بادگيرها از لحاظ شكل بيروني
بادگيرها از لحاظ شكل بيروني چند دسته هستند:
بادگیرهای یک طرفه
ساده‌ترين
نوع بادگير يك جناحي است و بسيار كوچك و محقر بر فراز محفظه‌اي، مانند
سوراخ بخاري در پشت بام ساخته مي‌شود در اين روش براي پرهيز از گزند
گردبادها و طوفان‌هاي سنگين، بادگير را فقط در جهت بادهاي خنك و نسيم‌هاي
مطبوع مي‌سازند و جبهه‌هاي ديگر آن را مي‌بندند. در برخي موارد بادگيرهاي
يك طرفه را پشت به بادهاي شديد و آزاردهنده مي‌سازند و در واقع اين بادگير
عملكرد تهويه و تخليه هوا را انجام مي‌دهد.
ابعاد آن نسبت به ساير انواع
كوچك‌تر و شكل آن اوليه‌تر است. اين مسير مورب (كه در بالاي بام ديده
مي‌شود) پس از اتصال به كانال عمودي داخل ديوار و پنجره خروجي داخل ساختمان
مانند بخاري در يك ضلع اتاق قرار مي‌گيرد و تهويه را انجام مي‌دهد. اين
نمونه بيشتر در منطقه سيستان و قسمتي از شهرستان بم ديده مي‌شود.
بادگیر های دوطرفه
نوع
دوم، نوع دو طرفه كه داراي دو وجه روبه‌روي يكديگر و با پنجره‌هاي بلند و
باريك بدون حفاظ ساخته مي‌شود و در قسمت داخلي ساختمان به شكل يك يا دو
حفره در طاقچه ديده مي‌شود. اين نمونه در سيرجان و به ندرت در كرمان ديده
مي‌شود.
بادگیر سه جناحی – سه طرفه
بادگير
نوع سوم سه جناحي است و دو نوع دارد، سه جناحي متصل و سه جناحي منفصل
(اشكم دريده) .در اين نمونه مي‌توان به تفكيك از يك يا دو يا سه جبهه
استفاده كرد. البته استفاده از اين نوع بادگير نادر است.
بادگیرهای چهار طرفه
نوع
چهارم، بادگيرهاي چهار طرفه است كه به شكل كامل و مفصل‌تر از انواع ديگر
ساخته شده‌اند و معمولا داخل كانال‌هاي آن با تيغه‌هايي از آجر يا چوب يا
گچ به چند قسمت تقسيم مي‌شوند. در بعضي از نمونه‌ها در زير كانال بادگير
حوض به نسبت بزرگ و زيبايي مي‌ساخته‌اند كه هواي خشك و داراي گرد و غبار پس
از برخورد با آب با جذب رطوبت خنك و گرد و غبار آن جدا و هواي اتاق
(حوضخانه) در گرماي تابستان بسيار مطبوع مي‌شده است. در مناطقي كه امكان
ايجاد حوضخانه در طبقه همكف وجود نداشته است آب قنات را در زير زمين جاري و
نمايان مي‌كرده‌اند و امتداد كانال بادگير نيز تا روي اين جريان آب ادامه
مي‌يافته است. اين فضاها (سرداب‌ها) محل تجمع اهالي خانه در بعد از ظهرهاي
تابستان بوده است. اين نمونه در يزد، كرمان و بوشهر و... ديده مي‌شود.
بادگیرهای چند وجهی
در
شهرستان يزد و برخي قسمت‌هاي مركزي ايران بادگيرهاي چند وجهي (معمولا هشت
وجهي و حتي گاهي مدور) معمول است كه نوع پنجم بادگيرها را تشكيل مي‌دهد.
علت
ساخت اين گونه بادگيرها وجود بادهاي مطلوبي است كه از هر طرف وزش داشته و
تيغه‌هاي كانال مي‌تواند از هر جهت باد را گرفته و به داخل مسير هدايت می
کند.
