آداب و رسوم ازدواج در خوزستان

آداب و رسوم ازدواج در خوزستان

مراسم ازدواج در هر شهر و قومی به شکل خاص خود برگزار می شود. که شیرینی و جالبی خاص خود را دارد. ما در این وبلاگ سعی می کنیم این آداب و رسوم را برای شما بازگو کنیم. البته شما نیز چنانچه نکته یا مسئله خاصی به ذهنتان رسید می توانید از طریق کامنت های وبلاگ با ما در میان بگذارید.

در جامعه هاي انساني، تنوع بسيار گوناگوني در ساخت و نحوه شکل گيري خانواده ها از فرهنگي به فرهنگ ديگر وجود دارد، يکي از مقدمات اين شکل گيريها مراسم ازدواج است. کشور ايران از ديرباز بستر همزيستي اقوام متنوعي بوده است.همزيستي که لازمه ي تداوم آن آشنايي بيش از پيش فرهنگ ها با يکديگر است.

مراسم ازدواج يا در زبان عاميانه "عروسي" مراسمي سنتي يا آييني است که طي آن آغاز يک ازدواج و زندگي مشترک يک زوج جشن گرفته مي شود، اين مراسم در کشورها، فرهنگ ها، اديان و مذاهب، گروهاي قومي و حتي طبقات اجتماعي گوناگون به اشکال مختلفي برگزار مي گردد. جشن عروسي از مبحث کارکردي ازدواج جدا بوده و بخش قانوني و کارکردي ازدواج در کشورهاي گوناگون معمولا در دفاتر قانوني انجام مي شود، اما در بين عرب هاي خوزستان بخش کارکردي آن نيز با آداب و رسومي همراه است.

چکيده :

در مبحث حاضر سعي بر آن است که مراسم آييني ازدواج در ميان عرب هاي خوزستان به گونه برجسته و با توجه به جزئيات به توصيف در آيد. در مطلب پيش رو مراسم ازدواج از مقدمات آن که شامل خواستگاري، معارفه، تعيين مهريه و تبادل هداياست تا آخرين مرحله‌ي آن که به اصطلاح خودماني پاگشا مي گويند را شامل مي شود. شيوه ي نگارش در اين پژوهش مردم نگاري است که به تمام جزئيات پرداخته تا کارکردها و اهداف از شکل گيري اين ساخت در جامعه ي عرب خوزستان مشخص شود.

ميدان پژوهش :

در کشور ايران عليرغم شهر تهران که عرب هاي مقيم آن بنا به دلايل مختلفي از کشورهاي عربي در آن زندگي مي کنند، قوم عرب بومي ايران در مکان هاي متعددي همچون بوشهر، فارس، بندرعباس، ايلام، مشهد و کرمان ساکن است، اما جامعه ي مورد بررسي در اين پژوهش عرب هاي خوزستان است که در اين پژوهش به دو دسته تقسيم مي شوند، يکي عرب هايي که از حوزه ي اهواز به سمت شمال استان هستند و ديگري عرب هايي که از اهواز به سمت جنوب استان ساکنند، به اين لحاظ که اين دو مجموعه در ارتباط با آداب و رسوم، اندک تفاوتي در کنش اجتماعي آنان ديده مي شود.

روش تحقيق :

در تحقيق پيش روي روش پرسشنامه و مصاحبه با ساختار انعطاف پذير استفاده شده، به اين صورت که از مصاحبه شونده خواسته شده خود به شرح کامل مراسم ازدواج بپردازد نه اينکه به سوالات مشخصي پاسخ دهد، در پرسش نامه نيز که سوالات به صورت باز (بدون گزينه) بوده نيز همچون مصاحبه ،پاسخ دهنده داراي مجال فراواني در پاسخ به سوالات دارد و آرايش سوالات طوري طراحي شده که پاسخ دهنده بتواند عليرغم سوالات خواسته شده مواردي که مي داند در سوالات به آنها اشاره نشده را نيز ذکر کند. در هر دو روش جمع آوري اطلاعات، پاسخ دهنده محدوديتي در ارائه مطالب ندارد.

