کنترل کیفیت

مقدمه :

کنترل کیفیت قدمتی برابر با تولید دارد .هر آنچه انسان حتی قرن ها قبل از میلاد تولید کرده است دارای دقت و ظرافتی است که نشان از توجه سازندگان آن به کیفیت دارد . نگاهی بر دست ساخته های انسان باستان در موزه ها و یا عجایب هفت گانه جهان نظیر اهرام ثلاثه مصر ، مجسمه ابوالهول و دیوار چین تایید خوبی بر این مدعاست .

با شروع انقلاب صنعتی در اروپا در اواسط قرن هیجدهم میلادی و استفاده از ماشین آلات و ابزار دقیق در تولید ، روش های تولید نیز مدرن تر و پیچیده تر شدند . این تغییرات حجم تولید محصولات را بالا برد و روش های کنترل دقیق بودن و ظرافت نیز در آنها تغییر یافت . مقایسه روش های کنترل کیفیت تولیدات در سال های اولیه انقلاب صنعتی با آنچه که امروزه به چشم می خورد ، نشان می دهد که تغییرات در این بخش فوق العاده بوده است . این تغییرات که خواست عمده صاحبان صنایع و مصرف کنندگان بود ، در سال 1920 میلادی به ابداع کنترل کیفیت آماری منجر شد .

تعریف کنترل کیفیت :

کنترل کیفیت یک کلمه مرکب از کنترل و کیفیت است که هر کدام تعاریف خاص خود را دارند . کیفیت : وجود آن در یک محصول ، شایسته بودن آن را به مصرف گننده نشان می دهد . به عبارتی وجود کیفیت به معنای آن است که کالا ، انتظارات مصرف کننده را فراهم می آورد .

کنترل : به کار اعمال قوانین در پروسه تولید که تولیدکننده را در جهت دسترسی به نتایج مورد نظر مطمئن می سازد ، کنترل گفته می شود .

کنترل کیفیت در مواقعی فقط به بازرسی نهایی و جدا کردن محصولات فاقد کیفیت محدود می شود اما در مواردی فراتر از آن عمل می کند . به عنوان مثال به برنامه ریزی کیفیت ، کنترل مواد ورودی ، کنترل کیفیت در حین تولید ، کنترل مواد خروجی ، تجزیه و تحلیل و اقدام مقتضی در رابطه با مشکلات کیفی تولید و . . . می پردازد . در این حالت گزارشات مربوط به مسایل کیفی کمک بزرگی به حساب می آیند . در کل می توان گفت کنترل کیفیت سیستمی است که با اتکا به آن می توان کیفیت یک محصول یا یک فرایند تولید را به حد مناسبی رساند و با برنامه ریزی دقیق ، استفاده از ابزراهای کیفی ، بازرسی های مداوم و . . . آن را حفظ کرد و یا نسبت به بهبود مداوم آن گام برداشت .

تاریخچه کنترل کیفیت

کنترل کیفیت آماری با شروع از سال 1920 میلادی ، در طی 78 سال گذشته دچار تغییراتی به شرح زیر شده است :

1- کنترل کیفیت برای اولین بار در سال 1920 میلادی توسط دانشمندی به نام والتر شوهارت در آزمایشگاه شرکت تلفن بل آمریکا بنیان گذاری شد. وی در 16ام ماه می سال 1920، اولین تصاویر نمودار های کنترلی را رسم کرد و در مطالعات بعدی از آن بهره گرفت . والتر شوهارت بعد از 11 سال کار مداوم در سال 1931 میلادی نتایج تحقیقات خود را در کتابی با نام " کنترل اقتصادی کیفیت محصول ساخته شده" منتشر کرد.

2- بعد از تحقیقات پروفسور شوهارت ، دو همکار دیگر وی به نام های داج و رومینگ کاربرد تئوری آماردر نمونه گیری را بررسی کرده و نتایج کار خود را در سال 1944 با نام" جداول بازرسی داج-رومیگ" منشر کردند . این مجموعه بعد ها به عنوان اساس علمی کنترل کیفیت آماری مورد استفده قرار گرفت .

3- در دهه 1930 ، پروفسور شوهارت و همکارانش با همکاری "جامعه آمریکایی برای آزمایش و مواد"، " انجمن استاندارد های آمریکا " و " جامعه مهندسین مکانیک آمریکا " تلاش همه جانبه ای را برای معرفی روش های جدید آماری آغاز کردند.

