جنگل‌هاى حرا (مانگرو)

منطقه حفاظت شده جنگل‌هاى حرا (مانگرو)، جزيره قشم

گونهٔ‌ جنگلى حرا (مانگرو) از ويژگى‌هاى اکوسيستم سواحل جنوبى ايران است که به طور پراکنده، از تنگهٔ هرمز به سمت شرق و اقيانوس هند، در سواحل عمان، پديد آمده‌اند. اين جنگل‌ها در سواحل خليج‌فارس، در اطراف بندر لافت، شمال جزيرهٔ قشم، ‌ بندر خمير و در کانون‌هاى متراکم ديده مى‌شوند. ابوعلى‌سينا، دانشمند بزرگ ايرانى، درخت اين جنگل‌ها را حرا ناميده است.

جنگل حرا در اطراف جزيرهٔ قشم‌، در نوارى به عرض ۵۰ تا ۵۰۰ متر کشيده شده و محدوده‌‌اى برابر با ۱۵۰ کيلومتر و مساحتى معادل ۸۲۳۶ هکتار را در بر گرفته است. اگر آب‌هاى نواحى باتلاقى و مساحت نقاط خالى منظور نشود، مساحت واقعى اين جنگل در حدود ۶۰۱۲ هکتار مى‌باشد. وسيع‌ترين قسمت جنگل‌هاى حرا در آب‌هاى بندر لافت و بندر پل در شمال غربى جزيرهٔ قشم، و در فاصلهٔ‌ ۱۴۰ کيلومترى غرب بندرعباس قرار دارد.
اين جنگل‌هاى ماندابى بر روى خاک‌هاى لجنى ناشى از رسوب خاک‌هاى حاصل از فرسايش سواحل رشد يافته‌اند و دائماً در معرض جزر و مد آب قرار دارند؛ به طورى که در زمان جزر، ‌ درختان و بستر لجنى آن‌ها از آب بيرون آمده و به صورت جزايرى پراکنده نمايان مى‌شوند و در واقع مد، ‌ تمامى جنگل حرا به زير آب رفته و ناپديد مى‌شود. اصولاً درخت حرا در نقاطى مى‌رويد که در مواقع مد دريا به زير آب بروند. در نقاط مرتفع‌تر بستر دريا از اين گونه درخت مشاهده نمى‌شود.
درختان حرا آب شور دريا را شيرين کرده و از آن تغذيه مى‌کنند. اين درختان يک دورهٔ رويشى منظم دارند و معمولاً در اواخر تيرماه و اواسط مردادماه به گل مى‌نشينند و ميوه مى‌‌دهند. گل آن‌ها زرد روشن است و ميوهٔ آن‌ها شيرين و گواراست. ميوهٔ‌ اين درختان بادامى شکل است و پس از مدتى بر روى پايهٔ‌ مادرى شکفته شده و دانهٔ‌ آن جوانه مى‌زند و سپس به داخل آب مى‌افتد. جريان شديد امواج، بذر گياه را به نواحى کم‌تحرک‌تر دريا مى‌برد. بذر حرا پس از تثبيت بر روى لايه‌هاى خاک دريا، رشد و نمو مى‌کند. در فاصلهٔ بين قشم و بندر خمير، جريان امواج بسيار اندک است و بدين جهت، اکثر بذرها در همين نواحى رشد مى‌کنند.
درخت حرا که ارتفاع آن گاهى به ۴ متر مى‌رسد و قطر تنهٔ‌ آن تا ۳۰ سانتى‌متر است، برگ‌هاى بيضوى‌شکل و کشيده با قاعدهٔ انتهايى بسيار باريک دارد. برگ حرا علاوه بر خاصيت خوش خوراکى براى دام، ارزش غذايى معادل يونجه و جو دارد. ريشهٔ آن‌ها زانويى، هوايى و اسفنجى و معمولاً سطحى است. البته ريشه‌هاى اين درخت بالاتر از سطح زمين قرار مى‌گيرند و در عمل تنفس شرکت مى‌کنند. ريشه‌هاى درخت حرا به علت تراکم زياد نمک در آب دريا و اشباع خاک از آب دريا، معمولاً زياد گسترده نمى‌شوند.
دامداران سنتى جزيرهٔ قشم از برگ اين درخت براى تغذيهٔ دام و چهارپايان خود استفاده مى‌کنند. وسعت اين جنگل نسبت به گذشته يک روند کاهش را نشان مى‌دهد. براى حفظ تعادل اکوسيستم و به منظور جلوگيرى از انهدام اين جنگل‌هاى نادر جهان، ‌ در سال ۱۳۵۱ منطقهٔ‌ مزبور حفاظت شده اعلام شده است.
در مناطق تحت پوشش حرا که در اصطلاح خور ناميده مى‌شود، ‌ عمق آب از ۳ متر تجاوز نمى‌کند و جنس خاک نيز بسيار شور است و بافت سنگين و قليايى دارد. املاح موجود در خاک نيز عمدتاً از کلريد سديم و کلرورهاى سديم و منيزيم تشکيل شده‌اند. با توجه به کيفيت و جنس خاک تصور مى‌رود که درختان مزبور فقط در چنين شرايطى مى‌توانند رشد و نمو کنند.
