ارگونومی در طراحی ایستگاههای کاری

Ø     ارتفاع كار در وضعيت ايستاده
Ø     كار در وضعيت نشسته
Ø     مزاياي كار نشسته
Ø     ارتفاع كار در حالت ايستاده
Ø     وضعيت ايستاده استاندارد
Ø     وضعيت نشسته استاندارد
Ø     كار در وضعيت ايستاده
Ø     طراحي ايستگاههاي كاري در وضعيت نشسته
Ø     طراحي ايستگاه كار در وضعيت نشسته و ايستاده
Ø     طراحي صندلي و ميزكار براساس اطلاعات آنتروپومتري
Ø     طراحي ميز كار و صندلي نشسته
Ø     اصول مهم در طراحي صندلي هاي اداري

با توجه به تناسب كاري به طور كلي سه وضعيت در هنگام كار وجود دارد :
1ـ ايستاده
2ـ نشسته
3ـ نشسته ـ ايستاده

ارتفاع كار در وضعيت ايستاده
ارتفاع كار اهميت ويژه اي در طراحي محيط كار دارد . چنانچه ارتفاع كار بلند باشد دست براي جبران اين وضعيت بالا قرار مي گيرد كه اين خود باعث درد ناحيه گردن و شانه ها خواهد شد و پائين بودن ارتفاع نيز باعث خم شدن فرد و در نهايت كمردرد مي گردد بنابراين ارتفاع كار بگونه اي متناسب با ارتفاع بدن شخص طراحي مي شود .
در كار ايستاده بايستي توجه شود كه آزادي حركت كافي براي پاها وجود داشته باشد و اين امر حتي براي زانوها و نوك پاها نيز صادق است . اصولاً براي پاها هنگام كار بصورت ايستاده هيچ گونه وظيفه اي مانند فشاردادن و … نبايستي در نظر گرفته شود زيرا فشار زيادي به پاها وارد خواهد شد كه خستگي و فرسودگي زودرس و واريس و عوارض ديگر را بدنبال خواهد داشت .

كار در وضعيت نشسته
در وضعيت نشسته بسته به نوع صندلي و فعاليت طبعاً انرژي كمتري نسبت به حالت ايستاده مصرف خواهد شد و ما هميشه سعي مي كنيم كه مشاغل ايستاده را به نيمه نشسته و نشسته تبديل كنيم . در حالت نشسته تعداد عضلات درگير حفظ تعادل بدن كاهش مي يابد از طرف ديگر سطح اتكاء بدن با صندلي افزايش يافته ، تمركز قواء و ميدان ديد نيز در وضعيت نشسته در حفظ تعادل بدن اهميت دارد . حداكثر سرعت در كار دستي هنگامي است كه دستها در جلوي بدن و بازوها در طرفين و با زاويه مناسب قرار گيرند . از آنجايي كه ممكن است كار به صورت دقيق دو دستي صورت بگيرد . ارتفاع سطح ميز كار بايد به گونه اي باشد كه فاصله مناسب بينايي رعايت گردد يعني ارتفاع كار آن قدر بالا بيايد تا در حالتي كه بدن در وضعيت طبيعي قرار گرفته ، فرد بتواند به راحتي شيء مورد نظر را بب0يند و در زماني كه انجام كار نياز به نيروي بزرگي داشته و حركات جنبي كار زياد باشد ، پائين بودن سطح كار الزامي است . ارتفاع ميز بين 74 تا 78 سانتی متر باعث مي شود كه افراد با استفاده از يك صندلي قابل تنظيم و زير پائي مناسب ، شرايط قابل تطبيقي را براي خود فراهم آورد .
مزاياي كار نشسته
1ـ حذف وزن پا .
2ـ اجتناب از وضعيتهاي غيرطبيعي بدن .
3ـ كاهش صرف انرژي .
4ـ كاهش اعمال فشار بر روي سيستم گردش خون .