هدف :

هدف کلي در اين مطالعه نگاهي ساختارمند به آداب و رسوم اقوام عرب خوزستان با تمرکز بر آيين ازداوج مي باشد.

مراسم خواستگاري:

پسر عرب زماني به خواستگاري دختر مورد انتخاب خود مي رود که اطلاع دقيق در مورد عدم وجود "ناهي" يا معترض در بين خويشاوندان درجه اول خانواده‌ي دختر داشته باشد اين امر در حقيقت نوعي احترام از سوي خانواده پسر تلقي ميشود. در صورتي که ناهي يا همان معترضي نسبت به اين خواستگاري نباشد جوان عرب مرحله ي اول را شروع مي کند که در اصطلاح اين مرحله را المشية يا "المشاية" (خواستگاري) گويند. البته رفتن مادر پسر به خانه ي دختر قبل از مشايه و ديدن دختر و گفتگوهايي که بين زنان رد و بدل مي شود تقريبا درکشور بين همه‌ي اقوام متداول و مرسوم است.

مثلا زنان عرب براي نشان دادن رضايت خود براي خواستگاري آمدن خانواده‌ي پسر معمولاً مي گويند: "مکانکم مفروشه" يعني جاي شما فرش شده است که اين امر در فرهنگ عرب نشان دهنده‌ي رضايت براي آمدن به خواستگاري است، قبل از نشست رسمي، خانواده‌ي داماد براي دختر انگشتر و عبايه (چادر‌عربي) و قواره يا لباس به منظور نشان مي آورند که به آن "نيشان" مي گويند. نيشان در واقع نوعي نامزدي محسوب ميشود که از آن روز به بعد زوجين وارد دوره نامزدي ميشوند.

عرب ها جلسه‌ي خواستگاري را "خطبه" نيز مي گويند که خطبه داراي آداب خاص خود است. پدر دختر بعد از مشورت با برادران خود و دادن جواب مثبت به خانواده‌ي پسر، آماده‌ي برگزاري مراسم بعدي که يکي از مهمترين مراسم خواستگاري در بين عرب ها است مي شود. در اين مراسم مهريه که معادل آن در عربي صداق (s?dagh)(عبدالنبي قيم، فرهنگ معاصر ميانه، 1385، 514) 1 ترجمه شده و خريد وسايل زندگي زوجين نيز تعيين مي شو

اين مراسم را دربين مناطق مختلف خوزستان با نام هاي متفاوتي مي شناسيم، مثلاً در قسمت هاي دزفول، شوش، شهر حر، مناطق مرزي صرخه و کعب، سوسنگرد، بستان، هويزه، منطقه ي مرزي رفيع، ملاثاني، ويس و چند مکان ديگر آن را" َگَي" (geiy) (با فتحه بر روي گاف) مي نامند، مراسم َگي نام هاي ديگري دارد، براي مثال مردم عرب آبادان، شادگان، خرمشهر و اطراف آن اين مراسم را “قطع حق” ((gh?t? alhagh مي گويند. در ميان مردم عرب خوزستان به دليل اينکه در برخي مواقع، قاف، گاف تلفظ مي شود لذا به زبان محلي به آن "گطع الحگ" و خطبه مي گويند، در اهواز نيز اين مراسم به نام هاي ديگري همچون گي، صداق و عده (اتعدي) و صياگ خوانده مي شود. مردم اميديه و خلف آباد و آن نواحي بيشتر صداق يا صياگ مي خوانند.

