فقر و اشتغال- ادبیات مربوطه 3 ( دنباله مطالبی از گزارش نهایی طرح تحقیقاتی )

- اشتغال و فقرزدائی:

راهبرد مؤثر کاهش فقر ، علاوه بر مداخله ها و کمک های مستقیم ضد فقرکه معمولاً به منظور تسکین وضعیت در کوتاه مدت لازم است، باید این اقدامات را با اقداماتی درآمیزد که به فقرا کمک می کنند تادرطول یک دوره زمانی، بیش از پیش به خود متکی شوند؛ تقویت سرمایه انسانی در ارتباط با این دسته از اقدامات است. سرمایه انسانی شامل تحصیلات، تجربه کاری، تناسب و بنیه جسمانی می شود. 15

قشر بیکاران درکشورهای درحال توسعه قشرفقراهم هست ، به عبارتی قبل ازهرقشردیگر این فقراهستند که قشربیکاران راتشکیل می دهند. 16 مایکل تودارو درکتاب توسعه اقتصادی درجهان سوم اکثرافرادی راکه شغل منظم ندارندویا فقط دسترسی به شغل نیمه وقت و نامنظم دارند درزمره افرادفقیرقرارمی دهد. اگرچه نمی توان بیکاری راتنها عامل فقر و اشتغال راتنهاعامل رفع آن دانست ولی این واقعیت دارد که یکی ازمکانیسم های عمده برای کاهش فقر و نابرابری درکشورهای درحال توسعه ، تامین امکانات اشتغال مولدبرای افرادفقیر است.

توزیع درآمد می تواند بر میزان ونحوه اشتغال تأثیر بگذارد. چنانچه تمایل به مصرف کالاهای وارداتی درمیان گروههای ثروتمند بیشتراز گروههای فقیر باشد(منظور تمایل نهایی marginal propensity است)، دراین صورت هرچه شدت نابرابری در توزیع درآمدها بیشتر باشد، تقاضابرای کالاهای خارجی نیز بیشتراست و ارز کمتری برای کالاهای واسطه ای و سرمایه ای که برای اشتغال ضروری هستند، باقی خواهدماند.16 طبیعی است نقش این عامل نیاز به بررسی شرایط خاص هرکشور و ترکیب تولیدات داخلی و تقاضاهای هر یک از گروههای فقرا و اغنیا و اصولا سهم کالاهای وارداتی در کل مصرف کشوردارد. اینکه کالاهای مصرفی تربیشتر وارداتی اند و یا کالاهای تجملی تربر این موضوع موثراست. اثر مستقیم تر توزیع درآمدهابر اشتغال، این است که کالاهای اساسی که به طور وسیع تری توسط گروههای کم درآمدخریداری می شود(اساساً موادغذایی و کالاهای صنعتی ساده نظیرپوشاک وکفش) دقیقاً کالاهایی هستندکه با استفاده ازتکنولوژی کاربرتر تولید می شوند، یا می توانند تولید شوند، در حالی که تولیدکالاهای موردنیازگروههای بادرآمدبالا نیازبه تکنولوژی سرمایه بر دارد(چنانچه تقاضا برای صنایع دستی همچون فرش و امثال آن توسط این قشر وجود داشته باشد، این زمینه می تواند یکی از استثناها باشد). ازآنجا که گروههای با درآمدپایین بخش بیشتری ازدرآمدخودرا صرف موادغذایی می کنند، هرچه سهم آنها از کل درآمدها بیشترباشد، تقاضا برای کالاهای کشاورزی بیشتر می شود و به این طریق در گرایش به حرکت به سوی شهرها دراثر کمبود درآمد بخش کشاورزی موثر واقع می شود و درنهایت بر استراتژی اشتغال کامل موثر واقع می شود. 17

نگاهی به وضعیت بیکاری درکشورهای درحال توسعه نشان می دهد که بیکاری عمدتا مبتلابه خانوارهای کم درآمد ، بخش های سنتی اقتصاد و خصوصا نواحی محروم کشوراست. بدیهی است که زمینه بروزفقرنیز دربین گروههای فوق درسطح به مراتب بالاتری قراردارد. این افرادبه دلیل عدم دسترسی به امکانات آموزشی و دسترسی کمتربه اطلاعات شغلی به میزان بیشتری درمعرض بیکاری قراردارند.

- فقر روستائی و اشتغال:

تقریبا در همه کشورهای درحال توسعه ایجاداشتغال یکی از ارکان اساسی سیاست ها وبرنامه های مقابله با فقرروستائی به شمار می رود. علی رغم اینکه ایجاد اشتغال ، یک شرط اولیه و مهم برای حذف فقر است ، نبایددیگرسیاست ها را تا اندازه نامعقولی تحت الشعاع خودقراردهد. مطالعه انجام شده دریکی ازمناطق هند درمارس 1987 نشان داده است که فقط 6% از کل فقرا بیکاربوده اند. 18 در ایران مطالعات انجام شده درصد خانوارهای مطلقا فقیر روستائی (با استفاده از روشهای مختلفی که برای بررسی فقر به کارگرفته شده)، همواره بیشتر از درصد خانوارهای فقیر شهری بوده است؛ ( این در حالی است که رقم محاسبه شده خط فقر برای مناطق روستایی رقمی پایین تر است ) . مطالعه درصدخانوارهای مطلقا فقیر شهری و روستائی که برای سال 1381 و با توجه به سایر مطالعات قبلی انجام گرفته 5/37% جمعیت روستایی را در شرایط فقر مطلق نشان می دهد،این رقم درمناطق شهری 9/33% بوده است(خالدی1384).19 مطالعه دیگری نیز که درسال 1365 انجام شده بود، با درنظر گرفتن خط فقر تغذیه ای تعدادفقرای روستایی را 8/5میلیون ودرمناطق روستائی 4/8 میلیون نفر نشان داده است(عظیمی 1370)20

- بخش کشاورزی و اشتغال دراستان همدان:

