نمره گذاری آدمک گودیناف

  یكی از معروف‌ترین و عملی‌ترین آزمون‌های تصویری كه هم به صورت فردی و هم به صورت گروهی قابل اجرا می‌باشد، آزمون ترسیم آدمك بوده كه به وسیله افراد زیادی نمره‌گذاری شده است. یكی از مهمترین این افراد، ‌خانم فلورانس گودیناف[1] آمریكایی است كه در سال 1926 در ایالت نیوجرسی آمریكا، این آزمون را روی چهار هزار كودك آزمایش نمود. این آزمون از جمله آزمون‌هایی است كه به آسان‌ترین روش و با صرف كمترین وقت و هزینه قابل اجرا است. تنها ابزاری كه برای اجرای این آزمون لازم است، یك برگ كاغذ بی‌خط و یك مداد است. مهمترین هدف این آزمون، تعیین درجه هوشمندی سن عقلی[2] و هوشبهر كودك[3] است. همچنین این آزمون را زمانی به‌كار می‌بریم كه آزمون‌های هوشی دیگر را نتوان اجرا كرد و بخواهیم هرچه سریعتر درباره هوش كودك به نتیجه برسیم. علاوه بر این، در مورد اطفالی كه قادر به سخن گفتن نیستند، بهترین ابزار سنجش هوش، این آزمون می‌باشد.[4]

  برای اجرای این آزمون، یك برگ كاغذ بی‌خط و یك مداد و پاك‌كن در اختیار كودك قرار می‌دهیم و به او می‌گوییم: تصویر كامل یك مرد را نقاشی کن و سعی كن هرچه می‌توانی خوب و زیبا باشد. بعد از اینكه آزمودنی، تصویر اول را تمام كرد از او خواسته می‌شود تصویر یك زن را با دقت و به‌طور كامل رسم كند. در آخر از او خواسته می‌شود تصویر خودش را بكشد. برای ترسیم نقاشی، بهتر است از مداد سیاه یا خودكار راحت و روان استفاده شود. زیرا با مداد رنگی به دشواری می‌توان نقاشی رسم كرد و اجزای آن را تشخیص داد. بهتر است از كاغذ A4 استفاده شود یا كاغذی كه 30 در 21 سانتی‌متر باشد. همچنین بهتر است به كودك اجازه دهید چند تصویر بكشد و هر كدام بهتر و كاملتر بود، آن را برای نمره‌گذاری انتخاب كنید. در صورتی كه نتایج چندین بار كشیدن آدمك با هم فرق داشت، نشان ناراحتی دیگری در كودك است كه باید به متخصص مسائل روانی یا روان‌درمانگر مراجعه كرد.

  آزمون ترسیم آدمك در سال 1963 توسط هریس مورد تجدیدنظر قرار گرفت و به صورت كاملتری طراحی شد. گودیناف، از آزمودنی می‌خواست كه فقط تصویر یك مرد را بكشد و با نمره‌گذاری آن، سن عقلی و هوشبهر كودك را محاسبه می‌كرد. به نظر سازندگان این آزمون، بین سن كودك و رشد عقلی یا توانایی‌های ذهنی وی رابطه وجود دارد. بدین معنا كه با افزایش سن، كودك اجزای بیشتری از تصویر انسان را رسم می‌كند و نقاشی او دقیق‌تر و كامل‌تر می‌شود. در نمره‌گذاری نقاشی، برای رسم هر یك از اجزای تصویر و رعایت دقت در اتصال اجزا به محل درست و تناسب اندازه‌ها، نمره‌ای در نظر گرفته شده است. در صورتی كه اعضا در تصویر نباشد، نمره صفر داده می‌شود و در صورتی كه ملاك‌هایی كه در هر مورد ذكر شده است رعایت شود، نمره یك داده می‌شود.[5]

نمره‌گذاری آزمون گودیناف

  برای هر یك از موارد زیر یك نمره تعیین شده است. در صورتی كه این موارد در نقاشی نشان داده نشود یا ملاك‌های آن رعایت نشود، نمره صفر منظور می‌شود.

