تپه ی باستانی باباجان در نورآباد لرستان از دوران ماد

محوطه باستانی باباجان و تاریخ چندهزارساله لکستان

نویسنده: نشریه اینترنتی لکستان - دوشنبه ٧ فروردین ۱۳٩۱

به گزارش نشریه اینترنتی لکستان، محوطه باستانی باباجان که شهرت و آوازه جهانی داشته و معماری و آثار به دست آمده از آن پیش درآمد و مرجعی در مطالعات تمدن ایران زمین است در پنج کیلومتری غرب نورآباد، مرکز شهرستان دلفان لکستان، واقع شده و نخستین بار توسط گلر گاف مید، از دانشگاه لندن در فاصله سال‌های 1344 تا 1347 خورشیدی (1963 تا 1968 میلادی) مورد کاوش قرار گرفت که درنتیجه آن چهار دوره تاریخى و پیش از تاریخ مربوط به دوره هاى ماد، هخامنشیان، قرن نهم تا هشتم قبل از میلاد و هزاره سوم قبل از میلاد در آن شناسایى شد.

این محوطه تاریخى از یک تپه مرکزى و چندین تپه در غرب و شرق تشکیل شد که تا کنون تنها تپه مرکزى و شرقى آن مورد بررسى باستان شناسى قرار گرفته است .

در این کاوش ها دهها اثر شامل ظروف سفالى و سفالینه ها ،اسکلت اسبهاى مدفون شده ،اشیاء مفرغى ، و مجموعه اى از دسته ها ، شیرهاى لوله اى و کوزه ها با طرح و شکل هاى مختلف به دست آمد که هریک گوشه اى از فرهنگ و تمدن ایران را درهزاره هاى پیش از میلاد هویدا کرد.

منبع عکسها (اینجا)

وجود ابنیه بزرگ در تپه باباجان از اهمیت سوق الجیشى این منطقه در هزاره اول قبل از میلاد حکایت دارد و گواه این است که این تپه مرکز ادارى و مقر روساى محلى بوده است.

در این کاوش ها همچنین فرضیه مربوط به کوچ ساکنان فلات ایران توسط خانم گاف در این محوطه (تپه) تائید و مشخص شد که ساکنان این ناحیه در دو سده نهم و هشتم پیش از میلاد مهاجران آریاییهاى بوده اند که از شمال متوجه لرستان شده و در ده کوچکى از خانه هاى کوچک سنگى در دامنه تپه باباجان مستقر شده اند.

در این کاوش ها همچنین نخستین آجرهاى منقوش فلات ایران به تعداد 200 عدد بدست آمد که نشانگر نوعی کتیبه یا تزئین دیواری برجسته و نقاشی شده است. این آجرها که دارای طرح‌های استاندارد ومعین هستند در طیف متنوعی از طرح ها ومدل‌ها ی معکوس قرار دارند. این آجرها در تزئین سطوح جانبی اتاق منقوش که گفته می شود ،یا یک تحفه گاه شاهی ویا پرستشگاه بوده بکار رفته اند. در حال حاضر دو نمونه از آن در موزه هاى اشمولین و بریتانیاى انگلستان و تعدادى نیز در موزه ملى ایران نگهدارى مى شود .

