بهداشت مدارس

شرح مختصرى دربارهٔ بهداشت مدارس در ايران و جهان عبارت است از:

- تاريخچه بهداشت مدارس: اولين اقدام در زمينه بهداشت مدرسه توجه به نحوه ساختمان و محيط مدرسه بوده، ويليام الکوت آمريکايى (Alcott) در سال ۱۸۲۹ در مقاله خود مشخصات ساختمان مدرسه را تشريح کرد. هوراس‌من (Horacmann) در سال ۱۸۳۷ مطلب جالبى راجع به بهداشت محيط مدرسه ارائه کرد و در سال ۱۸۵۰ نيز درس فيزيولوژى را به صورت ساده براى اولين‌بار در دوره ابتدايى تدريس کرد. هدف از تدريس درس فيزيولوژى اين بود که اعضاء بدن و وظايف آنها را به دانش‌آموزان بشناساند. در سال ۱۸۹۰ درس فيزيولوژى و محيط زيست در ۴۰ ايالت آمريکا به‌صورت قانونى به‌مرحله اجراء درآمد.

در سال ۱۸۹۴ بعد از يک اپيدمى خطرناک در آمريکا سامويل دارگين (Dargin) معاينات در مدرسه را در شهر بوستن به‌مرحله اجراء در آورد. با اين برنامه دانش‌آموزان در مدرسه تحت مراقبت پزشک قرار گرفتند. اين برنامه در شيکاگو در سال ۱۸۹۵ در نيويورک در سال ۱۸۹۸ به‌مرحله اجراء درآمد.

در سال ۱۹۰۴ آلفرد بينه و تئودور سيمون علل عقب‌افتادگى تحصيلى دانش‌آموزان پاريس را با انجام آزمون‌هاى روانى براى اولين بار مورد بررسى قرار دادند. در سال ۱۹۸۳ در آمريکا حدود ۲۰۰۰۰ نفر مربى آموزش بهداشت به تدريس مطالب بهداشتى در مدارس اشتغال داشته‌اند. بايد با قاطعيت اذعان داشت که در حال حاضر برنامه بهداشت مدارس يکى از مهم‌ترين و اساسى‌ترين برنامه‌ها در سراسر جهان است.

- بهداشت مدارس در ايران: از سال ۱۲۹۰ (شمسي) مدارس جديدى در ايران تأسيس گرديد. همزمان با تأسيس و گسترش اين مدارس در سال ۱۳۱۴ سازمانى به نام صحيه مدارس در وزارت معارف آن زمان به‌وجود آمد. در همان سال اولين ساختمان صحيه مدارس در تهران افتتاح گرديد که هنوز سردر اين مدرسه در خيابان ناصرخسرو و در جنب مدرسه دارالفنون وجود دارد. در سال ۱۳۱۵ نام صحيه مدارس به بهدارى آموزشگاه‌ها تغيير يافت. در سال ۱۳۲۶ مجدداً بهدارى آموزشگاه‌ها از دانشکده پزشکى منتزع و ضميمه وزارت فرهنگ گرديد.

وظايف بهدارى آموزشگاه‌ها شامل: خدمات بهداشتى - خدمات درمانى - رسيدگى و صدور مرخصى‌‌هاى استعلاجى کارکنان وزارت فرهنگ بود. در سال ۱۳۴۸ اداره کل بهدارى آموزشگاه‌ها به‌وجود آمد و وظايف مربوط به خدمات درمانى اين اداره کل حذف گرديد.

سال ۱۳۵۰ براى اولين بار دوره دو ساله آموزشى مراقبين بهداشت که اولين هسته براى ارايه سرويس‌هاى بهداشتى در مدرسه هستند تشکيل گرديد و تا سال ۱۳۵۷ حدود ۷۰۰۰ نفر مراقبت بهداشت تربيت و در مدارس مشغول به‌کار شدند. در اسفند ماه سال ۱۳۵۷ اداره کل بهدارى آموزشگاە‌ها با تغيير نام به اداره کل بهداشت مدارس از وزارت آموزش و پرورش جدا و ضميمه وزارت بهدارى شد. اين اداره کل در وزارت بهدارى نيز دست‌خوش تغيير فراوانى شد و در حال حاضر فعاليت‌هاى بهداشت مدارس بخشى از فعاليت‌هاى اداره کل بهداشت خانواده را تشکيل مى‌دهد.

هدف کلی بهداشت مدارس

تأمين ، حفظ، ارتقاء سطح سلامت جسماني و رواني دانش آموزان، نوجوانان و جوانان و در نهايت جامعه

اهميت بهداشت مدارس

- بخش عظيمي از جمعيت كشور را تشكيل ميدهند (بيش از 25%)

- به دليل كامل نشدن مهارتها و شرايط سني بعد از گروه مادر و كودك آسيب پذيرترين قشر جامعه مي باشند

- پايه گذاري رفتارهاي بهداشتي و شيوه زندگي در اين سنين صورت مي گيرد

- از مهمترين گروههاي در معرض خطر حوادث و سوانح هستند

- با توجه من اينكه در سن آموزشي پذيري هستند من آساني مطالب بهداشتي را فرا گرفته و من خانواده و جامعه انتقال ميدهند

- در دسترس و من آساني مي توان مطالب آموزشي من آنها انتقال داده شود.

