آرامگاه ها و اماكن متبرّكه خوي

1- آرامگاه آخوند ملاّ زين العابدين (شيخ نوائي) :

در ابتداي شهانق و بلوار جديد الاحداث نوائي، مقبره و بارگاهي وجود دارد، كه مربوط است به آخوند ملاّ زين العابدين نوايي( متوفّاي 1259 ﻫ .ق)، چون در حدود 17 تن از علماي مشهورخوي نيز در آنجا به خاك سپرده شده اند و بدين سبب مزار وي مقبره علماي خوي گرديده است، كه چند سال پيش به اهتمام و توليت مرحوم حاج شيخ جليل هنرور، مقبره و بارگاهي مناسب برآن احداث گرديده كه زيارتگاه عموم مردم است.

آخوند ملاّ زين العابدين، از قريه نوائي، عالمي فقيه، فاضل و متّقي بوده، در حياتش مورد احترام قاطبه مردم بوده است و كرامات زيادي از وي مشاهده شده بود و بدين سبب بعد از فوتش جنازه اش را در قبرستان ((قوچلو)) دفن نموده و قبه و بارگاهي به آرمگاهش ساختند و زيارتگاه مردم گرديد.

در جوار آرامگاه آخوند ملاّ زين العابدين در حدود 17 نفر از عالمان ديني به نام شهرستان خوي نيز آرميده اند.

2- آرامگاه ملاّ علي:

در تپّه كوه غضنفر، در جنوب پل قطور و جنب جادّه خوي اروميّه، آرامگاهي وجود دارد كه مردي زاهد و عابد و روي گردان از دنيا، به نام ملاّ علي خويي(متوفّي 1256 ﻫ .ق) در آن آرميده است.

ملاّ علي، عالم عامل و جامع المنقبه و العمل و صاحب كرامات، فرزند مرحوم حاج حسن شيخ الاسلام و اوّلين امام جمعه خوي، كرامات و احوال سعادت مال ايشان در زبان افواه عامّه معروف و مشهور بوده است. وي به سبب علاقه خاصّي كه به حضرت علي(ع) و اولادش داشت وصيّت مي كند، كه بعد از مرگش او را در سر راه كاروان زوار امام حسين (ع) دفن نمايند و بعد از فوت، جنازه اش را در سه كيلو متري شهر خوي، در بالاي تپّه غضنفر دفن نمودند كه از دامنه آن كاروان هاي زيارتي امام حسين(ع) عبور مي كردند. قبرش فعلا" هم مورد توجّه عامّه مردم بوده و كراماتي را براي وي نقل مي كنند و گنبدي بالاي قبرش ساخته شده است.

3 - مقبره آقا مير عبدالعلي حسيني كوهكمري :

آقا مير عبد العلي حسيني، كه از جهت علم و عمل حائز مقام و قوّه قدسيّه و ملكه اجتهاد و صاحب رياضات نفسانيّه و مقام قرب حضرت حقّ جلّ و اعلي بوده و عمري را با كمال قدس و تقوي و در انزوا زندگي نموده ودر حيات و ممات ايشان، كراماتي از او صادر گرديده است، مقبره ايشان، در كوچه مقبره، بن بست جعفرزاده، واقع شده است و به سبب عدم توجّه، مزار مزبور به حالت نيمه مخروبه در آمده بود. تا اينكه پس از بررسي در سال 1377 شمسي توسّط نوه برادر ايشان (فرزندان مرحوم آقا مير شفيع) تصميم گرفته مي شود، كه ساختماني در خور و شايسته بر روي آرامگاه اين سيّد بزرگوار احداث شود. توسّط مرحوم حجّت الاسلام و المسلمين شيخ جليل هنرور، برنامه ريزي شد، ولي عمر ايشان كفاف نكرد، تا اينكه فرزند برومند ايشان قدم پيش گذاشته و با كمك و همياري آقاي عزّت صلاحلو، كه تمام كارهاي اجرائي، از تجديد بنا تا اتمام ، با همكاري ساير هيأت امنا، در سه بخش، زير زمين و طبقه همكف به صورت حسينيّه و طبقه فوقاني آن، جهت اسكان متولّي، شروع به

ساختمان مزبور به طول 5/14 به عرض 8 متر، و به سبك جديد با پوشش آهن با پنجره هاي قوسي، بر روي آرامگاه آن مرحوم احداث گرديد. و هم اكنون داير و زيارتگاه تشنگان و شيفتگان اولاد علي(ع) مي باشد، توضيح اينكه آقا مير عبدالعلي حسيني كوهكمري، با 26 نسل از اولاد امام زين العابدين (ع) هستند.