بر اساس نتایج تحقیق انجام شده برروی بهره وری عوامل تولید در بخش کشاورزی استان همدان(پیرودین1382) بخش زراعت به دلیل انبوه افرادشاغل و پایین بودن ارزش افزوده و همچنین ساختارسنتی (کهولت سن، کم سوادی، کوچک بودن قطعات اراضی و عدم مهارت افراد)، دارای بهره وری نیروی کار پایینی می باشد. (درهمین تحقیق بهره وری نیروی کار چنین تعریف شده است: تولیدسرانه هرواحد ازنیروی کار که محاسبه آن با توجه به نسبت ارزش افزوده به حدمتوسط نیروی انسانی کار- ساعت صرف شده و یا تعدادنیروی کار، صورت می گیرد) بنابراین تا زمانی که ساختار سنتی براین بخش حاکم باشد، امیدچندانی برای ایجاداشتغال پایدار برای شاغلین فعلی و ایجاداشتغال برای افرادبیکار وجودندارد.21

15 - طراحی راهبرد کاهش فقر در نواحی روستایی ، نوشته آر.گایها ، انتشارات مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی،سال 1378، ص203

16 - اشتغال در جهان سوم(مسائل و استراتژی) مقاله های منتخب ویراستاران:ریچاردجولی ودیگران . مترجم:احمدخزائی، تهران

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص127

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص138

17 - اشتغال در جهان سوم(مسائل و استراتژی) مقاله های منتخب ویراستاران:ریچاردجولی ودیگران . مترجم:احمدخزائی، تهران

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص141- 140

18 - روستا، فقر، توسعه (جلددوم:روش هاوالگوهای مقابله بافقرروستایی-تجارب کشورهای آسیایی) تهیه و تدوین:سیدحسن رضوی ، انتشارات مرکزتحقیقات وبررسی مسائل روستائی، سال 1382 ص180

19 - بررسی وضعیت فقر درمناطق شهری و روستائی ایران (82-1375)، دکترکوهسارخالدی و زورار پرمه ، فصلنامه اقتصادکشاورزی و توسعه ، سال سیزدهم، بهار1384 ص77

20 - مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصادایران، دکترحسین عظیمی(آرانی) ، نشر نی ،تهران، چاپ چهارم، سال 1374، ص217

21 - شناخت ظرفیتها و اولویت بندی مشاغل در مناطق روستایی استان همدان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مهندسی اقتصادکشاورزی،محمدرضا پیرودین ، به راهنمایی دکتر سعید یزدانی، دانشگاه آزاداسلامی ، سال 1382، ص130-129

- اشتغال و توزیع درآمد:

در هراقتصاد، باهرمرحله ای ازتوسعه ، هرافزایش دربیکاری یااشتغال ناقص ازطریق افزایش شمارکم درآمدها، به تشدید درنابرابری های درآمد و استاندارد زندگی کمک می کند. هدف توزیع برابرانه تردرآمدها با سیاست اشتغال کامل پیوستگی نزدیکی دارد.

طبق یک بررسی در سه کشور فیلیپین، ایران و مالزی کاهش نابرابری منجر به افزایش اشتغال گردید. درفیلیپین کاهش نابرابری باتغییر ضریب جینی از47/0 به 25/0 منتج به افزایش اشتغالی درحدود10% شد. درایران با تغییر ضریب جینی از52/0 به 4/0 با افزایش اشتغال به میزان بیش از 5% شد. درمالزی ، بازتوزیع معتدلی در درآمدها اثرنسبتا کمی (در حد 1%) براشتغال داشته است. در این سه کشور اثرمثبت برکل اشتغال ناشی از انتقال مصرف به طرف فرآورده هایی است که با وسایل کمتر سرمایه برساخته شده اند؛ درنتیجه افزایش اشتغال به نفع کارگران کمترماهر و کمتر مولداست که با افت دربهره وری و درآمدسرانه شاغلین همراه می باشد؛ به بیان دیگر کل درآمد شخصی و محصول ، کمتر از اشتغال افزایش پیدامی کنند. 22

کل مسئله توزیع درآمد، مخصوصا سطوح درآمد فقیرترین بخشهای جمعیت، ارتباط تنگاتنگی با بیکاری دارد. تأمین شغل برای بیکاران، شرط لازم برای دست یافتن به توزیع درآمد رضایتبخش تری در هرکشوراست، اگرچه اصولا شرط کافی نیست.23

ازسوی دیگر درمورد اثر اشتغال بر توزیع درآمد باید گفت: به طورکلی هرگونه افزایش درتعداد بیکاران ازطریق افزایش تعداد کم درآمدها، به تشدید توزیع نابرابر درآمدها و کاهش سطح رفاه زندگی آن عده کمک خواهدکرد.

افزایش نابرابری دریک جامعه موجب کاهش بهره وری نیروی کار می شود.24

- بیکاری:

بیکاری خراب کننده روحیه است. موردنیازنبودن و توانایی هیچ گونه کمکی رانداشتن، روحیه انسان راپایین می آورد و اورا به از دست دادن عزت نفس خویش وا می دارد. اندیشمندی در این باره گفته: « بین تمام بلاها، بیکاری بدترین آنهاست».25

در اصل 28 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: « دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجادنماید.» و در اصل 43 بند 2 آمده:« تأمین شرایط و امکانات کار برای همه و به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قرار دادن وسایل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی قادر به کار نیستند...».