فعاليتها

برنامه هاي بهداشت مدارس

1- آموزش بهداشت

2- معاينات دانش آموزان و تكميل شناسنامه سلامت

3- بهبود وضعيت تغذيه دانش آموزان و نظارت بر نحوه توزیع، نگهداری و مصرف شیر در مدارس و تغذیه دانش آموزان

4- بیماریابی پدیکلوزیس و سایر بیماریهای واگیردار شایع در مدرسه

5- پيشگيري از سوانح و حوادث در سنين مدرسه

6- واكسيناسيون توام دانش آموزان اول متوسطه

7- تشكيل پرونده بهداشتي جهت مدارس

8- نظارت

9- بهبود وضعيت بهداشت محيط مدارس

آموزش بهداشت

- هدف آن بالا بردن سطح دانش بهداشتي و در نهايت تغيير مطلوب در رفتار دانش آموزان و انتقال آن به خانواده ها

-گروههاي هدف در آموزش بهداشت دانش آموزان ، والدين، معلمين و ساير كاركنان

موضوعات آموزشي

دوره ابتدائي : بهداشت فردي – دهان ودندان- تغذيه و بهداشت مواد غذايي – بيماريهاي شايع – بهداشت روان- بهداشت محيط – سوانح و حوادث

دوره راهنمايي و متوسطه: بهداشت فردي – دهان ودندان – بهداشت دوران بلوغ- تغذيه در سنين بلوغ- واكسيناسيون – بهداشت محيط – مسائل جمعيتي – نظام ارائه خدمات بهداشتي و درماني – بيماريهاي واگيردار و غيرواگيردار (انگلهاي روده اي – بيماريهاي آميزشي – تالاسمي – قلبي- ايدز- انفلوآنزا) بهداشت روان – سوانح و حوادث

والدين: - آشنايي با نيازها ، مشكلات بهداشتي فرزندان در سنين مدرسه

- نقش والدين در رشد و تكامل فرزندان

- اهميت معاينات سالانه دانش آموزان

- بهداشت فردي – خانواده – محيط – روان – دوران بلوغ

- تغذيه و بهداشت مواد غذايي

- بيماريهاي شايع در سنين مدرسه

- واكسيناسيون

- سوانح و حوادث

2- معاينات غربالگری دانش آموزان و تکمیل شناسنامه سلامت: منظور از معاینات غربالگری جستجوی بیماری یا نقص به وسیله آزمونهای عملی و سریع

معاینات بالینی توسط پزشک عبارتند از:

آنمی-پوست ومو(گال-کچلی سر)-بزرگی تیروئید-گوش وحلق وبینی –چشم-ستون فقرات-اندام-شکم(بزرگی طحال-بزرگی طحال)-قلب وعروق-قفسه سینه-ریه-ادراری تناسلی(ابهام تناسلی-عدم نزول بیضه-کلیوی) –روان –اعصاب-پرفشاری خون-بیماریها .

معاینات بهداشتی (غربالگری):

معاینات غربالگری دانش آموزان پایه اول ابتدایی قبل از ورود به مدرسه در قالب طرح سنجش و معاینات پایه اول راهنمایی و اول دبیرستان در طول سال تحصیلی انجام می شود.

معاینات غربالگری توسط پرسنل بهداشتی (بهورز-کاردان ....)عبارتند از:

ارزیابی رشد (قدووزن –نمایه توده بدنی )-سنجش بینایی-سنجش شنوایی-دهان ودندان –بیماریهای نیازمند مراقبت ویژه (دیابت-قلبی وعروقی- صرع - آسم –هموفیلی – تالاسمی)-اختلالات رفتاری -

جلدي(رشک وشپش سر –کچلی سر)= كليه دانش آموزان همزمان با غربالگري پديكلوز با اولويت مدارس ابتدايي – خوابگاهها قبل از شروع سال تحصيلي و حداكثر در دو هقته اول سال تحصيلي از نظر جلدی معاینه می شوند.