4 - آرامگاه آقا مير هادي :

در گوشه شمال شرقي امامزادة سيّد بهلول، آرامگاهي كوچك، ولي مجلّل با ساختماني آئينه كاري شده و از آجر سه سانتي با دو منار و گنبدي نقلي و خيلي زيبا مشاهده مي شود كه مربوط است به سيّد جليل القدر آقا مير هادي، كه زيارتگاه عامّه مردم مي باشد.

وي، از سادات مجرّب معاصر بوده، كه بعد از فوت جنازه اش را در كنار امامزادة سيّد بهلول دفن نمودند و به سبب كراماتي كه در حياتش مردم از وي مشاهده كرده بودند مرقد و آرامگاهش را زيارتگاه خود نمودند. و ساختمان جديد به همّت والاي هيأت امناي امامزادة سيّد بهلول ساخته شده و اخيرا" از سوي فردي خيّر از مردم خوي در بي مطلاّ و كنده كاري شده و آراسته به آيات كريمه قرآن مجيد، در ورودي آرامگاه آقا مير هادي نصب گرديده است.

5 - مقبره آقا مير يعقوب :

مقبره آقا مير يعقوب، در خيابان طالقاني و نبش كوچه مقبره قرار دارد و مزار صاحب مقبره، آقا مير يعقوب مي باشد، وي از شاگردان سيّد مهدي بحرالعلوم، در نجف الاشرف بوده، قصد مي كند، بعد از اتمام تحصيلات در نجف الاشرف بماند، ولي استادش وي را به مراجعت به خوي امر مي نمايد، پس از بازگشت مشغول قضاوت گشته و تحوّلي در اين زمينه در خوي به وجود مي آورد.آقا سيّد يعقوب در سال 1354 ﻫ . ق وفات نمود، ارادتمندانش خواستند كه جنازه وي را به نجف الاشرف منتقل نمايند، ولي مرحوم علي اصغر خويي، عالم برجسته شهر، مانع شده و مي گويد : ((در حال حيات مرجع ما بود، بايد در حال ممات هم مزار ما باشد.))

در حال حيات كرامات بسياري از او مشاهده گشته بود، گذشته از اين چون در تمامي رويدادها، چه در يورش كردها، چه در يورش ارامنه، در كنار مردم بود، بدين سبب همه احترامش را داشتند. لذا وي را در منزل مسكوني خود، در كوچه ((آلدات بيگ)) دفن مي نمايند و گنبد و بارگاهي بر روي آن مي سازند كه تا به امروز مورد احترام مردم خوي و حوالي مي باشد و همه روزه براي كسب فيض از دور و نزديك به مزارش مي شتابند و به جهت بر آورده شدن حوايجشان براي سيّد، احسان و قرباني مي كنند.

گنبد و بارگاهي كه بر سر قبرش ساختند و به تدريج صحن و حجرات رواق و ضريحي بر آن افزودند، كه مقبره ناميده مي شود. از يك طرف زيارتگاه توده هاي مردم است و كرامت هايي هم در آن مشاهده شده و در ساليان پيش نيز به سبب محترم بودن، محلّي بود به نام بست. و از آن پس كوچه ((آلدات بيگ)) به احترام ايشان، به نام كوچه مقبره ناميده شد. ساختمان مقبره داراي حياط و اتاق هايي است، كه خود مقبره نيز بعد از راهر و به چهار قسمت تقسيم مي شود، در يك قسمت زايرين اسكان مي گيرند و سمت شمالي مقبره مسجد است كه توسّط يك پنجره زيباي ارسي با شيشه هاي رنگي از مقبره جدا مي شود.

در ساليان اخير، چند نفر ديگر از اين خاندان بعد از فوت در جوار مزار آقا سيّد يعقوب به خاك سپرده شده از جمله، مير يعقوب دوّم و مرحوم آيت الله علوي مي باشند. از تزئينات مقبره مي توان به آئينه كاري دور گنبد بالاي ضريح اشاره كرد، كه به شكل زيبايي آئينه هاي كوچك در بغل هم قرار گرفته اند و داراي يك منارو گنبدي با روپوش فلزّي مي باشد. ساختمان قبلي مقبره را كه منزل آقا مير يعقوب بود، از نظر قدمت به دوره صفوي احتمال مي دهند.

6 - بقعه ذهبيّه[1] :

بقعه ذهبيّه، در كوي كامران، حدود پانصد متري جنوب غربي ميدان بسيج، در نبش كوچه اي واقع شده است، كه قبلا" محل گرد همايي و نشست پيروان طريقت ذهبيّه بوده است.

