روشها و فنون ياددهي ، يادگيري در پیش دبستانی و دیگر دوره ها

{بايك نگاه كلان نگر به آموزش ،درمي يابيم كه ،اهداف انتخابي بروي تمام اجزا وعناصر پس ازخود مانند ،روش ،رسانه ،فعاليت هاي يادگيري ،ارزشيابي و… اثرغيرقابل انكاري دارد وبراي دستيابي مناسب به آن هدف يااهداف بايد ازروش هاي مطلوب همسوبا آن بهره گيري نمود.

به همين منظور براي انتخاب يك روش مناسب بايددردرجه ي اول به اهداف آموزشي توجه نمود وبراساس آن به انتخاب روش مبادرت كرد.چنانچه هدفي درحيطه ي شناختي قرارداشته باشد ،روش خاصي راديكته مي كندواهداف حيطه ي نگرش ها ومهارت هانيز روش ويژه ي خودرامي طلبد. درعين حال اتخاذتصميم درزمينه روش كاروفعاليت (آموزش) به اصولي كلي نيزمتكي است.اين اصول عبارتنداز:

· روش انتخابي به هدف مربوط باشدوازهدف نشأت گرفته باشد.

· تعاملي بودن روش هميشه مطلوب ترازنوع غيرتعاملي آن است. منظورآن است كه روشي رابرگزيدكه يادگيرنده درآن فعال باشد وخودمفاهيم ومحتوارادريافت نمايدوفعالانه دريادگيري مشاركت نمايد.

دردوره ي پيش دبستاني بايدازروش هايي استفاده كردكه كودك به طورغيرمستقيم مفاهيم،محتوا وگرايش ونگرش هاي خاصي رادريافت كند. روش هاي انتخاب شده بايدباويژگي هاي سنّي كودك وواقعيت هاي زندگي وي تناسب داشته باشد. اين روش ها انواع گوناگوني دارند كه ازجمله ي آن ها روش بازي،مشاهده وگردش وبازديدهاي علمي ،نمايش نامه ، فيلم هاي كارتوني وانيميشن،قصه گويي، كاردستي،خميربازي،رنگ آميزي ونقاشي، حركات بدني ريتميك رامي توان نام برد. درادامه به توضيح برخي ازروش هاي يادشده مي پردازيم}

روش بازي

اهميت وارزش بازي

بازي راهي است براي بيان عقايدو احساسات و نيز پژوهش و شناخت دنياي پيرامون .

موقعيتهاي بازي :

· تجربه‌هاي عيني مناسبي را براي يادگيري به وجود مي‌آورد.

· برنامه‌اي متعادل و فرآيند محور را بوجود مي‌آورد كه تمام اهداف رشد را تحقق مي‌بخشد. رشد فرآيندهاي يادگيري چون مشاهده ، تجربه آموزي ، حل مسأله و خلاقيت را در كودكان تقويت مي‌كند .

· به ارتقاي مهارتهاي گفتاري و اجتماعي كمك مي‌كند.

· يادگيري را براي كودكان لذّت بخش ساخته و در آنان انگيزه‌اي مداوم براي رفتن به مدرسه و يادگيري‌هاي مدرسه‌اي بوجود مي‌آورد.1

فروبل عقيده داشت كودكان بيش ازهرچيزازبازي هاي خودمطلب مي آموزند.به نظرايشان اگرمارشدكامل وهماهنگ كودك رامي خواهيم ،بايدبه بازي اواهميت بدهيم.{زيرابازي مسيرطبيعي رشدهمه جانبه ي كودك است.}فروبل كه كلاس هاي درس خودرادرباغهاي كودكان تشكيل مي داد،فعاليت هاي حياتي ولازم رابراي كودكان طرح ريزي مي كردودركنارلذّت وشادي به آموزش مفاهيم ضروري مبادرت مي نمود.بازي ،صادقانه ترين وپاكترين فعاليت فردونيزنمونه اي اززندگي وطبيعت نهاني ودروني وي مي باشد. 2

مؤثرترين وپرمعناترين راه يادگيري براي كودكان بازي است.بازي براي آنان مثل كاريادرس خواندن براي بزرگسالان است.كودكان درموقع بازي فكرمي كنند،برنامه مي چينندوچيزهاي تازه به وجودمي آورند.آنان درحقيقت كارمي كنند.همان قدركه ازقواي بدني خوداستفاده مي كنند،قواي فكري خودرابه كارمي اندازندودرتمام مدّت بازي دريك محيط ثمربخش بر تجربه ي خودمي افزايند.3

گروهي معتقدند كه انرژي اضافي بدن بايد در سالهاي كودكي و نوجواني از راه بازي به مصرف برسد عامل اصلي بازي لذتي است كه در حال بازي كردن در فرد ايجاد مي‌شود. پژوهشها نشان داده‌اند كه بازي كردن براي پذيرش مطالب گوناگون ايجاد آمادگي جسمي و رواني مي‌كند و عمل يادگيري را سريع و آسان مي‌سازد. به همين سبب روانشناسان كوشيده‌اند تا از راه ترتيب دادن بازيهاي معيني به گسترش آموزش وپرورش بپردازند. 4

همچنين درسودمندي هاي بازي مي توان گفت ،بازي:

· بهترين شكل فعاليت كودك در سنيني پيش‌دبستاني است.

· وسيله‌ ايست جهت رشد نيروهاي روحي و جسماني كودك .يعني دقت ، حافظه و تصور ، نظم و ترتيب ، چالاكي و مهارت و نيز شكل‌گيري شخصيت كودك ،

· انعكاس حالات دروني و واقعيات زندگي ، تخلية هيجانات دروني

· پرورش خلاقيت

· يادگيري مهارت هاي زندگي جمعي و كنترل رفتار خود و ديگران (كسب تجارب اجتماعي) ، پرورش خصايل مثبت و دوري از خصايل ناپسند.