ارتفاع كار در حالت ايستاده
ارتفاع كار اهميت ويژه اي در طراحي محيط دارد چنانچه كار بلند باشد دست براي جبران اين وضعيت بالا قرار مي گيرد كه اين خود باعث درد ناحيه گردن و شانه ها خواهد شد . پائين بردن ارتفاع ميز باعث بهم خوردن وضعيت تعادلي فرد ، خم شدن فرد و نهايتاً كمر درد ميشود بنابراين بايد ارتفاع كار به گونه اي متناسب با ارتفاع بدن شخص طراحي شود .
بهترين ارتفاع براي انجام كار در حالت ايستاده در فاصله 50 تا 100 ميلي متري زير ارتفاع آرنج مي باشد ، متوسط ارتفاع آرنج ( فاصله آرنج از زمين در حالتي كه بازو به زمين عمود بوده و آرنج خم شده است .) 1050 ميلي متر براي مردان و 980 ميلي متر براي زنان مي باشد بنابراين گستره 1000-950 ميلي متر براي مردها و 880 تا 930 ميلي متر براي زنان پيشنهاد شده است . علاوه بر ابعاد آنتروپومتريكي به طبيعت كار نيز ميتوان توجه داشت توصيه هاي گراندجان (1981) در مورد ارتفاع سطح انجام كار به قرار زير است :
1ـ در كارهاي ظريف و حساس مي توان از يك نگهدارنده آرنج (حايل) براي كاهش بار استاتيك بر روي عضلات كمك گرفت تا دردهاي پشت به حداقل برسد . دركار سبك ارتفاع مناسب كار در حدود 50 تا 100 ميلي متر بالاي آرنج مي باشد .
2ـ در كارهاي دستي سبك فرد نياز به فضايي براي در دست گرفتن و جابجا كردن ابزار ، مواد و ظروف مختلف در اطراف خود دارد كه در اين حالت بهتر است ارتفاع كار 50 تا 100 ميلي متر پائينتر از آرنج باشد .
3ـ اگر در كار ايستاده نياز به نيروي بدني زيادي باشد ، (كارهاي سنگين) ارتفاع 150 تا 400 ميلي متر پائين تر از ارتفاع پيشنهاد مي گردد .
وضعيت ايستاده استاندارد
فرد به طور مستقيم و كشيده ايستاده است . خود را تا حداكثر ارتفاع بدن بالا مي كشد و مستقيم به طرف جلو نگاه مي كند . در اين حالت شانه ها آزاد است و دستها در كنار بدن آويزانند در اين وضعيت فرد بايد از ديوار يا سطح اندازه گيري فاصله داشته باشد و به آن تكيه نكند . البته نشستن طولاني باعث شل شدن عضلات شكمي و كج شدن ستون مهره ها ميشود كه اين امر براي ارگانهاي تنفسي و گوارشي بسيار بد خواهد بود . مشكل اصلي در حالت نشستن ستون مهره ها مي باشد يعني بيشترين مشكل در كار نشسته مربوط به ستون مهره ها و عضلات پشتي است كه در بسياري از وضعيت هاي نشسته راحت نيستند و به طرق مختلف دچار استرس و فشار مي گردند .
وضعيت نشسته استاندارد