- سیاست های فقرزدائی:

فقر ازمسائل پیچیده ای است که در شناخت آن باید الزاما به عوامل و متغیرهای متعددتوجه کرد. با این همه درمطالعات کلان اقتصادی و دراولین برخورد می توان مسئله فقر و محرومیت را از یک طرف به مقدار تولید سرانه و از طرف دیگر به درجه عدم تعادل در الگوی توزیع درآمد مرتبط کرد. براین مبنا حرکت به سوی فقرزدائی با حرکت از وضعیت:« تولید سرانه کم و توزیع شدیداً نامتعادل درآمد - و درنتیجه فقر گسترده» شروع می شود و به « تولید سرانه زیاد ، توزیع متعادل درآمد - و در نتیجه فقر محدود » ختم میشود.26

سیاست های فقرزدائی درچارچوب نظام مبتنی بربازارآزاد به شرح زیر قابل بررسی است:

1-جایگزینی سوبسیدهای پنهان باسوبسید مستقیم: استفاده کنندگان واقعی از سوبسیدهای غیرمستقیم درایران(که نمونه بارز آن سوبسیدهای انرژی،خصوصا بنزین است) راعمدتا طبقات پردرآمدتشکیل داده اند. پرداخت غیرمستقیم یارانه هابه شکل کنونی اگرچه راحت ترین روش است لیکن از اهداف واقعی یارانه هافاصله بسیاردارد. برعکس روش توصیه شده پرداخت مستقیم یارانه هادارای مشکلات زیادی درشناسائی گروههای هدف و اقشاری که می باید یارانه رادریافت کنند همراه است ونیازمند عزم جدی همراه با مدیریت قوی برای این کار می باشدولیکن از اتلاف هزینه های تخصیصی برای یارانه جلوگیری می کند.

2- سیاست تثبیت قیمتها: فرایندتورم فقیررافقیرتروغنی راغنی ترمی سازد.اگرچنانچه تورم سالیانه به حدی باشدکه اثرات سوبسیدهاراخنثی کند، شدت فقرراگسترش می دهد. 27 به عنوان نمونه درتحقیقی که پیرامون خط فقر دریک دوره 8ساله از1375تا1382 انجام شده مبلغ تعیین شده برای خط فقرغذائی (باتوجه به افزایش قیمت ها) 4/2برابرشده است.مبلغ محاسبه شده خط فقرنسبی طی 7سال ،1375 تا1381 به 3 برابر و درمناطق شهری به 2/3 برابررسیده است.28

3- سیاست اشتغال کامل و پربارکردن بهره وری کارگران: سیاستهای فقرزدائی که براساس افزایش درآمداولیه افرادفقیرباشد با تعدیل ساختارهای اقتصادی سازگاری داشته و بالعکس سیاستی که مبتنی بردرآمدثانویه (بصورت پرداخت های انتقالی پولی و غیرپولی ) باشدممکن است نه تنها انگیزه فعالیتهای اقتصادی راکندکندبلکه بامشکل مالی مواجه گردد.بالا بردن سطح اشتغال درجامعه موجب کم شدن شدت فقرمی شود.29

22 - بررسی تحلیلی توزیع درآمد و توسعه اقتصادی، ژاک لوکایون و دیگران ، مترجم احمداخوی، ناشر: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، سال 1373 ،ص135-134

23- اشتغال در جهان سوم(مسائل و استراتژی) مقاله های منتخب ویراستاران:ریچاردجولی ودیگران . مترجم:احمدخزائی، تهران

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص43

24 - بررسی معیارهای رفاه اجتماعی و توزیع درآمد و فقر در جوامع روستایی و شهری– مطالعه موردی استانهای فارس،اصفهان و سمنان، محمدحسن طرازکار و دکترمنصورزیبایی ، فصلنامه اقتصادکشاورزی و توسعه سال دوازدهم ،زمستان 1383، ص138

25- اشتغال در جهان سوم(مسائل و استراتژی) مقاله های منتخب ویراستاران:ریچاردجولی ودیگران . مترجم:احمدخزائی، تهران

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص276

26 - مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، دکترحسین عظیمی (آرانی) ، نشر نی ، تهران، چاپ چهارم، سال 1374، ص200-199

27 - تحلیلی براندازه گیری و منشاء فقروسیاست های فقرزدائی درایران، دکترعلی رضاکازرونی، مجموعه مقالات بررسی مساله فقروفقزدائی(جلددوم)،سازمان مدیریت وبرنامه و بودجه اردیبهشت 1375 ، ص220

28 - بررسی وضعیت فقردرمناطق شهری و روستائی ایران(1382-1375 )،دکترکوهسارخالدی و زورار پرمه، فصلنامه اقتصادکشاورزی و توسعه سال سیزدهم ، شماره 49 ، بهار1384، ص74

29 - تحلیلی براندازه گیری و منشاء فقروسیاست های فقرزدائی درایران، دکترعلی رضاکازرونی، مجموعه مقالات بررسی مساله فقروفقزدائی(جلددوم)،سازمان مدیریت وبرنامه و بودجه اردیبهشت 1375، ص220

- اشتغال و توزیع درآمد:

افزایش نابرابری دریک جامعه موجب کاهش بهره وری نیروی کار می شود.24

- بیکاری:

- سیاست های فقرزدائی:

سیاست های فقرزدائی درچارچوب نظام مبتنی بربازارآزاد به شرح زیر قابل بررسی است:

23- اشتغال در جهان سوم(مسائل و استراتژی) مقاله های منتخب ویراستاران:ریچاردجولی ودیگران . مترجم:احمدخزائی، تهران

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص43

25- اشتغال در جهان سوم(مسائل و استراتژی) مقاله های منتخب ویراستاران:ریچاردجولی ودیگران . مترجم:احمدخزائی، تهران

وزارت برنامه وبودجه ، سال 1368 ، ص276

26 - مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، دکترحسین عظیمی (آرانی) ، نشر نی ، تهران، چاپ چهارم، سال 1374، ص200-199

- عوامل موثربر فقر:

ژان لابن درکتاب خود با عنوان جامعه شناسی فقر، ازجامعه فقرا باعنوان «جهان چهارم» نام می برد و می گوید: فرد مستمند نه تنها از درآمد مکفی برای جوابگوئی به نیازهای بدنی و اجتماعی خویش بی بهره است بلکه در جامعه نیز پایگاه و منزلتی ندارد. «حاشیه نشینی» است فاقد «پایگاه»شناخته شده و بیرون ازگروههای اجتماعی مشخص است.فردمستمند به جامعه راهی ندارد و با آن عجین نیست و لذا درسرنوشت جامعه نیز دخالتی نمی تواند بکند. هرچند به ظاهر ازحقوق شهروندی بهره مند است، اما عملاً از اعمال این حقوق محروم می باشد. 30 فقیران در جهانی به سر می برند که آن را دنیای چهارم خوانده اند و در نقشه جغرافیا جای مشخصی برای آن نمی توان یافت. فقر انسانها و ملتها در جهان امروز از کمبود قدرت و از موضع نامناسب در بازیهای مبادلات اجتماعی یا بین المللی سرچشمه می گیرد. فقر بیش از هر چیز به معنای وابستگی است و فقیران واقعی کسانی هستند بی پایگاه و منزلت، بی طبقه و بی قدرت .31

