یونجه

امروزه تولید غذا به عنوان اصلی ترین مسئله در جهان مطرح بوده و در این میان تولیدعلوفه و دامپروری جایگاه ویژه ای می یابد.

یونجه یا طلای سبز با
نام علمی Medicago sativa:

و نام انگلیسی : Alfalfa
و مطعلق به خانواده:Leguminoseae
مهمترین گیاه علوفه ای دنیا و اولین گیاه علوفه ای اهلی شده است که بشر اولیه آنرا به عنوان تغذیه دام تشخیص داده است.و نظر به اهمیت زیاد یونجه ،آن را ملکه علوفه ها نامیدند.

خاستگاه یونجه:

امروزه باور همگان بر این است که یونجه در آغاز ؛در آسیای صغیر ،قفقاز،ایران و بلندی های ترکمنستان که دارای زمستان های سرد ،تابستان های گرم و خشک و خاک های زهکش دار و اسیدیته خنثی هستند منشاء گرفته است .سینکایا دانشمند روسی دو مرکز مشخص را برای خاستگاه یونجه در نظر گرفته است.مرکز اول منطقه کوهستانی قفقاز ،آسیای صغیر و نواحی شمال غربی ایران است.بنابراین یونجه های این محل منابع خوبی جهت تولید رقم های مقاوم به سرما می باشند.مرکز دوم آسیای میانه است .آب و هوای آن در تابستان ها گرم و خشک با رطوبت اندک و در زمستان ها تا اندازه ای سرد است.از این رو در آسیای میانه که رطوبت اندکی دارد ،گسترش و تکامل یونجه های آنجا ممکن است که ناپایداری در برابر بیماری های برگی و پایداری اندک در برابر خشکی را به همراه بیاورد.

اکولوژی یونجه:

یونجه دارای توانایی سازش پذیری بی مانندی با شرایط آب و هوای و خاک است.در دما های زیر صفر( رقم های پایدار در برابر سرما ) تا دمای 55 درجه سلسیوس و در بلندی های 3000 متری کشت آن ، شدنی است.این گیاه با آب و هوای خشک و نیمه خشک سازگار است و با آب و هوای مرطوب سازش چندانی ندارد . بهترین شیوه برای رشد و نمو و دراز شدن عمر برگ های آن، دماهای خنک و نور زیاد است. از این رو یونجه درسرزمین های کوهستانی بیشترین میزان عملکرد علوفه ای را دارد.

یونجه در آب و هوای گرم و نیمه خشک تا نیمه مرطوب بهتر از آب و هوای سرد و مرطوب رشد و نمو می کند.

دما های بهینه برای نگهداری ماده خشک 25 درجه سلسیوس روز و 20-10 درجه سانتیگراد شب است.

با این همه یونجه در این آب و هواها نیز کشت می شود:

درآب وهوای مرطوب که بارندگی برای رشد یونجه مناسب است.

در آب و هوای نیمه خشک که اندازه ی بارندگی ، فراوری را در بخشی از سال کاهش می دهد.

در آب و هوای خشک که آب رسانی به یونجه از راه آبیاری انجام می پذیرد.

یونجه در تابستان که دما بالاست زودتر به گل می نشیند و طول دوره ی رویشی آی ، کوتاه تر می شود. از این رو اندازه ی علوفه فراوری شده در هر چین ، کاهش می یابد.هر اندازه که دما بالاتر می رود ، شمار چین ها بیشتر و در هر چین علوفه کمتری فراوری می شود. کاهش رشد و نمو از این رو ، کاهش در اندازه عملکرد در ماهای تابستان که رکورد تابستانه نامیده می شود، در دماهای بالا و بیشتر د رسرزمین های با تابستان گرم رخ می دهد. در چنین جاهایی هر اندازه که گیاه زودتر (پیش از گلدهی) برداشت شود،عملکرد علوفه کمتر و پایداری گیاه در ادامه فراوری کمتر خواهد شد.