بهبود وضعيت بهداشت محيط مدارس

شامل فعالیتهایی است که در جهت اجرای ضوابط بهداشتی مدرسه انجام می شود و آنچه در محیط مدرسه مورد توجه هستند عبارتند از:

الف)محل احداث مدرسه : دور از سر و صدا و عبور و مرور وسايل نقليه

دوري از محل انباشتن زباله – راه آهن – و كارخانه

ب) وضعیت ساختمان مدرسه : كف كلاس ها – سقف كلاسها – روشنايي – تهويه كلاس ها – پنجره ها – درجه حرارت (21- 18 درجه) وسيله گرمازا – كپسول ضد حريق – پله ها (ارتفاع 18 – عرض 30 سانتي متر ) – تابلو كلاس (از رديف اول 5/2 متر) – ميز و صندلي – دستشوئي (من ازاي هر 60 دانش آموز) – استفاده از صابون – توالت (من ازاي هر 45 دانش آموز) – دفع بهداشتي فاضلاب – آبخوري (من ازاي هر 75 دانش آموز) – دفع بهداشتي زباله

ج) بوفه مدرسه – (رعايت مقررات آئين نامه مربوطه ) پوشش ديوار بوفه از سنگ یا كاشي و به رنگ روشن باشد

- بايد داراي نور كافي ومجهز به هواكش بوده و نيز داراي وسايل گرمازا و سرمازا باشد . كف آن از سيمان يا ساير مصالح قابل شستشو پوشيده شود .

- سطل زباله درداخل و بيرون بوفه به تعداد كافي وجود داشته باشد تا دانش‌آموزان پس مانده هاي مواد غذايي را در آن بيندازند .

- براي جلوگيري از ورود مگس و حشرات درب و پنجره ها با توري فلزي

پوشانده شود ، درب و ديوار و سقف آن مننفذ و سوراخ نداشته باشد .

- فردي كه متصدي بوفه است چون با مواد غذايي سر و كار دارد بايد از نظر بيماريهاي واگيردار (انگلي ، قارچي و ...) مورد آزمايش قرار گرفته و كارت تندرستي داشته باشد و مسايل بهداشت فردي مانند شستشوي دستها و كوتاه كردن ناخن ها و نيز پوشيدن كلاه و روپوش را كاملاً رعايت نمايد .

- بوفه بايد حتماً مجهز به يخچال بوده و مواد غذايي فاسد شدني در يخچال و ساير مواد غذايي در محل خشك و بدون رطوبت تگهداري شود

د) آب آشاميدني مدرسه

تامين آب آشاميدني سالم و بهداشتي در مدرسه يكي از موضوعات بسيار مهم و اساسي است . بهتر است در مدرسه از شبكه آب لوله كشي و يا منابع بهسازي شده استفاده شود . و در محلهايي كه آب سالم دردسترس نباشد آب راپس از ضد عفوني كردن مصرف نماييد .

3- بهبود وضعيت تغذيه دانش آموزان

اهميت تغذيه كودكان در سنين مدرسه

اهميت تغذيه در دوران بلوغ

نظارت بر وضعيت تغذيه دانش آموزان

مشكلات تغذيه اي شايع در سنين مدرسه و دوران بلوغ (سوء تغذيه پروتيئن ، انرژي – اختلالات ناشي از كمبود يد – كمبود ويتامين A– كم خوني فقر آهن)

كمك هاي غذايي: شير مدرسه

علل اصلي سوء تغذيه در سنين مدرسه: مصرف نكردن غذاي كافي- عادات غذايي نادرست(نخوردن صبحانه- استفاده از تنقلات بي‌ارزش مثل پمفك و ابتلاء و بيماريهاي عفوني و انگلي )

4- بیماریابی پدیکلوزیس و پيشگيري از بيماريهاي شايع واگیردار در سنين مدرسه

بیماریابی رشک و شپش سر جهت دانش آموزان کلیه مقاطع تحصیلی فصلی یکبار انجام و مبتلایان درمان و پیگیری های لازم تا حصول بهبودی فرا گیرند. قابل ذکر است شامپوی پرمترین به صورت رایگان در اختیار مراکز بهداشتی درمانی تحت پوشش انجام می گیرد.

آموزش راههاي انتقال بيماريهاي شايع در سنين مدرسه

شناسايي – ارجاع- پيگيري دانش آموزان بيمار

جدا سازي دانش آموزان مبتلا من بيماري تا منبودي (ممنوعيت از مدرسه )

شايع ترين بيماريهاي واگيردار در سنين مدرسه : گلودرد چركي – انگلهاي دستگاه گوارش – بيماريهاي اسهالي – هپاتيت- كچلي – سرماخوردگي – آنفلوانزا – ژيارديا – سرخجه – گال- شپش- عفونتهاي ادراري – آبله مرغان

5- پيشگري از سوانح و حوادث در سنين مدرسه

6- واكسنياسيون توام دانش آموزان اول متوسطه

7- تشكيل پرونده بهداشتي جهت مدارس

تشكيل پرونده بهداشتي جهت كليه مدارس و ثبت نتايج معاينات و ارجاع و پيگيري و كليه گزارشهاي مربوط من فعاليت هاي آموزشي بيماريهاي واگير - حوادث – نياز من مراقبت ويژه – فعاليت هاي بهداشت محيط مدرسه

8- نظارت

بر خانه هاي بهداشت – مراكز بهداشتي و درماني

بازديد از شبانه روزيها همراه با كارشناسان بهداشت محيط جهت مسائل بهداشتي

نظارت بر طرحهاي در حال اجرا در مدارس :