· ارضاء نياز اساسي كودك به فعاليت و شادماني.

· شكل‌گيري خصايل اخلاقي كودك چون: حس مسئوليت در مقابل انجام وظيفة محوله ، حس دوستي و رفاقت ، هماهنگي براي رسيدن به هدف مشترك ، استعداد حل مناقشات بطور منصفانه.

· كودك ضمن ايفاي نقش ،خصوصيات شخصي خويش را نيز ظاهر مي‌سازد. دختر در نقش مادر و پسر در نقش پدر يا در نقش خلبان ،خصايل يك قهـرمان را با خصايص شخصي خويش در هم مي‌آميزد. به اين ترتيب يك نقش با توجه به خصوصيات كودكان به شكلهاي متفاوت اجرا مي‌گردد.

· تقويت احساسات ميهن‌دوستانه

· كودكان با آسودگي خاطر به كودكستان خواهند آمد هرگاه منتظر بازي جالبي باشند.

مسئولان پيش‌دبستاني موظفند نسبت به بازي كودكان توجه كامل مبذول دارند و بر اجراي كامل برنامه‌هاي بازي نظارت نمايند.

مسائلي {اهداف وبرنامه ها يي }كه در برنامة كلي قيد شده ،بايد در برنامة بازي انعكاس يافته و جزئيات آن نيز تشريح شود.5

{ممكن است اين پرسش درذهن خواننده ي ارجمند ايجادشودكه چگونه مي توان ازطريق بازي به اهداف اساسي دست پيداكرد؟ صرف نظرازمشكلات اداري واجرايي چون نبودامكانات ،بودجه ،تأمين مادي مربيان محترم وبسياري از مواردديگر ، باداشتن يك ديدمثبت ونگرش مطلوب نسبت به كودكان ورفتارباآنان درمحيط هاي پيش دبستاني وسايرمكان ها وحتي درمنزل باامكانات حداقل نيز مي توان فرصت هاي گوناگون ومطلوبي را براي رسيدن به اهداف ايجادنمود ازجمله مي توان ،} محيط بازي اي راخلق كرد كه محركهاي بسيار باارزشي جهت رشد هوشي ، كلامي ، اجتماعي ورشدعاطفي كودك فراهم آورد. 6

روش بازي

فروبل درطرح آموزشي خودبراساس بازي ،به كمك هدايا كودك راقدم به قدم پيش مي بردوبه مددمشغوليات ،دست ،چشم وفكركودك رابه كار مي انداخت تا به اهداف آموزشي دست يابد.هداياي ايشان يك سري ابزارقابل دست كاري بودند كه كودك ضمن بازي با آن هاتجربياتي درخصوص اشكال هندسي،اعدادواندازه گيري آن ها به دست مي آوردوموجبات رشدمفاهيم ذهني رادركودكان فراهم مي ساخت.هداياشامل وسايلي ازاين قبيل بود:توپ پارچه اي نرم ورنگي ،مكعب،كره،استوانه،مكعب هاي قابل تقسيم به مكعب هاي كوچكتر ، قالب سازي باگل ،نقطه بازي،كارت هاي دوخت،مهره ي بازي ونخ كردن مهره هاي رنگي ،بافتن برش هاي مقوا ،تاكردن كاغذوساختن اشكال،نقاشي بااستفاده از طرح هاي پيچيده،رنگآميزي،كپي كردن،كارباچسب ووصل نقطه چين ها،باغباني،مطالعه ي طبيعت،سرودهاوآوازها ،7

اگردربازي هاسرپرستي وراهنمايي لازم رابه كودكان درنظربگيريد،بزرگترين موقعيت يادگيري رادراين مرحله ي رشدبراي آن هابه وجودآورده ايد.

اگردربازي كودكان تنوعي ديده نشد،معلوم مي شودكه درزندگيشان تجربه هاي تازه اي كه ايده اي براي بازي آن ها باشد،نداشته اند.مابايدكمبودتجربه درمنزل رابابه وجودآوردن تجربه هاي گوناگون درمدرسه جبران كنيم.مثلاًدريك مهدكودك ،كودكان روزهاي متوالي باتخته هاي چوبي گاراژدرست مي كردندوهيچ تغييري درشكل آن نمي دادند وبازي آنان تغييري پيدانمي كرد.روزي اين بچّه هارابراي گردش به نواحي اطراف مدرسه بردند.درسرراه مربي راجع به بازاروبيمارستان واداره ي پليس صحبت كرده بود.روزبعدكه كودكان به مدرسه آمده بودنديك بيمارستان درست كردندودرآن تختخواب بيماران راجاي دادند.هم زمان بااين تغييرات ،وسايل بازي ،تركيبات وكلمات ديگري رادربازي خودبه كاربردند.اين هافقط به يك تحريك كوچك نيازداشتندتاازافكار تازه استفاده كنند.8

تمرين شغلها و پيشه‌هاي زندگي اجتماعي و ارزش‌گذاري به آن حرفه ها و مشاغل و تمايل به شركت در آنها{نيزازجمله فرصت هاي مناسبي است كه مي تواندعلاوه برايجادنگرش مثبت نسبت به آن حرفه ها،تمريني براي كسب وكارآينده ي كودك وتصميم گيري دراين زمينه باشد.}

محيط كودكستان موضوعهاي خوبي براي بازيهاي كودكان بدست مي‌دهد از جمله : زندگي روزانة كودكستان ، جشن سال نو ، ديدن تئاتر عروسكي ، باغ وحش و ...

صرفاً مشاهده ي چگونگي بازي كافي نيست بلكه لازم است به سازمان دهي كودكان اقدام نموده وآنان را نسبت به حوادث زندگي و كار قهرمانانه ي افراد كشور به ذوق و شوق آورد. كتابهاي كودك ، تصاوير ، فيلمهاي سينمايي و تئاترهاي عروسكي مي‌توانند در اين راه ، خدمت مؤثري نمايند.