اصولا مراسم َگي در خانه ي دختر و يا اقوام نزديک آن اجرا مي شود و حتي الامکان سعي مي شود در يک مضيف بزرگ (مکان پذيرايي) يا حسينه اي اين کًعدة برگذار شود، به اين صورت که خانواده‌ي پسر يک روحاني و تعدادي از ريش سفيدان قوم و خويش و آشناي خود را به همراه مي آورند و سعي مي کنند از اشخاص موقري دعوت بعمل آورد که نزد خانواده‌ي عروس داراي منزلت و احترام باشند.

در اين مراسم، در برخي مناطق حتما يک سيد نيز به دعوت خانواده ي پسر شرکت مي کند، حضور سيد در اين مراسم به اين دليل است که عرب هاي خوزستان براي سادات مقام و ارج خاصي قائلند، در اين مراسم تنها آقايان حضور دارند و خانم ها غالبا در خانه اي ديگر منتظر نتيجه ي مراسم هستند. هدف از برگزاري اين جلسه، توافق بر سر ميزان صداق يا مهريه‌ي عروس است، در صورتي که ازدواج فاميلي باشد، مبلغ مهريه، سطح مخارج عروسي و تهيه جهيزيه بسيار کمتر از ازدواج با دختر غريبه است.

مبلغي نيز خانواده ي پسر به عنوان حق زن به خانواده ي دختر داده تا با آن وسايل و جهيزيه خريداري شود، بعد از وفاق بر مقدار مهريه ختم مراسم با صلوات به پايان مي رسد. شايان ذکر است که در برخي مناطق استان در پايان اين مراسم فاتحه اي براي حضرت عباس (ع) خوانده مي شود. دليل خواندن اين فاتحه به اين منظور است که تعهدي بين خانواده‌ي دختر و پسر به شمار مي رود که بر حرف هاي خود پايبند باشند، خواندن فاتحه در بين عرب هاي شوش، دزفول، سوسنگرد، هويزه، ملاثاني و برخي مناطق اهواز نسبت به ساير نقاط استان بيشتر به چشم مي خورد، در پايان مراسم َگي نيز پذيرايي مفصل به همراه نوشيدن قهوه و چاي از ميهمانان صورت مي گيرد.

بعد از اتمام اين مراسم نوبت به مراسم عروسي مي رسد. قبل از رسيدن موعد عروسي، يکي از رسوماتي که داماد بايد به جا بياورد خريدن پارچه ي لباس براي مادر عروس، خواهران عروس و زن برادرهاي عروس است که در گذشته براي تعداد افراد بيشتري پارچه خريداري مي شد اما اکنون به دليل مشکلات اقتصادي اين امر ساده تر و کم هزينه تر اجرا مي شود.

مراسم ازدواج:

روز عروسي نيز آداب ويژه اي دارد، لباس عروس همواره در طول تاريخ اهميت فراواني داشته‌است. همه عروس‌ها، مايل بودند زيباتر به نظر برسند، در مورد لباس عروس در دانشنامه هاي انگليسي همچون ويکي پدياي انگليسي اين چنين آمده است: رسم پوشيدن لباس عروس به رنگ سفيد، به انگلستان در دوره ملکه ويکتوريا باز مي‌گردد2. با وجود فراگير شدن رنگ سفيد در برخي از کشورها، عروس‌هاي هندي، چيني، ويتنامي و ژاپني همچنان از رنگ‌هاي ملي خود براي لباس عروس استفاده مي‌کنند نوع و کيفيت مراسم ازدواج و پوشش عروس و داماد به فرهنگ و آداب جامعه بستگي دارد. امروزه لباس توري و سفيد رنگ در بسياري از کشورها و اقوام مرسوم است. البته گاها در اهواز و مناطق و شهرهاي جنوبي استان ديده شده که داماد با لباس عربي که همان دشداشه و کوفيه و عگال و بشتb?sht) (است مراسم عروسي را حاضر مي شود، اما بيشتر کت و شلوار در بين دامادها متداول است ولي در بين دختران همان لباس عروس سفيد استفاده مي شود.