مطالعات وتحقیقات زیادی تاکنون دراین زمینه انجام شده است. ازجمله مطالعه حداد و احمد (سال 2002) درکشورمصرعوامل موثر برفقررا:سطح سواد، تعداداعضای خانوار، ارزش دارایی، تعدادفرزندان و شغل سرپرست خانوار نشان داده است. در مطالعه دیگری توسط جان و ری سادولت(سال2000)درکشور مکزیک ، عوامل تعیین کننده درآمدرادرخانوارهاارزیابی نموده اند.نتایج تحقیق آنان نشان می دهد تفاوت درداراییهای خانوارهای روستایی و تفاوت درشرایط و زمینه های نهادی، اجتماعی و جغرافیایی که ازاین داراییها استفاده می شود، ازعوامل اصلی ایجاداختلاف درسطح درآمد و به دنبال آن سطح فقردرخانوارهای روستایی است. مطالعه احمد و بوئیس (سال2002) درمصربرروی تابع مصرف نشان دادکه رابطه اندازه خانوارباسطح مصرف یک رابطه منفی و سطح آموزش و داراییها باسطح مصرف ارتباط مثبت دارد. در مطالعه موسوی و همکاران(سال 1384) نتایج حاصله نشان می دهد که جنس، سن و مدرک تحصیلی سرپرست خانوار از عوامل تعیین کننده سطح رفاه خانوارهای شهری استان فارس می باشد.32

در روانشناسی فقر(psychology of poverty) ، از علوم رفتاری در درک فقر بهره گیری می شود. مطالعات انجام شده دراین زمینه بیان می دارد که : به نظر می رسد که فقرا درمقایسه با افرادی که دارای موقعیت ممتازی در جامعه هستند، فاقد الزامات مربوط به تحرک اجتماعی رو به بالا (وشکستن چرخه فقر و رهاشدن ازآن) هستند. این الزامات مهارتها، انگیزه ها و ارزشهای خاصی را شامل می شود(Sinha,1990,Arolmani,2000). ازجمله مطالعات انجام شده دراین زمینه مطالعه ای است که مهارتهای زبان آموزی رادرخانوارهای با پایگاه اجتماعی پایین، متوسط و بالا مقایسه کرده و تفاوتهای معنی داری بین آنها مشاهده نموده است.(Anjali and sinha,2000) این مطالعه نشان دادکه کودکان فقیر درآموختن کلمات، گرامر و زبان پیشرفته ضعیف تر هستند. مطالعه دیگری در باب مسائل روانشناسی فقر نشان داد که فقر اثر مستقیمی بر دیگر عملکردهای شناختی فرد مانند هماهنگی بصری – حرکتی، حافظه کوتاه مدت و شکل گیری مفاهیم ذهنی دارد(Misra and Mohanty,2000). مطالعه دیگری برپایه مقایسه تفاوتهای مشاهده شده در آزمون های استاندارد شده به این نتیجه رسیده است که بین فقر و تغییرات درعملکرد مغز رابطه وجوددارد و فقر عامل کاهش آن معرفی شده است (Farha,Nobel and Hurt,2005).33 اگرچه ممکن است مطالعات روانشناسی در خصوص فقر هنوز نیاز به کارها و تجربیات زیادتری برای ارائه نظرات صریح تر داشته باشد، لیکن مسائل روان شناختی ایجاد شده دراثر فقر و دسته ای از این عوامل که برتداوم فقر مؤثر واقع می گردند هم از نظر شناخت موضوع و هم برای اقدام درجهت شکستن چرخه فقر لازم است.

30 - جامعه شناسی فقر(جهان سوم و جهان چهارم)، ژان لابن، ترجمه جمشیدبهنام، انتشارات خوارزمی،تهران 1359، ص65

31 - جامعه شناسی فقر(جهان سوم و جهان چهارم)، ژان لابن، ترجمه جمشیدبهنام، انتشارات خوارزمی،تهران1359، ص5(یادداشت مترجم)

32 - بررسی عوامل تعیین کننده فقردرمیان خانوارهای شهری استان فارس، سیدنعمت اله موسوی و دیگران، فصلنامه بانک و کشاورزی ، شماره هشتم،دوره جدید،تابستان 1384، ص61الی 64

33 - کارکرد علم روانشناسی در باب مقوله فقر ، شهره ساطانی و سعید سلطانی ، فصلنامه امداد پژوهان ، سال سوم، شماره9،بهار1384 ، ص 18-9

- تحصیلات ، آموزش و فقر:

طبق نظریه نئوکلاسیکی اقتصاد، بهره وری درآمدراتعیین می کند و درنتیجه آموزش و پرورش بهتربایددرآمد بالاتری راایجادکند. یکی ازنکات مورد اختلاف دراین مورد این است که سطح آموزش و پرورش می تواند حتی بدون آنکه از این طریق تاثیری بربهره وری داشته باشد، با درآمدهمبستگی پیداکند. درشرایطی که استخدام کنندگان اطلاعات کافی از تواناییهای عرضه کنندگان کارندارند، تعدادسالهای تحصیل یامدرک تحصیلی رابه عنوان ملاک گزینش کارکنان به کارمی برند و به این ترتیب برروی درآمد آنان بدون اینکه بهره وری واقعی درنظرگرفته شودموثرواقع می شوند. برطبق مکتب فکری دیگری ، بهره وری بدین ترتیب نه صفت کارگران بلکه صفت مشاغل است. و به ویژه به کمیت و کیفیت ابزاری بستگی دارد که دراختیارکارگران قرارمی گیرد. خصوصیات و ویژگی های اشخاص(سن، جنس، وضع بهداشت، تحصیلات) تنها معیارهای گزینشی را تشکیل می دهندکه کارفرمایان راقادرمی سازدکارگرانی راانتخاب کنندکه برای حرفه های موجودبیشترین آمادگی راداشته باشند. اگربهره وری صفت مشاغل باشدساختار درآمدها نه به ساختارآموزش و پرورش بلکه به ساختارآن مشاغل بستگی پیداخواهدکرد. با این نگرش اگر گسترش آموزش و پرورش باعث پیدایش عرضه اضافی کاردرسطح تحصیلات بالاترگردد، گرایش مزدها و حقوق ها به تنزل ، برتمام گروههای کارگران اثر می کند؛ زیرا تعداداضافی کارگران تحصیلکرده، جای کارگران کمترتحصیلکرده رامی گیرد(اشتغال به کارهایی پائین تر از قابلیت موجب بدترشدن وضعیت کلی کارگران می شود) . نظریات مبتنی بر تقسیم بازارکار،( برعکس فرضیه های کلاسیکها که کارگران رادارای امکان وسیع درانتخاب شغل فرض می کند) بازارکار را تقسیم یافته می داند و براین اعتقاداست که جمعیت فعال به گروه های دائمی تقسیم می شوندکه با خصایص مشترک و پایدار ازیکدیگرمتمایزند اعضای هرگروه شناسنامه کاری خاص و معینی دارندکه نه به انتخاب شخصی آنان و نه به نظرکارفرمایان ، بلکه به ساختار بازارکاربستگی دارد. اجرت ازیک بخش بازار کار به بخش دیگر بنابه دلایل اجتماعی و سیاسی تغییر می کند. این نظریه با تجابی که بیشتر درآمریکای لاتین بدست آمده معتقداست برابرسازی آموزش به طورخودکار برابرسازی درآمدهارا به همراه نخواهدداشت؛ لیکن سایرمطالعات نشان داده که وقتی برابرسازی آموزش و پرورش برابرسازی درآمدهارادرپی ندارد دلیلش آنست که نقش برابرسازی آموزش و پرورش به وسیله دیگر عوامل خنثی گردیده است. به نظر می رسد درآخر ، این ساختاراشتغال است که هم ساختار «محصول» نظام آموزشی و هم توزیع درآمدها، هردورا تعیین می کند.درمجموع می توان با بررسی تحلیل های انجام شده با تحقیقات کنونی چنین گفت که: تشخیص ماهیت قطعی رابطه میان آموزش وپرورش و توزیع درآمددر کشورهای رو به توسعه فوق العاده دشواراست.34

مطالعه مفصلی که درمورد مالزی، تایلند و جمهوری کره انجام گرفته است، حاکی ازآن است که یک سال تحصیل دراین کشورها به ترتیب با1/5، 8/2و 3/2 درصد افزایش خالص درتولیدمزارع همراه بوده است(Jamison and Lau, 1982) . منافع حاصل در سایر جنبه ها نیز قابل ذکر است ، ازجمله رابطه محکم و معکوس بین مرگ و میر کودکان زیر پنج سال با میزان سواد زنان ؛ و نیز ارتباطی که بین تحصیلات زنان با کاهش باروری وجود دارد. 35

آموزش و پرورش درمناطق روستائی می تواندبه نحوی منجربه بیکاری گردد؛ ازجمعیت تازه فرهیخته، خیلی ها ازکارکردن درهمان شرایط پدرانشان اکراه دارند. به این ترتیب جوانان نسبتا تحصیلکرده سهم بالایی رادربین بیکاران کشورهای کم توسعه تشکیل می دهند.36

شخص فقیر فاقد زمین وابزار تولید و... است، لذا جز مهارتها و استعدادهایش سرمایه ای ندارد و این خود ثروتی است که جامعه سعی دارد ازطریق آموزش برای همه افراد خود تأمین کند، هزینه ای که جامعه برای این امر صرف می کند باید به صورت نوعی سرمایه در افرادی که تعلیم دیده اند متبلورشود؛ اگر این استدلال راقبول کنیم باید بگوییم فقیر کسی است که فاقد چنین سرمایه ای باشد و یا قادر به استرداد سرمایه ای که برای او انجام شده نیست.37 در اینجاست که چرخه فقر مطرح می شود. همه چیز گواه آن است که فقر موجب عدم توانائی دراستفاده ازنظام آموزشی می گردد. او نمی تواندآینده نگر باشد و فعالانه در بازی روابط غیر مشخص که لازمه کار درمحیط کارخانه و تمدن جدیداست وارد شود. می توان قبول کردکه دلیل اصلی ضعف او خصوصیات محیطی است که درآن زاده شده و پرورش یافته است.38

نظریه فرهنگ فقر که بیشتر براساس نظریات اوسکارلویس(O.Lewis) پاگرفت، به فقر به صورت شیوه خاصی از زندگی نگاه می کند که میان گروهی رواج دارد و طبیعتاً به فرزندانشان نیز منتقل می شود. لیکن باید بین «فقر» و «فرهنگ فقر» تمایز قائل شد؛ فرهنگ فقر در مواردی به رغم وجود فقر بروزنمی کند؛مثالهای آن جوامع دارای خویشاوندی یک تباری است، یا اعتقاد به قوم برتربودن بین یهودیان اروپای شرقی باوجودمحرومیت های سخت اقتصادی آنان را از افتادن در دامان فرهنگ فقر حفظ کرد. نتیجه ازهم گسیختگی روابط سنتی در جوامع رو به توسعه، تنها فقیر شدن مردم توده ها نیست بلکه تبدیل آنها از لحاظ اجتماعی و فرهنگی به مردمی است که می توان اصطلاح «حاشیه نشین» برآنان اطلاق کرد. تعلق به فرهنگ فقر احساسی از ناتوانی و درماندگی، وابستگی و بی ارجی به انسانها می دهد و آنها را وادار به قبول سرنوشت و تقدیر می کند. هرچند فرهنگ فقر را می توان برای اقشاری از جوامع کشورهای مختلف یک امر جهانی دانست ولی در کشورهای پیشرفته صنعتی با «دولت رفاه» و در کشورهای سوسیالیستی این خرده فرهنگ رو به تضعیف است. 39 با وجود تمام مطالبی که در خصوص فرهنگ فقر گفته شده و واقعیتهایی که در آن وجود دارد از این مقوله نباید بابرداشتی غلط ،چنین استنباط کرد که فرهنگ فقرباعث فقر و غیر قابل تغییراست. شاید بتوان این مقوله را در قسمتی ازچرخه پلید فقرجای داد.