طرح شير مدرسه
طرح پديكولوز
طرح تكميل شناسنامه سلامت
طرح آهن ياري
طرح پايش يد ادرار
طرح بهداشت محيط مدرسه
طرح واكسيناسيون توام
طرح سوانح و حوادث

شرح وظایف واحد بهداشت مدارس:

-بررسی و شناخت وضعیت موجود به منظور تعین نیازها و اولویتها - تهیه برنامه عملیاتی با توجه به اولویتهای منطقه - هماهنگی با اداره آموزش و پرورش در تهیه و تنظیم برنامه های اجرایی خدمات بهداشت مدارس - نظارت و پایش از خانه های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی -هماهنگی با واحد بیماریها جهت انجام واکسیناسیون توام دانش آموزان اول دبیرستان - تشکیل پرونده بهداشتی جهت کلیه مدارس شهرستان(شهری و روستایی)و بازدید منظم از وضعیت بهداشت مدارس - برقراری پایگاه سنجش جهت دانش آموزان پایه اول ابتدایی و انجام معاینات غربالگری – پزشکی – دندانپزشکی و تکمیل واکسیناسیون آنها - انجام معاینات غربالگری و پزشکی دانش آموزان پایه اول راهنمایی و اول دبیرستان - پیگیری و ارجاع دانش آموزانی که پس از معاینه دچار اختلال بوده تا رفع نقص - بررسی وضعیت بهداشتی کلیه مدارس با همکاری واحد بهداشت محیط - تشکیل کمیته پدیکلوزیس – شیر مدرسه با حضور کارشناسان مرکز بهداشت و آموزش وپرورش - برگزاری جلسات آموزشی در خصوص بهداشت مدارس جهت بهورزان و کاردانان مدارس - اجرای طرح آهن یاری در دبیرستانهای دخترانه شهر و روستا با همکاری و هماهنگی واحد تغذیه - آموزش چهره به چهره دانش آموزان به مناسبتهای مختلف بهداشتی و نیازهای آن منطقه –آموزش کارکنان و والدین - هماهنگی جهت انجام خدمات دندانپزشکی دانش آموزان با توجه به گروه هدف و توزیع دهانشویه سدیم فلوراید در بین دانش آموزان مقطع ابتدایی با همکاری واحد بهداشت دهان و دندان - بررسی دانش آموزان از لحاظ پدیکلوزیس بصورت فصلی و توزیع شامپوی پرمترین در بین دانش آموزان مبتلا به پدیکلوز - برگزاری مسابقات مقاله نویسی – نقاشی و مسابقه علمی (در خصوص بهداشت و بیماریها) - ارسال پمفلت – پوستر و تراکت با عنوانهای مختلف بهداشتی به آموزش و پرورش جهت توزیع در بین مدارس تحت پوشش - برگزاری جلسات آموزشی در خصوص بهداشت مدارس جهت بهورزان و کاردانان مدارس - توزیع فریم عینک ( به تعداد ارسال شده از مرکز بهداشت استان) در بین دانش آموزان بی بضاعت دچار اختلال بینایی - انجام کنترل کیفی کلیه مدارس روستایی تحت پوشش و ارسال پسخوراند به خانه های بهداشت و پیگیری تا رفع نقص - شرکت در دوره های بازاموزی و کارگاههای آموزشی - بررسی نیازهای تجهیزاتی خانه های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی درخصوص اجرای برنامه های مدارس - تشکیل کمیته و شورای بهداشت مدارس به صورت فصلی با توجه به ضرورت اجرای برنامه ها - همکاری و مشارکت در برگزاری کلیه مناسبتها (هفته سلامت، هفته بهداشت و درمان) - تجزیه و تحلیل داده های آماری و گزارشات دریافتی

تغذيه دانش‌آموزان

(ابتدائي و راهنمائي)

دانش‌آموز عزيز!!

توجه كنيد

من دانش‌آموز سال چهارم دبستان هستم ميدونم كه همانطور كه ماشين براي كار كردن به سوخت احتياج داره بدن من هم به غذا احتياج داره و اگر به اندازه كافي به اون غذا نرسه از كار مي‌افته مي‌دونيد چطور ميشه؟!

اگر غذاي سالم و مقوي نخورم!

- بي‌حال مي‌شم

- خسته مي‌شم

- بيمار مي‌شم

- بي‌حوصله مي‌شم

- مطلب درسي را خوب نمي‌فهم و سركلاس چرت مي‌زنم

- نمره پايين مي‌گيرم

نهايتاً از درس عقب مي‌افتم.

الان من و شما كه در دبستان يا راهنمائي درس ميخونيم در سن رشد هستيم.

