انواع طیف و مقیاس در تحلیل آماری

الف) انواع مقیاس

به منظور اندازه‌گیری پدیده‌ها ابتدا و یا به بیان بهتر تعریف پدیده‌ها در قالبی عملی، می‌باید آن‌ها را در دسته‌هایی با نام مقیاس طبقه‌بندی نمود. مقياس اندازه گيری کمک می‌کند تا شما امکانی را برای اندازه‌گيری يک متغير تعريف نمائيد. در یک دسته‌بندی می‌توان مقیاس‌ها را در 4 طبقه قرار داد
ا- مقیاس اسمی: این مقیاس ساده‌ترین حالت اندازه‌گیری است که در آن پدید‌ها بر اساس نامشان که متشکل از چند حرف الفبایی است شناخته می‌شوند. در این نوع اندازه‌گیری، تفاوت بین اجزاء فقط بر اساس همین اسمشان مشخص می‌شود. نمی‌توان بین اندازه‌گیری‌ها تمایزی از لحاظ رتبه داشت و مقدار صفر برای یک مشخصه وجود ندارد. نمونه‌هایی از این مورد مثل نام چند شخص، نام چند ماده شیمیایی، نام چند بیماری و... می‌باشد. در این مثال‌ها نمی‌توان نام چند ماده یا شخص یا بیماری را رتبه‌بندی نمود. تنها راه رتبه‌بندی این موجودیت‌ها تبدیل حروف آن‌ها در قالب مقیاس دیگری با نام مقیاس ترتیبی می‌باشد.
2-مقیاس ترتیبی: حال فرض کنید در مورد قبل، نام‌ها را بر اساس حروف الفبا مرتب کنید. می‌توانید بر این اساس بگویید که یک اسم، رتبه اول و یک اسم رتبه آخر دارد. این نوع مقیاس، مقیاس ترتیبی نامیده می‌شود. (نمونه دیگری از این نوع مقیاس، درجه‌بندی حالت‌هاست مثلا بگوییم: خیلی بد-بد-خوب-و خیلی خوب است). دقت کنید که بعد از رتبه‌بندی، رتبه صفر وجود ندارد و اگر بخواهیم در اندازه‌گیری صفر هم داشته باشیم می‌باید از مقیاس‌های دیگر هم‌چون فاصله‌ای سود ببریم. همچنین به یاد داشته باشید که فاصله بین رتبه‌ها در مقیاس ترتیبی مشخص نیست (رتبه 1.5 وجود ندارد) برقیاسی هم‌چون مقیاس فاصله‌ای کمک می‌کند که فاصله بین رتبه‌ها را هم مشخص نمود.
3-مقیاس فاصله‌ای: گفتیم این مقیاس، فواصل را برای ما نمایان می‌سازد. همچنین مقدار صفر هم در این نوع مقیاس وجود دارد. دماسنج، نمونه‌ای از مقیاس فاصله‌ای است. در تحقیقات پرسش‌نامه‌ای اغلب مقیاس‌های اندازه‌گیری، از این نوع می‌باشند به یاد داشته باشید که صفری که ئماسنج نشان می‌دهد، صفری قراردادی است و صفر حقیقی نیست. اگر در یک اندازه‌گیری صفر حقیقی داشته باشیم، مقیاس ما به مقیاس نسبتی تبدیل می‌شود.
4-مقیاس نسبتی: در مقیاس نسبتی می‌توان مقادیر موجودیت‌های اندازه‌گیری‌شده را به دست آورد و فواصل را مشخص نمود. هم‌چنین، این مقیاس صفر مطلق دارد. برای مثال میزان حقوق افراد. این مقدار را می‌توان مشخص نمود و وقتی می‌گوییم درآمد یک فرد صفر است. این صفر قراردادی نبوده و قطعی است.

ب)انواع سوال

سوالات در روش تحقیق ٬ انواع مختلف و با نام‌های متفاوت و گه‌گاه مشابهی یاد می‌شوند. اما برای تحلیل آماری می‌توان به طبقه‌بندی زیر اشاره نمود.