نظریه توزیع درساده ترین شکل خودمتکی بردو مشاهده عمومی است: سطح درآمدافرادهمراه باتحصیلاتی که کسب می کنندافزایش می یابد؛ دیگر اینکه هرچه آموزش وپرورش نابرابرانه ترتوزیع شده باشدنابرابری بزرگتر است. ازرابطه تجربی میان درآمد وسطح تحصیلات گامی آسان به سوی توضیح علی برداشته می شودکه بطورخودکارباپیامدی همراه است که: ایجادبرابری در درآمدهامقدمه اش ایجادبرابری در تحصیلات است.

نتایج طرح جهانی اشتغال نیز حکایت از درجه بالای همبستگی بین سطح تحصیلات و درآمد دارد. مطالعات از طریق تجزیه شاخص های نابرابری نشان می دهدکه دربسیاری ازموارد درمیان عوامل مرتبط بانابرابری درآمدی (که شامل محیط شهری یا روستایی، بخش اقتصادی، سن و حرفه نیز می شود) تحصیل مهمترین عامل بوده است. همین رابطه درموردپراکندگی درآمدشهری و نابرابری میان مزد و حقوق بگیران و کارکنان خوداشتغال(self – employed) به خوبی صدق می کند.

از طرف دیگر آموزش و تحصیلات می تواند به نحوی خودعامل نابرابری بین افرادی باشدکه به سطح یکسانی ازتحصیلات رسیده اند؛ آموزش و پرورش عاملی همگن نیست؛ کیفیت آموزشی که فراگرفته می شود خود نابرابراست و باعث تبعیض می شود که خودمی تواند در سراسر زندگی کاری به دلایلی نظیرناکامل بودن بازارکار یا تاثیر اعتباردانشگاهی در تامین افزایش حقوق بدون آنکه به بهره وری مرتبط باشد؛ ادامه یابد.

مطالعات انجام شده نشان می دهد درآمدعلاوه بر تحصیلات، با سن و تجربه نیز افزایش می یابد. مطالعات اقتصادسنجی نشان می دهد در سنین بالاترهمبستگی بین تحصیلات با درآمد تضعیف می گردد.40

سرمایه انسانی همانند سرمایه مادی منافعی را دربردارد که برای دوره ای طولانی انجام می گیرد. با این حال سنجش در این سرمایه گذاری مشکلاتی رادربردارد. از آنجا که برخی گونه های سرمایه انسانی مانند تحصیلات و تناسب جسمانی ، فی نفسه مطلوب هستند و برخورداری از آنها به عنوان «حق» برای همه مطرح می باشد؛ از این دیدگاه محاسبه هزینه فایده این نوع سرمایه گذاری ها مشکل می گردد. 41

- اعتبارات خرد :

درپیمایشی که اخیرا انجام شده، داده هایی ازمنابع دولتی، سازمان های غیردولتی، و بانکهایی انجام شدکه دست اندرکارارائه خدمات مالی به فقرابودند.(دوازده طرح ازهفت کشوربه این منظورانجام شد) خانوارهایی که اعتباردریافت کرده بودندبا خانوارهایی که اعتباری دریافت نکرده بودندمقایسه شدند،نتایج نشان دادکه دادن اعتبارمی تواندباعث افزایش درآمدخانوارشود. با این حال «هولم» و «مازلی» با انجام تحلیل های بیشترنشان دادندکه هرچه وام گیرنده مرفه ترباشد، افزایش درآمدناشی ازوام دهی به واحدهای اقتصادی کوچک بیشتراست. وام گیرندگانی که دارای امکانات و مهارت هستند قادرنداستفاده بهتری ازاعتبارات به عمل آورند.اقشاربسیارفقیرکمترقادرنددست به مخاطره بزنندیا ازاعتبارات برای افزایش درآمدخوداستفاده کنند.برخی ازفقیرترین وام گیرندگان برای واحدهای اقتصادی کوچک که دراین بررسی موردمصاحبه قرارگرفته بودند ، وضعیت بدتری پیداکرده بودند.

یک پیمایش درالسالوادور و وانواتو نشان می دهدکه توسعه واحدهای اقتصادی موفق و افزایش درآمدافرادبسیارفقیر، به جای اینکه اهدافی مکمل باشند، درتعارض بایکدیگرند.طرحها باانتخاب آن دسته ازواحدهای اقتصادی که بیشترین احتمال موفقیت رادارند، برای ارائه اعتبار و آموزش ، به صورتی گریزناپذیرازهدف همکاری با اقشارفقیرمردم دورشده اند مرورتجارب « آکسفام» درمورد پروژه های درآمدزابرای زنان سوالاتی جدی پیرامون سودآوری این فعالیت هامطرح کرد، سهل انگاری هایی ازجمله استهلاک سرمایه ، هزینه فرصت نیروی کار و پرداخت یارانه به پروژه های درآمدزایی که درآمدشان ازجای دیگرتامین می شد صورت گرفته بود .42

اعتبارات خرد اثرات مثبتی درکاهش فقر در بسیاری ازکشورها داشته است. نرخ بهره اعتبارات خرد نسبتاً پایین و همواره کمتر از نرخهای معمول وام است و مقررات بازپرداخت آن نیز معمولاً قابل انعطاف می باشد. این اعتبارات بافراهم آوردن قدرت خرید ابزار و فضای مورد نیاز برای شروع فعالیتهای درآمدزا برای روستائیان فقیر، نقش مهمی در از هم گسستن زنجیره فقر ایفا می کند. پرداخت اعتبارات خرد گام مهمی در جهت خوداشتغالی زنان و توانمند سازی آنان برای ارائه قابلیت ها و استعدادهایشان است.43 د

