از مدرسه قجری تا واحد علمی کاربردی

نگاهی به تاریخچه دانشگاهی رشته حقوق

رشته حقوق یکی از محبوب ترین رشته های داوطلبان گروه علوم انسانی است. دامنه گرایش های رشته حقوق گسترده و درهمه روابط زندگی امروز قابل ملاحظه است. این روابط می تواند مربوط به روابط عولت و مردم باشد که به «حقوق عمومی» معروف است یا روابط خصوصی مردم را در بر می گیرد که «حقوق خصوصی» نامیده می شود. حقوق عمومی شامل بررسی حقوق قوای سه گانه کشور، حاکمیت و آنچه مربوط به اداره کشور است می شود و حقوق خصوصی به روابط بین خود مردم می پردازد که مهم ترین آنها روابط تجاری است که عامل ایجاد رشته «حقوق تجارت» شده است یا مسائل مربوط به حقوق مدنی است که از آن جمله می توان به اموال، مالکیت، قراردادها، مسوولیت هایی که اشخاص در خطاهایی که مرتکب می شوند برایشان به وجود می آید مثل مسوولیت ناشی از حوادث، قواعد مربوط به ارث، وصیت، ولادت، اقامتگاه اشخاص و ده ها مورد دیگر اشاره کرد.
همچنین شاخه ای از حقوق به روابط بین المللی می پردازد که خود به دو بخش حقوق بین الملل عمومی و خصوصی تقسیم می شود که حقوق بین الملل عمومی به روابط بین دولت ها و سازمان های بین المللی می پردازد. بارها شنیده ایم که دانش آموختگان این رشته باید از جسارت، قدرت استدلال، خلاقیت ذهنی و فن بیان خوب و کافی برخوردار باشند. با این وجود بسیاری معتقدند آنچه امروز در دانشکده ها با کلاس های حقوق می گذرد نمی تواند محملی مناسب برای تسلط این افراد برهمه آنچه به تقریر باشد. حتی به کرات عنوان شده برای آنکه یک حقوقدان خوب پرورش یابد، او باید درک ضروری از جامعه شناسی، روانشناسی و علوم فلسفی داشته باشد. یک دانشجوی حقوق برای این که بتواند در رشته خود موفق شود لازم است که به زبان و ادبیات فارسی مسلط باشد، چون منطق حقوق در ضمن این که شباهت های زیادی به منطق ریاضی دارد، یک منطق اقناعی و خطایی است. یعنی یک حقوقدان باید بتواند کسانی را که مورد خطاب او قرار می گیرند یا دادگاهی را که مامور رسیدگی به دعوا است، بازبان سلیس و بلیغ قانع کند؛ علاوه بر اینها ذات خاص حقوق درایران ایجاب می کند که دانشجوی حقوق بتواند به تسلطی مکفی از مفاهیم اساسی فقه و اصول اسلامی رسیده باشد. نگاهی مختصر به سر فصل های رشته حقوق در دانشگاه های کشور اما، به خوبی پرده از این حقیقت تلخ برمی دارد که اینجا خبری از جامعه شناسی، فلسفه، ادبیات و هر آنچه به کار تربیت یک «حقوقدان» به معنایی که در 2،3 دهه پیش می شد سراغ گرفت، نیست. به جای همه اینها، کلاس های حقوق از همان ترم نخست به خوبی به دانشجویان حقوق یاد می دهند که چگونه می توان بجای حقوقدان «وکیلی خوب و موفق» شد. اما آیا تا به حال از خود پرسیده اید که رشته حقوق از کی و کجا در ایران آغاز شد؟ یا این که هنوز هم قبولی دراین رشته به اندازه گذشته کارسختی است یا ظرفیت این رشته در هر دانشگاهی افزایش یافته است؟

1- تاسیس مدرسه عالی علوم سیاسی (حقوق)

