آسیب شناسی فرآیند آموزش درس تاریخ

بسمه تعالی

آسیب شناسی فرآیند آموزش درس تاریخ

در دوره متوسطه

با رویکرد به کتاب تاریخ معاصر ایران

تهیه کننده :

وحیـد فـروهـی – دبیر تاریخ

دبیرستان حاج اسحاق شاهنظری

آموزش و پرورش شهرستان رامسر

زمستان 1387

فهــرست مطالب
عنوان	صفحه
مقدمه
1- موانع یا آسیب های درون سیستمی
2- موانع یا آسیب های برون سیستمی
نتیجه گیری
پیشنهادات
فهرست منابع

« بسمه تعالی »

« مقدمه »

درفرآیندآموزش به فراگیران- دانش آموزان- موانعی موجوداست که می تواند آسیب های بی شماری را به ساختارآموزشی واردکندکه درپاره ای ازمواردجبران آن هزینه بسیاری راچه به جهت مادی وچه به جهت معنوی به ساختارآموزش و پرورش کشورتحمیل می نماید. ازمهمترین این موانع یاآسیب هادراین ساختارمی توان آن را به دوبخش درون سیستمی و برون سیستمی تقسیم نمود وبرای رفع نقایص هریک راهکارهای مناسب با آن ارائه کرد.

شاید در ابتدا به نظر آید که این دو عامل-درون سیستمی و برون سیستمی- جدای از یکدیگرند اما با بررسی دقیق پی می بریم که اثرات هر یک بر دیگری آن را به صورت یک مجموعه ی غیر قابل تفکیک می نمایاند.

برای بررسی دقیق آسیب های موجود آن را به دو بخش مجزا می توان تقسیم نمود اما واقعیت آن است که آموزش یک سیستم است ، ترکیبی ساده از ویژگی های منفرد که توسط معلم به یکدیگر مرتبط می شوند ،نیست بلکه مانند یک ماشین کار می کند که بخش های مختلف آن در ارتباط با یکدیگرند و همدیگررا تقویت می کنند و در نهایت آن را به جلو می برند (شکاف آموزش-1384- ص84).

دراین مقاله سعی شده با توجه به این رویکردکه با شناخت موانع وآسیب ها می توان به چاره جویی آن مبادرت ورزید،تلاش گردید تحلیل واقع بینا نه ای از آن ارائه کرد.

1- موانع یا آسیب های درون سیستمی

1- الف- عدم توجه به تفاوت های دانش آموزان رشته های ریاضی،تجربی،کاردانش و فنی و حرفه ای

کتاب تاریخ معاصر ایران که برای دانش آموزان رشته های ریاضی،تجربی،فنی و حرفه ای و کاردانش تالیف شده، به تفاوت های دانش آموزان دو رشته ی نظری وفنی توجه نمی نمی نماید. دانش آموزان رشته های فنی(کاردانش-فنی وحرفه ای)با توجه به عدم رغبتدردرس های حوزه علوم انسانیمانندعربی،ادبیات ،تاریخ و... بیشتر تمایل به شرکت درفعالیت های دروس کارگاهی دارنددرصورتی که دانش آموزان رشته های نظری(تجربی وریاضی)با یاداشت برداری وتوجه به دروس خویش ،تفاوتی ماهیتی با رشته های فنی پیداکرده اند.

کتاب تاریخ معاصر می بایست طوری تألیف گرددکه این دوگروه- نظری- فنی- تفاوت آن را احساس نمایندزیرابرخی دانش آموزان نتیجه ی مطالعات خویش را به صورت گفتاری ونوشتاری وبرخی نمایشی وعملی را ارائه میدهندتا ثابت نمایند که تلاش آن ها مفیداست واز آن چه آموخته اند خشنودو رازی و احساس موفقیت کنند(رشد تکنولوژی آموزشی 6-اسفند87-ص3).