در این دوره علیرغم تبلیغات وسیع در مورد روش های جدید، صنایع آمریکا در این خصوص مقاومت نشان دادند . پروفسور فریمن استاد آمار در انستیتو تکنولوژی ماساچوست این عدم استقبال را ناشی از دو علت زیر می دانست:

الف) از آنجا که مهندسین بخش های تولیدی اعتقاد راسخ داشتند که اولا وظیفه اصلی آنها تکمیل روش های فنی تا حدی است که در کیفیت محصولات تولیدی هیچگونه تغییر مهمی به وجود نیاید و دوما نظریه تغییرات تصادفی و احتمالات نمی تواند جایگاه مناسبی در روش های تولید داشته باشد لذا در پذیرش آن مقاومت نشان می دادند .

ب)آموزش دیدن آمارشناسان صنعتی در زمینه کاری خود،آنها را در پذیرش روش های جدید دچار مشکل می کرد لذا آنها نیز از روش های جدید استقبال نمی کردند.

مقاومت صنایع آمریکا باعث شد تا سال 1937، تعداد مراکز صنعتی پذیرنده روش های جدید از 12 مرکز تجاوز نکند. در دوران جنگ جهانی دوم که در سال 1939 شروع شد ، ایالات متحده آمریکا اهمیت افزایش کارآیی تجهیزات نیرو های مسلح خود را درک کرد. این امر شروعی بر حرکت نیرو های مسلح آمریکا به سمت صنایع بود که نتایجی به شرح زیر داشت :

الف) نیرو های مسلح به جهت نیاز به بالا بودن کیفیت تسلیحات مورد نیاز ، اولین پذیرنده روش های علمی بازرسی از طریق نمونه گیری شدند . این قدمی بود که بلافاصله بعد از وارد شدن آمریکا در جنگ برداشته شد . در این دوره بنا به در خواست دولت آمریکا ، گروهی از مهندسین برجسته آزمایشگاههای شرکت تلفن بل برای تدوین یک برنامه بازرسی از طریق نمونه گیری در اداره تدارکات ارتش مشغول به کار شدند . این فعالیت ها به ارایه جداول بازرسی از طریق نمونه گیری اداره تدارکات ارتش و نیرو های مسلح در سال 1942 و 1943 منجر شد. تلاش های گروه فوق با برگزاری دوره های آموزش جداول و روش های جدید برای کارکنان دولت ادامه یافت .

ب) ارتش یک برنامه وسیع آموزشی برای کارکنان علاقه مند صنایع ترتیب داد . در واقع از اوایل سال 1940، انجمن استاندارد های آمریکا با دعوت وزارت جنگ پروژه ای را شروع کرد که نتیجه آن تدوین استاندارد های " استاندارد های جنگ آمریکا " ، " راهنمای کنترل کیفیت و روش نمودار های کنترل برای تجزیه و تحلیل داده ها " و " روش نمودار های کنترل برای کنترل کیفیت در حین تولید " بود.مطالب این استاندارد ها به عنوان مواد درسی دوره های آموزشی ارایه شده توسط ارتش به کار گرفته شد.

4- در ماه ژوئن سال 1942 یک دوره فشرده ده روزه کنترل کیفیت آماری در دانشگاه استانفورد برای نمایندگان صنایع نظامی و مراکز خرید نیرو های مسلح برگزار شد . در ادامه یک دوره هشت روزه نیز در شهر لس آنجلس برگزار شد.

5- موفقیت این دوره های آموزشی، اداره توسعه و تحقیقات شورای تولیدات نظامی را به بر گزاری دوره های مشابه در سرتاسر آمریکا ترغیب کرد . از سال 1943 تا 1945، 810 سازمان از 35 ایالت مختلف آمریکا ، نمایندگانی را جهت شرکت در 32 دوره فشرده آموزش کنترل کیفیت آماری این اداره اعزام کردند. در میان آنها استادان دانشگاه نیز حضور داشتند که در این زمینه آموزش می دیدند.

6- دوره های آموزشی و برنامه های تحقیقاتی به تشکیل هسته هایی از افراد علاقه مند و آموزش دیده در مراکز مختلف صنعتی منجر شد. به دنبال آن ، انجمن های کنترل کیفیت در نقاط مختلف شکل گرفتند و جلسات آنها فضای مناسبی را برای تبادل نظرات و آموزش اعضاء جدید فراهم کرد. بعد ها در شهر بافالو با همکاری دانشگاه بافالو ، انجمن مهندسین کنترل کیفیت تاسیس شد و به انتشار مجله " کنترل کیفیت صنعتی" همت گماشت . پخش این مجله در سراسر کشور و درج مقالاتی از تمامی متخصصین علاقه مند ، تلاش ها در جهت استفاده بیشتر از کنترل کیفیت آماری را هماهنگ کرد.