فردي به طور مستقيم و كشيده بر روي يك سطح افقي نشسته ، بدن خود را تا حداكثر ارتفاع بالا مي كشد و مستقيم به طرف جلو نگاه مي كند ( يا سر او طوري جهت داده شده كه صفحه به طور افقي قرار گرفته ) شانه در وضعيت آزاد است بازوها به طور عمودي آويزان و ساعد در حالت افقي قرار مي گيرند ( زاويه ساعد و بازو 90 درجه است ) ارتفاع سطح نشيمنگاه طوري تنظيم مي شود ( يا تكيه گاههايي در زير پاي فرد قرار داده مي شود ) كه رانها در حالت افقي و ساقها به طور عمودي قرار گيرند .
كار در وضعيت ايستاده
در شغل هايي كه كار به صورت ايستاده انجام مي گيرد، ارتفاع قلب از زمين نقش مهمي در بازگشت خون به قلب خواهد داشت در نتيجه خستگي زودرس در اندام تحتاني بروز خواهد كرد و تاثير بسزايي در وقت و راندمان كار خواهد داشت . تعداد ضربان قلب رابطه نزديكي با تعداد تنفس در دقيقه دارد . در حالتي كه شخص ايستاده كار مي كند اگر ارتفاع ميز بيش از حد كوتاه باشد و فرد خم شود ، علاوه بر مصرف انرژي زياد براي كنترل بدن اين وضعيت باعث لطمه زدن به حجم اكسيژن شده و در نتيجه خستگي زودرس ، عدم دقت در كار و ضايعات اسكلتي به همراه دارد .
طراحي ايستگاههاي كاري در وضعيت نشسته
مطالعات انجام شده نشان مي دهد كه در كارهاي دستي ، سرعت حداكثر براي انجام كار هنگامي است كه دستها در جلوي بدن و بازوها در طرفين و با زاويه مناسب قرار بگيرند . اين امر بعنوان يك اصل مهم در طراحي ايستگاههاي كاري نشسته مورد استفاده قرار مي گيرد . از آنجائي كه ممكن است كار به صورت دستي و دقيق يا ظريف صورت بگيرد بايد ارتفاع كار بگونه اي باشد كه فاصله مناسب بينائي رعايت شده باشد . يعني ارتفاع سطح كار آنقدر افزايش يابد كه فرد در وضعيت طبيعي قرار گرفته براحتي شيء مورد نظر خود را ببيند و برعكس . در زمانيكه براي انجام كار به نيروي بزرگي نياز باشد و يا كارهاي جنبي زياد باشد ، سطح كار بايد پائين تر قرار بگيرد .
البته پائين آوردن ميز ، قرار گيري زانو را در زير آن مشكل مي كند كه اين خود فاكتوري محدود كننده خواهد بود ارتفاع ميز در اين حالت براي مردان و زنان به شرح زير است :
cm68 = (ضخامت سطح ميزكار) 4 cm + 64 cm = (پاشنه كفش) 5 cm +59 cm = مردان
             65 cm = 61 + 4 cm = ( پاشنه كفش ) 54 cm + 7 cm = زنان
طراحي ايستگاه كار در وضعيت نشسته و ايستاده
از نظر فيزيولوژيكي و ارتوپدي محيط كاري كه به كارگر اجازه بلندشدن و نشستن را بدهد بسيار مناسب است . ايستادن و نشستن بروي عضلات مختلف استرس هاي گوناگون را اعمال مي كند . از اين رو كار متنوع و تغيير وضعيت ايستاده به نشسته و بالعكس باعث رفع خستگي و بهتررسيدن مواد مغذي به ديسك هاي بين مهره اي خواهد شد .