تپه مرکزی
تپه مرکزی محوطه باستانی باباجان که از نظر شکل بیضی شکل است در امتداد جنوب شرقی به جنوب غربی قرار دارد وابعاد آن 60×30 متر بوده و در حوالی دامنه 120متر عرض دارد.
بررسی ها نشان داد این محل، مرکز سکونت افراد در هزاره نخست پیش از میلاد بوده است و در نتیجه کاوشهای باستان شناسی سه لایه (طبقه) فوقانی شناسایی گردید که همگی به این دوره تعلق دارد.
در طبقه سوم با توجه به بقایای آثار معماری چنین روشن می شود که در این طبقه پی خانه ها بوسیله تیرهای چوبی و شاخه درختان بصورت مسطح قرار گرفته است.
در لایه دوم آثار فرهنگی ،معماری آن است و نقشه ساختمان آن از یک اتاق بزرگ که به حیاط متصل می شود و در چهار گوشه حیاط مرکزی چهار اتاق شناسایی گردید که از این اطاق ها به عنوان برج استفاده می کرده اند.
در میان برجها اتاق های کوچک مستطیل شکلی ساخته شده که تعداد آنها به 4 باب می رسد و در شمال ،جنوب وغرب حیاط واقع شده، درب ورودی یا دروازه این مجتمع از سوی شرق است.
کف ورودی این مجتمع سنگفرش بوده که کف پوش آنها از یک لایه رس خاکستری با سنگهای پهن تشکیل شده است.
در کاوش از اتاق شرقی این مجموعه بقایای آسیاب دستی ،ظروف سفالین و ذخیره آذوقه یافت شده است.
درلایه اول نیز باتوجه به بقایای آثار معماری که بدست آمده از نظر ساختمانی شبیه لایه دوم است و تنها مردمان از نظر فرهنگ واجتماع متمدن تر بوده اند.
حیاط مرکزی در این لایه به یک سرسرای ستون دار مبدل شده و بجای برجهای گوشه حیاط ، اتاق های پذیرایی بزرگ دیگری ساخته و در غرب بناء امتداد یافته و اضلاع یک شاه نشین کوچک که به گوشواره های سنگی تزئینی مزین شده بوجود آورده اند.
استفاده از سرسرای ستون دار و برج های کنجدار با رواق های ستون دار جناحی در کنار ساختمان ها از وبژگی های معماری درباری هخامنشی است که احتمال مراحل اولیه رواق پاسارگاد را مجسم می سازد.
در مجموع باید گفت، نماهای کشف شده از پلان های بناهای مختلف در لایه های تپه مرکزی مانند دژ و بارو، تالار و سرسرا، اتاق پادشاه و اتاقک های که محل مراسم مذهبی یا معبد گونه بوده واتاق های ساده در اطراف حیاط مرکزی همگی نمونه های روشنی از معماری اولیه ایرانی است که بعدها تاثیرات این شیوه معماری را در دوره های تاریخی ودوره های اسلامی می توان مشاهده کرد.

تپه شرقی
این تپه به شکل مخروطی در شرق تپه مرکزی واقع شده که 85 متر عرض دارد و در آن دو ساختمان با پلکانهای هم عصر دوره ماد و یک ساختمان دیگر مربوط به قرن نهم وهشتم پیش از میلاد کشف گردید.
از یافته های مهم این تپه ، می توان اتاق منقوش را نام برد و چون این اتاق دارای رنگ های تزئینی بوده از طرف کاوشگر خانم گاف به اتاق نقاشی نامگذاری گردید.
سقف اتاق منقوش به وسیله ستونهای چوبی که پاستون ها از سنگ می باشد نگهداری می شده است که با توجه به رنگ قرمز پاستونها ،آنها را رنگ آمیزی کرده اند.
این اتاق با ویژگیها و معماری خاص آن مانند دیوارهای قرمز اندود، اجاق شومینه ای ، آتشدان، کف سفید رنگ، پنجره های کاذب و ستونی و یک درگاه کوچک درقسمت شرقی بسیار مورد توجه کاوشگران قرار گرفته است.

با توجه به اینکه تپه باستانی باباجان شهرت جهانی دارد سرمایه گذاری در این بخش موجب جذب گردشگران وعلاقمندان به باستان شناسی در منطقه شود. ‌اث‍ر ‌ارزش‍م‍ن‍د ت‍پ‍ه‌ ب‍‍اس‍ت‍‍ان‍‍ی‌ ب‍‍اب‍‍اج‍‍ان‌ دل‍ف‍‍ان‌ ‌ای‍ن‍ک‌ در زی‍ر ‌آس‍م‍‍ان‌ ن‍ی‍ل‍گ‍ون‌ و دش‍ت‌ پ‍‍ه‍ن‍‍اور ‌ای‍ن‌ ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان‌ ب‍‍ا ‌آن‌ ‌ه‍م‍ه‌ ش‍ک‍وه‌ گ‍ذش‍ت‍ه‌ چ‍ش‍م‌ ‌ان‍ت‍ظ‍ار ت‍وج‍ه‌ وی‍ژه‌ م‍س‍وولان‌ س‍‍ازم‍‍ان‌ م‍ی‍ر‌اث‌ ف‍ر‌ه‍ن‍گ‍‍ی‌ ، ص‍ن‍‍ای‍‍ع‌ دس‍ت‍‍ی‌ وگ‍ردش‍گ‍ر‌ی‌ ب‍ر‌ا‌ی‌ ب‍‍ازس‍‍از‌ی‌ ج‍‍ه‍ت‌ ج‍ذب‌ گ‍ردش‍گ‍ر‌ان‌ ‌اس‍ت‌.