- اگر مي‌خواهي بزرگ بشي

- اگر مي‌خواهي قدبلند بشي

- اگر مي‌خواهي قوي بشي

- اگر مي‌خواهي باهوش‌تر بشي

ميدوني چي‌ بايد بخوري ؟؟؟ و بدن من و شما به چه غذاهايي احتياج داره؟

بدن ما كه در سن رشد هستيم و تا چند سال ديگر به سن بلوغ مي‌رسيم احتياج داره كه موارد زير را بخوره:

1- پروتئين:

كه براي رشد سلولهاي بدن لازمه،‌من با خوردن گوشت (گاو، گوسفند،مرغ، ماهي،‌پرندگان)

يا با خوردن تخم‌مرغ، ‌شير، پنير،‌ ماست و كشك يا خوردن نخود، لوبيا، عدس،‌ماش، سويا و گندم و برنج و همينطور با خوردن بادام، فندق،‌گردو،‌ پسته، بادام‌زميني مقدار پروتئين مورد نياز بدنم را تامين مي‌كنم.

2- مواد قندي و نشاسته‌اي:

من براي جست و خيز و فعاليت روزانه‌ام به اين مواد احتياج دارم كه با خوردن:

نان، برنج، سيب‌زميني، عسل، ميوه مثل خرما، كشمش، توت و انجير و همينطور قند و شكر به مقدار كافي احتياج بدنم را تامين مي‌كنم.

3- چربي:

من ميدونم كه چربي براي فعاليت جسمي و فكري من لازمه و اگر نخورم دچار مشكل و ضعف مي‌شم من با خوردن كره، خامه يا پسته، بادام، گردو، تخم آفتاب گردان يا روغن گياهي مثل روغن ذرت يا روغن نباتي در غذا اين مواد را تامين مي‌كنم چون اگر اين مواد را نخورم بدن من براي فعاليت روزانه از ماهيچه‌هاي بدنم استفاده مي‌كند و روز بروز لاغرتر مي‌شوم و آن موقع ! !!!!آخ! چه قيافه‌اي

4- ويتامين‌ها و املاح:

من براي تعادل اعمال حياتي بدنم احتياج به ويتامينهاي مختلف دارم ولي لازم نيست قرص و شربت بخورم چون ميتونم با خوردن انواع و اقسام سبزيجات و ميوه‌جات مثل سبزي خوردن، كاهو، اسفناج، جعفري، هويج، كلم يا سيب، پرتقال،‌نارنگي، هلو، انگور، انار،‌ زردآلو، شليل، خيار …. خيلي ا ز ويتامينها را به بدنم برسانم يا با خوردن گوشت، جگر، شير و پنير و كره هم خيلي از ويتامينها به بدن من مي‌رسه:

ميدوني ديگه به چه موادي احتياج دارم؟

بدن من براي خونسازي احتياج به آهن داره

آهن از كجا بيارم؟؟؟

آهن داخل گوشت، جگر، حبوبات مثل نخود، لوبيا و عدس و همينطور در گوجه‌فرنگي و جعفري، اسفناج و گشنيز، پيازچه و برگه زردآلو و هلو، خرما، كشمش و انجير خشك و توت خشك و بادام و پسته و فندق وجود داره

بدن من به كلسيم احتياج داره تا استخوان و دندانهايم رشد كنه و محكم بشه

پس من: شير،‌ پنير، كشك، ماست، دوغ و بستني مي‌خورم

براي اينكه دچار گواتر نشم بايد يد بخورم كه در نمك يد‌دار هست. و در غذاهايي مثل ماهي و ميگو هم هست.و به مادرم توصيه مي‌كنم هميشه از نمك يد‌دار استفاده كنه.

قابل توجه دوستان:

من بهيچ وجه با خوردن تنقلات مثل: پفك، چيپس، لواشكو قره‌قوروت و شكلات سلامت خودم را بخطر نمي‌اندازم.

دانشگاه علوم پزشکي و خدمات بهداشتي درماني استان فارس - واحد بهداشت مدارس

بازگشت به فهرست

دنياي نوجوانان و نحوه رفتار با آنان

فهرست مطالب:

سه نمونه از مراجعات
سنين نوجواني و بلوغ
خصوصيات عاطفي و رواني دوره نوجواني و بلوغ
چند توصيه به والدين و مربيان جهت کاستن مشکلات نوجوانان

دو نمونه از مراجعه والدين نوجوانان به كاشناس:

مورد اول:

مادر نوجوان: نمي‌دانم چه اتفاقي براي دخترم افتاده كه به كلي عوض شده است.

كارشناس: منظورتان چيست؟

مادر نوجوان: كم غذا مي‌خورد. هميشه دوست دارد امر و نهي كند. به جاي اينكه درسهايش را بخواند علاقمند است شعر و قصه بخواند زود عصباني مي‌شود.

كارشناس: دختر خانم شما چند ساله است؟

مادر نوجوان: چهارده سال

كارشناس: مدرسه مي‌رود؟

مادر نوجوان: بله سال دوم دبيرستان است.