7- بعد از پایان جنگ ، یک تشکیلات ملی به نام انجمن کنترل کیفیت آمریکا تاسیس شد . این انجمن با به دست گرفتن انتشار مجله کنترل کیفیت صنعتی ، به بزرگترین مرکز ترویج استفاده از کنترل کیفیت آماری در قاره آمریکا تبدیل شد .این انجمن بعد ها شعبه ای نیز در ژاپن تاسیس کرد.

8- در سال 1950 با تلفیق روش های نمونه گیری ارتش و جداول بازرسی وصفی ها ، استاندارد مربوطه تهیه و منتشر شد. در سال 1975 نیز استاندارد جداول بازرسی متغیر ها ارایه شد.

9- در ماه می سال 1932 با سفر شوهارت به لندن ، ایگان اس پیرسون مقاله ای درباره کاربرد صنعتی آمار در انجمن سلطنتی آمار قرائت کرد. این مقاله ، انجمن را به سمت اختصاص بخشی جداگانه برای تحقیقات صنعتی و آمار سوق داد و مجله انجمن نیز ضمیمه ای در باره آمار منتشر نمود. این حرکت سر آغازی برای کنترل کیفیت در انگلستان بود که رشدی بسیار سریعتر از آمریکا داشت .انجمن استاندارد های انگلستان با انتشار کتابی با عنوان " کاربرد روش های آماری در استاندارد کردن صنایع و کنترل کیفیت " علاقه خود را به روش های جدید نشان داد . این امر باعث شد که صنایع انگلستان تا سال 1937 در مورد بسیاری از محصولات خود از روش های جدید کنترل کیفیت آماری استفاده کنند.

10- بعد ها روش های کنترل کیفیت از آمریکا و انگلستان به سایر کشور های جهان راه یافت . با راهنمایی های دکتر ادواردز دمینگ ، روش های کنترل کیفیت آماری در ژاپن تا سطح بهترین سیستم های کنترل کیفیت جهان توسعه یافت . در اروپا نیز انجمن اروپایی کنترل کیفیت به وجود آمد . امروزه تقریبا تمام کشور های صنعتی جهان از روش های کنترل کیفیت آماری استفاده می کنند.

عوامل تاثیر گذار در کیفیت

کیفیت یک محصول در ارتباط با سه عامل زیر تعیین می شود:

1- کیفیت طرح

2- کیفیت انطباق

3- کیفیت عملکرد

1- کیفیت طرح: محصولاتی که برای یک کار مشابه طراحی می شوند ، معمولا با هم تفاوت هایی دارند. به عنوان مثال ممکن است یک نوع از آن محصولات از مواد اولیه معمولی و با تلورانس های غیر دقیق ساخته شده باشدو در نهایت محصول فوق عمری کوتاه داشته باشد اما محصول دیگر از مواد اولیه خوب و مقاوم و با تلورانس های دقیق ساخته شده باشد و استهلاک کم و عمری طولانی داشته باشد. طبیعی است که بالا بودن کیفیت محصول دوم نسبت به محصول اول به دلیل بهتر بودن طراحی آن می باشد.

2- کیفیت انطباق: میزان مطابقت مشخصات محصول با مشخصات استاندارد یا مشخصات درخواستی مشتری ، کیفیت انطباق آن محصول را نشان می دهد. اگر محصولی طبق مشخصات و مطابق با حدود کنترل فرایند تولید شود ، در صورت رفع نیاز های مشتری از کیفیت انطباق بالایی برخوردار خواهد بود.

3- کیفیت عملکرد : تابعی از کیفیت طرح و کیفیت انطباق بوده و قرار گرفتن آن دو کیفیت در سطح بالا ، به بالا رفتن کیفیت عملکرد منجر می شود.در صورت ضعیف بودن کیفیت طرح یا عدم تطابق با مشخصات مورد نظر مشتری کیفیت عملکرد نیز پایین می آید.طبیعی است که ضعیف بودن هر کدام از این کیفیت ها می تواند به پایین آمدن کیفیت عملکرد منجر شود.