بنابراین با اذعان به این که بین دانش آموزان رشته های نظری وفنی تفاوت های فردی به عینه مشاهده میشودلذا معلمین باید روش های تدریس خود را بر اساس تفاوت های فردی تنظیم نمایندتا حقی از فراگیران ضایع نگردد(مقالات برگزیده- سال82- ص191) لازم می نماید که در تألیف کتاب تاریخ معاصر برای دو رشته ی نظری وفنی کتاب های جدا گانه ای بارویکرد- های متفاوت تألیف گردد.

1- ب- بی توجهی به روش فعالیت های گروهی درفرایندتدریس توسط برخی ازدبیران

روش تدریس سنتی تاریخ که بیشتر به صورت توضیحی ویا معلم محوری ارائه می گردد،مستلزم تغییرات بنیادی است تا فرایند آموزشی این درس نیز از بهره وری کیفی برخوردار شود.بدین منظور بسیاری از محققان علوم تربیتی برای درس هایی چون تاریخ روش های تدریس نوین را که مبتنی بر یافته های جدید آموزشی است ارائه می نمایند.

یکی ازنمونه هاکاربرد روش یادگیری مشارکتی جیگ ساو است (رشد آموزش تاریخ33-زمستان87-ص4)دراین روش هر موضوعی ازدرس به قسمت ها یا تکه هایی متعدد تقسیم می شودودانش آموزان پس از گروه بندی هر یک تکه ای ازدرس را فرامی گیرند تا در نهایت همه ی آن ها، بر کل موضوع تسلط پیدانمایند.

اجرای روش های نوین تدریس که یکی از آن ها (جیگ ساو)به عنوان نمونه مطرح گردید،می تواند ازیک نواختی کلاس های تدریس تاریخ کاسته و به افزایش بازدهی آن کمک شایانی نماید .اگر از طریق کلاس های ضمن خدمت روش های نوین تدریس برای دبیران محترم فراهم گرددواز اساتیدمجرب و کار آزموده در این مورد بهره گیری شود،قطعاً نتایج آن میتواند از آسیب درس تاریخ جلو گیری نماید.

1- ج- تغییرات پی در پی کتاب تـاریخ معـاصر در سـال های اخیــر

از آغاز سال تحصیلی 85-84که با کاهش حجم کتاب تاریخ معاصر روبه رو هستیم،تا کنون 3بار این کتاب تغییراتی به خود دیده است که به لحاظ محتوایی هیچ گونه تفاوت ماهیتی از یکدیگر ندارند. در چاپ کتاب سال 25،86درس ودر چاپ کتاب 23،87درس در آن گنجانده شده است و مطالب بسیار مهم از کتاب سال 86حذف گردیده،با این حال جای تعجب است که اهداف ،روش و رویـکرد نـگارش هر دو کتـاب (سـال های 87و86)در بخش

« سخنی با دبیران » بدون کوچکترین تغییری به یک صورت چاپ شده است .

براستی هدف از حذفیات آیا کاهش حجم کتاب و یا مطالب است یا اینکه هدف ارتقای سطح کیفی فرایند آموزش این درس ؟. هر از گاهی طی نظر سنجی هایی کتاب های تاریخ دچار یکسری تغییرات و اصلاحات می شود اما تا کنون چارچوب اصلی خود را از دست نداده است ( رشد آموزش تاریخ 13 سال 1382 – ص 37 ) .

علاوه بر آن اغلاط بی شمار در کتاب که قطعاً همکاران گرامی در سراسر کشور بر آن واقفند و یا پرسشهای پایانی هر درس که مطالب آن را در متن کتاب حذف گردیده ، نشان از بی توجهی متولیان چاپ کتاب تاریخ معاصر براین موضوع است . براستی مگر نمی توان ویژگی ها و مشخصات یک کتاب درسی و شیوه ارزشیابی درست آن را مانند ( فصلنامه کهن روزگار 12 – بهار 1387 ص 58 – 61 ) تألیف نمود و حداقل مانند کتاب تاریخ ایران و جهان یک آن را چند سالی تدریس کرد .