طرح سر: طرح سر به هر شكلی كه نشان داده شود. اگر اجزای صورت كشیده شود، اما طرح سر وجود نداشته باشد، نمره نمی‌گیرد.

پاها: در نقاشی‌های روبرو باید دو پا، اما در نقاشی‌های نیمرخ یك یا دو پا كشیده شده باشد.

بازوها: بازوها حتی اگر به تنه نچسبند، نمره می‌گیرد. اما اگر فقط انگشت‌ها به تنه چسبیده باشند و نشانه‌ای از ساعد و بازو دیده نشود، نمره نمی‌گیرد. اگر انگشتان دست جدای از تنه رسم شوند و بین محل اتصال انگشتان به كف دست و تنه فاصله باشد حتی اگر خط بازو نشان داده نشود نمره می‌گیرد.

تنه: به هر شكلی كه نشان داده شود نمره می‌گیرد، خواه با خط و خواه به صورت دوبعدی نشان داده شده باشد.

ابعاد تنه: در صورتی كه طول تنه بیش از عرض آن باشد یك نمره به آن تعلق می‌گیرد.

شانه‌ها: شانه‌ها باید به‌طور مشخص نشان داده شده باشد. در نمره‌گذاری شانه باید دقت و سخت‌گیری نشان داد.

اتصال بازوها و پاها به تنه: بازوها و پاها باید به تنه چسبیده باشند. اگر تنه كشیده نشده باشد، برای این ماده نمره داده نمی‌شود. اتصال بازوها و پاها به هر نقطه‌ای از تنه نمره می‌گیرد.

اتصال صحیح بازوها و پاها به تنه: بری نمره‌گذاری این قسمت باید دقت كرد كه پاها و بازوها به محل صحیح تنه متصل شده باشند.

گردن: گردن باید به‌طور مشخص نشان داده شده باشد. اگر سر به تنه چسبیده شده باشد، بابت گردن نمره نمی‌گیرد.

خط طرح گردن: خط طرح گردن باید ادامه طرح سر یا طرح تنه یا هر دو باشد. اگر گردن با خطی از سر و تنه جدا شود و به هیچ یك متصل نباشد نمره نمی‌گیرد.

چشم‌ها: باید یك یا دو چشم نشان داده شود.

بینی: به هر شكلی كه نشان داده شود، نمره می‌گیرد.

دهان: به هر شكلی كه نشان داده شود، نمره می‌گیرد.

بینی و دهان دوبعدی:‌ بینی و دهان، هر دو باید به‌صورت دوبعدی نشان داده شود؛ هر دو لب باید كشیده شود.

حفره‌های بینی: حفره‌های بینی باید در تصویر نشان داده شوند.

مو(1) : مو به هر شكلی كه در شكل نشان داده شود، نمره می‌‌گیرد.

مو(2) : در این ماده اگر كودك سه مورد زیر را رعایت كرده باشد، نمره می‌گیرد:

·        طرح یا خط سر از داخل مو دیده نشود.

·        مو به‌صورت خط‌خطی كردن و ناشیانه كشیده نشده باشد.

·        مقدار مو از محیط دایره‌ای سر بیشتر باشد.

لباس(1) : هر نشانه‌ای از لباس مانند ستون عمودی دكمه‌ها روی تنه، كلاه و مانند اینها نمره می‌گیرد.

لباس(2) : دست‌كم دو تیكه لباس كشیده باشد، به شرطی كه اعضای بدن زیر لباس دیده نشود.

لباس(3) : آستین‌ها و شلوار نشان داده شود و هیچ بخشی از اعضا زیر لباس دیده نشود.

لباس(4) : دست‌كم چهار تیكه لباس كشیده باشد، مثل پیراهن، شلوار، كفش و كلاه.

لباس(5) : مدل لباس كامل باشد و عدم تناسب در آن دیده نشود. برای مثال اگر لباس نظامی باشد و شلوار غیرنظامی، نمره نمی‌گیرد.

انگشتان دست: انگشت دست باید نشان داده شود و تعداد آن نیز نباید از انگشت كمتر باشد. اگر دو دست كشیده باشد در هر دوی آنها انگشت وجود داشته باشد.