یونجه در خاکهای عمیق لومی رشد می کند ، این خاک ها دارای خاک زیرین نفوذ پذیر یا زهکشی شده هستند.یونجه در برابر با دیگر بقولات علوفه ای به اسیدیته ی خاک حساس است . در بیشتر زمیین ها اسیدیته های 6.5 تا 7.5 برای رشد ونمو و عملکرد بهینه اسیدیته ای در خور ، برای فراوری یونجه، ممکن است که به گونه ای چشمگیر بسته به شناسه های خاک مانند: بافت ،ماده ی آلی و آهک در خاک زیرین ، بالا و پایین شود.در خاک های اسیدی ( برای نمونه سرزمین های شمال ایران ) نیاز به افزودن آهک برای بالا بردن اسیدیته خاک است.

خاکهای رسی یا شنی ، بویژه در شرایط آبیاری ، در خور یونجه نیستند و با به کار بردن کود های دامی یا کود سبز ، باید آنها را تا اندازه ای اصلاح و برای کشت آماده کرد.

یونجه به سبب داشتن ریشه های عمیق و گسترده در برابر خشکی 100% پایداری دارد. در شرایط در خور رطوبتی ، ریشه ها گاه تا 90 سانتی متر نفوذ می کنند.نفوذ ریشه های فعال در ژرفای 3 تا 4 متری نیز معمول است . ممکن است که ریشه ها هم از سطح و هم از ژرفای خاک ، آب را جذب کنند. در شرایط خشکی های شدید ، گیاه یونجه به خواب می رود و پس از فرا رسیدن زمان مساعد ، رشد و نمو آن دوباره آغاز می شود .ممکن است این دوره های خواب یک یا دو سال پی در پی دنبال شوند.

گیاهچه ها و گیاهان جوان یونجه ، تا اندازه ای به شوری خاک حساس هستند؛ از این رو کاشتن آنها در شرایط خاکهای شور دشوار است. ولی گیاهان صد در صد رشد یافته ، در برابر شوری پایداری بیشتری دارند. و تا 0.03 درصد نمک را تاب می آورند.

سفره آب های زیر زمینی بالا ، برای یونجه مناسب نیستند و چنانچه ریشه ها در آب بمانند و به پایین راهی نیابند ، آسیب خواهند دید.یونجه در خاکهای شور و قلیایی دارای آهک بسنده نیز رشد نمو خوبی دارد.

در قسمت هاي جنوبي ايران از كشت آبي يونجه سالانه هشت تا ده چين و حتي بيشتر محصول برداشت مي شود. در صورتي كه در نقاط شمالي و آذربايجان حداكثر اين رقم 2-4 چين است.

نكته اي را كه نبايد فراموش كرد اين است كه در نقاط گرمسير سرعت رشد يونجه بستگي به دفعات آبياري دارد و بطور متوسط فاصله دو آبياري در يونجه در فصل گرما حداكثر 12 روز است. هر چه اين مدت كمتر باشد سرعت رشد و سرانجام مقدار محصول ساليانه زيادتر خواهد بود( با توجه به اينكه زمين نبايد به مدت طولاني زياد مرطوب باشد)

آبیاری یونجه

شناسه های ریخت شناسی و فیزیولوژیکی یونجه بگونه ای است که آن را آماده ی سازش درهر آب و هوایی می کند.به هنگام خشکی گیاه زندگی خود را به سختی سپری می کند، آن چنانکه با جذب آب از بخش های زیرین خاک ، به خواب می رود.با این همه ماندگاری و رشد و نمو آن به تنش های رطوبتی در بخش بالای نیمرخ خاک بستگی دارد.

مصرف آب یونجه در برابر با دیگر گیاهان کشاورزی به سبب دراز بودن دوره تبخیر و تعرق فصلی زیاد است. نیاز آبی گیاه بسته به شرایط آب و هوایی ، اندازه ی آب خاک و تا اندازه ای رقم یونجه و چگونگی مدیریت ، در افت و خیز است. تبخیر و تعرق روزانه ی آن تا تا اندازه ای برابر با گیاهانی است که زمین را به خوبی می پوشانند.و برابر با 1.3 تا 1.4 میلیمتر در روز ( بیشترین تبخیر پیرامون 10 میلیمتردر روز)

و 400 تا 1900 میلیمتر در هر فصل رشد است.به هنگامی که حاصلخیزی خاک دچار کاستی و کاهش نباشد ، بین اندازه ی تبخیر و تعرق فصلی و عملکرد ماده خشک ، پیوندی خطی هست.