كارشناس: علائمي‌كه ذكر كرديد هميشه در دختر شما بوده است؟

مادر نوجوان: خير حدود يكسال است كه كم‌كم شديدتر شده در منزل خيلي بهانه‌گيري مي‌كند. هر روز كفش و لباس جديدي مي‌خواهد از وضعيت زندگي ناراضي است.

خيلي زودرنج است. بيشتر وقتها دلش مي‌خواهد تنها باشد و…

مورد دوم:

پدر نوجوان: پسرم تا به حال هيچ مساله و مشكلي نداشته ولي نمي‌دانم چرا يك مرتبه عوض شده است.

كارشناس: منظورتان چيست؟

پدر نوجوان: هميشه مؤدب و آرام بود. ولي مدتي است كه بسيار عصباني است و بيشتر اوقات بي‌حوصله است. همه‌اش از سردرد و بي‌اشتهايي شكايت مي‌كند. نسبت به غذا اصلاً اشتها ندارد. مرتب بهانه مي‌گيرد. با خواهر كوچكتر از خودش هميشه جر و بحث دارد.

كارشناس: وقتي حالت عصبانيت و پرخاشگري دارد شما چه مي‌كنيد؟

پدر نوجوان: ديگر خسته شده‌ام چاره ديگري ندارم گاهي او را تنبيه مي‌كنم و سرش فرياد مي‌كشم و …

كارشناس: آيا از تنبيه‌ها و فرياد كشيدن‌ها نتيجه مثبتي گرفته‌ايد؟

پدر نوجوان: خير، تازه آنوقت عصباني‌تر و لجبازتر مي‌شود.

نمونه‌اي از مراجعه يك نوجوان به كارشناس:

نوجوان: پدر و مادرم مرا درك نمي‌كنند و اين موضوع مرا عصباني مي‌كند.

كارشناس: چرا فكرمي‌كني كه آنها تو را درك نمي‌كنند؟

نوجوان: آخر مي‌دانيد مثلاً‌ من مي‌خواهم تنها باشم و با دوستانم به گردش بروم اما آنها معتقدند كه حتماً‌ بايد با خودشان باشم و يا اينكه گاهي وقتها آنها كه به ميهماني مي‌روند من مايل نيستم با آنها باشم و همين موضوع باعث درگيري بين من و پدر و مادرم مي‌شود.

كارشناس: آيا هيچگاه سعي كرده‌اي وضعيت روحي و علاقه‌‌ها و آرزوهاي خود را با والدين درميان بگذاري؟

نوجوان: سعي مي‌كنم اما آنها فكر مي‌كنند كه من هنوز (بچه) هستم و هر كاري كه مي‌خواهم انجام بدهم بايد طبق تصميم‌گيري آنها باشد و اين موضوع مرا رنج مي‌دهد و عصباني مي‌كند.

كارشناس: وقتي عصباني مي شوي چه مي‌كني؟

نوجوان: گاهي فرياد مي‌كشم وگاه نيز از عصبانيت به گريه مي‌افتم دست خودم نيست.

كارشناس: مي‌داني بلوغ به چه معناست؟

نوجوان: راجع به آن چيزهايي شنيده‌ام ولي دقيقاً‌ نمي‌دانم.

كارشناس: بسيار خوب برايت توضيح مي‌دهم و ….

سنين نوجواني و بلوغ:

سنين نوجواني و جواني از ديدگاهها و نظريات مختلف متفاوت است اما معمولاً‌ بين 12 تا 25 سالگي را شامل مي‌شود (12 تا 18 سالگي نوجواني و 18 تا 25 سالگي جواني) سن بلوغ در محيط‌هاي مختلف متفاوت بوده عوامل متعددي از جمله عوامل زيستي،‌اجتماعي و جغرافيائي در زمان پيدايش آن دخيل است. ولي معمولاً دختران بين 13 تا 14 سالگي و پسران بين 15 تا 16 سالگي به بلوغ جنسي مي‌رسند.

خصوصيات عاطفي و رواني دوره نوجواني و بلوغ:

1- عدم تعادل و بي‌ثباتي عاطفي يكي از بارزترين ويژگيهاي اين دوره مي‌باشد. اكثر اوقات به هنگام بروز خشم نمي‌توانند رفتار و گفتار خود را كنترل نمايند. خيلي زود متاثر مي‌شوند به خصوص زماني كه احساس مي‌كنند كسي به حرفشان گوش نمي‌دهد و به همين خاطر دست به اعمال ناخوشايندي مي‌زنند و سپس پشيمان شده خود را سرزنش مي‌كنند. حساسيت‌ها و هيجانات ناشي از زودرنجي كه از خصوصيات دائمي اين دوران مي‌باشد. اغلب به علت تغييرات و تحولات غدد داخلي و ميزان ترشحات هورمونها و نوع تربيت و آموزش دوران گذشته است كه در مجموع وضع زندگي عاطفي آنها را تغيير مي‌دهد و گاهي با كوچكترين برخوردي عصباني مي‌شوند و به هنگام عصبانيت و خشم ممكن است به گريه متوسل شوند و يا غمگين و افسرده به تنهايي پناه ببرند.

