بررسی زهکش و زهکشها

زهکشی کشاورزی،‌ بنا به عقیده سازمان خواربار و کشاورزی جهانی، نه هزار سال پیش در بین‌النهرین آغاز شد. در آن هنگام لوله به کار برده نمی‌شده بلکه به احتمال زیاد از سنگ و سنگ‌ریزه و شاخ و برگ گیاهان بهره‌گیری می‌شد. اولین لوله‌های زهکشی حدود چهار هزار سال قدمت دارند. در اروپا، اولین زهکشی زیرزمینی حدود دو هزار سال پیش نصب شده‌است.
در کتابی که در حدود سه هزار سال پیش در چین نگاشته شده، نقشه‌هایی از سیستم زهکشی مشاهده می‌شود. هرودت،‌ در حدود 2400 سال قبل،‌اشاره‌هایی به کاربرد زهکشی در درّه نیل دارد.
اولین مدارک ثبت شده زهکشی بوسیله شخصی به نام کاتو در دو سال ق . م .ثبت شده است . یک سال ق. م . شخصی به نام پلینگ، سیستم زهکشی خندقی را پیشنهاد کرد که از ریگ و شاخ و برگ پر شده بود و به عنوان یک زهکش زیرزمینی عمل می کرد.البته قنات که ابداع آن در حدود سه هزار سال قبل توسط ایرانیان صورت گرفته است یکی از قدیمی ترین سیتمهای زهکشی محسوب می شود و در اینجا بد نیست اشاره ای نیز به سیستم زهکشی تخت جمشید کرد که این سیستم در نوع خود در جهان از نظر تاریخی بی نظیر است . زهکشی مدتی در جهان به فراموشی سپرده شد تا اینکه در 1544 میلادی در انگلستان دوباره زندگی جدیدی یافت. اولین تنبوشه ساز سفالی در 1840 در انگلستان به کار گرفته شد. در آمریکا زهکشی لوله‌ای در دو صده پیش آغاز شد.

زهکشی Drainage:
به زبان ساده میتوان گفت زهکشی خارج کردن آب و املاح اضافی از بستر و یا عمق خاک است .در کشاورزی هدف از زهکشی ، بیشتر فراهم کردن محیطی مناسب برای رشد ریشه گیاه است ( از نظر تهویه و شوری) در تعریفی جامع تر میتوان گفت زهکشی به معنی خارج شدن طبیعی یا مصنوعی آب مازاد از یک منطقه بوده و از مباحث بنیادی هیدرولوژی مهندسی است.
زهکشی در ایران :
احداث اولین شبکه‌های نوین آبیاری و زهکشی در دهه 1310 در جنوب کشور صورت گرفت و اولین زهکش روباز با استفاده از ماشین در حوالی سال 1335 در شاوور خوزستان ساخته شد. در سال‌های 1341 و 1342 اولین شبکه زهکشی زیرزمینی با استفاده از لوله‌های سفالی در دانشکده کشاورزی دانشگاه جندی شاپور (شهید چمران) واقع در ملّاثانی (رامین) اهواز در وسعتی حدود 500 هکتار با نیروی کارگری به اجرا در آمد. در همین سال‌ها بود که اولین ماشین زهکشی وارد کشور شد. اولین طرح بزرگ زهکشی به وسعت 11000 هکتار در هفت تپه به اجرا درآمد. سپس زهکشی اراضی شرکت کشت و صنعت کارون و همزمان با آن زهکشی اراضی آبخور سد وشمگیر در گرگان آغاز شد. دشت‌های مغان، دالکی در بوشهر،‌ زابل، میان‌آب، بهبهان، طرح‌های هفت‌گانه توسعه نیشکر در خوزستان از جمله طرح‌های بزرگ دیگری هستند که اجرای آنها به اتمام رسیده است.
اهمیت زهکشی : هر وقت زمین را آبیاری می کنیم سطح آب سفره زیرزمینی بالا می آید و امر تهویه در منطقه ریشه با مشکل مواجه می شود ضمناََ تجمع املاح نیز باعث ایجاد شوری در خاک می گردد .
مسائلی که به خاطر عدم تهویه در خاک بوجود می آیند :
1- کاهش تنفس ریشه و موجودات زنده 2- کاهش نفوذپذیری و حرکت کند املاح در خاک 3- تشکیل ترکیبات سمی در خاک ( انجام عملیات احیا به جای اکسیداسیون)4- کاهش تولید مواد غذایی در خاک
بعضی از زمینها بصورت طبیعی زهکشی شده اند ( به علت وجود شیب و با کمک نیروی ثقل) و در بعضی از موارد زهکشی بصورت مصنوعی مانند کانال یا لوله انجام می شود.
نگاهی به مقایسه درصد مصرف آب در کشورهای مختلف جهان میتواند اهمیت زهکشی را برای مانمایان تر سازد.
اهداف زهکشی :
1- جمع آوری و خارج کردن املاح اضافی 2- جمع آوری آبهای سطحی ناشی از روان آب ،که این مساله بیشتر در مناطق مرطوب کاربرد دارد و لازم به ذکر است در مناطق مرطوب کانالهای سطحی زهکش را بصورت عریض می سازند.3- ایجاد تهویه مناسب در محیط خاک ریشه 4- بهبود کارایی ماشین آلات ( مخصوصا کشاورزی ) 5 - استحکام بخشیدن به ساختمان خاک و ...