روز ازدواج را عرب ها "عُرس" مي گويند3 (عبدالنبي قيم، فرهنگ معاصر ميانه، 1385، 566)که همچون واژه ي عروس هر دو عربي هستند و به داماد نيز "عريس" (?ri:s)گويند در زبان فارسي عروس همچنين به عنوان نوعي نسبت خويشاوندي سببي هم به کار مي‌رود به اين معنا که همسرِ پسر شخص عروس است اما عرب ها به آن "چَنَه"مي گويند (در عربي فصيح کنه تلفظ مي شود) و به داماد يا همان شوهر دختر "نسيب" گويند. برخي خانواده ها نيز چند روز قبل از مراسم عروسي را جشن مي گيرند که به آن "حفله" مي گويند.

همان گونه که در قوانين ازدواج زوجين بعد از آزمايش خون به کلاس توجيه مسائل جنسي فرستاده مي شوند از گذشته تا به حال در آداب و رسوم مورد توجه قرار گرفته بود، که در روز جشن ازدواج شخصي در کنار داماد ايستاده و اصولا اين شخص بايد جوان و تيز هوش باشد تا مسائل زناشويي را به او گوشزد کند البته رسالت اين شخص بيشتر همياري داماد به هنگام اداي رسوم و احترام به ميهمانان است، چرا که اغلب جوانان در روز ازدواج استرس بر آنان قالب شده و ممکن است بعضي از کارهاي اوليه را فراموش بکنند که توسط اين شخص يادآوري مي شود،

اين شخص در بين عرب هاي خوزستان 2 نام دارد که در مناطق جنوبي همچون خرمشهر، ماهشهر، شادگان، آبادان و .. به آن" َوزير" (v?zir) مي گويند و تقريبا مي شود گفت در باقي مناطق به آن "هَراب" (h?r?b)مي گويند که در برخي قسمت ها نيز اين رسم کمرنگ شده است. درعربي فصيح هراب يا وزير را "وصيف"(عبدالنبي قيم، فرهنگ معاصر ميانه، 1385، 944)4 گويند.

مرسوم است که مادر و زنان و دختران خويشاوند داماد از شوق و خوشحالي به هنگام ديدن داماد و آوردن عروس به منزلِ داماد که به اصطلاح زفه گفته مي شود با کِل به استقبال آنان مي روند کِل در اصطلاح عربي هلهله يا هلهوله(h?lhol?) است که با گذاشتن دست بر بالاي دهان و حرکت زبان، صدايي جيغ مانند مسلسل واري طنين انداز مي کند. هلهله پيامي بدون کلام است که نشان از شادي دارد.

به هنگام ورود عروس و داماد در منزل نيز گوسفندي قرباني مي شود که عرب هاي نواحي شادگان به آن "فديه" مي گويند و به اين علت انجام مي شود که عروس و داماد را از گزند و آسيب مصون دارد، همچنين به منظور دفع چشم زخم نيز مي باشد، از ديگر عادات اين مردم تيراندازي به هنگام زفه است که در بدو ورود عروس و داماد به منزل ديده مي شود که اين رسم بيشتر در روستاها اجرا مي شود. مرسوم است که در هنگام "زفه" (z?f?) عروس با پدر و برادرهاي خود خداحافظي مي کند.

يکي از عادات خاص مردم عرب رقص محلي چوبيه است، رقص محلي يا رقص فولکلوريک قديمي‌ترين فرم رقص است که نشان‌گر حالات، عادات و فرهنگ يک قوم و يا ساکنان يک منطقه جغرافيائي خاص بوده و در قالب مجموعه‌اي از حرکات موزون اجرا مي‌شود. باستان شناسان و مورخين مي گويند که رقص بخشي مهم از فرهنگ انسانهاي اوليه بود بطوريکه آنان از طريق رقص و با استفاده از حرکات و ريتم احساسات خود را به ديگران بيان مي نمودند، رقص چوبيه يکي از همين رقص هاي فولکلوريک اين مردم است که به نظر مي رسد از قدمت زيادي برخوردار است.