2- مورد توجه همسالان واقع شدن و به خصوص تاييد آنها را كسب نمودن و افزودن دوستان همجنس باعث مي‌شود كه اهميت بزرگسالان در نزد آنها كمتر از همكلاسان و همسالان باشد. بنابراين كسب استقلال عاطفي از والدين نيز در اين دوره از اهميت خاصي برخوردار است.

3- تحمل شنيدن انتقاد و سرزنش را ندارند،‌ ولي برعكس خودشان از ديگران انتقاد مي‌كنند كه گاهي اوقات منجر به اختلاف نظر با والدين مي‌شود و باعث عدم ارتباط صميمانه با آنها مي گردد.

4- احساسات فداكارانه و مبارزه با ظالم و دفاع از مظلوم و ستمديده در اين دوره ظاهر مي‌شود.

5- مي‌خواهند به ديگران بقبولانند كه افراد مهمي هستند، اثبات اين امر كه آنها چندان هم مهم نيستند آنها را مي‌رنجاند.

6- در برابر ناكاميها حالات ياس و نااميدي به آنها دست مي‌دهد. بسيار غمگين و افسرده مي‌شوند و احساس مي‌كنند ديگر همه ‌چيز تمام شده است و به گريه‌هاي شديد متوسل مي‌شوند.

7- به وضع ظاهر و لباس و آرايش خود توجه دارند و گاهي مدتها وقت خود را جلوي آئينه به اين امر اختصاص مي‌دهند.

8- حالات رويايي و عاشق پيشگي دارند.

9- نگران آينده هستند، آينده تحصيلي، شغلي، اقتصادي، اخلاقي و جنسي كه اين نگرانيها خود موجب پيدايش اضطراب و پريشان خاطري در آنها مي‌گردد.

چند توصيه به والدين و مربيان جهت كاستن مشكلات نوجوانان:

1- والدين كانون خانواده را محلي امن و پناهگاهي مستحكم براي فرزندان نمايند. به يكديگر احترام بگذارند نبايد در حضور فرزندان به مشاجره پردازند و عيوب يكديگر را در حضور آنها بازگو كنند.

2- والدين نوجوانان و جوانان را از محبت سيراب نمايند تا آنان به هر آشنا و بيگانه‌اي روي نياورند. آنان بايد به فرزندان خود احترام بگذارند و به آنها كمك كنند تا نواقص خود را رفع نمايند. نصايح و تذكرات خود را با استدلال و منطق و در خلوت با آنها در ميان نهند و هرگز در حضور ديگران به خصوص همسالان به پند و اندرز آنان نپردازند. ضمناً سخني را به آنها بگويند كه خود بدان عمل مي‌كنند.

3- والدين و مربيان نبايد نوجوانان را به خاطر ضعف‌هايي كه دارند تحقير نمايند و آنها را با همسن و سالان خود مقايسه كرده صفات نيكوي ديگران را به رخ آنها بكشند بلكه در حد توان و ظرفيت آنان از آنها توقع و انتظار داشته باشند و با درك دنياي آنها به هر مقدار كه تلاش مي‌نمايند از آنها قدرداني كنند.

4- والدين و مربيان بايد به نوجوانان مسئوليت‌هاي مختلف زندگي را واگذار نمايند تا آنها اهل تفكر و كار و زندگي بشوند. ضمناً والدين و مربيان بايد به آنان بياموزند كه از مشكلات نبايد گريخت بلكه راههاي مبارزه با مشكلات و راه حل آنها را به فرزندان و دانش آموزان خود آموزش بدهند.

5- كمك به برنامه ريزي صحيح براي اوقات فراغت و تقسيم بندي اوقات فراغت جهت درس تفريح و سرگرمي ورزش و هنر مطالعه كتابهاي مفيد و مباحثه با اشخاص مطلع و صالح شركت در اجتماعات مذهبي ترتيب دادن گردشهاي علمي نوشتن خاطرات روزانه تماشاي تلويزيون به طوري كه باعث خستگي زياد جسمي و فكري نشود از اعتدال نيز خارج نگردد و فرد در انتخاب اختيار داشته اجباري در كار نباشد.

6- كساني كه درمورد دين با نوجوانان و جوانان صحبت مي‌نمايند خود بايد الگوي واقعي دين باشند و به آنچه كه مي‌گويند عمل نمايند. ايمان و اعتقاد قوي به مذهب داشته باشند. توانائي پاسخ دادن به سؤالات نوجوانان را داشته باشند و بتوانند خرافات را از نظريات صحيح ديني جدا كرده به نوجوانان و جوانان ارائه دهند. از نظر اخلاقي خود الگوي اخلاقي باشند با اخلاص مهربان انسان دوست و علاقه‌مند به كار خود باشند. سعه صدر و وسعت نظر داشته باشند. برنفس خود غالب باشند و از اعتدال در امور خارج نشوند باحوصله، صبور و باتدبير باشند و از نظر ظاهر نيز آراسته و تميز و مرتب باشند كه نوجوانان قطعاً‌ تحت تاثير چنين الگوئي قرار خواهند گرفت.