فواید زهکشی :
از فواید زهکشی می توان جلوگیری از وقوع سیل ، به زیر کشت بردن اراضی جدید، زودتر گرم شدن خاک در فصل بهار ، شروع زودتر عملیات کشاورزی ، کیفیت و کمیت بهتر محصولات ، شستشوی املاح اضافی و بهتر شدن وضعیت مسائل بهداشتی را نام برد.

در تعریفی جامع تر از این فواید میتوان گفت فواید زهکشی به شرح زیر است .
1- کنترل و جلوگیری از ماندابی شدن، ۲- کنترل و جلوگیری از شورشدن اراضی، ۳- کنترل فرسایش،۴- کنترل سیل،۵- حفاظت محیط زیست،۶- سلامت عمومی و بهداشت، ۷- جلوگیری از راکد شدن آب و ایجاد بوی تعفن و نامطبوع در محیط مزرعه،۸- حفاظت از ابنیه و تاسیسات عمومی و ۹- توسعه روستایی و امنیت غذایی

معایب زهکشی :
1- شستن و خروج بعضی از املاح مفید خاک به همراه املاح مضر2- هزینه بر بودن مطالعه و اجرا 3- ازبین بردن اکوسیستم طبیعی منطقه به علت کم کردن رطوبت و نتیجتاَ غیر قابل زیست شدن آن منطقه برای بعضی از موجودات مانند پرندگان به علت کم شدن رطوبت 4- ازبین رفتن علفهای طبیعی منطقه 5- اشغال بخشی از زمین زراعی و تقسیم زمین به قطعات جداگانه 6- افزایش خطر آتش سوزی
منشاء زه آب:
زه آب ممکن است ناشی از بارندگی ، ذوب برف ، آب آبیاری ، جریانات سطحی و نشت
زیر سطحی از اراضی مجاور، سریز و طغیان رودخانه ها، نشت از کانالهای آبیاری و صعود سطح ایستابی باشد.
در نواحی مرطوب بارندگی های مداوم ، در نواحی سردسیرتغذیه ناشی از ذوب برف و در
نواحی سردسیر تغذیه ناشی از ذوب برف و در نواحی خشک ونیمه خشک ، آبیاری طغیانهای فصلی ، آبشویی اراضی و صعود سطح ایستابی ، منشآ اصلی زه آبها به شمار میروند.با توجه به موارد ذکر شده ، عواملی چون روش آبیاری ( ثقلی - تحت فشار)، فیزیوگرافی (توپوگرافی، شکل زمین)، شبکه آبراهه ، عمق لایه نفوذ ناپذیر ،لایه بندی خاک،
ویژگیهای هیدرودینامیکی خاک (نفوذ پذیری سطحی ، هدایت هیدرولیکی) وخصوصیات شیمیایی خاک( شوری ،کسر آبشویی ، قلیائیت) بطور غیر مستقیم بر زه دار شدن اراضی موثرند.

