستانی این دشت رامی توان تپه های علی کش وچغاسفید نــام بــرد کــه قدیمی ترین آثار را در برداشته اند ومتعلق به دوره ی نوسنگی هستند ومی توان گفت که این تپه ها،باقی مــانــده های قدیمی ترین وشاید جزء اولین دهکده های دائمی باشندکه درتاریخ بشر به وجود آمده اند. دهلران در زمان ساسانیان ،جزیی از ایالت (( ماساباتیک )) یا (( ماسا باتیس – masabatice))بوده که بعداً این واژه به «ماه سبدان» معروف شده وآن شامل آن منطقه از ایلام امروزی بود که از جلگه ایوان درامتداد کوه های زاگـرس تاحد سوزیانا «شوش»گسترش یافته بود .این منطقه با پشتکوه یا استان ایلام امروزی مطابقت دارد.«پلینی» این مـنـطقه را«مزوباتن-mesobaten» دانسته که منطقه ای بوده که از زیر کوه های «کامالیدوس» ورودخانه «اولئوس» قـبل از آن که به طرف دشتهای شوش جاری شود آن را مشروب می ساخته،قرار داشته است«دتونیسیوس»ساکنان این مـنـطقه را«مزاباتی»،بطلمیوس«سامباتایی»نامیده است وبالاخره «دیو دروس» در توصیف لشکر کشی اسکندر نـیــز ازآن بـه «سمینه» یاد کرده است ،این ایالت درزمان تسلط اردشیر بابکان بر ایران «ماه سبذان»نامیده می شد وهـمین صــورت ماه نهاوند وماه بسطام یعنی سرزمین های بسطام ونهاوند یاد شده است،اعراب دو کلمه ی ماه سبدان را با هم تــرکیب کرده وحرف «د» را به «ذ»تبدیل نموده وآن را ماه سبذان نامیده اند.درزمان خلیفه ی سوم ،عثمان،حاکم ماه ســبــذان ،«جیش»بوده است وعایدات سالیانه ی آن دردوره اسلام بالغ بریک میلیون ویک صد هزار درهم بود که بــه بــغــداد ارسال می شد.یاقوت حموی به نقل از ابن مقفع،این ولایت را یکی هفت شهر پهلویان یا پارسیان ذکر نموده است. امروز این ولایت همان استان ایلام می باشد که مرکز آن ایلام است.دهلران در زمان صفویه از موقعیت ســیــاسی و طبیعی ویژه ای برخوردار بوده است واین جایگاه نیز در زمان قاجاریه حفظ شده بود در زمـان حکومت والیان ،عــلی خان،پسرحسن خان والی،حاکم این منطقه بوده است که مالیات های منطقه ی دهلران را کــه ســالانـه دو هــزار قــران احتساب می شده به وسیله ی کدخدایان محلی به والی بزرگ تسلیم می شده است. درهمان زمان موقعیت طبیعی دهلران،شرایط خاصی داشته است و بسیاری از ریش سفیدان محل می گویند که دهلران تا شهرعلی غربی عراق به طور پیوسته از درختان نخل پوشیده بوده وما،درسایه ی همین درختان به کشور عـراق می رفتیم ودراین راستا،«سراوستن هنری لایارد»که طی سفری که درسال 1884 میلادی به این منطقه داشته اســت ،ایــنگونه می نویسد:عصر آن روز به دهکده دهلران رسیدیم ،این روستا در میان نخلستا ن انبوهی واقع شده بــود.ایــنــجــا متعلق به علی خان ،والی لرستان ومحل سکونت همسران فیلی بود.رفقا که مدت ها از دهکده ی خود دور بــودنــد به مجردی که به یک دشت کوچکی مقابل دهلران رسیدند،طبق سنت قومی اقدام به یک رشته نمایش سوار کاری و تــیــراندازی نمودند.دهکده،خالی از سکنه بود واهالی برای چراندن گله ورمه های خود به مراتع زمستانه ی خود کوچ کرده بودند.چون جو به اندازه ی کافی برای اسب هایمان نداشتیم به طرف چند سیاه چادر متعلق به اعـــراب«بنی لام»که درهمان حوالی دیده می شدند،پیش رفتیم .اینان با صمیمیت وگرمی از ما استقبال کردند.