تعداد انگشتان دست: تعداد انگشتان باید درست باشد(5 انگشت). اگر هر دو دست را كشیده است، باید تعداد انگشتان هر دو دست درست باشد.

جزئیات انگشتان دست: انگشتان دست باید به صورت دوبعدی نشان داده شود و طول آنها بیشتر از عرض آنها باشد.

انگشت شست: انگشت شست باید مقابل چهار انگشت دیگر دست قرار گرفته و كاملا مشخص باشد. در نمره‌گذاری این ماده باید دقت و سخت‌گیری شود.

كف یا پنجه دست: كف یا پنجه دست باید متمایز از انگشتان و مچ دست یا ساعد نشان داده شود.

مفصل‌های بازو: باید آرنج، شانه و یا هر دو به وضوح نشان داده شده باشد.

مفصل‌های پا: زانو، تهی‌گاه و یا هر دو باید نشان داده شود.

نسبت سر به تنه: مساحت سر نباید بیش از یك‌دوم و كمتر از یك‌دهم مساحت تنه باشد.

اندازه بازوها: طول بازوها باید برابر طول تنه و یا اندكی بیش از آن باشد. بازوها نباید تا زانوی پاها برسند.

طول پاها: طول پاها نباید از طول تنه، كمتر از دو برابر طول تنه بیشتر باشد.

پنجه پا: به هر شكلی كه از مچ یا ساق پا متمایز باشد.

بازوها و پاهای دوبعدی: بازوها و پاها هر دو، دوبعدی نشان داده شوند.

پاشنه پا: پاشنه پا باید به‌طور مشخص نشان داده شود.

گوش‌ها(1) : در نقاشی‌های روبرو دو گوش و در نقاشی‌های نیمرخ یك گوش كشیده باشد.

گوش‌ها(2) : گوش‌ها باید در محل درست به سر چسبیده باشد و بعد عمودی آنها بیش‌تر از بعد افقی باشد.

اجزای چشم(1) : ابروها، مژه‌ها و یا هر دو نشان داده شود.

اجزای چشم(2) : مردمك چشم كشیده شود. اگر دو چشم كشیده است، باید هر دو دارای مردمك باشند.

اجزای چشم(3) : طول افقی چشم باید از طول عمودی آن بیشتر باشد و اگر دو چشم كشیده است، این نسبت در هر دو باید رعایت شده باشد.

نگاه: در چشم‌ها باید حالت نگاه كردن مشخص شده باشد. در نقاشی‌های روبرو مردمك دو چشم نباید واگرا یا همگرا باشند. در تصویرهای نیمرخ، مردمك چشم باید جلوی چشم قرار گیرد و نه در وسط آن.

چانه و پیشانی: چانه و پیشانی هر دو باید نشان داده شود تا نمره بگیرد. در این مورد باید چشم و دهان هر دو كشیده شده باشند. باید بین قسمت‌های بالای چشم‌ها و موی سر فاصله‌ای به عنوان پیشانی و در پایین دهان فاصله‌ای به عنوان چانه و به‌صورت مشخص قابل مشاهده باشد. در نمره‌گذاری این ماده باید دقت و سخت‌گیری شود.

خط چانه: خط چانه باید به وضوح از لب پایین مشخص شده باشد.

نیمرخ(1) : اگر تصویر به‌صورت نیمرخ كشیده شده باشد، به شرطی كه بیش از یك مورد از اشتباهات زیر در آن دیده نشود، یك نمره می‌گیرد:

·        دیده‌شدن یكی از نقاط بدن كه معمولا نباید در نقاشی‌های نیمرخ دیده شود، مانند بیرون بودن قسمتی از تنه در پشت بازو.

·        پاها به‌صورت نیمرخ كشیده نشده باشند. در تصاویر نیمرخ واقعی دست‌كم قسمت بالای یكی از دو پا به وسیله پای دیگر پوشانده می‌شود.

·        اتصال بازوها به پشت طرح تنه و كشیده شدن آنها در سمت جلو.

نیمرخ(2) : نقاشی باید نیمرخ كامل و واقعی بوده و هیچ یك از اشتباهات بالا را نداشته باشد. همچنین هیچ یك از قسمت‌های بدن كه معمولا در تصاویر نیمرخ دیده نمی‌شود، نباید در تصویر مشاهده شود. در نمره‌گذاری این ماده اگر شكل چشم كاملا نیمرخ نباشد، اشكالی ندارد.