طريقه ذهبيّه در عهد ناصر الدّين شاه، توسّط شيخ عبد الكريم زنجاني متخلّص به اعجوبه، منتشر گرديد و تعداد زيادي از سران و صاحب منصبان شهرهاي خوي، ماكووسلماس، اروميّه، مريد وي شدند و از جمله مريدان وي پرويز خان سلماسي ملّقب به صفير العارفين پسر فرج الله خان برادر ابراهيم خان سر تيپ و پسر حاجي اسماعيل لك از بزرگان ايل لك، از قريّه صدقيان سلماس بوده و بدين سبب به صدقياني نيز شهرت داشته است، وي ابتداء در مدرسه شفيعيّه خوي تحصيل علوم ديني نموده، بعد به وسيله ميرزا عبد الكريم رايض الدين اعجوبه زنجاني، طريقه عرفان را براي درك حقيقت اختيار كرد و بعد ها سمت جانشيني وي را عهده دار شد و اواخر عمر پرويز خان، مصادف با يورش هاي اسماعيل آقا سميتقو وارمني ها، وكشت و كشتار مسلمانان، توسّط آنها گرديد، و وي در خوي اقامت گزيد و هم در اين شهر وفات يافت. جسد وي را بنا به وصيّتش در بقعه ذهبيّه كه قبل از وي ميرزا عبدالكريم زنجاني در آن مدفون شده بود، دفن نمودند، اين مكان قبلا" مدفن يكي از اولياي الهي مورد احترام و زيارت مردم بود.

بعد از دفن جنازه پرويز خان سلماسي در بقعه مزبور، پسرش و دو نوه وي و يكي از مريد انش نيز در بقعه مزبور دفن شدند، كه نهايتا" شش نفر از اقطاب و پيروان ذهبيّه در آن مدفون اند و براي همه شان يك ضريح بزرگ ساخته شده است. به خاك سپرده شدگان در آن مكان به ترتيب عبارتند از:

1- عبد الكريم رايض الدين، اعجوبه زنجاني ( متوفّي 1299 .ق)

2- پرويز خان سلماسي، صفيرالعارفين ( متوفّي 1336 ﻫ.ق)

3 - محمّد علي خان پسيان، ملّقب به كاشف الاسرار، رئيس ذهبيّه تبريز( متوفّي 1305 ﻫ.ق.)

4- خسرو خان، فرزند پرويز خان

5- شريف الدين خان، فرزند خسرو خان

6- شمس الدين پرويز، فرزند خسرو خان( متوفّي 1400 ﻫ .ق) مؤلّف كتاب تذكرﺓ اولياء

حياط بقعه، در جوار شمالي كوچه كامران واقع و درب بزرگ چوبي دارد، خود بقعه نيز در سمت غرب حياط قرار گرفته و در افواه عامّه به (ذهبي مسجدي) معروف است.

ساختمان بقعه داراي دو درب اصلي مي باشد، دربي چهار لنگه آهني به حياط ساختمان باز مي شود، و درب چوبي كهن به راهروي سر پوشيده باز شده و پس از راهرو به صحن اصلي بقعه، كه قبر 6 نفر از اقطاب ذهبيّه در آن مدفونند، منتهي مي شود. از شكل ظاهري و مصالحي كه در ساختمان آن به كار رفته نشان مي دهد كه اين ساختمان از بناهاي قبل از دوره قاجار مي باشد، بنا فاقد هر گونه تزئينات بوده و فقط تاقچه هايي با گچ كاري ساده در ديوار هايش قرار گرفته كه عكس بزرگان ذهبيّه در آن ها جاي گرفته است، در ديوار بيروني به سمت كوچه در حدود يك متر پايين تر از سقف با پس و پيش كردن يكي دو رديف آجر به آن شكل داده اند. و سر در، درب اصلي كه وارد ساختمان مي شود. لوحه اي از سنگ مرمر كرمي رنگ قرار گرفته كه اين مطالب در آن مشاهده مي گردد.

((مقبره حضرت رايض الدين اعجوبه و حضرت خان پرويز صفير العارفين و رؤساي وقت سلسله جليله ذهبيّه آذربايجان و ساير اولياء الله))

ساختمان بقعه، در دو طبقه احداث گرديده، در طبقه پايين قبر هاي سلسله ذهبيّه و با محوّطه اي در كنارآن كه محل عبادت مي باشد، قرار دارد و طبقه دوّم يك زماني كتابخانه ومحلّ اقطاب ذهبيّه بوده است كه سقفي شيرواني گنبدي شكل آن را پوشانده است.

غير از بقعه ذهبيّه، بقعه هاي مشهور ديگري نيز در شهرستان خوي قرار دارد، از جمله بقعه ربط، بقعه پير ولي (پورياي ولي)، كه به تحقيق حجّت الاسلام و المسلمين علي صدرائي، فرزند دانشمند خوي، بر طبق اسناد و مدارك مختلف، اين عارف بزرگ، از مردم خوي بوده است.