1- د- عدم تناسب ساختار و روش ارزشیابی تاریخ معاصر با امتحانات نیمسال اول و دوم

روش ارزشیابی پایانی و مستمر در درس تاریخ معاصر به صورتی است که دانش آموزان نا چارند به محفوظات خویش تکیه نمایند و دبیران نیز با محور قرار دان خویش در ارائه درس به نوعی معلم محوری را انجام دهند که حتی پرسشهای پایانی هر درس خود مؤید این مطلب است در صورتی که می توان بخشی از ارزشیابی پایانی را از طریق روش ارائه مجموعه کارها یا پورت فولیو ( مجموعه مقالات – سال 1386 – ص 236 ) به انجام رساند .

با اجرای این روش دانش آموز برای نشان دادن توانایی ها و پیشرفت کار خود در طول سال تحصیلی مانند ارائه اشعار ، نمایشنامه ها ، داستانهای کوتاه یا پروژه های هنری در حول محور بخش اندیشه و جستجوهای پایانی درسها خلاقیت خود را نه فقط در نمرات مستمر بلکه در نمرات پایانی نیز به اثبات برساند .

علاوه بر این موارد ، در سال تحصیلی جاری نیز با ارسال بارم بندی جدید که از هیچگونه انسجامی بر خوردار نیست و ما آنرا با درج در وبلاگ WWW.GT-RAMSAR.Blogfa.com) ) به دفتر برنامه ریزی و تألیف کتاب های درسی نیز انعکاس داده ایم که امید واریم مورد توجه قرار گیرد .

2- موانع یا آسیب های برون سیستمی

2- الف : عدم انگیزه در دانش آموزان

یکی از مهمترین دلایل بی رغبتی دانش آموزان در فراگیری دورسی از جمله تاریخ ، عدم انگیزه نزد آنان جهت ارتقاء سطح کمی و کیفی آن است . بسیاری از دانش آموزان می گویند : درس بخوانیم و دانشگاه برویم و بیکار باشیم که چه ؟

گر چه بیان این جملات رافع مسئولیت آموزش و پرورش نیست ، اما این معظل برون سیستمی ، سیستم آموزش و پرورش را با چالش جدی مواجه نموده است . اگر در برنامه ریزی کلان کشور ، شهروندان را بتوان با مهارت های لازم برای زندگی در جامعه با درک ضرروت های زندگی تربیت نمود ( مجموعه مقالات – سال 1386 – ص 244 ) و از خیل عظیم بیکاران کاست ، دیگر عدم رغبت دانش آموزان به درس گریبان آموزش و پرورش کشــور را نمی گیرد زیرا دانش آموزان دارای انگیزه ، حتی از پیشرفت اندک برخوردار باشند در محدوده ی توانایی خود عمل می کنند ( انگیزش در کلاس – سال 1384 –ص 14 ) و عمل به توانایی های اندک نیز بهتر از عدم رغبت به درس و کلاس است .

2 – ب : نگاه خانواده ها به دروس علوم پایه و توجه کمتر به دروس علوم انسانی

خانواده های بسیاری هستند که فرزندان خود را حتی اگر بی رغیب باشند باز هم به کلاس های تقویتی دروس علوم پایه مانند ریاضی ، فیزیک ، شیمی و ... می فرستند تا در آینده بقول خویش آنان را دکتر یا مهندس بار آورند . گر چه این معظل به صورت یکسان در سراسر کشور پراکنده نیست اما تمام کسانی که در فرآیند آموزش دستی دارند خود به عینه با چنین مسائل از نزدیک آشنایی کامل دارند .