انواع سیستم های زهکشی :
از دیدگاههای متفاوت ، زهکش ها را به انواع مختلفی تقسیم بندی می نمایند .در صورتی که نوع زه آب از نظر سطحی یا زیر سطحی مورد توجه باشد ، زهکش ها را به دو دسته زهکشهای سطحی و زیر سطحی تقسیم بندی می نمایند . در شرایطی که سازه های زهکشی مورد توجه باشند ،زهکشها را به دو دسته زهکشهای روباز و زهکشهای لوله ای(زیر زمینی) تقسیم بندی می نمایند که در مورد اخیر زهکشی قائم ( چاه زهکش ) را نیز در بر می گیرد. توجه به این نکته ضروری است که زهکشهای روباز علاوه بر زه آبهای سطحی ،پروفیل خاک را نیز زهکشی می نمایند.هر سیستم زهکشی دارای اجزایی است که بسته به نوع سیستم ،ابنیه ابی متفاوتی را شامل میشود.

سیستم زهکشی سطحی : برای مناطق مرطوب بیشترین کاربرد را دارد و به خاطر اینکه بارندگی در سطح زمین تجمع پیدا می کند ، این سیستم بصورت کانالهای عریض و کم عمق ( شبکه نهرهای قابل گذر) بکار میرود بطوریکه ماشین آلات هم میتوانند براحتی از روی آن حرکت کنند .
سیستم نهرهای عمیق زهکشی:
این سیستم از انهاری تشکیل شده است که باآرایش مختلف در زمین حفر می شوند، برای آنکه انهار روباز زهکش بتواند موثر واقع شود لازم است طوری عمیق حفر شوند که کف آنها زیر سطح ایستابی مورد نظر قرار گیرد و سطح آب در آنها 1 تا 1.5 متر زیر سطح خاک باشد.
مقطع انهار زهکش ذوزنقه ای بوده و شیب دیواره آنها بسته به نوع خاک 1:1 ، 1:2 است. در انتخاب سیستم زهکش بین لوله یا نهر روباز عوامل بسیار زیادی دخالت دارند که پارهای از آنها در زیر نام برده شده اند:
1- آبهای سطحی 2- از بین رفتن زمین 3- ممانعت در مقابل انجام عملیات کشاورزی 4-بازرسی و نگهداری 6- شرایط خاک

