وارونگی دما ( اینورژن) چیست؟....

در حالت عادی و از لحاظ فیزیکی، هوای گرم به سمت بالا و هوای سرد به دلیل سنگینی به سمت پایین حرکت می کند . در اوایل روز و هنگام طلوع خورشید لایه های زمین به دلیل برخورد اشعه های نور خورشید گرمتر از لایه های زیرین می شود . با شروع روز و آغاز فعالیت های انسانی و مصرف سوخت دمای هوای سطح زمین زیاد می شود. این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جا به جایی به وسیله باد با لایه ای هم دما از هوا که توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد کرده و این مانع صعود و تبادل هوا می شود . نتیجه آن تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت های انسانی و به دلیل حبس هوادر زیر این لایه مواد آلاینده تولیدشده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی روند . هیچ کدام از آلاینده ها در به وجودآمدن چنین پدیده ای دخیل نیستند و فقط وضعیت جوی است که آن را بوجود می آورد. بعبارتی دمای هوای محیط در لایه تروپسفر معمولا با ارتفاع کاهش می یابد . با وجود این گاهی اوقات درلایه مزبوردرجه حرارت با ارتفاع افزایش نشان می دهد که به این وضعیت اینورژن یا وارونگی دما گفته می شود . وارونگی دما گاهی از سطح زمین به طرف بالا دیده می شود که آن را اینورژن سطح زمین می گویند و گاهی در لایه ای بالاتر از سطح زمین دیده می شود که آن را وارونگی سطوح فوقانی می خوانند . هرچند نقش انسان در آلوده کردن جو موثر است ‘ اما طبیعت نیز گاهی اوقات با پدیده اینورژن در تشدید موضوع دخالت دارد . زیرا هنگامی که این پدیده اتفاق می افتد هوای سرد و آلوده به دلیل سنگینی بیشتر در سطح پایین و هوای گرم در ارتفاع بالا قرارمی گیرد و لذا جو حالت پایدار به خود گرفته و امکان مخلوط شدن و تهویه هوا میسر نمی گردد .

شرایط عادی

شرایط اینورژن (وارونگی دما)

عوامل زیر در در وارونگی دما موثر

1-سمت و سرعت باد

2-وجود رشته کوهها و جهت آنها نسبت به باد غالب

3-وجود شارشهای ناپایدار جوی و میزان بارندگی مربوط به آن

4-حرکت قایم لایه های جو (ادوکشن و کنوکشن)

انواع وارونگی دما ( اینورژن )

پدیده طبیعی اینورژن به شکل مختلفی بوجود می آید . معمولی ترین نوع آن تشعشعی است که نزدیک سطح زمین و در ارتفاع 50 تا 100 متری در ابتدای روز و برای مدت کوتاهی اتفاق می افتد . این پدیده زمانی است که لایه های هوای بالا به دلیل تابش نور خورشید ‘ گرم تر از هوای نزدیک سطح زمین می شوند . این نوع اینورژن ( وارونگی دما ) اغلب در فصول سرد و زمستانها اتفاق می افتد و پدیده ای عمومی است .

عامل دیگر تشکیل وارونگی دما فشار هوا می باشد . این نوع در اثر قرار گرفتن جبهه های پرفشار هوا روی یک منطقه و در ارتفاع چند صد (100) متری رخ می دهد . مدت آن نسبت به نوع اول طولانی تر است گاهی تا چند روز یا هفته هم طول می کشد ( مانند وارونگی دما آذر ماه سال 84 شهر تهران ) .

اینورژن جبهه ای نوع دیگری است که هنگام عبور جبهه ای از هوای گرم از منطقه ای با دمای کمتر اتفاق می افتد در این نوع اینورژن ( وارونگی دما ) اختلاف هوای دو لایه هوا بسیار مهم است .

اينورژن تشعشعي

در اينورژن تشعشعي اغلب وارونگي دما درسطح زمين ايجاد ميگردد. بدين معني كه در هنگام شب سطح زمين در اثر تشعشع سرد مي شود و چناچه فرايند سرد شدن براي مدت كافي ادامه يابد هواي نزديك سطح زمين سردتر از جو بالاي آن مي شود و وارونگي دما در نزديكي زمين گسترش مي يابد .

