مدیریت در حج

مقدمه:

محدوده ي بحث حاضر مربوط به مديريت در هنگام حج مي باشد لذا سازمان حج و زيارت و غيره را مورد بحث قرار نمي دهد. محدوده زماني و مکاني تحقيق، ايام حج مي باشد. همچنين بحث حاضر از جنبه ديني و اسلامي دنبال نشده و صرفا ً‌از جنبه مديريتي مي باشد. اين بحث در 3 محدوده ارائه خواهد شد و در نهايت، پاسخ به سئوال "از کجا بايد شروع کرد؟" بيان خواهد شد.

ويژگي هاي مديريت حج

در بحث حج چون زمان و مکان حاکم است کارها بايد به صورت فرآيندي انجام شود کسب و کار به صورت معنوي به معناي واقعي وجود دارد به هر حال زائر مي آيد آنجا و با خدا معامله مي کند از جهات مختلف با مديرت بحران روبرو هستيم ارتباطات سطح وسيعي دارد اعم از ساير ملل، ساير مردم، ساير بعثه ها، رده ها ،ساير دستگاه هاي کاري که بايد با آنها کارشود مديريت ارزش و ارزش ها بسيار مهم است در کار مديرت کنترل خودش را آنجا نشان مي دهد توسط دستگاه ميزبان و سازمان حج که آنجا حضور دارد مديريت تيم و گروه به لحاظ آن که ما آنجا کاروان داريم و همچنين مبحث کلان و راهبردي هم بايد باشد.
چيزهاي ديگري هم آنجا وجود دارد، مثلاً مديريت تعارض مابين دستگاه جمهوري اسلامي و عربستان از جهت فرهنگي، آموزشي، حقوقي و سياسي، امنيتي، رسانه اي، تقويمي، غذايي، مديريتي و ولايتي را مي شود نسبت به مديريت در حج نگاه کرد. آنچه را که ما الان به آن بايد خوب توجه کنيم مديريت فرهنگي و آموزشي و سياسي و امنيتي تا حدي و از خود زاويه مديريتي هم تا حدي کار دنبال مي شود. مباحث ولايتي هم به سبب حضور بعثه و نماينده رهبري تا حدي وجود دارد.

در خصوص ساختار سازماني اين مباحث به صورت ترکيبي است، يعني هم بروکراسي حاکم است و هم تيم هاي تخصصي حضور فعال دارند و هم شبکه اي کار مي شود. علت آن هم سلسله مراتب، شرح وظايف، غير منعطف بودن و... است. ستادها و دفاتر دائمي، هم دفاتري هستند که در شهرستان ها و استان ها و در خود مدينه و مکه و جده هم ما دفاتر نمايندگي داريم. از اين جهت من عنوان اين بحث را در اينجا "ارزيابي ترکيبي" انتخاب کرده ام.

در خصوص منابع انساني در حج حداقل 6 همکاري وجود دارد: بخش استخدام رسمي و دائم، برخي رسمي و موقت، مأموريتي رسمي در ساير دستگاه ها که به صورت دائم وجود دارند، مأموريتي نيمه وقت، همکاراني که جنبه پاره وقت دارند، همکاراني که فقط در ايام حج تمتع به سيستم وصل مي شوند و تعدادي هم به صورت پروژه اي کار مي کنند مانند انجمن هاي علمي. ولي در مجموع مباحث منابع انساني به صورت غير نظام مند کار مي شود و خيلي زير مجموعه دارد. درخصوص پراکندگي جغرافيايي بنا بر مواردي جنبه بين المللي دارد و عمدتاً در شهرستان ها و شهرهاي ما و در نمايندگي ها مبحث حج در حال دنبال شدن است.
در خصوص ارزش ها: ارزش ها توسط مقام معظم رهبري هر ساله بيان مي شود و تقويت شده و توسط نماينده ايشان هم به مقدار لازم پيگيري مي شود، ولي در مجموع ما به صورت شفاف و روشن نمي توانيم ارزش را بين کساني که کار مي کنند و همکاري مي کنند دريافت کنيم. نهايتاً بحث بومي نشدن اين ارزش ها يکي از مواردي است که ما با آن روبرو هستيم.