سیستم های زهکشی زیر سطحی:
بطور مرسوم سیستم های زهکشی زیر سطحی مشتمل بر شبکه ای از لوله های زهکش هستند که در عمق 1 تا 2 متری سطح زمین نصب شده و این شبکه باعث می شود سطح ایستابی تا زیر منطقه توسعه ریشه ها پایین آورده شود پتانسیل آب در لوله های زهکش صفر می باشد، بنابراین تمام آبهائی که از نظر ارتفاع بالاتر از سطح آب در لوله زهکش می باشند دارای پتانسیل بیشتر بوده و به طرف زهکش ها جریان پیدا می کنند. در این سیستم با انتخاب و طراحی فواصل و عمق زهکش ها می توان سطح ایستابی را تا عمق مورد نظر پایین آورده و اگرنفوذ آب با مانعی برخورد نداشته باشد رطوبت خاک در بالای لوله زهکش تا حد ظرفیت مزرعه تخلیه می شود زهکش های مزرعه ممکن است لوله هائی باشند که در زیر زمین نصب می شوند و یا کانالهای عمیق روباز. غالباً نوع اول را زهکش های سرپوشیده و نوع دوم را زهکش های روباز می نامند . سطح ایستابی را با پمپ نیز می توان پایین آورد، این نوع زهکشی را زهکشی عمودی می گویند. برخلاف روش اول که زهکشی افقی نام دارد در اراضی آبی بستر به شرایط محلی ممکن است هم از زهکشی افقی و هم از زهکشی عمودی استفاده شود، اما در اراضی دیم فقط از زهکشی افقی استفاده به عمل می آید.
سیستم زهکشی زیرزمینی: بصورت کانال روباز عمیق تا عمق حدود 2 متر و یا لوله گذاری زیرزمینی است . زهکشی زیر زمینی بصورت عمودی نیز میتواند باشد ( حفر چاه ) لوله های زهکش زیر زمینی بصورت قطعه قطعه می باشند که یا بصورت ساده است و یا بصورت نرو مادگی .
انواع زهکش:
1-روباز 2- لوله ای 3- Mole drian3-لانه موشی 4-عمودی ( چاه ) 5- زهکش حائل
زهکش روباز : کانال با مقطع معمولا ذوذنقه ای شکلی است .
درکانال زهکشی به مراتب بیشتر از کانال آبیاری است .free board
نکته : کانال زهکشی در گودی و کانال آبیاری در ارتفاع است .
سیستم های زهکشی لوله ای:بیشتر شبکه های زهکشی زیر زمینی از نوع لوله ای می باشند این سیستم ها در مورد کنترل شوری اراضی تحت آبیاری نیز به کار برده می شوند تا به حال زهکش های لوله ای در مناطق خشک کمتر به کار گرفته شده اند دلیل آن هزینه های بالای این سیستم هاست. اما اصلاح خاکهای شور در این مناطق استفاده از آنها را اجتناب ناپذیر نمده است.در سالهای اخیر تحقیقات بسیار زیادی در زمینه عملکرد لوله های زهکشی ،نحوه نصب لوله ها و مصالحی که در زهکشی زیر سطحی بکار می رود بعمل آمده است که نتیجتاً به توسعه این سیستم ها منجر شده است.
آرایش زهکش ها:
وضع قرار گرفتن زهکش های مزرعه و کلکتورها (یا جمع کنندههایی که زه آب به داخل آنها می ریزند ) علاوه بر اینکه بهم وابسته اند بستگی به پستی و بلندی زمین نیز دارند که از نقاط گود مزرعه عبور نمایند زیرا این نقاط طبیعتاً نقاطی هستند که آب به اقتضای نیروی ثقل در آنجاها جمع می شود مثلاً چنانچه در یک مزرعه در تعدادی از نقاط گود حالت باتلاقی بوجود آید مهمترین شبکه آن خواهد بود که این نقاط از طریق زهکش ها به همدیگر متصل می شوند. مسلم است در چنین شرایطی سیستم زهکش نامنظم خواهد بود، این سیستم ها را سیستم طبیعی گویند در این شرایط یک کانال روباز عمیق حفر می شود و مسیر آن طوری انتخاب میشود که از نقاط پست مزرعه عبور کند .
اگر تعداد نقاط پست مزرعه زیاد باشداما وسعت آنها کم باشد طرح شبکه طبیعی کارایی خود را از دست می دهد و اجرای آن خالی از اشکال نخواهد بوددراین شرایط شبکه متصلی از زهکش ها احداث می گردد که می توان به شبکه های موازی و نرده ای اشاره کرد. در سیستم های نرده ای کلکتورها ( جمع کننده ها ) درجهت شیب اصلی زمین و زهکش های مزرعه درامتداد خطوط تراز ( با شیب کمی نسبت به آنها ) کشیده می شوند.
در این سیستم که نحوه اتصال زهکش ها به جمع کننده ها همانند یک پر می باشد عمق زهکش ها در تمام مسیر خود ثابت است حال آنکه در سیستم شبکه های موازی شیب زهکش ها از طریق افزایش عمق آنها در جهت رسیدن به کلکتور تامین میگردد. در سیستم شبکه های موازی زهکش ها عمود بر کلکتور ها قرار می گیرند حال آنکه در سیستم نردهای چون عمق زهکش ها ثابت است و شیب آنها از طریق انحراف نسبت به خطوط تراز تامین می شود لذا با زاویه حد به کلکتور می ریزد .برتری یک سیستم بر یک سیستم دیگر بستگی به موقعیت زمین دارد ، در زمینهای مسطح اشکال مستطیلی از سیستم شبکه های موازی حال آنکه در زمینهای غیر مسطح که فقط قسمتی از زمین ممکن است به زهکشی نیاز داشته باشد سیستم نرده ای بکار گرفته می شود.

سیستمهای منفرد و مرکب:
زهکش های لوله ای ممکن است به داخل کانالهای کلکتور روباز یا کلکتورهای لوله ای تخلیه شوند که حالت اول را سیستم ساده یا منفرد و حالت دوم را سیستم مرکب گویند. که در صورت انتخاب هر یک از سیستم ها مزایا و یا معایب زیر را شامل می شود:
الف) آبهای سطحی: در صورت وجود کانالهای کلکتور آّ سطحی اضفی می تواند وارد آن شده و از زمین خارج گردد.
ب) انسداد: در سیستم ساده به سادگی می توان مشاهده کرد که آیا آب از لوله های زهکش وارد کلکتور می شود یا خیر و اگر انسدادی صورت گرفته باشد نسبت به رفع آن اقدام نمود اما در سیستم مرکب چنین امکانی وجود ندارد.
ج) نگهداری: نگهداری کلکتورهای روباز نیاز به تعمیر و مراقبت زیادی دارند.
د) هزینه: شبکه مرکب هزینه اولیه زیادی رادارد بخصوص اگر لازم باشد در محل اتصال لوله ها تاسیسات برای بازرسی نیز ساخته شوند ولی با توجه به اینکه هزینه مراقبت آن کمتر است.
ه) خروجیها: محل اتصال زهکش های لوله ای به کلکتور روباز بعنوان نقاط ضعف سیستم محسوب می شوند زیرا در زمان لایروبی کلکتور صدمه میبیند.