برای فراوری هر تن علوفه خشک یونجه ،بسته به بازده آبیاری 5.6 تا 8.3 سانتیمتر آب نیاز است. به سخنی دیگر ، برای فراوری یک تن علو فه خشک یونجه، نزدیک به 700 تن آب نیاز است .با این همه ، نیاز آبی گیاه با شرایط آب و هوایی ، مدیریت آبیاری در افت و خیز است.

بخش بزرگی از حجم ریشه یونجه در بخش بالایی نیمرخ خاک جا گرفته است و بخش بزرگی از جذب آب در عمق 50تا 80 سانتیمتری خاک انجام می شود. با افزایش تنش رطوبتی خاک ، با کاهش حجم ریشه رو به رو می شویم.و شمار ساقه و میان گره ، قطر ساقه و اندازه برگ نیز کاهش می یابد.

تنش های رطو بتی در آغاز دوره رشد ، بیشتر کاهش رشد ریشه را به همراه دارد، تا ساقه، ولی در مرحله رسیدگی گیاه ، وارونه این رخداد رخ می دهد

یونجه به شرایط آبیاری بیش از اندازه ، غرقابی کردن و با لاآمدن سفره آب حساس است.آسیب های پدید آمده بگونه کاهش رشد یا از دست رفتن گیاهان و یورش بیماری ها نمایان می شوند.از این رو ، نیاز است در برنامه ریزی آبیاری آن ، دقتی بسنده شود و از کشت گیاه در جاهایی با زهکشی ضعیف خودداری شود.

آبیاری را باید زمانی انجام داد که از 25 تا 75 درصد آب سودمند، در خاک مانده باشد.آبیاری را باید به شیوهای انجام داد که در زمان برداشت ، مزرعه خیس نباشد ،و همچنین آب خاک ، کمتر از 52 درصد نباشد.

بهتر است بی درنگ پس از برداشت ، آبیاری را انجام داد. روش های گوناگونی مانند مشاهدات در پیوند با رنگ گیاهان ، رشد آنها ، بهره گیری از آمار هواشناسی و اندازه گیری رطوبت خاک هست که می توان زمان آبیاری را تعیین کرد.

در برخی سرزمین ها که زمین کم عمق است ، یا دارای شیب زیادی است و یا در خاک های شنی ، آبیاری بارانی در مزرعه یونجه انجام می شود. افزایش اندکی آب بگونه ی باران برای مرطوب نگاهداشتن خاک در زمان جوانه زدن و جایگیری گیاهچه بسیار کارآمد است.

در ایران آبیاری یونجه عمدتا به صورت کرتی (غرقابی) انجام می شود. در این هنگام برای جلوگیری از به جریان افتادن آب در طول کرت، نیاز است که خاکریزهای عمود بر شیب زمین در فاصله های پیش بینی شده ای ساخته شوند.

آبیاری های غرقابی به سبب سله بستن خاک و بازده پایین ان ، بیشتر در دسته روش های بهینه نیستند .سله بستن خاک به ویژه در خاک های رسی ، جلو گیری از سبز شدن گیاهچه های یونجه را به همراه دارد. برای جلوگیری از سله بستن خاک و سبز شدن گیاهچه ها بهتر است آبیاری های نشتی را به همراه دارد. در این روش ها که باید در زمین های هموار انجام شوند، آب در کف جوی روان می شود و روی پشته ها سوار نمی شود.یا به سخنی دیگر آب از بخش پایین پشته به سوی بالا نشست می کند که در آنجا ، بذر کاشته شده است.

البته پس از چندی به سبب گذشتن آب و رفت و آمد دستگاههاو دیگرپدیده ها ، آبیاری نشتی به غرقابی تبدیل می شود.

میزان آب بایسته یونجه بسته به شرایط آب و هوایی سرزمین ، طول دوره ی رشد و نمو آن ، گونه خاک و روش آبیاری گوناگون است. هرچه دوره ی رشد و نمو آن ، درازتر شود یا فصل رشد گسترده باشد، نوبت ها و اندازه ی آبیاری افزایش می یابد.