مساعد بودن شرايط اکولوژيکى، اين جنگل‌ها را به زيستگاه بسيار مناسب پرندگان مهاجر در فصول سرد تبديل کرده است. در ساير فصول نيز که پرندگان بومى محل مناسبى براى زيست نمى‌يابند، به اين جنگل‌ها پناه مى‌آورند. غير از پرندگان آبزى و آبچر و مهاجر، خزندگان و ماهى‌ها و حتى برخى از بندپايان و دوکفه‌‌اى‌ها نيز در ميان اين جنگل‌ها مشاهده شده‌اند. لاک‌پشت‌هاى سبز و عقابى و مارهاى دريايى سمى، ‌ از جمله جانداران ويژهٔ‌ اکوسيستم جنگل‌هاى حرا (مانگرو)ى ايران هستند. حواصيل بزرگ هندى، حواصيل سبز و خاکسترى، فلامينگو، پليکان، انواع سليم، عقاب ماهيگير، کفچه نوک، کاکايى و انواع ديگرى از پرندگان در اکوسيستم‌هاى حراى ايران زندگى مى‌کنند. نقش مهم ديگر اين جنگل‌ها، مناسب بودن بستر آن‌ها براى تخم‌ريزى ماهيان خليج‌فارس است.
مقاله 2
جنگلهای مانگرواکوسیتمهای کاملا ویژه ای هستند که اجتماعات گیاهی و جانوری آنها در ارتباط با شرایط خاصی می تواند شکل گیرد.جنگلهای حرا جنوب ایران در نوار ساحلی خایج فارس و دریای عمان آخرین پراکنش جنگلهای مانگرو در جنوب شرقی آسیا به شمار میروند. این جنگلها از یک یا گاهی دوگونه مانگرو تشکیل شده و فراوان ترین گونه آن حرا است که در منطقه حفاظت شده حرا به تنهایی حضور دارد. جذر و مد آب دریا در سواحل که بطور موزون و مستمر هر روز انجام می شود در شکل گیری تنوع حیات این اکوسیستم نقش اساسی دارد.منطقه حفاظت شده حرا که در تنگ خوران بین جزیره قشم ، سواحل حوزه بندر خمیر و در مصب و دلتای رودخانه مهران قرار گرفته از سال 1351 انتخاب و تحت حفاظت قرار گرفته است .
بندر خمیر در شمال غرب منطقه حفاظت شده مهمترین شهر اطراف منطقه محسوب می شود بنادر پل - لافت کهنه و لافت نو نیز آبادیهای مهم حاشیه این منطقه محسوب میشوند که پل در نوار ساحلی شمالی و بنادر لافت در شرق منطقه واقع شده اند. جاده اصلی بندرعباس به بندر خمیر از شمال منطقه عبور می کند و تمامی قسمتهای منطقه بویژه از طریق دو بندر لافت و پل توسط قایق قابل دسترسی است . این جنگلها نه تنها در سطح ملی حائز اهمیت هستند. بلکه دارای دو نوع ذخیرگاه زیستکره (MAB) و تالاب بین المللی نیز می باشند . این جنگلها با محیط زیست پویا ، ساز و کارهای پیچیده ، پرندگان نادر، آبزیان غیر متعارف ، کارکردهای مختلف ، ارزشها و زیباییهای سحرانگیز، خود پدیده های شگفت انگیزی می باشند که برای طیق گسترده ای از مردم از جذابیت های خاصی برخوردارند.قابلیتهای پژوهشی و آموزشی این نظام اکولوژیک استثنایی و منحصر به فرد همانقدر برای دانشجویان جذابیت دارد که دیدن غروب سحرانگیز جنگلهای نیمه شناور آن برای مردم عادی . این جنگلها کانون دیدنیهای غیر متعارف و حیرت آور است .
دیدن ماهی خزنده ، پرندگان نادر همچون اگرت بزرگ ، گیلان شاه و حواصیل هندی در کنار عقاب ماهیگیر، نوک قاشقی ، پلیکانها و فلامینگوها همیشه امکان پذیر نیست اما جنگلها همیشه بهار دریایی حرا همه این دیدنیها را یکجا به بازدید کنندگان خود سخاوتمندانه عرضه می کنند. بی دلیل نیست که امروز مناطق حفاظت شده در کل نوار ساحلی جنوب کشور و بویژه در عرصه مانگروها این میراثهای طبیعی بی همتا را برای نسل حاضر و اتی حفظ کنیم .