يكي از مهمترين مسائـل در بـازي { و سـاير فعـاليتهاي } كـودكان تشكيل گروه بـازيكنان{ ياگروه كاري } و مشخص ساختن نقش{ ياكارموردنظر } براي هر يك از كودكان است. مربي بايدبا دقت فراوان افراد را براي وظيفة خاصي انتخاب كرده و سعي نمايد همه ي كودكان را فعال سازد. او مي‌تواند با يادآوري يك يك نقش‌ها در يك بازي ،مثلاً سفردر يايي ، نقش هر يك را با انتخاب بچه‌ها و با توجه به توانايي آنها سازماندهي نمايد.دربازي پروازفضايي كه باهدف خاصي برنامه ريزي وطراحي شده بود ،كودكان چندين روز سرگرم بازي پرواز فضايي بودند. ميدان پرتاب سفينه و موشك ساختند. دسته فضانوردان تمرينات لازم را انجام دادند. پزشكان آنها را معاينه كردند و آشپزها غذا پختند. مهندسان سفينه نوآوريهاي زيادي ارائه دادند . همه ي اينها را كودكان مستقلاً انجام دادند و فقط حين كار با مربي مشورت مي‌كردند. اين استقلال ، سازندگي و سازماندهي ثمرة معلوماتي است كه در هنگام سرگرمي و يا بازي از مربيانشان آموخته بودند.

جريان درست كردن وسايل بازي خود يكي از مراحل بازي محسوب مي‌شود كه در آن فعاليت و استقلال كودك به طرز كاملتري ظاهر مي‌شود. مثلاً تهيه شيريني و شكلات جشن تولد يادرست كردن اسباب‌بازي با تعدادي چوب و قرقرة خالي ، شاخه ، اجزاي يك وسيله مكانيكي از كار افتاده و ... 9

{همچنين مي توان براي آماده سازي كودكان براي انجام بازي يا نمايش نامه } پس از نقل داستان ،وسايل بازي را آماده و نقشها را تعيين كرد تا بچه‌ها به بازي بپردازند، مثل بازي دكتر و مريض و غيره. 10

انواع بازي

· بازي هاي تقليدي {مثل عروسك بازي درنقش مادر}،

· بازي هاي دلخواه،

· بازي هاي مهارتي مثل ساختن برج(پرورش مهارت خلاقيت) 11

· بازي هاي سمبوليك را مي توان بدين صورت دسته بندي كرد:

الف-عمل كودك متوجه خودش است مثل تقليد صابون زدن.

ب-عمل كودك متوجه ديگري است مثل دعوت مادربه خوردن غذاازقاشق خالي.

پ-كاربااشياي مشابه بااشياي واقعي مثل ماشين اسباب بازي به جاي ماشين واقعي.

ت-همانندسازي خودباديگران مثل درآوردن اداي پدرومادروهمانندسازي با آنان

ث-همانندسازي بااشيا مثل هواپيما.

ج-همانندسازي با حيوانات.12

بازي هاي باقاعده كه مناسب سن 5 و6 سالگي به بعداست.پياژه انجام بازي هاي باقواعدساده رابراي كودكان پيش دبستاني مناسب مي داند.مثل توقف ماشين اسباب بازي دريك نقطه ي مشخص.13

به نظر دكتر دكرولي بازي باتحرك جنبه هاي حسي-حركتي،تخيلي (بازي هاي تقليدي)،هوشي (بازي هاي معمايي) واجتماعي(بازي هاي گروهي) ،هم به عنوان روش يادگيري وهم وسيله ي بيان ازارزش آموزشي وسازندگي قابل توجهي برخوردارند. 14

بازي آزاد

بازي ازاد .دراين نوع بازي بايدبه كودكان حق انتخاب داد،فضاي كافي درنظرگرفت واشياي زيادي راجهت انتخاب آنان فراهم نمود.15

بدليل محدوديتهايي كه بخاطر هدفمند كردن هرچه بيشتر در بازيهاي كودكان ايجاد شده ، بازي آزاد ضرورتي انكارناپذير مي‌باشد . منظور از بازي آزاد آن است كه كودك با تصورات و حالات ويژه كودكانه خرد آن را انجام مي‌دهد و مي‌تواند لذت خاصي براي وي بهمراه داشته باشد. يكي از مربيان مي‌گفت: از تمام برنامه‌هاي يك فرصت دو ماهه از بچه‌هانظرسنجي كرده‌ايم . آنان در پاسخ به اين سوال كه از كدام قسمت برنامه بيشتر لذت برده‌اند، همگي به اتفاق جواب دادند آن ساعتهايي كه مارا آزاد مي‌گذاشتيد تا خودمان بازي كنيم و مشغول باشيم. بازيهاي بزرگترها مدت محدودي كودكان را سرگرم مي‌كند ولي بازي آزاد بچه‌ها ساعتها و شايد همة روز آنها را مشغول كند.