برای نمونه یونجه در شرایط آب و هوایی کرج هر سال نزدیک به 15 هزار متر مکعب آب در هکتار و در خوزستان تا 30هزار متر مکعب آب در هکتار نیاز دارد.

آفت ها و بیماری های مهم گیاه یونجه

الف) آفت های مهم

1- سرخورطومی برگ یونجه:

یکی از آفت های مهم یونجه در ایران سرخرطومی برگ یونجه است که در بیشتر سرزمین های یونجه کاری کشور ، به ویژه سرزمین های جنوبی فراگیری دارد. زیان این آفت را در میانه ی بهار شاید برابر 60 درصد همه ی دیگر آفت های یونجه باشد.خوراک این حشره در همه ی مرحله هایذ لاروری و بلوغ ، جوانه، برگ و ساقه یونجه است.بویژه در سن های سوم و چهارم لاروها، زیان های بزرگی به بار می آورند.در این هنگام اگر انباشتگی آفت از 50 لارو با سن های گوناگون در متر مربع فراتر باشد، همه برگ ها را لاروها خواهند خورد.و مزرعه از دور رنگ سفید رنگ دیده می شود.

گاهی دیده شده است که چین نخست یونجه همه از بین رفته است و برداشت شدنی نیست . جایگاه تخمگذاری سوسک آفت در ناحیه طوقه و درون ساقه بوده است و در پایان زمستان لارو های شکری رنگ بدون پا از تخم بیرون می آیند و فعالیت خود را آغاز می کنند.شمار نسل های سرخرطومی برگ یونجه بسته به جایگاه و دمای محیط گوناگون است . برای نمونه در کرج دستکم سه نسل برای آن نوشته شده است.زیان اقتصادی آفت در چین نخست تا 87 درصد از خوراک لاروی و در چین دوم تا 50 درصد از خوراک لاروری برآورده شده است. الگوی زمستان گذرایی آفت به گونه حشره کامل و تخم است. دورهی زندگی لاروی این آفت 1 تا 2 ماه است و سپس دوره ی شفیره ای 2 تا 3 هفتگی خود را روی خاک می گذراند.

برای مبارزه با این آفت باید بویژه به پیدایش آفت در نسل نخست (چین نخست یونجه) نگرش شود و در این زمان برای ریشه کنی دست به کار شد .همراه با گرم شدن هوا ، آسیب آفت نیز کاهش می یابد.از دیازینون 60 درصد به اندازه ی 1.2 لیتر در هکتار و یازولون به نسبت 1.7 در هزار برای ریشه کنی شیمیایی بهره گیری می شود. در زمین های آلوده می توان برداشت چین اول را جلو انداخت. با این کار ، لارو هایی که هنوز کامل نشده اند با کمبود مواد خوراکی و تابش آفتاب روبه رو می شوند و از بین می روند. ریشه کنی شیمیایی در پایان زمستان یا آغاز بهار انجام می شود .درست هنگامی که آنها از پناهگاههای زمستانی بیرون آمده اند. در اینباره می توان از سم هایی مانند املیسون تیودان بهره گیری کرد.این سمپاشی باید 2 تا 3 بار انجام شود.

شته یونجه:

این شته همان شته سیاه یونجه است که در همه جهان پراکنده است و روی گونه های زیادی از بقولات زندگی می کند. این آفت حشره ای بزرگ و تخم مرغی مانند به درازای 305 میلیمتر و به رنگ قهوه ای تیره است. این شته زمستان را به مانند ماده های بی بال در کشتزارهای یونجه وپیرامون طوقه ها و شکاف ها به سر می برد و در بهار بر روی جوانه ها و برگ ها می رود و با بکرزایی زیاد میشود.در برخی سرزمین ها ، آن اندازه آسیب می بیند که در آنها یونجه رو به نابودی می رود. برای ریشه کنی آفت ، باید هرچه زودتر علوفه را برداشت کرد ، بجز این از سم هایی مانند گوزایتون و مالایتون و....سود برد.