درخصوص اختيارات: درجه واگذاري اختيارات در سازمان حج و زيارت بسيار بالاست، ولي همين اختيارات به صورت غير متعادل در مجموعه سازمان توزيع شده است.

درخصوص سبک مديريتي: ارزيابي که بنده داشتم سبک پدرسالارانه مايل به مشاوره اي ضعيف را درمديريت حج به آن رسيديم.

درخصوص کنترل و نظارت: صرفاً در مرحله اجرا نظارت صورت مي گيرد اما چه از طرف مجموعه بعثه و چه از طرف خود سازمان حج و زيارت هنوز من به آن نرسيده ام که نظارت قبل و بعد از انجام کار وجود دارد.
درخصوص ارتباطات: کشور دستگاه هاي مختلفي را مي طلبد که ما با آن ها ارتباط کاري داشته باشيم و اين ارتباط الان غير فعال است. ما در مقابل کشور ميزبان منفعلانه عمل مي کنيم و تقريباً کشور ميزبان تمامي مسائلش را مي خواهد ديکته کندکه البته بعضي جاها ما در حال فعاليت هستيم. در داخل سازمان ارتباط ضعيف است و در ارتباط با ساير کشورها در حد رفع تکليف، آن هم توسط مجموعه مديريتي سازمان حج و زيارت انجام نمي شود و تنها توسط بعثه انجام مي گردد.

در خصوص تکنولوژي و فناوري: تکنولوژي و فناوري در مديريت حج وجود دارد، ولي غير کارا و ضعيف است و کارايي لازم را ندارد.

درخصوص مديريت سخت افزار: اعم از ساختمان ماشين و وسايل و امکانات مورد استفاده نيز بايد اشاره کرد که به صورت مناسب وجود ندارد.

درخصوص اثر بخشي: معمولا محاسبه نمي شود، يعني سيستمي نداريم که آن را محاسبه کند و بگويد که نتيجه اثر بخشي حج تمتع امسال چه شد؟

درخصوص فرهنگ سازماني: غير فراگير است و در خود مجموعه مديريتي درشهر مدينه حداقلي است. همچنين درخصوص رفتار سازماني بسياري از مطالب ذکر شده شفاف و روشن عمل نمي شود و مديريت عملياتي به صورت فرآيندي انجام مي شود؛ ولي فرآيند آن کامل نيست. اثر بخشي مديريت در محيط دروني سازمان حج و زيارت قابل قبول است ولي بر بيرون سازمان که اعم از داخل و خارج کشور است؛ ضعيف برآورد مي شود.

با اين توصيفات سوال اصلي اين است که ما بايد از کجا شروع کنيم تا اصلاحات و تغييرات لازم را داشته باشيم و به نقطه مطلوب برسيم؟ همچنين به صورت شفاف مطلوب حج تمتع چيست؟ چگونه مي توانيم مطمئن شويم که به سمت مطلوب در حال حرکت هستيم؟ در حال حاضر وضع موجود در حج چگونه است و آيا اين وضع مناسب است و نسبت اين وضع موجود با وضع مطلوب چيست ؟ چون ما هنوز به صورت شفاف مطلوب حج را تعريف نکرده ايم و تنها وضع موجود را بررسي کرديم پس يک مقدار مشکل است که وضع مطلوب را درک کنيم.