بادگير چپقي
بادگير
چپقي نوع ششم بادگيرهاست كه به جاي فضاي مكعبي شكل خارجي، سازنده از ايجاد
چند لوله خم‌دار (زانو مانند) براي حجم خارجي بادگير استفاده كرده است،
اما كانال‌ها و قسمت‌هاي داخلي مانند نمونه‌هاي چند طرفه است اين نوع
بادگير تنها در سيرجان ديده شده است.
مصالح ساختماني بادگيرها
مصالح
ساختماني بادگيرها را معمولا خشت خام، آجر، گل، گچ و چوب شورونه تشکيل
مي‌دهد، چهار بخش عمده بادگير شامل بدنه، قفسه، تيغه‌ها و سقف است.
نماسازي بادگيرها
نماسازي
بادگيرها خود از ويژگي‌هاي خاصي برخوردار است و در نهايت ظرافت به وسيله
آجركاري و يا گچ‌بري ساخته مي‌شود. در اين جا لازم است از بادگير مضاعف،
بادگير دواشكوبه و بادگير حفره‌اي نيز نام برد. در شيراز نيز بادگيرهايي كم
و بيش ديده مي‌شود كه به عنوان نمونه مي‌توان از بادگير ارگ و آب انبار
كريم‌خان زند ياد كرد.
بادگیر تهویه مطبوع خانه های کویری
بادگير
وسيله تهويه مناسبي براي خانه‌ها در قلب كوير محسوب مي‌شود. به طوري كه
جريان هواي مطبوع را در اتاق‌ها، تالار و زيرزمين ايجاد مي‌كند. در واقع
شهرها و روستاهاي كويري با بادگير نفس مي‌كشند. به همين لحاظ است كه در هر
محل، جهت بادگير را در سمتي مي‌سازند كه مناسب‌ترين جريان هوايي منطقه را
جذب كند. به عنوان مثال در سراسر منطقه اردكان جهت بادگير را رو به شمال
درست مي‌كنند تا هواي شمال را به داخل خانه بكشاند. براي همين پشت بادگير
را در جهت باز «قبله» مي‌سازند كه همراه با گرد و خاك است. كار اصلي بادگير
در دو بخش خلاصه مي‌شود؛ يكي آن كه هواي دلپذير و مطبوع را به قسمت زير
هدايت مي‌كند به طوري كه هوا به محض اينكه به چشمه‌هاي بادگير مي‌وزد به
دلیل وضعيت ويژه چشمه‌هاي بادگير، باد با سرعت هر چه تمام‌تر به پايين
كشيده مي‌شود.
كار دوم اين است كه جهت ديگر بادگير هواي گرم و آلوده را
به بيرون مي‌فرستد يعني در واقع كار مكش را انجام مي‌دهد. در مسير بعضي
بادگيرها كه به سرداب راه پيدا مي‌كند، طاقچه يا گنجه‌اي در دل ديوار
تعبيه مي‌كنند و در چوبي بر آن مي‌گذارند تا بتوانند باد را كنترل كنند. به
اين معني در زمستان در گنجه را مي‌بندند تا ارتباط فضاي داخل و خارج اتاق
را قطع كند.
اين گنجه‌ها در اتاق‌ها، كار يخچال امروزي را انجام
مي‌دهند. به طوري كه گوشت و ماست و پنير و غذاي شب مانده را در گنجه
مي‌گذارند و در آن را مي‌بندند تا آن مواد از هواي گرم فضاي داخل و دسترسي
حيوانات خانگي در امان باشد. در «عقدا»(یکی از شهرهای کوچک اطراف یزد) به
اين گنجه‌هاي ديواري اصطلاحا "گمبيچه" می گویند..
ارتباط بادگیرها با آب و هوای منطقه
وجود
بادگير با آب و هواي هر منطقه در رابطه مستقيم است. به طوري كه هر چه شدت
گرماي هوا كاسته شود به همان ميزان از تعداد بادگيرها كاسته می شود. به
عنوان مثال در روستاي كوهستاني «طرزجان» و «ده بالا»(هر دو از روستاهای
کوچک اطراف یزد با آب و هوایی کوهستانی و ییلاقی هستند.) كه هواي آن خنك
است، بادگير براي اهالي معنا و مفهومي ندارد در حالي كه در «ميبد» كه داراي
آب و هواي گرم و خشك است مي‌توان گفت كه بيشتر خانه ها بادگير دارند.