رئیس مدرسه در ابتدا با حسن پیرنیا (مشیرالدوله) بوده است. بعدها حسین پیرنیا (موتمن الملک) ریاست مدرسه را به عهده گرفت. درزمان ریاست محمد علی فروغی (ذکاءالملک) که درسال 1325 هجری قمری بوده، نامبرده که همزمان ریاست دیوان کشور را نیز به عهده داشته است، موجبات رونق مدرسه را فراهم می کند و چندین کتاب در زمینه کلی حقوق، مثل حقوق اساسی و علم ثروت(اقتصاد) تألیف و در مدرسه تدریس می شود. همزمان با توسعه آموزش مسائل کلی حقوق سیاسی و نیز درگیری هرچه بیشتر دولتمردان با مسائل حقوق جدید؛ نیاز به تأسیس مدرسه مستقل آموزش عالی حقوق بیشتر از هرزمان دیگری احساس شد. درسال 1332 هجری قمری، «مسیوفرانسیس آدولف پرنی» که مستشار عدلیه ایران بود، موفق به جلب نظر رجال سیاسی و فرهنگی برای تأسیس مدرسه مستقل حقوق شد. به همین منظور در کمیسیونی متشکل از «مشیرالدوله» (بنیانگذار مدرسه علوم سیاسی و وزیر معارف سابق) «رفع الدوله» (وزیر دادگستری) «فرانسیس آدولف پرنی» (مستشار دادگستری) «ابراهیم حکیم الملک» (وزیر علوم و معارف) «محمد علی فروغی» (رئیس قبلی مدرسه علوم سیاسی) «معین الوزاره حسین علاء» (رئیس کابینه وزارت خارجه) «دکتر علی خان»، معاون وزیر معارف، اصل تأسیس مدرسه عالی حقوق به تصویب رسید. همچنین درخصوص سرپرستی مدرسه باید افراد که بین وزارت عدلیه و وزارت علوم برای تصدی انی موضع اختلافات شدیدی بود. وزارت عدلیه معتقد بود از آنجا که فارغ التحصیلان برای نیازهای وزارت مذکور تربیت شده اند باید همین وزارت سرپرستی این مدرسه را برعهده گیرد اما حسین پیرنیا اصرارداشت سرپرستی این مدرسه برازنده وزارت علوم است. دست آخر که نظر پیرنیا تصویب شد و وزارت علوم اداره مدرسه را برعهده گرفت. همچنین توافق شده بود که دو مدرسه علوم سیاسی و حقوق در یکدیگر ادغام شوند. اما با توجه به شروع جنگ جهانی اول، موضوع تأسیس عملی مدرسه حقوق با پنج سال وقفه مواجه شد. در اواسط جنگ جهانی اول در اولین دولت وثوق الدوله، مساله مجددا مطرح شد که به موجب پیشنهاد وزارت امور خارجه و تقاضای وزارت دادگستری، هیات وزرا نظر به لزوم تأسیس مدرسه علوم حقوقی برای تهیه قضات عالم برای محاکم دادگستری، پیشنهاد سابق این وزارتخانه برای تأسیس مدرسه حقوق با افزایش بودجه و اضافه شدن به مدرسه فعلی سیاسی را تصویب کرد.

اولین مدرسان مدرسه عالی حقوق

درسال 1300 شمسی مدرسان ایرانی و فرانسوی مدرسه حقوق عبارت بودند از : محمد علی خان فروغی ذکاءالملک (حقوق اساسی)، حاج سید نصرالله تقوی سادات اخوی، (فقه و اصول، سید مصطفی عدل منصور السلطنه (اصول محاکمات حقوقی)، معین الممالک (تکرار تاریخ سیاسی و علم ثروت به فارسی)، حاج شیخ علی بابا عالم فیروز کوهی (فقه و اصول)، میرسید محمد فاطمی قمی (حقوق مالکیت ایران و ثبت اسناد)، مشارالملک(تاریخ سیاسی، بین الملل عمومی، حقوق بین الملل عمومی و تاریخ معاهدات)، موسیو فراشون و موسیو هس (حقوق جزا)، موسیو آدلف پرنی (حقوق جزا و اصول محاکمات جزایی)، موسیودوفوماسا (حقوق مدنی)، موسیو مرل (حقوق بین الملل و تاریخ دیپلماسی)، موسیو لونکل دوفورویل، لوزیو، موسیودلاپوز، (حقوق مدنی عمومی به فارسی و تکرار تاریخ سیاسی به فارسی)، دکتر عیسی صدیق و دکتر ویلهم(طب قانونی)، درس های مدرسه حقوق به زبان های فارسی و فرانسه ارائه می شدند. از حیث عملی و اداری، مدرسه جزو ادارات مستقل وزارت عدلیه (دادگستری) بود و بودجه آن از محل بودجه عدلیه تأمین می شد. همچنین مدرسه عالی حقوق دارای دو دوره تحصیلی بود: دوره اول، تصدیق (باشلیه) و دوره دوم، تصدیق (لیسانسیه) نامیده می شد و جمعا این رشته سه سال به طول می انجامید.
اغلب در هر دوره در حدود 25 نفر فارغ التحصیل می شدند که آقای احمد متین دفتری، از اقوام دکتر محمد مصدق و جوان ترین نخست وزیر رضاشاه جزو اولین فارغ التحصیلان مدرسه بوده است. گفته شده تا حدود سال های 1305 شمسی، درحدود 83 نفر از مدرسه عالی حقوق فارغ التحصیل شده بودند.