ميزان تغييرات و پيچيدگي در وضع موجود چقدر است؟ برنامه ريزي و اجرا در وضع موجود در چه سطحي از عملياتي و يا راهبردي است؟

بر اساس ميزان پيچيدگي و ميزان تغييرات محيط ، پاسخ اين است که در وضع موجود اکثر برنامه ريزي و اجرا؛ عملياتي مي باشد و ميزان پيچيدگي در مرحله چهارم بالا مي رود و عناصر موجود هم شامل زائر، بعثه و کاروان به اضافه کشور ميزبان مي باشند؛ که زائر خدمات گيرنده است و ما بقي يا خدمات دهنده اند يا هم خدمات مي دهند و هم هماهنگ کننده هستند.

ميزان تغييرات و ميزان پيچيدگي در وضع موجود

سوال ديگر اين است که آيا وضع موجود حج؛ بيان کننده وضع مطلوب آن نيز خواهد بود و يا بدون توجه به وضع موجود؛ وضع مطلوب را بايستي ترسيم کنيم و در حال حاضر با داشته هاي فعلي به سمت وضع مطلوب حرکت کنيم. پس از بررسي هاي انجام شده نهايتاً به اين نتيجه مي رسيم که علت اين که ما در حج تمتع عقب هستيم و نتوانستيم وضع مطلوب را به صورت شفاف ترسيم کنيم؛ اين است که هم مقصد معلوم نيست و هم مسير و حتي کنترل هم يک کنترل راهبردي نيست و يک کنترل عملياتي است. لذا پاسخ بنده اين است که ما بايد هم راهبردها و هم آرمان ها و ارزش ها را در حج تمتع به خوبي ترسيم کنيم؛ تا بتوانيم از اين وضعيت موجود به سمت وضعيت مطلوب حرکت نماييم.

نقد و بررسي:

دکتر عابد جعفري: در واقع اين يک ارزيابي است با ابعاد مختلف از وضعيت موجود حج با وضعيت مطلوب آن. نکته اي که به نظر من بايد روي آن کار شود اين است که مدل يا الگوي نظري که اين بحث بر مبناي آن عنوان شده است چيست؟ زيرا اگر مدل خاصي وجود نداشته باشد؛ ما اجزاي گوناگون را نمي توانيم بگنجانيم و يا برداريم. مدل هم بدين معني که اجزاي اين مجموعه يک تناسب و نسبت عقلاني با هم داشته باشند که در نظر اول مخاطب بپذيرد که اين الگو، مدل منسجمي است. من خيلي تلاش کردم که اين مدل را پيدا کنم؛ البته شبيه اين مباحثي که ايراد کردند در بحث هاي مديريت است؛ اما اين مدل را نيافتم؛ لذا بايستي مدلي را که شما از آن استفاده کرده ايد را معرفي کنيد.

پاسخ: ما 4 مبحث را به عنوان اصل قرار داديم که عبارتند از: سازمان، رفتار سازماني، رهبري در سازمان و توسعه. در واقع بر اساس اين مدل که اين چهار مبحث معمولاً ‌با يکديگر که ارزيابي مي شوند؛ مي تواند وضع يک سازمان را نشان دهد. البته بنده بيشتر به دنبال طرح يک موضوع بودم تا يک مقاله پژوهشي يا يک تحقيق علمي.

آقاي شفيعيان: بنده در گزارشي خواندم که برقراري ارتباط زائران ايراني با زائران ساير کشورها ممنوع مي باشد و در هر برنامه اي از جمله برائت از مشرکين که بتواند يک رابطه برابري و برادري را به وجود بياورد ممنوع مي باشد؛ آيا اين نکته صحيح است؟ همچنين درمورد بحث بومي سازي ارزش ها سوال دارم و اينکه پيچيدگي چگونه تعريف مي شود؟