نصب کردن لوله ها:
ترنچرها قادر به نصب انواع لوله هاي رسي، بتني و يا پلاستيكي هستند. لوله هاي رسي و بتني با دست بر روي يك مجراي شيب دار قرار داده مي شوند و از اين طريق به قسمت پايين صندوق محافظ ترانشه منتقل شده و در آنجا پشت سر هم در مسير مستقيم در كف ترانشه كارگذاري مي شوند. تنبوشه ها بايد به گونه اي قرار گيرند كه بين آنها اتصال صحيح براي ورود آب و زهكشي فراهم گردد. در زهكش هاي بزرگتر وضعيت قرار گرفتن لوله ها به وسيله شخصي كه در صندوق محافظ نشسته يا ايستاده است، تحت نظر قرار مي گيرد. درز بين لوله ها نبايد بيش از سه ميليمتر باشد. در خاك هاي ماسه اي، يا خاك هاي داراي يك لايه ماسه اي در عمق نصب زهكش ها، درز بين قطعات لوله نبايد بيشتراز دو برابر d85 باشد. در خاك هاي ماسه اي ريز واگرا، استفاده از تنبوشه هاي رسي يا سيماني، بدون كاربرد پوشش هاي شن وماسه اي يا پوشش هاي مناسب مصنوعي، قابل توصيه نيست.
لوله هاي پلاستيكي معمولا از طريق يك قرقره هادي كه در ترنچرهاي چرخ لاستيكي در جلو و در ترنچرهاي چرخ زنجيري در بالاي آن نصب شده است، به سمت قسمت حفار ماشين هدايت مي شود. در ترنچلس ها تنها از لوله هاي كنكگره دار با قطر نه چندان زياد استفاده مي شود. در اين ماشين ها شعاع انحناء مسير لوله هاي زهكشي به ويژه در صورت پوشش داشتن آنها، نبايد كمتر از پنج برابر قطر لوله باشد. كيفيت لوله هاي زهكشي در كارگذاري ماشيني آنها، حايز اهميت زيادي است. لوله هاي ترك دار، شكافته شده و تغيير شكل يافته و يا داراي ساير معايب، همچنين پوشش هاي پاره شده كه امكان نصب و عملكرد صحيح را مقدور نمي سازندنبايد مورد استفاده قرار گيرند. گذشته از اين، انتهاي بالادست يا ابتداي همه زهكش ها و جمع كننده ها به منظور جلوگيري از ورود خاك بايد بسته شود. مشكلاتي كه احتمال دارد در زمان نصب لوله ها رخ دهند عبارتند از: له شدن و آسيب ديدن لوله ها، پيچ خوردن مقطع لوله، كنده شدن اتصالات و جدا شدن لوله ها. در اين حالت جلوي تخليه زه آب گرفته مي شود. هرچند كه ممكن است بالاخره آب از ميان خاك ها راهي به طرف قسمت سالم پايين دست زهكش و يا زهكش هاي مجاور پيدا كند. در بالادست محل انسداد، آب در لوله پس مي زند و در بالاي زهكش جمع شده و موجب بالا آمدن سطح آب زيرزميني مي گردد.