در هواي آرام و در موقع وزش بادهاي خيلي ضعيف فرآيند سرد شدن به طرف بالا تا ارتفاع نسبتا كمي گسترش مي يابد كه وارونگي كم عمق ايجادمي شود با وجود اين گاهي دماي سطح زمين نيز پائين است و وارونگي دما ( اينورژن ) كم عمق سطح زمين كاملا مشخص مي شود . در اين حالت آن را اينورژن شديد مي خوانند. در شبهاي بدون ابر و همراه با باد ضعيف وارونگي تشعشعي پديد مي آيد و در صورت كافي بودن رطوبت در اين شرايط مه صبحگاهي ( مه تشعشعي ) ايجاد مي شود .

در بعضي شرايط شبنم يخي تشكيل مي شود و در اين حالت رطوبت هوا كمتر است و تشعشع سريعتر انجام مي شود و در نتيجه دماي سطح زمين كمتر مي شود . اين وضعيت بخصوص در مناطق نیمه خشك ( شهرستان تبریز ) بعد از شبهاي طولاني بدون ابر و در فصل زمستان پديد مي آيد . در شب از قله ابرها نيز عمل تشعشع انجام مي شود . در اين صورت ممكن است اينورژن تشعشعي در جو در ارتفاعي كاملا بالاتر از سطح زمين توسعه يابد .

اينورژن تلاتمي (توربولانسي )

تلاتم يا اغتشاش هوا اغلب در توسعه وارونگي سهم دارد و چنانچه به مدت كافي ادامه يابد اختلاط كلي هوا در لايه هايي كه تلاتم وجود دارد رخ مي دهد .

تلاتم يا اغتشاش مكانيكي سبب انتقال هواي سرد قسمت پايين وارونگي سطح زمين به ارتفاعات بالاتر مي شود . اين حالت سرد شدن هوا كه در اثر تشعشع انجام مي شود . در لايه اي ضخيم تر گسترش مي يابد و قله وارونگي به ارتفاعات بالاتر كشيده مي شود .

از طرف ديگر چنانچه باد شديدتر باشد تلاتم بيشتر مي گرددو اختلاط هوا سبب
مي شود،كه هواي سردتر در سرتا سر لايه اي ضخيم تر گسترش يابد . در نتيجه كاهش دما كمتر مي گردد، و وارونگي دماپديد نمي آيد . اين موضوع نشان مي دهد كه قدرت باد و تلاتم ايجاد شده بايد در منطقه معين باشد. تا اینکه اينورژن تلاتمي عميق در سطح زمين پديد آيد. تلاتم گاهي وارونگي دمای فوقاني را ايجاد مي كند.

در لايه هايي كه تلاتم وجود دارد هوايي كه به طرف پائين كشيده شده است ، در اثر فشرده شدن در حالت بي دررو (آدياباتيك ) گرم مي شود . در همين موقع هوا از سطح پايين تر صعود مي كند و در اثر انبساط به حالت (آدياباتيك ) سرد مي شود. پس از مدتي هوا كاملا در لايه تلاتم (توربولانس ) تحت تاثير انبساط و فشردگي به حالت بي دررو (آدياباتيك ) قرار ميگريد و عمل اختلاط انجام مي شود . در اين صورت كاهش دما با ارتفاع يا اصطلاحاً (لاپسريت ) به حالت بي دررو ( آدياباتيك ) خشك در داخل لايه گسترش مي يابد ، بدين معني كه هواي قسمت پايين لايه گرمتر و در قسمت فوقاني لايه سردتر از حالت اوليه مي شود.

دماي هوا در قسمت بالاتر از لايه تلاتم (توربولانس ) تحت تاثير سرد شدن به حالت بي دررو (آدياباتيك) قرار نمي گيرد و در نتيجه وارونگي تلاتمي (اينورژن توربولانسي ) ايجاد مي شود .

برگرفته از: آب و هوا شناسی نخل و کویر

وارونگی دما ( اینورژن) چیست؟....

مطالب مشابه :

جهت وزش باد غالب ماهانه و سالانه

جهت‌یابی با نشانه‌های طبیعی(2)

وارونگی دما ( اینورژن) چیست؟....

مطالعه بسترشناسی سایت دانشگاه شیراز

معرفی روستای آب باد کامفیروز

۱۷ - باغ جهان نما

اقلیم و معماری

آب و هوای قلات :