در بررسی که از رغبت دانش آموزان در علاقه به شش درس دینی ، جغرافیا ، ریاضیات ،تاریخ ، علوم و هنر انجام شد نیز دانش آموزان به درس ریاضی نمره یک و به درس تاریخ نمره پنچ دادند ( رشد آموزش تاریخ 18 – بهار 1384 – ص 18 ) .

شاید باور برخی از خانواده ها این باشد که سودمندی درسی چون تاریخ در آینده فرزندانشان تأثیر چندانی نداشته باشد در صورتی که به قول نیچه که می گوید : اگر تاریخ مورد حاجت است برای کمک به زندگی و عمل است نه برای آنکه انسان را از زندگی باز دارد( تاریخ در ترازو – سال 1370 – ص 13 ). ماخود بارها به عنوان معلم تاریخ در دفتر مدارس شاهد نگاه دوگانه ی خانواده های دانش آموزان با دبیران علوم پایه و علوم انسانی بودیم . تا تغییر رویکرد خانواده ها به به صورت ملموس و عینی قابل مشاهده نباشد ، نمی توان امیدی به افزایش رغبت دانش آموزان نیز به درس تاریخ داشت .

2- ج – تفاوت جایگاه درس تاریخ در بکار گیری فارغ التحصیلان این رشته با سایر رشته های تحصیلی

یکی از مهمترین دلایل به رغبتی دانش آموزان در فراگیری درس تاریخ در مقطع متوسطه این نکته است که فارغ التحصیلان رشته ی تاریخ از دانشگاهها، جایگاه استخدامی خاصی به جز معلمی و یا چند شغل دیگر در جامعه ندارند و لذا این تفکر نا صحیح خارج از نهاد رسمی آموزشی کشور به داخل آن سرایت نمود .

روش مبتنیبر تقاضا برای نیروی انسانی در برنامه ریزی آموزشی باید مورد استفاده قرار گیرد که هدف آن پیش بینی کشش نیروی کار بر حسب مشاغل و مهارت ها باشد ( فرآیند برنامه ریزی آموزشی – سال 1386 – ص 121 ) ونه آنکه هر دانشگاهی در کشور بنا بر سلیقه و امکانات موجود خود به پذیرش دانشجو علی الخصوص تاریخ می پردازد و تبعات بار منفی آن را باید در بی رغبتی دانش آموزان جست .

در بسیاری از کشورها از جمله انگلستان مشاهده می شود که فارغ التحصیلان رشته تاریخ به مشاغلی چون نخست وزیری ، بارون ، لرد ، منتخب در بی بی سی ،

رهبر مذهبی کلیسای کانتربری ، معاون دانشگاه و حتی یک کمدین معروف یا مولتی ملیونریک شرکت تجاری روی آورده اند و بسیاری از بزرگترین کمپانی های تجاری توسط فارغ التحصیلان تاریخ اداره می شوند ( رشد آموزش تاریخ 18 – بهار 1384 – ص 17 ) .

نتیجه گیری :

نظام تعلیم وتـربیت مجموعه ای به هم پیوسته است که از بیرون و درون

بر آن تأثیر وارد می شود. اگر بخواهیم برای درمان آسیب های وارده به به آن چاره جویی منطقی داشته باشیم می بایست با تدوین برنامه ای بلند مدت اما معطوف به برنامه های کوتاه ومیان مدت از طریق مشارکت صاحب نظران نظام تعلیم و تربیت به رفع نقایص آن بپردازیم.

علاوه بر آن دیدگاه تصمیم گیرندگان کلان در حوزه آموزش کشور ٍنیز باید نگاهی جدید به این حوزه باشد،حوزه ای کاملٍاً علمی نه اقتصادی،زیرا تولید علم از آموزش و پرورش شروع می شود و به آموزش عالی ختم می گردد که این نیازمند هزینه های زیادی است.

در این میان جایگاه هر بخش از علوم اعم از انسانی یا تجربی به صورت اخص باید مشخص باشد وهر تصمیم ملی با رویکرد علمی به انجام برسد.