مزار اين پهلوان نامدار و عارف ايراني در ميدان قاضي(اوّل محلّه قاضي) قرار دارد، و رو به ويراني است، انتظار مي رود مسئولين محترم ومردم خيّر ومؤمن نسبت به بازسازي ومرمّت مزار اين عارف بزرگ بپردازند.(خوشبختانه در سفر اخير آقاي صدرائي به خوي در شورائي كه با مردم محل تشكيل دادند، قرار شد، در اينجا يك مؤسسه فرهنگي به نام اين بزرگوار تشكيل داده شود.) و چند بقعه نيز در حوالي خوي ودر روستاهايش وجود دارد.

7-كليساي سوپ سر كيس:

در 3 كيلومتري باختر شهر خوي و در محلّه قديمي امامزاده، در ضلع جنوب غربي ميدان كشاورز (قمسال)، ساختمان كليسايي وجود دارد كه به نام((سوپ سركيس)) در اسناد و مدارك معرفي شده است.

تاريخ اين كليسا، دقيقا" روشن نيست، در مدارك ارمني به آن قدمت زيادي مي دهند، روايات شفاهي آنها عمر اين بنا را هزار سال، يعني از قرن پنجم ﻫ .ق. مي داند.

دكتر پرويز ورجاوند، پژوهشگر و باستانشناس گرانسنگ كه مفصّل ترين تحقيق را در مورد اين بنا دارد، آن را از اوايل دوره ايلخانان حدس زده است، حدس ايشان را كه مبناي بررسي شيوه معماري و باستانشناسي بوده، توجّه به وضع فكري و اجتماعي آن عصر تاييد مي نمايد، در روايات شفاهي هم ذكر هزار ساله طبعا" تقريبي است.

اسناد و مدارك تاريخي هم اين حدس را به اثبات مي رساند، چرا كه هلاكوخان مؤسس سلسله ايلخانان در ايران، خود بودايي مسلك بوده و زن و دخترش نيز مسيحي بودند و بر طبق شواهد تاريخي توسّط وي معبدي بودايي در خوي احداث گرديده بود، واين كليسا در حيات وي يا در دوره زمامداري اباقا خان، كه از مادري مسيحي بود بنا گرديده است.

اين كليسا 32 متر طول و 18 متر عرض دارد، عرض ديوارهاي آن 25/1 متر است، ارتفاع ديوارها از خارج حدود 5 متر است، ولي چون كف درون كليسا گودتر از محوّطه بيرون آن است، معلوم مي شود، در طيّ ساليان گذشته، سيل هايي كه آبرفت هاي دامنه كوه اورين را با خود مي آورده اطراف آن را انباشته است.

در داخل كليسا شش ستون سنگي وجود دارد و در انتهاي ضلع شرقي كليسا كه دو اتاق كوچك در طرفين آن قرار دارد واقع شده، محراب چند سال پيش، حالت نيمه مخروبه اي داشت و در سال هاي اخير تعميرشده، بقاياي نقّاشي هاي مذهبي كه شامل نقوش اسليمي و گل بوته بوده درآن مشاهده مي گردد.

فرم بنا تحت تاثير فرم معابد ايراني بوده و داراي دو در ورودي جنوبي و غربي است و چهار زوج روزن كوچك از جنوب و شمال و سه روزن از مشرق و يك پنجره كوچك از مغرب، نور داخل راتأمين مي كند، سنگ هاي به كار رفته در بنا از نوع سنگ هاي آهكي تيره به صورت مكعب مستطيل تراشيده شده و به فرم رگه چيني روي هم قرار گرفته است و گنبدي كوتاه در بنا وجود دارد كه متعلّق به بخش مركزي بنا مي باشد.

---------------------------------------

1- ) سند فرقه ذهبيّه توسّط معروف كرخي به امام رضا( ع) مي رسد. ( ر.ك.به عرفان وادب در عصر صفوي، ص 68) ، اوّلين قطب سلسله ذهبيّه معروف كرخي (حدود 200تا155 ﻫ. ق ) است، كه غالب سلسله هاي تصوّف شيعه به او مي پيوندد. از معروف ترين اقطاب ذهبيّه كه به نام او يعني ذهبيّه كبرويّه مشهور گشته اند، شيخ نجم الدّين كبري( شهيد 618 ﻫ.ق) است . مشايخ سلسله ذهبيّه به طور كلي شيعه مذهب اند و ده تن از اقطاب سلسله ذهبيّه، در سراسر دوران صفوي به منصب ارشاد اشتغال داشتند.( ر.ك.به همان منبع، ص 79)

به قلم دكتر محمد باقر محسني ـ بهروز نصيري

آرامگاه ها و اماكن متبرّكه خوي

مطالب مشابه :

ائتلاف آبادگران خوی آمدند

آرامگاه ها و اماكن متبرّكه خوي

شعری از احمد شایا (آلاو)

امامزاده های خوی

سید حبیب الله هاشمی خویی

سید جواد ذاکر

آثار تاریخی خوی