فقر روستایی(همبستگی ها)

همبستگی زیادی ازیکسوبین فقرروستائی وازسوی دیگر تعدادی ازمتغیرهای عمده مربوط به توسعه اقتصادی و اجتماعی وجوددارد. متغیرهای موردبحث عبارتنداز: دسترسی به زمین ، رشدجمعیت، رشدکلی تولیدناخالص داخلی، رشدتولیدناخالص داخلی ناشی ازکشاورزی، نرخ تورم، نرخ مرگ ومیر نوزادان، امیدبه زندگی هنگام تولد، نرخ باسوادی بزرگسالان، و نرخ ناخالص ثبت نام درمدارس ابتدایی، چندین عامل ازاین عوامل اقتصادی و اجتماعی همبستگی زیادی ازخودنشان می دهند. البته همبستگی بین عوامل ، لزوما به معنی وجودرابطه علت و معلولی میان آنان نیست.اما قطعا بین برخی ازاین عوامل مربوط به فقر رابطه علت و معلولی برقراراست. 44

34 - بررسی تحلیلی توزیع درآمد و توسعه اقتصادی، ژاک لوکایون و دیگران ، مترجم احمداخوی، ناشر: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، سال 1373 ،ص111-109

35 - طراحی راهبرد کاهش فقر در نواحی روستایی ، نوشته آر.گایها ، انتشارات مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی،سال 1378، ص207

36 - بررسی تحلیلی توزیع درآمد و توسعه اقتصادی، ژاک لوکایون و دیگران ، مترجم احمداخوی، ناشر: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، سال 1373 ، ص128

37 -جامعه شناسی فقر(جهان سوم و جهان چهارم)، ژان لابن، ترجمه جمشیدبهنام، انتشارات خوارزمی،تهران 1359، ص93

38 -جامعه شناسی فقر(جهان سوم و جهان چهارم)، ژان لابن، ترجمه جمشیدبهنام، انتشارات خوارزمی،تهران 1359، ص94

39 -جامعه شناسی فقر(جهان سوم و جهان چهارم)، ژان لابن، ترجمه جمشیدبهنام، انتشارات خوارزمی،تهران 1359، ص96-95

40 - بررسی تحلیلی توزیع درآمد و توسعه اقتصادی، ژاک لوکایون و دیگران ، مترجم احمداخوی، ناشر: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، سال 1373 ،ص110- 107

41 - طراحی راهبرد کاهش فقر در نواحی روستایی ، نوشته آر.گایها ، انتشارات مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی،سال 1378، ص204

42 - تامین مالی خردوکاهش فقر، سوزان جانسون و بن روگالی ، ترجمه:پیروزایزدی،انتشارات مرکزتحقیقات و بررسی مسائل روستائی. 1383 ص 17و18

43 - امنیت غذائی و توسعه کشاورزی ، به کوشش دکترمحمدسعیدنوری نائینی ، «مقاله: دسترسی به غذا:ریشه کنی فقر،ایجادشبکه های امنیت غذائی- نوشته خانم دولچه ماریا سائوری ریانکو» وزارت کشاورزی، معاونت برنامه ریزی و بودجه،زمستان 1378، ص20

44 - روستا، فقر، توسعه (جلددوم:روش هاوالگوهای مقابله بافقرروستایی-تجارب کشورهای آسیایی) تهیه و تدوین:سیدحسن رضوی ، انتشارات مرکزتحقیقات وبررسی مسائل روستائی، سال 1382 ص 76

آسیب پذیری:

درمورد آسیب پذیری و حوادثی همچون عروسی، بیماری...

باید گفت:فقرای روستائی ناچارند علیه پنج عامل زیان آور و نامطلوب که به یکدیگر گره خورده اند و آنها رابه دام محرومیت انداخته است مبارزه کنند. این عوامل عبارتند از: خودفقر، ضعف جسمانی، انزوا، آسیب پذیری و بی قدرتی. تمام این عوامل مهم اند اما ضرورت دارد که آسیب پذیری و بی قدرتی مورد شناخت و تجزیه و تحلیل بیشتری قرارگیرد. آسیب پذیری به معنای فقدان تأمین دربرابر پیشامدهای احتمالی است، این پیشامدها شامل رسوم اجتماعی(نظیر جهیزیه سنگین، هزینه عروسی، ازدواج و مرگ و میر است)بلایای آسمانی، ناتوانیهای جسمانی(بیماری، حوادث و زایمانهای پی در پی) وهزینه های بی بازگشت می باشد. این مسائل به تداوم فقر دامن می زند؛ به طوری که فقرا ناگزیر از فروش داراییهای خود و ازدست دادن مایملک خود می گردند و یا محصولات چیده نشده خودرامی فروشند، این امر فقرا را فقیرتر و آسیب پذیرتر می کند.45

- رشدکشاورزی و فقرروستائی، نقش اعتبارات روستایی:

درکشورهای درحال توسعه آسیا، اعتبارات رسمی دربخش کشاورزی معمولا محدود به داده های تولیدوکشاورزان معتبربوده است. روستاییان فقیر فاقددارایی هایی هستند که به عنوان وثیقه ، موردقبول منابع اعتباری رسمی باشد و غالبا بیشتربرای مصرف نیازمنداعتبارهستند. به علاوه ، ازدیدگاه وام دهندگان رسمی آنهادارای دو ایراداساسی هستند:

1- هزینه های ثابت بالا برای هرواحد وام

2- مسائل مربوط به انتخاب نامطلوب ، خطرات اخلاقی و به اجراگذاشتن بازپرداخت ها. روستاییان فقیر بنابراین عملا ازمنافع اعتبارات رسمی به دورنگه داشته شده اند.