رزم آرا درکتاب جــغــرافــیای تاریخی ایران –پشتکوه درسال 1320 خورشیدی از سرزمین دهلران به عنوان یک جلگه ی غیر مشجری نـــام بــرده است ومعلوم می شود که تا سال های پیش از 1320 خورشیدی نخلستان در دهلران وجود داشته از جمله «باغ فرجی» که متعلق به طابفه ی میرهای بیات بوده که بعداًبه طایفه ی ناصرعالی آبدانان داده شد که پس از آن ، عللی چون قطع بی رویه ی نخل ها ، مواد شیمیایی درمنطقه،وجود عوامل مختلفی از جمله گوگرد ونمک درآب گرم دهلران ســبــب شده اند که از نخلستان اثری به جای نماند.درسال 1316 خورشیدی ،دولت وقت بنا بر مصالح سیاسی ونــظــامــی بــه موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت«قانون تقسیمات کشوری » مملکت را به ده استان و49 شهرستان تقسیم نمود ،دراین تقسیم بندی ،ایلام یکی از شهرستان های استان پنجم «کرمانشاهان»قرار گرفت ودهلران نــیــز یــکــی ازشش بخش این استان واقع شد.فرمانداری پشتکوه از سال 1320 خورشیدی یکی از شهرستان های چندگانه ی استان پنجم بوده،درحالی که تعدادی از بخشهای تابعه ی شهرستان ایلام چون دهلران ودره شهر ومــوسـیان بــه خــاک خوزستان ولرستان ملحق شدند ودر پایان پس از چندین بار دست به دست گشتن به ایلام ضمیمه گشتند. مردم سرزمین دهلران تا سال 1314 خورشیدی به صورت عشایر کوچنده زندگی می کردند وپس از تخته قاپو کردن آنها به شهرنشینی روی آوردندوبا گل وخشت خام،دیهی را در جنوب فعلی شهرستان دهلران بنا نهادند وتا سال 1338به صورت بخشداری اداره می شد تا اینکه به واسطه ی موقعیت حساس مرزی وراهبردی که دارا بود بــه وســیله ی دکتر اقبال ،وزیردربار وقت به فرمانداری نظامی تبدیل شد وشهرداری به طور رسمی درسال 1340،درایــن شــهــر افـتـتـاح گردید.درآبان ماه سال 1345خورشیدی،ایران از نظر تقسیمات کشوری به 13 استان و8 فـــرمــانــداری کــل تـقـسـیـم شــدو ایلام در زمانی که مهدی رئوفی،تصدی فرمانداری پشتکوه را برعهده داشت،به فرمانداری کــل ایــلام ولرستان پــشتکوه تغییر نام داد ورئوفی از مقام فرمانداری شهرستان ایلام به فرمانداری کل تغییر مقام داد وبخش های دهلران ،مهران،وبدره ( دره شهر) به شهرستان تبدیل یافتند. رئوفی در سالهای پس از 1343 تصمیم گرفت که شهر دهلران را درکناررود( دوویرج ) بنا کنند،ولی با مخالفت مردم ومقامات کشوری مواجه شد واین امرمنتفی گردید که البته بنا کردن این شهر در کنار رود دوویرج می توانست شرایط زندگی وطبیعی ودسترسی به آب کافی را برای مردم تأمین کند ولی موفقیتی به دنبال نداشت مجدداً ودر سال 1353 به علت تقسیمات جدید کشوری ودر طی این تقسیمات ،فرمانداری کل ایلام به استانداری ایلام وپشتکوه تبدیل یــافــت ودر روزسیزدهم فروردین سال یک هزار وسیصد وپنجاه وسه ،فعالیت استانداری شروع وپس از انقلاب اسلامی ،کــلــمـه پشتکوه حذف شد وفقط به واژه ی ایلام بسنده گردید .هم اکنون دهلران،دومین شهرستان از لحاظ جمعیت و نـخـسـتـیـن شهر استان ایلام از دیدگاه وسعت می باشد که جمعیت آن به صورت تقریبی تا سال 1385، 80000 نفر می باشد .

پیشینه ی تاریخی ده هزار ساله ی سرزمین دهلران

مطالب مشابه :

امام جمعه ايلام: طرح نسيم رحمت در ايلام اجرا مي‌شود

دانش آموزان ممتاز نيمسال اول سال تحصيلي 91/92

سفربه ایلام (عروس زاگرس )

نقشه ي جغرافيايي استان ايلام 1392 با 10 شهرستان

ولاشجرد//شهيدي كه در فكه نسيم شهادت را استشمام كرد

سفرنامه ی زمستانی همراه با عکس هایی از طبیعت و ... استان ایلام

محرم، یادآور عملیات «محرم» در استان ایلام....

پیشینه ی تاریخی ده هزار ساله ی سرزمین دهلران

تنگه ي سازبن در روستای ورگچ ؛ بخش شيروان از توابع شهرستان شیروان چرداول