زنبور بذر خوار یونجه:

زنبور بسیار کوچکی است که گاهی زیان های فراوانی به بذر یونجه و شبدر وارد می کند .این آفت در سرزمین های مرکزی کشور گزارش شده است.لارو های این زنبور در درون غلاف رو به رشد زندگی می کنند و گاهی تا 80 درصد بذر فراوری شده ، یونجه را نابود می کنند .

زنبور بذر خوار می تواند تا چند نسل در سرتاسر سال داشته باشد. این آفت در زمستان به مانند لارو در درون بذر های آلوده می گذراند و در بهار نمایان می شوند. آنگاه تخم های خود را در درون بذرهای رو به ساخته شدن می گذرانند.کرم پس از بیرون آمدن ، مغز دانه را می خورد و پس از 2تا4 هفته به شفیره تبدیل می شود.حشره کامل برای بیرون آمدن ،سوراخ گردی در دانه پدید می آورد.

ب) بیماریهای مهم یونجه:
1-لکه قهوه ای یونجه:

بیماری لکه قهوه ای یونجه ، گونه ای بیماری قارچی شناخته شده در سرتاسر جهان است. این بیماری از دیدگاه اقتصادی عملکرد و کیفیت علوفه را بسیار زیاد کاهش می دهد. نشانه های بیماری به گونه ی لکه های قهوه ای کوچک تا سیاه و گرد با حاشیه دندانه دار به قطر 3-1 میلیمتر روی برگ های جوان نمایان می شود و سپس به سوی بالا پیشروی می کنند .لکه ها با هم یکی نمی شوند .برگ های آلوده پس از زمانی چند ، زرد می شوند و می ریزند. زیان بیماری در ماهای خنک سال فزاینده است. عامل بیماری روی برگ های ریخته شده ، زمستان گذرانی می کند و در بهار با سازگار شدن هوا آسکسپور ها نمایان شده و پرتاب میشوند

آلودگی از اینجا آغاز می شود. آلودگی با خشکی و گرمی هوا کاهش می یابد و در پاییز دو باره افزایش می یابد . برخی گونه های یونجه تا اندازه ای در برابر این بیماری پایدار هستند و از این بیماری میتوان برای گزینش گونه های پایدارتر سود برد. بهترین روش مبارزه با این بیماری ، برداشت زودتر از زمان آن در چین نخست است .، تا پراکندگی بیماری جلو گیری سود .در بیشتر سرزمین های کشور ما این بیماری دیده شده است .در کشتزارهای فراوری بذر یونجه سمپاشی نیز انجام می شود، ولی برای فراوری علوفه پیشنهاد نمی شوند.

2-سفیدک کرکی برگ یونجه:

سفیدک کرکی از بیماری های مهم یونجه در بیشتر سرزمین های کشور ، به ویژه استان های همدان و خوزستان در سال های پر باران است، نشانه بیماری به مانند لکه های سفید یا زرد در سطح و پوشش کرکی بنفش کمرنگ در زیر برگ ها دیده می شود .درازای میان گره ها کاهش می یابند ، ساقه ها کوتاه ، برگ های جوان پیچیده لوله ای می شوند .باپیشرفت بیشتر بیماری ،خشک شدن و ریزش برگ ها را به دنبال دارد .این بیماری بیشتر در بهار همه گیر می شود و توانایی آن با گرم شدن هوا کاهش می یابد.

نام چند بیماری مهم دیگر:

پوسیدگی ریشه یونجه

زنگ یونجه

لکه آجری برگ یونجه

جارویی یونجه

ویروس موزاییک یونجه

نماتود ساقه یونجه

پوسیدگی ساقه یونجه

سس

منابع:

کتاب: فراوری گیاهان علوفه ای

تالیف: دکتر محمد جعفر بحرانی

انتشار: دانشگاه شیراز

چاپ: دوم

صفحات مورد استفاده:121-109

یونجه

مطالب مشابه :

یونجه

فروش انواع کود حیوانی

چه خبر ازنجف آباد ؟؟؟

مراقبت ازماهی قرمز سفره هفت سین

چرایک دانشجو درس می خواند؟؟؟؟؟