در بازيهاي آزاد در حقيقت كودك تجربه‌ها و نكته‌هاي بسيار مي‌آموزد. در بازي هر كودكي بطور غيرمستقيم توانائيها و استعدادهاي خود را كشف مي‌كنند و جايش را در ميان همسالان مي‌بايد و با محيط هماهنگ مي‌شود. همچنين در بازي سلامت جسمي و رواني كودك تأمين مي‌شود در مورد كودكان 3 و 4 ساله بازي آزاد بايد ركن اصلي فعاليتهاي روز باشد و مربي كارش بيشتر آماده كردن محيط بازي باشد تا اجراي انواع برنامه‌ها .در كودكان 5 و 6 ساله ضمن اتمام بازيهاي مطابق برناه بايد به آنان فرصت بازي آزاد هم داد.16

بازي باكتاب تمريني براي مطالعه ي مستمردرآينده .بازي باعروسك نيزتمريني براي مادرشدن بعدي. موضوعات عادي بازي هاي نمايشي وتخيلي كودكان خردسال عبارتنداز:

مهمان بازي،آشپزي ،مواظبت ازبچه ها وايفاي نقش پدرومادر،تقليدازحيوانات،دكتروپرستار،فروشگاه بازي،سفركردن،تنبيه كردن،پليس بازي،آتش نشاني ،كشتن وكشته شدن،عروسي كردن،قهرمان بازي،گل بازي وخميربازي،ساختن اشكال واشيا،درست كردن كوه،تپه وتونل با ماسه.

به نظر(سكايا) بازي هاي ابتكاري ،بازتابي اززندگي هستند. درآن همه چيزتخيلي هستند كه واقعياتي نيز درآن به چشم مي خورد.احساسات وتأثرات صادقانه است.كودك بااستفاده ازتجربيات شخصي خويش ،درآفرينش موضوع بازي ودرجستجوي وسايلي جهت عملي ساختن آن ،ازابتكاروخلاقيت نيز بهره برداري مي كند.هرموضوعي مي تواندبراي اين نوع بازي هاانتخاب شود.

اسپادگ پيشنهادمي كند،بهتراست دركلاس هاي پيش دبستاني محلي رابه وسايل بازي هاي دستي اختصاص دهيم. وسايل موردنظربراي بازي هاي دستي عبارتنداز:پازل ها،ابزارساختمان سازي(لگو) ،وسايل ساده ي آزمايشگاهي،وسايل آموزش مفاهيم رياضي،وسايل طبيعي ،(شن،ماسه وآب)،و...

وسايلي نظيرسطل ،بيلچه،جارو وخاك انداز،بازي باشن وآب،،بخش مهمي ازآموزش خردسالان راتشكيل مي دهد.بازي هاي بدني شامل ،دويدن،پريدن،سه چرخه سواري و... .اهداف اين بازي ها افزايش مهارت هاي بدني وآشنايي باچگونگي استفاده ازمهارت هادرموقعيت هاي جديداست.صعودكردن ،سواري وحفاري ووسايلي مثل طناب ووسايل چرخ داروبازي هاي سرگرم كننده كه معمولاًباسرودخواني وحركات ساده ي بدني همراه هستند.محل هاي مناسب براي پرش. بازي هاي نمايشي كه كودك جانشين افرادواشيا مي شود.

بازي هاي فردي به دليل ويژگي خاصي كه دارند،به خيال پردازي وقوه ي تخيل احتياج دارند.

بازي هاي گروهي،كودكان {درسنين خاص}ازطريق اين بازي ها،ازنظرات وخواسته هاي ديگران آگاه مي شوندوبه اين نظرات توجه مي كنندمثلاً باهم درموردساختن يك ساختمان باهم توافق كردهوكاررا بين خودشان تقسيم مي كنندوتلاش مي نماينددرمسيري حركت كنندكه توافق ديگران راجلب كنند.حل تعارضات وتقسيم نقش آگاهي اجتماعي رادرميان كودكان افزايش مي دهد.17

اسباب بازي

ويژگي اسباب بازي ها:

1-باسن ،علاقه،تمايلات وتوانايي ذهني ورشدي كودك تناسب داشته باشد.

2-وسيله اي براي رشد كودك باشد،اورابه حركت،تفكر،اراده،مبارزه وتلاش فراخواند.

3-انگيزه ومحرك مناسب به همراه داشته باشدوبتواندتوجه كودك راجلب نمايد.موفقيت دربازي باوسيله موردتوجه قرارگيرد تاكودك به ادامه ي بازي باآن ترغيب شود.

4-به پرورش حواس كودك وبه ويژه ايجادوگسترش هماهنگي بين حركات چشم وحركات ظريف دست كمك كند.

5-موجب گسترش تصورات كودك شده،كنجكاوي وجستجوگري رادراوپرورش دهد.

6-به پرورش مهارت هاي بدني دركنارمهارت هاي ذهني توجه كند.

7- مطمئن وبي خطرباشد.

8-براي كودك شادي ونشاط فراهم سازد.

انواع اسباب بازي

اسباب بازي هاي خردسالان

الف: وسايل متحرك دررنگ هاي گوناگون كه قابل آويزان شدن باشند.باحركت دادن آن درجهت هاي مختلف مي توان به پرورش مهارت هاي خاصي اقدام كرد.

ب: وسايل متحرك صدادار براق ،رنگي بادوام ومحكم ،وسايلي براي بلندشدن كودك ازحالت خوابيده ونشسته .

پ:اسباب بازي هاي آويزان كردني جهت ديدن وگرفتن ،مانندتوپ پارچه اي ،زنگوله وعروسك آويزان شده كه وجودصدانيزمي تواندبرميزان سودمندي آن بيفزايد.

ت:جغجغه كه به لمسي وحركتي كودك پاسخ مي دهد.

اسباب بازي هايي براي جلب توجه -مانندآنهايي كه صداي جالبي توليدكنندمثل آژيرآمبولانس وچراغ هاي رنگي كه قابليت روشن وخاموش شدن داشته باشند،فنري كه حركات موزون وهماهنگ ايجادكند.