آسیب ها و موانع بر آموزش و پرورش کشور قطعاً نیاز به چاره جویی دارد اما این مهم باید با کلی نگری علمی برطرف گردد.اگر چنین برنامه ای تدوین شود،می توان با برنامه ریزی اصولی و دقیق به مقابله با آسیب ها پرداخت.

پیشنهادات :

1- کتاب تاریخ معاصر برای سال سوم متوسطه نظری تدوین شود و کلیه ی دروس عمومی رشته های کار دانش و فنی و حرفه ای در سال دوم تدریس شود نه سال سوم.

2- کاستن از حجم کتاب دردی را دوا نمی نماید،می بایست تمام مطالب کتاب اعم از مطالب اصلی و حواشی تدریس شود،بنا براین افزودن یک ساعت بر ساعات درس در هفته برای این درس لازم و ضروری است.

3- فعالیت های گروهی در نمرات پایانی، نه فقط در نمرات مستمر، تأثیر بیشتری داشته باشد.

4- کتابی تألیف گردد که حد اقل چند سالی دچار تغییرات نشود.

5- روش ارزش یابی نیاز به اصلاح دارد که بخشی از آن در بند دوم پیشنهادات آمده است،می توان برای اهمیت بیشتر این درس امتحان آن را همانند سایر دروس سال سوم متوسطه،به صورت هماهنگ کشوری بر گزار کرد.

6-نگاه خانواده ها را می توان نسبت به دروس علوم انسانی تغییر داد وآن با برنامه ریزی دقیق در کلاس های آموزش خانواده که در مدارس برگزار می شود،میسر است.

7-در برنامه ریزی کلان کشور به جایگاه فارغ التحصیلان رشته ی تاریخ بهای بیشتری داده شود.

فهرست منابع:

انگیزش در کلاس درس.چریل.ال.اسپا لدینگ.متر جمان:محمدرضا نائینیان و اسماعیل بیابانگرد .چاپ پنجم .انتشارات مدرسه.1384

2- تاریخ در ترازو. عبد الحسین زرین کوب.چاپ سوم.تهران.انتشارات امیر کبیر 1370

3- شکاف آموزشی. جیمز استیگلرو جیمز هیبرت. متر جمان: محمدرضا سر کار آرانی و علی رضا مقدم . چاپ دوم . تهران. انتشارات مدرسه.1384

4- فر آیند برنامه ریزی آموزشی. گروه مشاوران یونسکو. مترجم:فریده مشایخ. چاپ هجدهم. تهران انتشارات مدرسه 1386

5-فصلنامه رشد آموزش تاریخ. مجلدات33،18،13

6- فصلنامه علمی آموزشی و خبری کهن روزگار.جلد. 12

7- ماهنامه رشد تکنولوژی آموزشی 6.جلد198

8-مجموعه مقالات همایش ملی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی. به کوشش منوچهر فضلی خانی. چاپ اول.قم. انتشارات حضرت معصومه (س).1387

9-مقالات برگزیده در همایش آسیب شناسی یا یاد دهی و یادگیری. به کوشش کار شناسی تحقیقات آموزش و پرورش استان مازندران. چاپ اول.ساری. انتشارات مهرگان.1382

آسیب شناسی فرآیند آموزش درس تاریخ

مطالب مشابه :

گوشه ای ار شکوه سبزوار(گنجینه ناشناخته ایران)

میل خسروگرد، سبزوار

شهر سوخته ای دیگر در سبزوار

جهت یابی - قبله یابی ( مطلب آموزشی مربوط به جغرافیای سوم راهنمایی )

جاذبه های سازمان یونسکو در ایران

آسیب شناسی فرآیند آموزش درس تاریخ

ناهمواری های ایران

پتانسیل های معدنی سبزوار

سفری هیجان انگیز به متمدن ترین شهر ایران +تصاویر

دایرة المعارف سبزوار