چرا باید کار کنترل کیفیت انجام گیرد؟

معمولا در محصولات مشابه تولید شده بوسیله یک دستگاه ویک اپراتور یا دستگاهی از همان نوع با اپراتورهای مختلف ، اختلافاتی وجود دارد که ناشی از عوامل مختلف می باشد. این عوامل می تواند شامل مواد اولیه ، پروسه تولید ، عملیات های کاری ، وضعیت روحی و جسمی کارگران و ... باشد. در این حالت بهترین کاری که تولید کننده می تواند انجام دهد ، شناسایی علل تغییرات و برقراری ضوابطی برای کنترل عوامل موثر در تغییرات و حفظ این تغییرات در محدوده ای مناسب است .

بررسی ها نشان می دهد که حذف کامل تغییرات در تولید امکان پذیر نبوده و در صورت امکان پذیر بودن به صرفه نمی باشد. روی این اصل، سازنده باید توجه خود را به تولید محصولی معطوف کند که در عین عاری از نقص نبودن ، قابل قبول بوده و بتواند تغییرات را از لحاظ آماری پیش بینی کند . این تنها دلیل نیاز به کنترل کیفیت است . استفاده از کنترل کیفیت تغییرات ناگهانی و جزیی در کیفیت محصول را نشان داده و با امکان پذیر کردن انجام اقدامات چاره جویانه ، از تولید ضایعات جلو گیری می کند.

بازرسی و کنترل کیفیت چه تفاوتی دارند؟

در تمامی واحد های صنعتی بازرسی و کنترل کیفیت به صورت توام وجود دارد ولی این دو با هم تفاوت دارند. در بازرسی ، به کیفیت محصول ساخته شده اهمیت داده می شود و کار با جدا کردن محصولات خوب از محصولات بد و تولید تا رسیدن به سقف مورد نیاز از آن محصول ادامه می یابد اما در کنترل کیفیت به فرایند تولید که سازنده محصول است توجه می شود به این صورت که سعی می شود تولید به نحوی تنظیم شود که همیشه محصول خوب تولید شود. در این روش ، بازرسی به عنوان وسیله ای در اختیار کنترل کیفیت عمل می کند و با بهبود وضعیت، نیاز به بازرسی به صفر میل می کند.

را ه های مختلفی برای کنترل کیفیت وجود دارد که روش های آماری یکی از مهمترین آنها می باشد . به عنوان مثال می توان نمونه های متناوب از محصول ساخته شده را بازرسی و اندازه گیری کرد و در صورت رضایت بخش نبودن ( خارج از محدوده بودن ) ، اقدامات اصلاحی انجام داد . اطلاعات حاصل از این عملیات ، کنترل کیفیت را در تصمیم گیری برای ایجاد یا عدم ایجاد تغییرات در فرایند تولید یاری می کند.

چرا روش های آماری کنترل کیفیت اهمیت دارند؟

موثر ترین راه برای کنترل کیفی محصولات ، روش های آماری می باشد که تصویری از وضعیت کل تولید را ارایه می دهد. در واقع تغییر پذیری به عنوان یک پدیده دائمی و جزء لاینفک محصولات تولیدی ، دلیل اصلی استفاده از روش های آماری برای بررسی و کنترل این تغییرات است . در واحد های صنعتی ، تا زمانی که از مواد ، ماشین آلات ، افراد و روش ها برای تولید استفاده شود مشکل تغییر کیفیت نیز وجود خواهد داشت و تا زمانی که این مشکل وجود داشته باشد ، روش های آماری کنترل کیفیت نیز لازم خواهند بود .

روش های فوق در کنترل کیفیت محصولات با تولید انبوه موثر بوده و با تکراری شدن تولید چه به صورت پیوسته (مداوم) و چه به صورت نا پیوسته ( بهر به بهر ) ، روش های فوق اهمیت بیشتری کسب خواهند کرد.

رشید اقدامی گرگری 23/2/2007

منبع: کنترل کیفیت آماری - نقندریان

http://www.azertextile.com/quality%20control_farsi.htm

کنترل کیفیت

مطالب مشابه :

تعریف کیفیت زندگی

تعریف ومفهوم کیفیت زندگی کاری

کیفیت، کنترول کیفیت، اطمینان یا تضمین کیفیت

کیفیت؛ مفهومی که باید دوباره تعریف شود

کنترل کیفیت

شناسایی و تعریف فرآیندها در سیستم های مدیریت کیفیت

سرمایه­گذاری بلندمدت: کیفیت کالا یا خدمات پس از فروش

کنترل کیفیت

سرمایهگذاری بلندمدت: کیفیت کالا یا خدمات پس از فروش