اسباب بازي هايي براي ايجادتحرك دركودكان

الف- وسايلي كه براي پايين وبالا رفتن ازآن استفاده مي شود، مثل قطعات چوبي ياآهني كه درهم فرومي روديانردبان هاي چوبي وطنابي وسرسره.2-وسايلي براي ايجادتعادل مانندالاكلنگ وتخته هاي قرقره دار يالبه ي باريك جدول هاي خيابان ،وسايل غلتيدني مانندتوپ كه اگرزنگوله دارباشد بهتراست.3-وسايل هل دادني وكشيدني مانندفرغون هاي كوچك ،دوچرخه ،سه چرخه وماشين هايي كه نخي به آن ها وصل شده باشد. 4- وسايل لي لي كردن مانند،رسم چندخانه روي زمين واستفاده ازيك تكه سنگ ولي لي كردن.

ب-اسباب بازي هاي تقويت كننده ي مهارت هاي دستي وهماهنگي چشم ودست ،شامل:

الف-نخ ومهره،تخته هاي سوراخ داروكفش . ب-اسباب بلزي هاي پيچ كردني دراندازه ها ورنگ هاي گوناگون. پ - اسباب بازي هاي سواركردني وجفت كردني مانند ،آدمك ها،مهره ها،وزنه ها واشكال واندازه هاي گوناگون كه درجاها(شكاف ها) ي مخصوص به خود قرارداده مي شوند. ت- اسباب بازي هايي جهت تقويت قوه ي تميزوتشخيص . پازل هاي جاگذاشتن ،به اشكال واندازه هاي گوناگون. ث-اسباب بازي هاي تقويت كننده ي قدرت تكلم وزبان كودك مانند ،سازدهني،بوق سوت،بادكنك وني،دومينو ((قطعات مستطيل شكل كه درهرقطعه دوطرح ياتصويروجوددارد.))لوتو((يك قطعه ي اصلي وقطعات كوچك ومصور فرعي كه تصاوير آن هابه نوعي بايكديگردرارتباط هستند.تصاويرقطعه ي اصلي مي تواندشكل پليس،آشپز،آسمان ودريا و... باشدكه باتصاوير فرعي دزد،كيك،هواپيما وكشتي درارتباط هستندوكودك بايددرموردتصاويرقطعه ي اصلي صحبت كندوبه پرسش هاي گوناگون پاسخ دهد.)) وپازل((اشكال تقسيم شده به قطعات كه باتوجه به شكل ورنگ زمينه بايدقطعات رادرجاي مناسبي گذاشت تا شكل مورد نظر كامل شود.))،كارت هاي قصه گو،كتاب هاي تصويري كه باطرح پرسش هاي گوناگون ومتناسب باهدف مي توان به مقاصدموردنظردست يافت.

اسباب بازي هاي سازمان نيافته كه شامل سه دسته مي باشند. الف-ساختني (ساختماني) شامل ،مكعب ها ولگوها ب-وسايل بازي هاي خلاقه شامل مدادرنگي،آبرنگ،مدادشمعي . پ- وسايل بازي هاي تخيلي شامل ،عروسك ،ماشين اسباب بازي،خميربازي شن وآب.18

گينوت به طور كلي پنج اصل رادرانتخاب اسباب بازي مهم مي داندكه عبارتنداز: 1-برقراري ارتباط وتماس كودك راباديگران ،آسان كند. 2- به افزايش بينش وبصيرت وي كمك كند. 3-درابرازوتخليه ي احساس ،كودك را تشويق كند. 4-فرصت هايي براي آزمايش واقعي ايجادكند.5-وسيله اي براي جبران ناكامي ها،اظهارتمايلات وآرزوهاي سركوب شده ي كودك باشد.

فهرست اسباب بازي هاي مناسب: شن،خاك رس،آب،خميربازي،رنگ براي نقاشي انگشتي،آبرنگ،قلم مو،مدادرنگي وشمعي،گچ نوشتني،قيچي مناسب،انواع لگو،قطعات ساختمان سازي،مكعب هاوقطعات چوبي دراندازه هاي گوناگون،اسباب بازي هاي پيچ كردني(هزارسازه)،پيچ ومهره،سراميك،پازل،حلقه هاي اهرمي،عروسك پلاستيكي،پارچه اي وكاموايي،شيشه ي شير،پستانك،وسايل اطاق خواب،گهواره،كالسكه،گيره ي لباس،لباس هاي عروسكي،اتووميز،تلفن،وسايل نظافت وبهداشت مانندجارودستي ،كف شور،خاك انداز،كهنه،وسايل آشپزخانه،چاي خوري،لوازم خياطي،،اسباب ولوازم پزشكي وپرستاري،گاري ،اتومبيل،هواپيما،آمبولانس،ماشين آتش نشاني،هلي كوپتر،كاميون،جرثقيل،بولدوزرووسايل مشابه آنها،زنبيل ،سبد،نخ،مهره هاي رنگين،ترازوووزنه ها،ميخ،چكش،تخته ،ارّه،آهن ربا،وسايل هل دادني وكشيدني مانند دوچرخه وفرغون ،توپ درانواع مختلف.19

نمايشنامه (بازي نقش )

{اين روش ازجمله روش هاي آموزش غيرمستقم متناسب باويژگي هاي رشدي كودكان پيش دبستاني است. ازاين روش مي توان به ويژه دريادگيري اهداف رفتاري درحيطه ي عاطفي ونگرش هاورشدوگسترش خلاقيت استفاده كرد،زيرادرنمايشنامه كودك بابازيگران نقش هم احساسي وهمدلي مي كندوعلاوه برتخليه ي هيجانات دروني حالتي مانندايفاكنندگان نقش رادرخودايجادمي كندواين شراكت احساسي مي تواندبه تغييرنگرش وعاطفه منجرشود. زماني كه كودك خودبه اجراي نقش مي پردازد ،اين عمل مي تواندفوايدبسياري ازجمله تقويت اعتمادبه نفس وخلاقيت رادربرداشته باشد .اين خلاقيت زماني به اوج مي رسدكه كودك قدرت مانوربيشتري داشته باشدوتاحدودي گرداننده ي افكارورفتارخوددراجراباشد.نمونه اي ازاين رفتاروپيامدهاي ان رادرنمايشنامه ي زيرملاحظه مي فرماييد} طبق مضمون نمايشنامه ،نامادري بدخلق و نامهربان ، نادختري خود را مي‌خواهد به جنگل بفرستد ، با قيافة محزون و ترسناك پالتوي كوچكش را بر مي‌دارد ، بدون شتاب آن را مي‌پوشد و به كندي دگمه‌هايش را مي‌بندد ، ژست و حـركاتش به طـوري طبيعي و گيرا بود كه همه ي كودكان تماشاگر را در سكوتي همراه با دلسوزي فرومي برد. اين ژست را كسي به دخترياد نداده بودبلكه ابتكارو آفريدة خودش بود. كودكان ضمن بازي غالباً احساساتي از خود نمايان مي‌سازند كه در زندگي تكرار آن برايشان غيرممكن است.تجربة بسياري از كودكستانهاتأثير فراوان بازي را در پرورش احساسات كودك ثابت نموده است. 20