ارتباط بادگیر در خانه و تعین و تشخص صاحب خانه
شاید
بتوان گفت ، وجود بادگير در هر خانه معرف تعيّن و تشخّص افراد آن خانه
است. بزرگي و كوچكي بادگير با موقعيت اقتصادي صاحب خانه ارتباط دارد. به
گونه‌اي كه وقتي وارد يك روستاي كويري مي‌شويم با نگاهي گذرا به وضعيت
بادگيرها مي‌توانيم موقعيت اقتصادي هر خانوار را روشن كنيم. زيرا كه
خانه‌هاي فقيرنشين بادگير ندارند. بعضي از آنان كه بادگير دارند مصالح عمده
بادگير خشت و گل، يك طرفه و حتي تعداد چشمه‌هاي آن بسيار كم است. در حالي
كه مصالح بادگير ثروتمندان بيشتر خشت و آجر چند طرفه و با تزييناتي همراه
است. بيشتر بادگيرها يك طبقه است. فقط چند بادگير در سراسر يزد ديده شد كه
دو يا سه طبقه است..
عده‌اي مي‌گويند ساختن بادگير دو طبقه يك نوع هنر معماري است زيرا ساختن آن كار هر معماري نيست.
بادگیرها و تناسب و زیبایی در معماری شهری
در
تفت يك بادگير سه طبقه كه از نظر معماري بسيار ارزنده است مورد بررسي قرار
گرفته است. اين بادگير به عنوان نوعي تفاخر به حساب مي‌آيد. از طرفي
بادگير سه طبقه در تلطيف هواي خانه بسيار موثر است. به شکلی كه باد در هر
سمت و ارتفاعي جريان دارد به راحتي به وسيله چشمه‌هاي يكي از طبقات بادگير
به داخل كشانده مي‌شود. بلندترين و زيباترين بادگير باغ دولت‌آباد يزد با
ارتفاع 33 متر و 80 سانتي‌متر است كه تاريخ بناي آن به زمان كريم‌خان زند
مي‌رسد. حسن اين بادگير در دو قسمت خلاصه مي‌شود؛ زمينه بادگير هشت ضلعي و
طبيعي است كه باد در هر جهت و طرفي كه جريان پيدا كند به راحتي و با سرعت
هر چه بيشتر به قسمت زير هدايت مي‌شود. در قسمت دوم در زير بادگير حوضي است
كه در ميان آن فواره سنگي تعبيه شده است به طوري كه وقتي باد به سطح آب
مي‌وزد هواي خنك و مطبوعي ايجاد مي‌كند.
بادگير را گذشته از خانه‌هاي مسكوني براي خانه باغات و مساجد و خنك نگاه داشتن آب در آب‌انبارها مي‌سازند..
مطالب مشابه :
بادگيرها از لحاظ شكل بيروني
هاي داخلي مانند نمونه‌هاي چند طرفه است اين نوع بادگير تنها در سيرجان باد در هر جهت
بادگیر (توضیح کامل)
اين نمونه در سيرجان و به ندرت در هاي كانال مي‌تواند از هر جهت باد را گرفته و به
بادگیر
اند كه طبيعي ترين روش تهويه بنا به شمار مي رفته و بر حسب سرعت و جهت باد در در سيرجان
بررسی اقلیم ابنیه سنتی ایران ( بادگیر ) ܓܨܓ
اند كه طبيعي ترين روش تهويه بنا به شمار مي رفته و بر حسب سرعت و جهت باد در در سيرجان
بادگیر
اين نمونه در سيرجان و به ندرت در تيغه*هاي كانال مي*تواند از هر جهت باد را گرفته و به
سیرجان، شهری ریشه دار !!!
است و يك معدن سنگ سفيد چيني هم دارد كه با ايجاد كارخانه چيني سازي در سيرجان، در جهت باد
برچسب :
جهت باد در سيرجان