هماهنگی حركتی(1) : خطوط باید به خوبی به هم وصل شده باشند. در محل اتصال‌ها نباید یك خط از خط دیگر عبور كند و یا بین انتهای خط‌ها فاصله باشد. در نمره‌گذاری این قسمت به اتصال‌های اصلی توجه می‌شود و از اتصال‌های جزئی صرفنظر می‌گردد.

هماهنگی حركتی(2) : باید در همه قسمت‌های نقاشی، اتصال‌ها بدون اشكال باشد. خطوط باید محكم و هموار و بدون لرزش كشیده شده باشد. در نمره‌گذاری این قسمت باید دقت و سخت‌گیری شود.

هماهنگی حركتی(3) : در طرح سر نباید ناهماهنگی دیده شود. طرح سر نباید دایره یا بیضی كامل باشد.

هماهنگی حركتی(4) : طرح تنه نباید به شكل مستطیل یا بیضی باشد بلكه طرح تنه باید با طرح طبیعی تنه هماهنگ باشد.

هماهنگی حركتی(5) : بازوها و پاها هر دو، دوبعدی باشند و بین آنها هماهنگی برقرار باشد و به شكل طبیعی بازوها و پاهای انسان شباهت كافی داشته باشد.

هماهنگی حركتی(6) : چشم‌ها، دهان و بینی همه باید دوبعدی كشیده شوند. بین اعضای صورت تقارن وجود داشته باشد و عدم هماهنگی در آنها وجود نداشته باشد.[6]

  پس از نمره‌گذاری نقاشی بر اساس این 51 ماده، نمره خام كودك به دست می‌آید. با مراجعه به جدول هنجار این آزمون می‌توان سن عقلی كودك را بر حسب ماه و سال به دست آورد. سپس با استفاده از فرمول اشترن[7](سن عقلی تقسیم بر سن زمانی ضربدر 100) هوشبهر كودك تعیین می‌شود. در این هوشبهر، میانگین برابر 100 و انحراف‌ معیار 15 می‌باشد. این آزمون علیرغم اینكه بسیار معروف و معتبر است، همیشه نتیجه درستی به ما نمی‌دهد. چون عواملی مانند فرهنگ آزمودنی، دقت و مهارت آزمون‌گر در نمره‌گذاری، اضطراب و نداشتن انگیزه آزمودنی، عدم تطابق هنجارهای جدول با هنجار كشور آزمودنی، در نظر نگرفتن سایر اطلاعات در مورد آزمودنی و آموزش نقاشی و استعداد نقاشی آزمودنی، ممكن است در نتیجه آزمون تاثیر بگذارد. این آزمون برای سنجش سن هوشی افراد بین 3 تا 13 سال معرفی شده است اما در مورد كودكان 5 تا 10 ساله از دقت و اعتبار بیشتری برخوردار است و برای سنجش هوش كودكان 11 ساله و بالاتر به‌كار نمی‌رود. ضریب همبستگی این آزمون با آزمون استنفورد – بینه[8] 74 درصد گزارش شده است. نتایج این آزمون را باید با در نظر گرفتن سایر اطلاعات مربوط به آزمودنی مانند سطح اجتماعی – فرهنگی خانواده، سوابق تحصیلی، تجارب كودك در زمینه نقاشی و نتایج حاصل از آزمون‌های دیگر و با رعایت احتیاط تفسیر كرد.[9]

[1] .Florence Goodenough

[2] . mental age

[3] . Intelligence Quotient

[4] . پاشاشریفی، حسن؛ نظریه‌ها و كاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، تهران، سخن، 1376، چاپ پنجم، ص 167.

[5] . گنجی، حمزه و ثابت، مهرداد؛ روان‌سنجی، تهران، ساوالان، 1382، چاپ سوم، ص 137.

[6] . نظریه‌ها و کاربرد آزمون‌های هوش و شخصیت، ص 168 تا 173.

[7] . stern

[8] . Stanford- Binet

[9] . همان، ص 173 تا 177.