روش اكتشافي

{انديشمند برجسته ،جروم برونر، واضع روش اكتشافي عقيده دارد،مربيان نبايدكودكان رادرمقابل اطلاعات ومفاهيم حاضروآماده قراردهند،آنان بايدفرصت هايي رافراهم نمايندتاكودكان باتلاش ذهني وحركتي يابه عبارتي باچالش ودرگيري ها(به ويژه ذهني) به پاسخ وجواب مسأله ياپرسش دست يابند.

بنابه نظردانشمند بزرگ، جان ديويي ،زندگي سراسر،مسأله است ،درنتيجه مامربيان درمراكزآموزشي بايدآنان رابامسائلي واقعي مواجه نماييم تاروش هاوابزارهاي موردنيازبراي حل آن مسائل رابه دست آورده ونگرش واقع گرابه مسائل زندگي رانيزكسب نمايند.اين شيوه ي آموزش ويادگيري موجب مي شودآنان درزندگي دچارمشكل نشوندودرمقابل معضلات زندگي حال وآينده حيرت زده نگردند.بنابه نظرايشان ،مسئله وپرسش ها بايداززندگي واقعي استخراج شودوحل آن بايدمبنايي براي حل مسائل بعدي فراهم نمايد ،درغيراين صورت آن مسأله وپرسش معتبرنيست.

مامربيان بايدباپيروي ازاين انديشمندان برجسته وهمسوبانيازانسان ها به كنجكاوي وجستجوگري به ايجادفرصت هايي براي ايجادچالش هاي مناسب ودرحدتوان كودك بپردازيم.

انديشمندي دراين رابطه مي گويد، چنانچه ما مفاهيم واطلاعات آماده اي رادراختيار يادگيرنده قراردهيم ،درواقع لذّت يادگيري راازاوگرفته ايم . بياييدبااجراي روش اكتشافي به شيوه هاي مطلوب راه رابراي لذت بردن كودكان ازيادگيري ،هموارنماييم.

دراين ارتباط تكنيك هاي گوناگوني رامي توان برشمرد كه ازآن جمله: طرح معمابه شيوه ي معمول ياشعرگونه ،طرح پرسش ، پنهان كردن چيزي وراهنمايي براي پيداكردن آن ، نيمه كاره گذاشتن يك داستان ، چيدن قطعات يك پازل به شيوه اي خاص ، عبورازيك ماز يامانع ،تخمين زدن و بسياري ازمواردديگركه بتواندفرصتي مناسب براي تفكروچالش ذهني ايجادنمايد.البته بايدبه اين نكته توجه داشت كه اين فرصت ها داراي سلسله مراتب خاصي بوده وبابرنامه ريزي صورت گيرد.درنهايت سررشته ي تمام اين فرصت ها بايدبه سمت اهداف باشد.

يك موضوع رادررابطه بااين روش نبايدازنظردورداشت. اين موضوع ،اطلاع وارجاع كودك به منابع اطلاعاتي گوناگون پيرامون وي است .هدف آن است كه كودك ازمنابع گوناگون اطلاع يافته وازآن هابراي حل مسائل ومشكلات وپاسخ پرسش هاي خودكمك بگيردوبه مربي به عنوان تنها منبع اطلاعاتي انحصاري وابسته نشود.}

قصه‌گويي و تصوير خواني :

قصه‌گويي بايد تا حد امكان به صورت فعاليت روزانه در هر برنامة آموزشي پيش دبستاني گنجانده شود. قصه‌گويي را مي‌توان با استفاده از : كتابهاي مصور ، تصاوير بريده شده و نصب آن در جاي مناسب ،عروسكها ، قصه‌هاي آماده شده به وسيله مربي ، كارتهاي قصه‌ و... بيان كرد.

موضوعات قصه بايد مورد علاقه ي كودكان باشد معمولاً آنان موضوع حيوانات ،پرندگان ، حوادث روزمرة خانوادگي ، جشنها ، اعياد و ... را دوست دارند. همچنين داستانها بايد كوتاه و به زبان ساده باشند.21

استفاده ي هم زمان از متن داستان و تصاوير مربوط به آن تأثير عميقي بر خصلت و محتواي صورتهاي بازي مي‌گذارد. تماشاي تصاوير موجب پي‌ بردن به مضمون داستان و متن داستان نيز به نوبة خود به درك صحيح تصاوير كمك مي‌كند.22

بحث و گفتگو در مورد عناصر و اجزاي يك تصوير كودكان را ناگزير مي‌سازد كه با دقت تصوير را تماشا كرده و دربارة آن اظهار نظر كنند ، بهتر است مربي ابتدا نظر خود را بيان كند ، مي‌توان پس از ديدن تصوير يك بازي را بر مبناي آن ترتيب داد. 23

گفتگوي آزاد

بهتر است اين نوع گفتگوها در ابتداي روز انجام شود .اين فعاليت ، فرصتهاي بسياري جهت در ميان گذاشتن خود و مشاهدات و تجربياتشان با ديگران فراهم مي‌كند. همچنين منبعي براي رضايت كودكان فراهم مي‌كند تا بدين وسيله در فعاليتهاي ديگر به خوبي شركت كنند.