2- تأسیس رسمی مدرسه عالی حقوق

درآبان 1298 هجری شمسی براساس پیگیری وزیر وقت عدلیه، «نصرت الدوله فیروز»، مدرسه عالی حقوق، رسما تشکیل شد. همچنین در خصوص استادان این مدرسه باید گفت که توسط «موسیوپرنی»، چهار استاد متخصص در رشته های حقوق بین الملل عمومی، حقوق تطبیقی، حقوق جنایی و اقتصاد از فرانسه استخدام و به ایران اعزام شدند. جالب است که بدانید رئیس اولیه مدرسه عالی حقوق، به عهد مسیوی خارجی و معاونت آن به عهد میرزا جوادخانه عامری بوده است.

3- تأسیس مدرسه علوم سیاسی و حقوق

درسال 1306 شمسی، طرح ادغام دو مدرسه عالی سیاسی و حقوق دریکدیگر، به تصویب جلسه 87 شورای عالی معارف کشور سید و اساسنامه آن نیز درتاریخ 1306/6/15 به تصویب شورای مذکور رسید و سرانجام درتاریخ شنبه 1306/7/2 مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی با سخنان «محمدتدین» رسما گشایش یافت. درسال 1306 شمسی معلمان مدرسه عالی منصول السلطنه (اصول محاکمات حقوقی)، مترجم الممالک قریب (تقریر علم ثروت اقتصاد و حقوق اساسی)، میرسید محمد فاطمی قمی (ثبت اسناد و املاک)، دکتر عیسی صدیق (اصول تشکیلات معارفی ایران و ممالک معظم و تقریر تاریخ سیاسی)، محمد مظاهر صدیق حضرت (تشکیلات اداری ایران و قوانین استخدام و حقوق اساسی ایران)، میرزا جواد خان عامری (تقریر حقوق مدنی)، میرزا علی آقا هیات (منطق)، میرزاابوالقاسم خان فروهر (سجل احوال و احصائیه یعنی آمارگیری)، سید اسدالله مدرس قمی (فقه)، موسیوهس (ثروت و مالیه و حقوق تجارتی و اقتصاد روستایی)، و موسیر فراشون (سیاست خارجی و حقوق بین الملل عمومی و جغرافیای اقتصادی). مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی، دارای دو شعبه علوم قضایی و علوم اداری بود. نکته جالب آن که هرکسی توانایی ورود به این مدرسه را نداشت چرا که تنها دارندگان گواهینامه کامل رشته ادبی یا کسانی که گواهینامه کامل مدرسه دارالمعلمین را در اختیار داشتند می توانستند امکان تحصیل درمدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی را پیدا کنند. دارندگان گواهینامه دوره متوسطه علمی نیز حسب شرایطی حق ورود به مدرسه را داشتند. از طرفی چون تعداد فارغ التحصیلان برای پوشش نیازهای عدلیه کافی نبود، «علی اکبر داور»- که ایجادنظام قضایی درکشور، تأسیس «اداره ثبت احوال»، تدوین «قانون ثبت اسناد»، «ثانون ثبت املاک»، «قانون ازدواج و طلاق» و تأسیس بیمه ایران از ابتکارات او بود- موقتا کلاس های آموزشی در دادگستری وقت را برقرارکرد. شرط ورود، داشتن تصدیق نامه سیکل اول متوسطه و قبول شدن در امتحانات ورودی بود. دروس آن تقریبا همان دروس مدرسه عالی حقوق و تمام مدرسان آن از قضات عدلیه و برای داوطلبان شهرستان ها جزوات درسی ارسال می شد، که نوعی آموزش از راه دور بوده است. البته سال آخر هم حضور در امتحانات ضروری بود. البته فارغ التحصیلان این کلاس ها از آینده شغلی خود مطمئن بودند چرا که این دانشجویان می توانستند پس از اتمام دروس با رتبه یک قضایی به خدمت درآیند.

4- تأسیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران

دراسفند 1312 شمسی، باپیوستن مدرسه عالی تجارت به مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی، رسما دانشکده حقوق گشایش یافت. ریاست دانشکده به عهده «میرزا علی اکبر خان دهخدا» و معاونت آن به عهده دکتر شایگان بود. درسال 1313همزمان با تصویب قانون تأسیس دانشگاه تهران، دانشکده حقوق یکی از شعبه های دانشگاه تهران تعیین شد. سپس در سال 1318 با گشایش بنگاه روزنامه نگاری در دانشکده و برخی نقل و انتقال ها دانشکده حقوق تقریبا به صورت امروزی و درمحل فعلی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران تثبیت شد. درسال 1320 ریاست دانشکده به عهده آقای «سید مصطفی عدل» قرار گرفت. درسال بعد مقدمات نخستین دوره دکترای حقوق نیز فراهم شد. در سال 1345 نیز دانشکده حقوق شهید بهشتی (ملی سابق) توسط «پروفسور علی شیخ الاسلام» تأسیس شد. به این ترتیب این دو دانشکده تا دهه 50 به عنوان تنها دانشکده های حقوق کشور محسوب می شدند. درسال 1346 هم برای اولین بار و اولین دوره مقطع فوق لیسانس حقوق جز راه اندازی شد.

دانشکده های حقوق پس از انقلاب

عاقبت درسال های دهه 50 و 60 شمسی مجتمع آموزش عالی قضایی قم و دانشکده شیراز نیز به دنبال دانشگاه تهران رسما گشایش یافتند. به علاوه با تأسیس دانشگاه تربیت مدرس، که مقرر بود صرفا برای تربیت استادان دانشگاهی اقدام کند، دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس درمقاطع فوق لیسانس و دکترا تشکیل شد. به علاوه برخی مراکز دولتی، نظیر دانشکده افسری و نیر دوره های تخصصی مراکزی مثل دادگستری، آموزش حقوق را در دستور کار خود قرار دادند. دانشگاه پیام نور براساس تصمیمات جلسات 94 مورخ 65/8/27 و 97 شورای عالی انقلاب فرهنگی عملا با پذیرش اولین گروه دانشجو درمهرماه 1367 تأسیس شد. رشته حقوق در دانشگاه پیام نور از سال 71 با گرایش عمومی در مقطع کارشناسی آغاز به کار کرد. در مقطع کارشناسی ارشد. تأسیس آن مربوط به سال 79 بود که دو گرایش بین الملل و جزا اضافه شد. در سال 82 نیز مقطع دکترای حقوق به دانشگاه پیام نور رسید.
دانشگاه جامع علمی کاربردی در ابتدای تأسیس خود تنها رشته کاردانی را برای ارائه تحصیل معرفی و عنوان کرد اما در سال های اخیر این دانشگاه کاردانی و کارشناسی های نا پیوسته را نیزبه مقاطع خود اضافه کرده است. رشته حقوق دراین دانشگاه از سال 81 در مقطع کاردانی با گرایش حقوق قضایی و علوم ثبتی آغاز به کار کرد.. اما در حال حاضر در دو مقطع کارشناسی ناپیوسته و کاردانی ناپیوسته هم در گرایش شورای حل اختلاف اقدام به ارائه به دانشجویان کرده است.

از مدرسه قجری تا واحد علمی کاربردی

مطالب مشابه :

سامانه جامع آموزشی دانشگاه علمی کاربردی 2 گنبدکاووس WWW.GUAST.IR

منابع نفر اول کنکور کارشناسی ارشد باغبانی 1390

از مدرسه قجری تا واحد علمی کاربردی

پيدا كردن نام كاربري و كلمه عبور regedit

فهرست دانشگاه‌های ایران

نرم افزار قوی و دقیقی hSoft KeYs 1.2.17 بدست اوردن سریال و کلید های جدیدانواع انتی ویروس ها

ICT روستایی (دفاترآی سی تی )

بازیابی فایلهای مخفی شده‌ی فلش مموری ونمایش فایل‌ها و فولدرهای مخفی شده در فلش

نسیم رایانه (نمایندگی رسمی مادیران مرکزتخصصی تعمیرات وفروش پرینتر -موادمصرفی- فروش کامپیوترولپ تاپ -

حمایت جمع کثیری از طرفداران طاهر سارلی