از ديگر رسم هايي که در بين ساير اقوام وجود دارد وليمه يا همان شام عروسي است. يکي از رسم‌ها و سنت‌هاي اسلامي در مراسم عروسي "وليمه دادن" است. وليمه دادن يعني دعوت عده‌اي از مؤمنين و ارحام و همسايگان و فقرا به ميهماني صرف غذا.

اين رسم بقدري مورد توجه پيامبراسلام بود که در مراسم عروسي علي بن ابيطالب (ع) و فاطمه زهرا(س) برآن تاکيد کرد و روايتهاي بسياري در مورد تهيه آن وليمه وجود دارد که همگي بر ساده بودن آن صحه مي‌گذارند. وليمه ي عروسي در بين خانواده هايي که توان مالي خوبي دارند پرهزينه تر تهيه مي شود مثلا "اِمفتح"(?mf?t?h) يا مفتح که غذاي معروف و مرسوم عربي است را براي ميهمانان تهيه مي کنند. بعد از وليمه و پايان مراسم عروسي ميهمانان نزديک داماد، عروس و داماد را با هوسه "پايکوبي اي که با شعر و آرزوي موفقيت براي زوجين همراه است" تا درب حجله همراهي مي کنند.

همانطور که گفته شد هوسه را مردان و زنان خويشاوند نزديک داماد اجرا مي کنند حال در صورتي که هوسه کننده زن باشد ديگر به آن هوسه نمي گويند بلکه هوسه‌ي زن را گوله مي نامند، يکي از هوسه هايي که در اکثر مراسم عروسي خوانده مي شود اين است که مي گويند " مَحروس اِب الله و قرآنه" يعني انشاءلله خداوند و قرآن زوجين را حراست و حفاظت کند. شب ازدواج را شب زفاف نيز مي گويند، شب زَِفاف اصطلاحي است که به شب اول ازدواج و يا به اولين شب پس از ازدواج به ويژه در صورتي که آن شب، عروس و داماد با يکديگر هم‌بستر شوند مي گويند، اصطلاحاً شب زفاف به شبي مي‌گويند که عروس را به خانه? شوهر مي‌برند. لغتنامه? دهخدا در سرواژه? "زفاف" چنين آورده‌است5: عروس به خانه شوهر فرستادن و در عربي آن را "ليلةالزفاف" مي‌خوانند.

مراسم آييني پس ازداوج:

بعد از پايان مراسم ازدواج نيز آداب و رسومي در بين مردم عرب وجود دارد، از جمله‌ي اين آداب و رسوم اين است که اقوام عروس و داماد آغاز به دادن هديه به زوجين مي کنند. اين هديه نيز داراي اسمي خاص است و اين نام نيز در مناطق مختلف متفاوت است، براي نمونه مردم عرب سمت شمال غرب و مرکز خوزستان منجمله شوشتر، شوش، دزفول، مناطق چعب، الحايي، عبدالخان، شهر حر، ملاثاني، شيبان و شعيبيه اکثرا به کادوي عروسي "هَربَ"(h?rb?) مي‌گويند.

اما مردم اهواز، رامهرمز،سوسنگرد مناطق رفيع و هويزه و .."اريوگ" (?riog)و "نگوط"( n?gu:t) مي خوانند، گمان مي رود وجه تسميه ي کلمه ي اريوگ اقتباس از همان صبحانه اي باشد که عرب ها به آن اريوگ مي گويند زيرا در گذشته خويشاوندان نزديک داماد صبحانه‌ي روز اول زندگي زوجين را نيز مهيا مي کردند که به دليل منسوخ و کمرنگ شدن اين رسم همان کلمه ي اريوگ براي کادو بکار برده شد البته عده اي کادو را اريوگ و پول نقد را نگوط مي گويند حال آنکه مردم جنوب و جنوب غرب خوزستان هديه ي زوجين را تنها نگوط مي گويند، در گذشته عروس مقداري شيريني از خانواده ي خود براي پذيرايي از مهمانان مي آورد به اين منوال که شيريني اي که از خانه‌ي پدري آورده را در ظرفي جلوي ميهمان مي گذاشت و ميهمان بعد از ميل کردن شيريني، هديه خود که همان" َهربَ"، "نگوط" يا "اريوگ" است را در ظرف مي گذاشتند.