طراحي صندلي و ميزكار براساس اطلاعات آنتروپومتري
الف : كار ظريف :
در كارهاي ظريف ارتفاع ميز بايد 5 تا 10 سانتي متر بالاي ارتفاع آرنج باشد . با توجه به اينكه ارتفاع آرنج افراد مورد نظر آرنج ايستاده 110 تا 97 سانتي متر مي باشد ميتوان ارتفاع ميز كار را 115 سانتي متر در نظر گرفت در اين حالت فرد با ارتفاع آرنج 110 سانتي متر تحت پوشش قرار مي گيرد و براي ارتفاع آرنج 97 سانتي متر ميتوان از زيرپائي استفاده كرد .
110 + 5 = 115          97 +5 = 102          115 – 102 = 13 cm
ب : كارهاي سبك :
در كارهاي سبك ارتفاع ميز كار 15 – 10 سانتي متر زير ارتفاع آرنج است كه ميتوان ارتفاع ميز كار را در اين حالت 95 سانتي متر در نظر گرفت .                   110 – 15 = 95
اين ارتفاع از ميز ارتفاع آرنج 110 را پوشش مي دهد . و براي فرد با ارتفاع آرنج 97 سانتي متر از زير پائي قابل تنظيم با ارتفاع 13 سانتی متر استفاده کرد .
97 – 15 = 82 cm              95 – 82 = 13 cm
ج : كارهاي سنگين :
در كارهاي سنگين ارتفاع ميز كار بايد 40 تا 15 سانتي متر زير ارتفاع آرنج باشد . كه ارتفاع ميز را در اينجا 70 سانتی متر در نظر مي گيريم كه براي افراد با ارتفاع آرنج 110 سانتي متر مناسب است .                                                                 110 –40 = 70 cm
97 – 40 = 57 cm
70 – 57 = 13    ارتفاع زير پائي
طراحي ميز كار و صندلي نشسته
بايد موارد زير را در اين طراحي مدنظر قرار داد .
1) ارتفاع سطح نشيمنگاه روي صندلي برابر با حداقل ارتفاع ركبی39.72 سانتي متر باشد .
2) عمق صندلي برابر با حداقل فاصله كفل – ركبي يعني 41.74 سانتي متر باشد .
3) پهناي سطح نشيمنگاه برابر با حداكثر پهناي باسن36.91 سانتي متر باشد .
4) ارتفاع ميز كار برابر با ارتفاع آرنج در حالت نشسته باشد كه بين 59 تا 67 سانتی مترقابل تنظيم باشد .
اصول مهم در طراحي صندلي هاي اداري
1) صندلي اداري بايد هم با مشاغل اداري قديمي و هم با تكنولوژيهاي اطلاع رساني جديد بخصوص پايانه هاي كامپيوتري VDT(Visual Display Terminal ) سازگار باشند .
2) اين صندليها بايد براي وضعيتهاي روبه جلو و رو به عقب قابل استفاده باشد .
3) پشتي بايد به هر زاويه اي ، قابل تغيير بوده و به وضعيت دلخواه در آيد .
4) ارتفاع پشتي بين 480 تا 520 ميلي متر بالاي كف صندلي مناسب بوده و قسمتهاي بالاي پشتي بايد كمي مقعر باشد بهتر است عرض پشتي 320 تا 360 ميلي متر بوده و براي افزايش بازدهي آنها در تمام صفحات افقي به شعاع 40 تا 50 ميلي متر مقعر باشد .
5) روي پشتي بايد از بالشتك مناسب كمري استفاده گردد بطوريكه مهره كمري سوم تا خاجي پوشانده شود مثلاً ارتفاع 100 تا 200 ميلي متر بالاي پائين ترين سطح نشيمنگاه مناسب مي باشد .
6) سطح نشيمنگاه بايد 400 تا 450 ميلي متر عرض داشته و از جلو تا عقب 380 تا 420 ميلي متر طول داشته باشد . يك تورفتگي جزئي در كفه بهمراه لبه رو به بالا ( زاويه حدود6- 4 درجه) از ليز خوردن باسن جلوگيري مي كند و يك بالتشك سبك 2 سانتي متري نيز كه غير قابل نفوذ بوده و از ليز خوردن و عرق جلوگيري مي كند استفاده شود .
7) استفاده از زير پائي براي جلوگيري از آويزان ماندن پاي افراد كوتاه قد بسيار مهم هستند
صندلي اداري بايد تمامي نيازهاي محيط كاري جديد را برآورد نمايد . اين صندليها بايد ارتفاعي قابل تنظيم در حدود 380 تا540 ميلي متر داشته ، داراي مفصل گردان در ناحيه زير كفه بوده و لبه جلوئي آن گرد باشد ، پنج پايه بوده و براحتي توسط فرد تنظيم گردد . درمجموع اين صندليها به گونه اي باشند كه فرد بتواند هر چند وقت يكبار به قسمت عقب تكيه داده و يا به جلو متمايل گردد .

ارگونومی در طراحی ایستگاههای کاری

مطالب مشابه :

ويژگي صندلي اداري ارگونوميك

هر صندلي، صندلي اداري نيست

ويژگي صندلي ارگونوميك براي مشاغل اداري

معرفي خدمات و توليدات صنايع اداري،مهندسي و آموزشي دانشكالا

ارگونومی در طراحی ایستگاههای کاری

ارگونومی در طراحی ایستگاههای کاری

مجموعه مقالات علمي خط توليد و كارآفريني

مـهـد كـودك

ارگونومی چیست ؟

راه اندازي كارگاه خاتم سازي و خاتم كاري (سرمايه گذاري )