چه در ترنچرها و چه در ترنچلس ها كلاف لوله هاي كم قطر زهكش بر روي قرقره اي واقع در روي ماشين حمل مي شود. اين كلاف ضمن عمل نصب باز مي شود. لوله هاي با قطر بزرگتر معمولا قبل از عمليات نصب در طول مسير خط زهكشي چيده مي شوند و در هنگام نصب به قسمت حفار ماشين هدایت می گردند.
كشيدن بيش از حد لوله ها ممكن است باعث جدا شدن محل اتصال و يا پاره شدن آنها گردد. آسيب ديدگي لوله ها مي تواند در هنگام بازشدگي كلاف لوله به راحتي از ديد پنهان بماند. در هر حال آسيب ديدگي لوله ها با خيس شدن موضعي سطح مزرعه خود را نشان خواهند داد. بنابراين ترنچلس ها بايد مجهز به هدايت كننده هايي براي سهولت ورود لوله ها به داخل هادي لوله باشند. كاربرد پوشش شن و ماسه در صورتي كه گراول از ميان محفظه تغذيه كننده آرام و يكنواخت پايين نرود، ممكن است موجب كشيدگي نا خواسته و قابل ملاحظه لوله زهكش شود.
به هنگام تميزكردن لوله هاي پي وي سي به روش جت گاهي مشاهده شده است كه زهكش ها در خط مستقيم كارگذاري نشده بلكه تا حدودي حالت مارپيچي دارند. اين پديده در اثر تنش وارد شده به لوله ها به هنگام باز شدن قرقره در زمان نصب لوله بروز مي كند. سينوسي شدن حالت لوله ها مي تواند موجب افزايش حبس هوا در داخل لوله ها گردد.
لوله هاي PVC به دليل شكنندگي در دماي پايين، نبايد هنگامي كه درجه حرارت كمتر از سه درجه سانتي گراد است نصب شوند. از انبار كردن لوله هاي PE در دماي بيش از 40 درجه سانتي گراد به دليل تغيير شكل لوله ها در اثر كشش يا فشارهاي وارده بايد خودداري شود. اشعه ماوراء بنفش خورشيد در صورت تابش مستقيم به لوله ها، مقاومت لوله هاي كنگره دار پلاستيكي را تحت تاثير قرار داده و آنها را شكننده مي سازد. بنابراين لوله هاي انبار شده در صورتي كه ظرف يك هفته در مناطق گرمسير و يك ماه در مناطق معتدل مورد استفاده قرار نگيرند بايد از تابش مستقيم نور آفتاب محافظت شوند.

زهکش لانه موشی : شبیه زهکش لوله ای ( یک نوع تونل زیر زمینی ) که از عبور یک جسم مخروطی شکل در خاک بوجود میآید .این نوع زهکش معمولا در مناطقی بکار میرود که مواد آلی آن زیاد است و برای یک فصل زراعی کاربرد دارد.

زهکش عمودی : بصورت چاه عمل میکند و چنانچه تعداد چاهها در یک منطقه بیشتر باشد اثر زهکشی بیشتر است .ضمنا در این نوع زهکشی می بایست آب جمع شده در چاه مکش شده و به محل مناسبی انتقال یابد.به عمل تخلیه آب ازجاه زهکشی را دیواترینگ گویند

زهکش حائل : بیشتر برای جدا کردن دو قطعه زمین بکار میرود تا آبی که از اراضی مجاور میآید وارد اراضی مورد نظر نشود . عمق این نوع زهکشها معمولا در حدود 2 تا 2.5 متر است و جهت کانال عمود بر آب زیر زمینی می باشد

معیارهای انتخاب زهکش های لوله ای، ترانشه ها یا انهار به عنوان زهکش های مزرعه

عواملی چند به شرح زیر برای انتخاب یکی از انواع زهکش های لوله ای، ترانشه ها یا انهار به عنوان مناسب ترین سیستم برای زهکشی مورد توجه قرار می گیرد.

•آب سطحی: ترانشه ها یا انهار روباز علاوه بر زهکشی زیر زمینی قادر به جمع آوری رواناب های سطحی نیز می باشند. در حالی که زهکش های لوله ای فقط در شرایط بسیار ویژه می تواند اینگونه عمل نماید. همچنین ترانشه ها یا انهار زهکشی محل مناسبی برای ذخیره موقت سیستم هایی است که با پمپاژ تخلیه می شود

•اشغال اراضی: احداث زهکش های زیر زمینی به صورت ترانشه یا انهار روباز موجب اشغال تا حدود 15 درصد از اراضی می گردد. در حالی که زهکش های لوله ای زمینی را اشغال نمی کند.

•مزاحمت برای عملیات زراعی: ترانشه ها یا انهار روباز فعالیت ماشین آلات را محدود می سازد و در نتیجه هزینه های عملیات زراعی افزایش می یابد.