از باورهاي مردم عرب خوزستان اين است که تازه عروس از سه الي يک هفته به خانه ي کسي نمي رود که اعتقادات مختلفي در اين باب وجود دارد که عده اي نيز مخالف اين مورد هستند اما در کل بر اين باورند که به لحاظ آسيب شناسي اين اعتقاد از جمله باورهايي است که آسيبي به شخص يا اجتماعي نمي زند و کاملا شخصي است هر چند که اين باور در حال حاضر کمرنگ شده است در ارتباط با اين موضوع در گذشته مردم ويس مي گفتند: "العروس لازم ايهل الاهلال عليها".

از جمله وظايفي که بر عهده‌ي خانواده ي داماد است دعوت کردن خانواده‌ي عروس و بعضي بستگان نزديک آنها در يک هفته بعد از ازدواج است و عروس براي اولين بار بعد از مراسم ازدواج خانواده ي خود را مي بيند و بعد از آن دوستان و آشنايان عروس و داماد، زوجين را به خانه‌ي خود دعوت مي کنند و اين رسم در جنوب خوزستان به شدتي است که زوجين با گفتن کلمه‌ي "وصول" از دعوت کننده به دليل کمبود وقت پوزش مي خواهند.

تقريبا مي توان گفت آداب و رسوم ازدواج در اين مواردي که ذکر شد خلاصه مي شود البته رسم ديگري در بين برخي از سادات عرب وجود دارد و آن ندادن زن به عوام و غير سيد است. البته اين رسم نيز تنها در بين عشاير و روستاها آن هم به شکل کمرنگ باقي مانده است

شهر العسل يا ماه عسل نيز در بين آداب و رسوم ازدواج وجود دارد، در حال حاضر برخي جوانان بنا به سلايق و يا دلايل اقتصادي توان برگذاري مراسم ازدواج را ندارند و تصميم رفتن به ماه عسل مي گيرند. در دايرة المعارف هاي عربي اين چنين آمده که : گمان مي رود اين فرهنگ متعلق به بيش از 4000 سال پيش باشد که نزد بابليان بود، طبق آن فرهنگ، پدر عروس مي بايست شرابي تهيه شده از عسل را که گمان ميرفت مي تواند باعث افزايش توانايي شود، به مدت يک ماه به داماد مي دهد.

نتيجه گيري :

در کل آداب و رسوم جزئي لا ينفک از شيوه ي زندگي مردم عرب مي باشد و به دليل نوستالوژي و تعهد خاصي که به آداب خود دارند حضور خانواده ها در سبک و سياق و نوع شکل گيري ازدواج پر رنگ تر ديده مي شود، جالب آنکه آدابي همچون شيربها و .. را که به لحاظ اسلامي و اخلاقي مردود بوده را در بين رسوماتشان نمي بينيم. سوالي که در انتهاي اين پژوهش پيش مي آيد اين است که آيا ازدواج در بين اين قوم ساده تر از اقوام مجاور آنان خصوصا در شهرهاي بزرگ است؟

آداب و رسوم ازدواج در خوزستان

مطالب مشابه :

مدل لباس عروس عربی 2013

ارایش و شنیون عربی

مدل جديد عبا و لباس مجلسي عربی زنانه

آداب و رسوم ازدواج در خوزستان