در اين رابطه بايد به كودكان فرصت كافي داد ودر گفتگوهايشان دخالت نكرد ،مگر در مواقع ضروري. معلم مي‌تواند از كودكان بخواهد چيزهايي كه در راه مدرسه مي‌بينند يا در ساير موقعيتها بدقت مشاهده كنند و براي كلاس بيان نمايند. اين روش موجب مي‌شود كه همزمان قدرت مشاهده نيز در آنان ايجاد و تقويت شود. 24

لازم است به اين نكته توجه شودكه،تمام اعمال انساني مربوط به زبان ،زماني كه كودكان در گفتگوهاي فعال مشغول مي‌شوند بمراتب بيشتر از زماني كه به طور غيرفعال با زبان و گفتار مواجه مي شوند، تقويت مي‌گردد.25

روش گردش علمي

گردش علمي همچنانكه از نامش پيدا است ، گردشي است كه به هدف اكتشاف و شناسايي محيط طبيعي و اجتماعي صورت مي‌گيرد. دوري و نزديكي آن مهم نيست ، مشاهدة كوتاه مدت باغچة كودكستان نيز مي‌تواند موضوع يك گردش علمي باشد. 26

{گردش علمي درواقع مطالعه ي طبيعت وبهره گيري ازامكانات جامعه ومحيطواقعي زندگي اجتماعي وطبيعي درآموزش است وبه عبارتي ديگرنزديكي آموزش بازندگي واقعي وپيونددادن آن هابه يكديگراست. به همين دليل است كه اين نوع آموزش واين روش هاي آموزشي دريادگيرندگان رغبت وانگيزه ايجادكرده ،تشنگي يادگيري راافزايش خواهدداد. }

گردش در طبيعت فعاليتي بسيار عالي به منظور افزايش مهارتهاي كلامي از طريق مشاهده پديده‌هاي طبيعي دست اول است.

در هر گردش علمي سعي كنيد به كودكان تكاليف ويژه‌اي بدهيد مثلاً جمع‌آوري برگهاي خشك شده ، گلبرگهاي افتاده ، كرم درخت و غيره. مقدمات يك مشاهدة قوي و خوب را نيز فراهم نمائيد. آنها را تشويق كنيد تا دربارة آنچه پيرامون خود مي‌بينند ، صحبت كنند. اشياء جمع‌آوري شده را به همراه آورده و از آنها در فعاليتهاي رديف كردن ، مطابقت دادن و جور كردن ، طبقه‌بندي و فعاليتهاي خلاقه ي ديگر استفاده نمايند. 27

كودكان را به مشاهده دقيق عات دهيم

اگر بخواهيم براساس نياز جنسي را انتخاب كنيم ، مثلاً كفشي بخريم ، با تمام دقت جزئيات آن را مو به مو بررسي مي‌كنيم و ممكن است وقت بسياري هم صرف انتخاب آن كنيم. نكته در اينجاست كه براي مشاهدة واقعي و دقيق ، علاقمندي ، هدف معين و ديدن توأم با اراده لازم است و اكتشاف واقعي هم با وجود اين سه شرط و عوامل ديگر صورت مي‌گيرد. ديدن و لمس كردن و واقعيت بخشيدن به مفاهيم و مطالب آموزشي و بحثت و گفتگو در مورد جوانب مختلف آنها مي‌تواند ظرفيت كودك را در مشاهده افزايش دهد. بسيار ضروري است كه مربيان ارجمند در آموزش مفاهيم و موضوعات ، كوشش كنند تا كودكان در آغاز آنها را از نزديك ببينند ، لمس كنند و بعد دربارة آنها به گفتگو بپردازند.

همة ما كودكاني را شاهد بوده‌ايم كه دقايق طولاني به مشاهدة مورچه‌ها ، پرندگان و ساير حيوانات و پديده‌ها مشغول بوده‌اند ، بدون اينكه كمترين توجهي به ساير پديده‌ها و افراد داشته باشند. {علت اين امر را در چه مي‌بينيد ؟ حتماً پاسخ خواهيدداد……….

حال اگر ما نيز براساس اصول روانشناسي اقدام به ترتيب دادن چنين فعاليت‌هايي بنماييم آيا مي‌توان گفت كه بچه‌ها حواس پرتي دارند و دقت نمي‌كنند. اصولاً فعاليت‌هايي كه با علائق كودكان سازگار باشد آنان را مجذوب خواهد كرد. }