نگهداری:ترانشه ها یا انهار روباز به طور مکرر1 تا 2 بار در سال نیاز به عملیات نگهداری دارد. در حالی که زهکش های لوله ای زیرزمینی هر 3 تا 6 سال یک بار به اجرای عملیات نگهداری نیاز پیدا می کند و در مواردی حتی نیازی به اجرای عملیات نگهداری به صورت منظم نیز نیست.

•نصب: زهکش های لوله ای به سادگی به وسیله ماشین آلات در عمق و با شیب معین نصب می شود. احداث ترانشه ها یا انهار روباز نسبتا مشکل تر است.

•شرایط خاک: ممکن است شرایط خاک تسهیلات یا مشکلاتی برای استفاده از انهار روباز یا زهکش های لوله ای به وجود آورد (مثلا خطر فرسایش خاک در انهار روباز، و یا خطر مسدود شدن لوله ها با نهشته های آهن

•هزینه ها: هزینه های اجرا و تدارک مصالح، ابزار، تجهیزات و غیره.

هرچند عموما استفاده از سیستم زهکش های لوله ای منتج به نصب شرایط بهتر و عملکرد مطمئن تر می شود، با این حال در شرایط زیر احداث زهکش های روباز ترجیح داده می شود.

•برای کاهش ظرفیت پمپاژ زهکشی، ذخیره کردن موقت هرزآب ها مورد نظر می باشد

•اراضی ای که هم به زهکش های سطحی و هم به زهکش های زیر زمینی نیاز داشته باشند (مناطق مرطوب(

•وجود انهار مزاحمت زیادی برای عملات زراعی فراهم نسازد. به طور مثال در مزارعی که انهار زهکشی به فواصل زیاد از یکدیگر قرار می گیرد و یا در باغ ها که عملیات زراعی محدودی دارد.

•در خاک های با نفوذپذیری خیلی کم، خاک های تکامل نیافته و پیت.

•در اراضی خیلی مسطح، از نظر اینکه شیب مورد نیاز انهار روباز بسیار کمتر از شیب مورد نیاز لوله ها است.

•استاندارد زهکشی بالایی مورد نیاز نباشد (مثلاَ برای زهکشی اراضی چمنی)

بیشتر معیارها و ضوابطی که برای آرایش شبکه و طراحی مسیر زهکش لوله ای مورد استفاده قرار می گیرد برای زهکش های روباز نیز کاربرد دارد. به طور معمول انهار زهکشی روباز برای آرایش شبکه زهکشی در سیستم طبیعی یا موازی مناسب تر بوده و با آن سازگارتر است.

زهکش های روباز با فواصل زیاد 100 تا 200 متر و عمق 2 تا 3 متر در اراضی تحت آبیاری برای زهکشی آب زیر زمینی و کنترل شوری به کار می رود.

نتیجه گیری:

معیارهای رایج طراحی و مدیریت سیستم های زهکشی، تهویه و کنترل شوری در ناحیه ریشه گیاه می باشند. رهاسازی زه آب ها در محیط باعث بروز مسائل زیست محیطی گردیده و اهمیت این مسائل روز به روز بیشتر میگردد. بنابراین معیاری دیگر باید به معیارهای فوق الذکر افزوده شود که همان معیار کیفیت آب و اثرات زیست محیطی آن می باشد. در کنار طراحی و مدیریت شبکه های زهکشی با در نظر گرفتن جنبه های زیست محیطی، حتماَ باید مدیریت سیستم های آبیاری را نیز مدنظر داشت. در تمامی روش هایی که برای کنترل و بهبود کیفیت زه آب مطرح شد، بر روی استفاده گیاه از آب زیر زمینی کم عمق تأکید شده است که این کار باعث کاهش مصرف آب آبیاری و به تبع آن افزایش فاصله زهکش ها و کاهش حجم زه آب می گررد.

منبع : پایگاه علمی تخصصی مهندسی آب

بررسی زهکش و زهکشها

بررسی زهکش و زهکشها

مطالب مشابه :

محاسبات کلکتور تخت خورشیدی

عوامل موثر بر پایداری شیب

آبگرمکن های خورشیدی چگونه کار می کنند؟

بررسی زهکش و زهکشها

وزارت علوم تحقیقات و فناوری دانشگاه جامع علمی کاربردی مرکز آموزش جهادکشاورزی فارس گروه آبیاری ومناب

گرم کن های خورشیدی

تنظیم شرایط محیطی بر اساس اقلیم شهر قم

مقدمه ای درباره زهکشی