دولت هامی توانندبه حل مسئله وثیقه از طریق اصلاح ، تدوین و اجرای حقوق مالکیت کمک کنند. دولت ها می توانند خودرابه مجازات وام گیرندگان متخلف متعهد کنند.46

مبلغ سرمایه گذاری مورد نیاز برای ایجاد هرشغل:

بررسی انجام شده درخصوص اشتغالزائی ناشی از اعتبارات اعطایی به تعاونی های زیرپوشش وزارت تعاون در سال های 1379، 1380 و 1381 متوسط سرمایه گذاری کل انجام گرفته به ازای هر فرصت شغلی در کشوربه ترتیب 47/51 ، 06/51 و 7/74 میلیون ریال و متوسط تسهیلات عقد قرارداد شده به ازای هرفرصت شغلی درکشور به ترتیب 08/26، 7/26 و 65/40 میلیون ریال بوده است.47

فقر ، سياست و توسعه :

فقر موضوعي بسيار سياسي است كه گروههاي قدرت و گروههاي ذينفع تاثير به سزائي ( و به قول بعضي تاثير فراگيري) در الگوهاي توزيع و حضور آن داشته اند. به علاوه زمينه تاريخي اي كه باعث وجود وضعيت خاص فعلي در كشور يا منطقه اي خاص شده نيز به شيوه هاي مختلف تفسير مي گردد. مسئله تحليل علل فقر خود قلمروي بحث انگيز است كه هر كسي در آن پا بگذارد حتي دانشمندان علوم اجتماعي، نمي توانند كاملاً بي طرف باقي ماند، و تحت تاثير قرار نگيرند. بحث فقر بخشي از يك بحث وسيع تر به نام توسعه يافتگي و عدم توسعه يافتگي است.48

وظایف تعریف شده برای کمیته امداد امام خمینی در زمینه خودکفائی و اشتغال:

در معرفی اهداف و وظایف کمیته امداد امام خمینی در بند سوم از دوازده بندی که به عنوان وظایف این نهاد، در اساسنامه آن آورده شده، آمده است:« فراهم آوردن امکانات لازم به منظور خوداتکاء نمودن افراد و خانواده های تحت پوشش و سایر نیازمندان از طریق ایجاد اشتغال، اعطای وام، آموزشهای فنی و حرفه ای و ارائه خدمات لازم درحدامکان». در قسمتی از بند دوم سیاست های کلی برنامه پنجساله چهارم (1388-1384) این نهاد آمده: فراهم آوردن امکانات لازم جهت خوداتکاء نمودن افراد و خانواده های تحت حمایت و نیازمندان موردی ، ترویج فرهنگ کار و وجدان کاری بین خانواده های محرومین ، تلاش در تأمین آموزشهای فنی و حرفه ای و ایجاد فرصت های اشتغال مولد و مفید محرومین تحت حمایت. 49

کمیته امداد امام خمینی و طرح های خودکفائی:

آمار ارائه شده 28 ساله این نهاد (1385-1358) تعداد وام یا امکانات خودکفایی پرداختی در کل کشور را طی مجموع سنوات مذکور421هزارمورد و مبلغ 4035میلیارد ریال اعلام کرده است. خانوارهای خودکفاشده براین اساس، طی 26سال 117هزارخانوار گزارش شده است.

در سال 1385 مجموع افراد تحت پوشش طرح مددجویی 985607 خانوار(2665416نفر)، طرح شهیدرجایی 660333خانوار(1485084نفر) بوده است. تعداد خانوارهای تحت پوشش طرح های خودکفایی در آن سال 285496 خانوار گزارش شده است؛ براساس آمارهای موجودتعدادخانوارهای دخیل درخودکفایی طی سال های 80 تا 85 دوبرابر شده اند ، درحالی که تعداد خانوارهای طرح مددجویی طی سالهای مذکور12/1 برابر و خانوارهای طرح شهیدرجایی تنها 01/1 برابر شده اند. در زمینه بیمه درمان، تعداد افرادتحت پوشش شهری وروستایی طی دوره مذکور به یک چهارم تقلیل یافته است. این روند گرایش یا سیاست کاری این نهاد را در سال های مذکور به سمت طرح های خودکفایی و اشتغالزائی ، همزمان با کاستن از تعداد افراد تحت پوشش دیگرحمایت ها نشان می دهد. طی سالهای 81 تا 85 تعدادخانوارهای طرح خودکفایی بطور متوسط سالانه 7/14درصد رشدداشته است. 50

فعالیتهای خودکفایی در سال 1385 در چهار زیربخش صورت گرفته است که شامل پرداخت وام خودکفایی امداد ، پرداخت وام از اعتبارات بنگاههای کوچک اقتصادی (که تا قبل از آن وجودنداشته و درسال 85 شروع شده) ، پرداخت وام از تبصره های قانون بودجه و پرداخت وام به زنان سرپرست خانوار روستایی درقالب طرح حضرت زینب (بانک کشاورزی)بوده است.

سياست هاي فقر زدائي:

سياستهاي فقر زدائي در چارچوب نظام مبتني بر بازار آزاد به شرح زير مورد بحث
قرار مي گيرد.

1- جايگزيني سوبسيد پنهان با سوبسيد مستقيم: ( در سال 74 دولت 910 ميليارد توام سوبسيد كالاهاي اساسي و 15 ميليارد دلار سوبسيد پنهان ا

فقر و اشتغال- ادبیات مربوطه 3 ( دنباله مطالبی از گزارش نهایی طرح تحقیقاتی )

مطالب مشابه :

بیرجند |جدا کردن یارانه افراد تازه ازدواج کرده و فرزند جدید

عرضه کارت الکترونیکی یارانه‌ای خرید کتاب دانشجویی از طریق بانک صادرات

دولت و رفاه اجتماعی

با یارانه نان خداحافظی کنید

فقر و اشتغال- ادبیات مربوطه 3 ( دنباله مطالبی از گزارش نهایی طرح تحقیقاتی )

چک لیست ارزیابی بخش دیالیز

رئیس اداره ثبت احوال:در سال جاری 850 شناسنامه نوزاد صادر و 150 شناسنامه متوفی باطل شده است

اطلاعیه مهم ثبت نام آزمون استخدامی صندوق تامین اجتماعی