فراموش نكنيم كه بسياري از اشياء و پديده‌ها را كودكان از نزديك لمس كرده‌اند ولي به مشاهدة دقيق جزئيات آن نپرداخته‌اند. لذا بايد اين فرصت توسط مربي فراهم شود و با تمرين مداوم اين عادت را در كودك ايجاد كرد. چرا و چگونه براي او نوعي پرسش دائمي باشد. مشاهدة صحيح و واقعي در اثر تمرين مداوم به دست مي آيد و زماني مؤثر و مفيد واقع مي‌شود كه فرصت‌هاي گوناگوني جهت مطالعه و جستجوي دقيق براي يادگيرنده فراهم شود. اگر به كار يك پژوهشگر توجه كنيم ، مي‌بينيم كه رمز موفقيت كار آنها در مشاهدة دقيق و كامل نهفته است. لازم به ذكر است كه ، حتي مثال‌ها و سؤال‌ها نيز تا حد امكان بايد به واقعيت‌هاي قابل مشاهده در زندگي واقعي نزديك باشد تا يادگيري عميق صورت گيرد. چنانچه در مشاهده، حواس گوناگون انسان در جهت هدف و برنامة معين به كار گرفته شود از سودمندي برخوردار خواهد بود. مثلاً در مشاهدة آب مي‌توان موارد زير را در نظر گرفت : رنگ يا بي‌رنگي و شفافيت آن ، بو و طعم ، شكل‌ يابي شكلي ، درجة حرارت ، حالت‌هاي گوناگون آب (ابر و يخ و بخار) ، شيوة اندازه‌گيري عبور نور از آن ، حل شدن ، ته‌نشين شدن و شناور شدن مواد در آن ، مقايسه با مايعات ديگر. تنها در صورت مشاهدة مستقيم ، كه با انواع آزمايش‌ها ، فعاليتها و بازي‌ها توأم مي‌شود ، مي‌توان مطمئن شد كه كودك تصور{درك} صحيحي از آب به دست آورده است. در نتيجه مربي بايد به طور مداوم از عوامل محيط زندگي براي آموزش كودكان استفاده كند و كار مشاهدة همه جانبه را در برنامه‌هاي گوناگون روزانة كودكان بگنجاند تا جايي كه مشاهدة دقيق براي كودك ،نوعي عادت شود و با كنجكاوي و دقت بيشتر به اكتشاف خواص اشياء و شناسايي محيط اطراف و وقايع و حوادث پيرامونش بپردازد و روش دانشمند شدن را پيشة خود سازد.

عموماً دو نوع مشاهده مي‌تواند مورد توجه قرار گيرد ، مشاهدة كوتاه مدت مثل مشاهدة يك حيوان ، ميوه ، يك پديده طبيعي مثل باد و مشاهدة بلندمدت مثل كاشتن و رشد يك دانه ، پرورش كرم ابريشم و ….

آنچه در مشاهدة درازمدت لازم است تهيه وسايل براي يادداشت نمودن تغييرات است كه مي‌توان آن را به صورت نقاشي يا نمونه‌برداري و خشك كردن و چسباندن در يك جدول زماني و اندازه‌گيري و علامت‌گذاري انجام داد. اين كار موجب مي‌شود ، كودكان مراحل پيشين را به خاطر آورده و همواره وسايل و ملاك‌هايي براي مقايسه در اختيار داشته باشند.

بازار محله ، نهر آب ، باغ همسايه ، نانوايي يا تنورخانگي ، ميوه فروشي ، شيريني‌پزي ، آهنگري ، نجاري ، كفاشي و … همه مي‌توانند موضوع گردش علمي باشند ، بدون اينكه نيازي به برنامه‌ريزي سنگيني داشته باشد. در يك گردش علمي بايد به موارد زير توجه كرد :

1- تعيين هدف و آن چه كه بايد كشف و شناسايي شود.

2- برنامة رفت و برگشت و تعيين مسير مناسب. شناسايي مكان مورد نظر از قبل و دقت در مواردي كه نياز به بررسي داردو يادداشت نكاتي كه براي تأكيد وتمركز كودكان مورد نياز است.با افراد مورد نظرنيز تماس گرفته شود و موضوع به آنان اطلاع داده شود.

3- به همراه بردن وسايل لازم

4- گروه‌بندي كودكان

5- اطلاع به اوليا و كمك گرفتن از آنان

6- پيش‌بيني فعاليتهاي بعد از گردش مانند ، در نظر گرفتن نقاشي ، تابلوي دسته‌جمعي ، ساختن وسايل و گفتگو و ساير فعاليتهاي مثبت.28

حركات ريتميك

به منظور دستيابي به اهداف گوناگون از جمله ايجاد نظم ، خود كنترلي ، تقويت و ايجاد حس مشاركت و رهبري ، آموزش مفاهيم متضاد ، ايجاد تمركز ، تقويت حس شنوايي ، تقويت حافظه ، تقويت قدرت عكس‌العمل ،مي‌توان حركتهاي ريتميك مختلفي را انجام داد كه با طبيعت و علاقة كودكان موافق بوده و در آنها شادي و نشاط را نيز زنده نمايد.29 {براي دستيابي به نمونه‌هاي اين حركات در زمينه‌هاي ياد شده به منبع ارجاعي مراجعه فرموده و از آن در طراحي آموزشي استفاده نماييد.}

تدريس تيمي (Team Teaching)

در اين روش به جاي استفاده از يك مربي ، دو يا چند نفر با هم به برنامه‌ريزي و ادارة كلاس مي‌پردازند. نمونه‌اي از اين نوع ، شامل يك مربي و يك كمك مربي است كه در برخي از مراكز پيش‌دبستاني متداول مي‌باشد. بدين نحو دو نفر با كار توأم ، كلاس را به اشكال گوناگون به دو بخش تقسيم مي‌كنند تا به طور دائم بر چند كودك يا يك گروه نظارت نمايند. اعضاي تيم آموزشي در كار با هر كودك و گروه‌هاي كوچك آزادي عمل بيشتري دارند. اين روش فرصت بيشتري را به منظور توجه به تفاوت‌هاي فردي يادگيرندگان {وهمفكري وهمكاري مربيان }در اختيار مربي قرار مي‌دهد. 30

روشها و فنون ياددهي ، يادگيري در پیش دبستانی و دیگر دوره ها

روش بازي

اهميت وارزش بازي

نمايشنامه (بازي نقش )

مطالب مشابه :

هنر

آموزش کاردستی با وسایل دوریختنی

هنر

کار دستی

روشها و فنون ياددهي ، يادگيري در پیش دبستانی و دیگر دوره ها

محل بازی کودک

مربیان پیش دبستانی ها توجه کنند.

کودک و نياز به بازي

واكسيناسيون: آنچه لازم است بدانيد