۱- سوالات بسته
1-1. سوالات دوگانه (دو‌سویه) سوالاتی که دو انتخاب ممکن دارند. مانند وضعیت تاهل.
1-2. سوالات چندانتخابی. مانند این‌که از یک نفر پرسیده شود که از بین قورمه‌سبزی٬ چلوکباب‌٬ جوجه‌کباب٬ سوپ و سالاد دو و یا تعداد بیشتری از این خوراکی‌ها را انتخاب کند.
1-3- سوالات طیفی: در سوالات طیفی معمولا ٬ نظر افراد در یک طیف از خیلی کم تا زیاد و یا از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم سنجیده می‌شود. مانند این‌که از یک نفر پرسیده شود:
به صورت روزمره چه قدر به مشکلات کاری خود فکر می‌کنید؟
۱. خیلی کم ۲. کم ۳.متوسط   ۴. زیاد ۵.خیلی زیاد
و یا این‌گونه سوال اراپه شود. که نظر وی را در مورد یک امر بسنجد (موافقت و مخالفت)
من در طول روز به مشکلات کاری خود زیاد فکر می¬کنم
۱. کاملا مخالفم    ۲. مخالفم   ۳. نه مخالف و نه موافقم ۴.موافقم ۵. کاملا موافقم
توجه داشته باشید که این سوالات به صورت ترتیبی از کم تا زیاد هستند. بنابراین می‌توان با توجه به این اصل٬ سوالات با اشکال متفاوت‌تری ایجاد نمود. برای نمونه:
من در طول روز به مشکلات کاری خود فکر می¬کنم.
۱. به هیچ وجه     ۲. به ندرت    ۳. گاهی اوقات   ۴.اغلب       ۵.همیشه
مثال‌هایی که در بالا به آن اشاره کردیم٬ به نمونه‌هایی از طیف لیکرت ۵ گزینه‌ای مشهورند. شایان توجه است که طیف‌های دیگری هستند که داده‌های حاصل از کار با آن‌ها مانند این مقیاس وارد نرم‌افزار می‌شوند. مانند طیف بوگاردوس که بیشتر در جمعیت‌شناسی و جامعه‌شناسی کاربرد دارد. نمونه ای از آن را به صورت سوال زیر نشان می‌دهیم.
مثلا از یک دانشجوی کارشناسی ارشد پرسیده می‌شود؟
شما از کی به طور ماهانه با روان‌شناس خانواده در ارتباط بوده اید؟
۱- از دوران لیسانس    ۲- از دوران دی‍پلم   ۳- از دوران دبیرستان   ۴- از دوران راهنمایی ۵.از دوران ابتدایی
نکته ی مهم در این طیف این است که اگر فرد گزینه‌ی ۵ را انتخاب کند به این معنی است که گزینه‌های دیگر را نیز قبول کرده‌است.
از دیگر طیف‌ها می‌توان به طیف گاتمن و ترستون اشاره نمود که ورود داده‌ها طبق طیف لیکرت می‌باشد.

1-4- مقیاس‌های ارزش‌یابی
همان‌گونه که از اسم این نوع مقیاس نمایان است٬ در این‌گونه سوالات٬ از پاسخ‌گویان خواسته می‌شود که به یک ویژگی نمره دهند. مانند این‌که از افراد شرکت‌کننده از یک کنفرانس خواسته شود در مورد زمان‌بندی٬ مکان و مناسب‌بون سخنرانان از ۲۰ سه نمره دهند.

2- سوالات باز
در این سوالات٬ نظر افراد به صورت آزاد گرفته می‌شود. مثلا این‌که از افراد یک جامعه پرسیده شود نگرششان به شغلشان چگونه است و آن‌ها به صورت تشریحی چند خط در مورد شغلشان بنویسند. برای تحلیل آماری نمودن این سوالات می‌باید تمام پرسش‌نامه‌ها (با روش‌های مختلف) به دقت خوانده شوند و سپس پاسخ‌ها به صورت سوال‌های بسته٫ در نرم‌افزارها وارد شوند.

نکته: ورود داده‌ها در تمام مقیاس ها تقریبا یک روال معمولی دارد اما در تفسیر نتایج حاصل از تحلیل و گاهی نیز در حین انجام آزمون آماری٬ باید به مقیاس استفاده‌شده توجه نمود.

انواع طیف و مقیاس در تحلیل آماری

مطالب مشابه :

مقایسه زوجی طیف بوگاردوس، طیف تورستن، طیف لیکرت، طیف گوتمن

انواع طیف بندی سوالات پرسش نامه

مقایسه زوجی طیف بوگاردوس، طیف تورستن، طیف لیکرت، طیف گوتمن

نمونه پرسشنامه ( نامه معرفی ، سوالات دموگرافیک ، طیف لیکرت )

مقایسه طیف لیکرت 5 تایی و هم طیف لیکرت 7 تایی

طیف لیکرت (LIKERT SCALE)

انواع طیف و مقیاس در تحلیل آماری

روش تجزیه و تحلیل داده ها