7- در محيط‌هاي آموزشي بايد نيازهاي نوجوانان مورد بررسي قرار گيرد و هوش و استعداد و علاقه و انگيزه‌هاي آنها شناسايي شود و بر اساس اين شناسايي برنامه‌ريزي آموزشي صورت پذيرد و در اتخاذ روشهاي آموزشي و پرورشي مطلوب بايد از روان‌شناسي نوجواني كمك طلبيد.

8- به هر نوجواني بايد كمك نمود تا قبل از شروع تحصيلات عالي و تخصصي خود اطلاعات لازم را در اطراف شغلي كه در آينده مي‌خواهد انتخاب كند. كسب كند همچنين به او كمك شود تا به يك خودشناسي دقيق نائل گردد، توانائي‌هاي خود را كشف كند و تصوير جامعي از خصوصياتش به دست آورد. تا بتواند با شناخت خود و آگاهي از مشاغل موجود تصور شغلي و حرفه‌اي خود را در برابر واقعيت مورد آزمايش قرار دهد و پس از تفكر و بحث درباره مشاغل و تجزيه و تحليل واقعيات و اطلاعات موجود به انتخاب شغلي پردازد كه هم رضايت شخصي را تامين كند و هم براي جامعه مفيد باشد.

9- نوجوانان بسياري از آداب معاشرت و روابط اجتماعي صحيح را در معاشرت كردن و برقراري ارتباط با دوستان و آشنايان مي‌آموزند. بنابراين نبايد آنان را از معاشرت كردن با دوستان و همسالان محروم نمود. عدم ارتباط با دوستان و همسالان مي‌تواند باعث ناراحتي نوجوان شود. زيرا از جمله نيازهاي اساسي اين دوره از زندگي مي‌باشد و منع نوجوان از معاشرت به منزله مبارزه با يكي از نيازها و تمايلات وي مي‌باشد. وظيفه شما والدين و مربيان است كه او را در اين امر مهم ياري دهيد. تا بتواند بهترين گروه همسالان را انتخاب نمايد.

تـا تواني مي گريز از يار بد يـار بـد بدتر بود از مـار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند يار بد جان و بر ايمان زند

10- در خاتمه بايد گفت: بايد نوجوان را عميقاُ درك نمائيد. تحولات جسماني و رواني كه در وي ايجاد شده است. سازش او را با محيط دگرگون مي‌سازد. در اين حال نوجوان براي سازش مجدد با محيط خود نياز به فرصت دارد. بايد امكان را برايش فراهم نمائيد به او فرصت دهيد تا اشتباه كند، انتقاد كند،‌تصميم بگيرد، در انتخاب فلسفه و روش زندگي او را ياري دهيد. به هنگام لزوم با عطوفت و مهرباني اشتباهات او را برايش گوشزد كنيد. سعي كنيد وي را در كارهاي نيك و پسنديده تشويق كنيد. اگر مي‌خواهيد اعمال و رفتارهاي نادرست وي را گوشزد كنيد اين عمل را با استدلال منطقي و توام با احترام و مهرباني انجام دهيد.

برگرفته از کتابهاي: بلوغ - مسائل نوجوانان و جوانان و ...

******

من برای آنکه شما جوانان شايسته ای هستيد علاقه دارم که جواني خود را در راه خداوند و اسلام عزيز و جمهوری اسلامي صرف کنيد، تا سعادت هر دو جهان را دريابيد.

( از وصايای امام خميني « ره» )

******

نوجواني که از آغاز بلوغ،

به سراغ پسر و دخترتان مي آيد

دوره حساسي است.

مثل هر مرحله دارای خصوصياتي است.

وضع اين دوره بمانند پلي است،

گر که کودک به سلامات گذرد از اين پل

پس از اين گردنه همپای برزگسالن است.

آدمي گر که در اين مرحله اصلاح نشد،

باز پروردن او دشوار است.

( دکتر غلامعلي عطائي)

******

کامران سيزده ساله در حال دعوا با خواهر بزرگش بود که مادرش وارد شـد و گـفت: ( از جـنگ و دعوای شما خسته شده ام،؟ چقدر جنگ، چقدر دعوا، بس کنيـد) کـامران و خواهرش نگاهي به هم کردند و زير خنده زدند. دعوا به همين راحتي تمام شد.

دفتر مشاوره فرهنگي وفاق - شيراز - بلوار زند - روبروی خيام - کوچه شهرداری سابق - بن بست سوم - پلاک 131 تلفن: 2332307 صندوق پستي: 71555 - 758

بازگشت به فهرست

دانش‌آموزان عزيز ايدز بلاي قرن را بشناسيد