مقاله دوم:

به روایتی این گیاه اسطوره ای که از اشک چشم آدم روییده است ، حرا نام دارد و به افتخار دانشمند شهیر ایرانی ، بوعلی سینا این نام را بر آن نهاده اند. این درختچه در سواحل ومرداب های ساحلی مصر ، عربستان و سواحل جنوب ایران ، دیده می شود. حرا در 8 منطقه حفاظت شده بین المللی ایران می روید که در این میان جنگل های همیشه سبز دریایی حرا در حاشیه شمالی غربی قشم ، از زیباترین گردشگاه های خلیج فارس به شمار می آید. 
     

                      
به این گیاه در بندرعباس حرا ، در بلوچستان تمر و در بعضی از نقاط تول گفته می شود. به عربی نیز آن را شوری و شوره می نامند. حرا ، گیاهی از تیره شاه پسند است. دانه آن روی درخت مادر می روید و نهال تولید می کند. سپس از درخت جدا می شود و داخل مرداب می افتد. جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد واین سازش با آب شور و شرایط نامناسب ، از حرا یک گیاه استثناییی ساخته است. درختان حرا ، در قسمتهای کم عمق خور خوران کنار و روی تپه های جزیره مانندی که هنگام پایین رفتن آب دریا از آب بیرون می مانند قرار گرفته است. عمق آب این مناطق از یک تا یک و نیم متر تجاوز نمی کند ؛ بنابراین جنگل هنگام بالا آمدن آب دریا ، در آبهای نیلگون خلیج فارس به حالت شناور می ماندو با فروکش کردن آب دریا به مدت 6 تا 7 ساعت مانند جنگل های مناطق خشک نمایان می شود.

مساحت کل جنگل های حرا 7 هزار و 500 هکتار و مساحت حوزه جزیره قشم 2 هزار و 400 هکتار تخمین زده شده است.
جنگل های حرا خلیج نای بند گسترده ترین نواحی پراکنش این اجتماعات در ختی کمیاب با وسعت 390 هکتار ، آخرین مجموعه انبوه و وسیع این در ختان ساحلی درجنوب غربی آسیا محسوب می شود. جنگل های حرا عسلویه بوشهر به عنوان ذخیره گاه بیوسفری ساحلی آب های جنوب کشور در پارک ملی دریایی نای بند یکی از مناطق حساس ساحلی به شمار می آید که در اکوسیستم خود گیاهان شور پسند دریایی ، جانداران کف زی و پرندگان مهاجر اقیانوسی را پناه داده است و به عنوان بانک ژنی سودمند برای نسل حاضر و آینده نقش ایفا می کند. وجود جنگل های حرا در کرانه خلیج منحصر بفرد نای بند عسلویه بوشهر ، این منطقه را به صورت بی نظیر ترین پارک ملی دریایی بین المللی معرفی کرده است.

جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران، مهد انواع گوناگون آبزیان ، پرندگان و دوزیستان است. از پرندگان می توان به مرغ ماهیخوار ، حواصیل ، لک لک ، پلیکان ، مرغابی ومرغ دریایی و از ماهی ها به خرچنگ ، مار دریایی ، شیلو ،کلینگ ( نوعی از صدف ) و انواع مختلف قورباغه اشاره کرد.

به همین دلیل به جنگل های حرا در ا منطقه قشم، 3 عنوان جهانی منطقه حفاظت شده بین المللی ، ذخیره گاه زیست کره و تالاب بین المللی نام داده اند ؛ چرا که 80 دررصد آبزیان خلیج فارس دوره تخم ریزی خود را در این منطقه می گذرانند.
گیاهان حرا برگهایی با ظاهر بییضی شکل و قاعده ای باریک ( دوکی شکل رویه سبز و براق دارند و پشت برگها نیز سفید یا خاکستری رنگ است. طول این برگها حدود 5 تا 5/7 سانتی متر است. میوه حرا ، بادامی شکل است و به یک خامه باریک منتهی می شود. ریشه های زانویی ، شکل منظمی ندارند ، اما گل حرا که از فرط کوچکی ناپیدا است و غیر محسوس حکایتی عجیب دارد. گلی به رنگ طلایی با 4 گلبرگ ، که هر گلبرگ بیشتر از چند میلی متر طول ندارد. عطری شیرین و خنک ،که تا شعاع چند متری اطراف آن پراکنده می شود.

گیاه حرا که گاه به عنوان علوفه خشک برای خوراک چهارپایان استفاده می شود ، فواید شگفت انگیزی دارد.

درختان حرا از نوع گیاه مانگرو است که میتواند در آبهای شور زندگی کند و بافت ساقه ، تنه و ریشه این درخت به گونه ای است که آب شور دریا را تصفیه ومواد مورد نیاز آن را جذب و بقیه مواد را دفع می کند. پوست حرا بر باسیل هانزن که موجب جذام می شود ،موثر است. شیره درون آوندهای آن بر بیماری خشکی که بیماری پوستی شایع در منطقه هرمزگان است ، تاثیری قابل توجه دارد. در صنعت از تانن موجود در حرا ، برای تولید جوهر مازو استفاده می شود. چسب تخته و خمیر چوب از دیگر مصارف صنعتی آن است.

مناطق حراخیز ایران عبارتند از تیاب ،جاسک چاربهار و کناره های شمالی و غربی جزیره قشم.

در زمینهای اطراف خورتیاب از حدود 3 کیلومتری بندر تیاب میناب ، بوته های حرا به چشم میخورد. طول خورتیاب 7 مایل دریایی است. در 2 سمت خور جاسک و در چابهار نیز حراهایی به شکل پراکنده دیده می شود ؛ اما بهترین نوع حرا از نظر رشد ارتفاع و انبوهی در ناحیه قشم ، میان سواحل قشم ،پل و خمیر است.

از راه خشکی ( مثلا سواحل قشم ) راهی به درون جنگل ها نیست و تنهاراه دیدن آنها ، راه آبی است. برای تماشای این جنگل نیز باید با ناخدایان پرتجربه همراه شد ، چون تنها آنها میی توانند آبراهه های کوچک و متعدد موجود جنگل را شناسایی کنند.

جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب ، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته است.

مجتبی .A.T

MAT94.blogfa.com

[email protected]

Teacher: M.r  Fallah