پاسخ: بله در توافقات؛ کشور ميزبان اين موضوع را تحميل کرده است. البته ارتباط بعثه با ساير زائرين را تا حدي اجازه داده اند. در مورد بومي سازي اين نکته وجود دارد که اصل مطالبي که مقام معظم رهبري فرمودند بيگانه بود و همچنين در مورد اينکه اين ارزش ها چطور بايد پياده شود؛ مدل يا فکري ارائه نشده بود. لذا بايد اذعان نمود که در حج اين ارزش ها بومي نشده بود. در خصوص بخش پيچيدگي همين که ما اينقدر مسائل مختلف مديريتي داريم در اينجا به نوعي سطح پيچيدگي را نشان مي دهد اما ثبات يا عدم ثبات وسيله اي براي تشخيص پيچيدگي است و چون آنجا محيط ثبات نداشت پس پيچيده بوده است.
سوال: در مورد دوگانگي مديريت در حج؛ چون يک مديريت اداري توسط سازمان حج و زيارت داريم و يک مديريت معنوي توسط بعثه وجود دارد. سوال اينجاست است که تعارضات و هماهنگي بين اين دو چگونه است؟ و مرز بين اين دو چيست؟

پاسخ: تقسيم کار در حج مشخص است. سرپرستي حجاج با نماينده مقام معظم رهبري است و از نظر اجرا نيز همه امور به طور کامل توسط سازمان حج و زيارت انجام نمي شود. براي نمونه در زمينه فرهنگي و آموزشي بين الملل به طور کامل توسط بعثه انجام مي شود و مباحث پشتيباني مانند تغذيه و حمل و نقل توسط سازمانحج و زيارت انجام مي شود.

دکتر مردمي: دربحث ساختار و سازمان دهي؛ صرف نظر از خود سازمان حج و زيارت، حج تمتع يک سازمان پروژه اي است که ما هر بحث مديريتي را آن جا بررسي کنيم؛ مي توانيم با در نظر گرفتن اهداف خاص اين پروژه؛ آن پارامتر ها را پيدا کنيم. حالا اگر ما هدف آن را مشخص نکنيم قطعاً‌ نمي توانيم به مطلوب برسيم. لذا به نظر بنده آن هدف ها عبارتند از: انجام مناسب فرايض حج است و انتقال مفاهيم انقلاب اسلامي.

دکتر رمضاني: واحد تحليل هاي انجام شده در اين تحقيق براي بنده مشخص نبود. اين که آيا سازمان حج را مي خواستيد بررسي کنيد يا بعثه و يا هردو؟ ابتدائاً بايستي براي کل فرايند حج يک مدل ترسيم کنيم تا مشخص شود که آيا حجاج و بعثه و سازمان يک تيم هستند براي رسيدن به اهداف و يا اينکه حجاج مشتري سازمان مي باشند و يا منافع فرهنگي و اقتصادي را بايد پوشش دهد. از جهت ديگر حاجي هايي که بر مي گردند در واقع خود يک گروه صنفي اند و ما در کشور تعريف مناسبي به جز لقب از آن نداريم و به درستي از منافع آن بهره برداري نمي کنيم.

پاسخ: مبحث مديريت در انجام حج است و مديريت فرايند درآن زمان و آن مکان مد نظر بوده است؛ لذا بنده بعثه را هم در نظر گرفتم. البته مدلي هم آقاي دکتر عابد جعفري داشتند؛ اما بنده در اين تحقيق از آن استفاده نکردم و تنها يک تجزيه تحليل مديريتي ارائه شده است.

منبع: فصلنامه مجموعه سخنراني مديريت اسلامي، شماره دوم، زمستان 1387، هيأت مروّجان رهبري و مديريت اسلامي - مولف/مترجم: مهران طهماسبي

مدیریت در حج

مطالب مشابه :

اطلاعیه استخدامی سازمان حج و زیارت

اهداف و وظایف سازمان حج و زیارت

مدیریت فرهنگی در حج

تقدیر از پیشکسوتان حج و زیارت استان قزوین

حج و زیارت انتقال تشکیلات مدیریتی خط مشی ها ووظائف،

اعلام نتایج ثبت نام حج عمره در بانک ملی و ملت

مدیریت در حج

مشتری مداری

هشدار حج و زیارت برای زائران مکه/دمای ۷۰ درجه‌ای در عربستان