پژوهش در سنگ نوشته های گورستان تخت فولاد

شعرا تاریخ فوت مشاهیر مدفون در تخت فولاد را به صور گوناگون سروده اند که در ذیل به اختصار به آنها اشاره می شود.

1- درمصرع آخر تاریخ واقعی فوت افراد را به نظم در آورده اند، بدون اینکه ماده تاریخ باشند.

بهر تاریخ وفاتش زد رقم نصری چنین یکهزارو سیصد و هشتاد و هفت ماه الحرام

تاریخ شعر فوق، تاریخ درگذشت آقا سید جمال الدین مدفون در تکیه آقا رضی است که نصری شاعر اصفهانی سروده است.

ماده تاریخ فوت شیخ محمد حسین سروده صفا چنین است:

هزاروسیصد و هژده گذشت از هجرت بسوخت آتش داغش صفا به گلشنرا

2- گاه تمام مصرع آخر ماده تاریخ فوت می شود، اکثر ماده تاریخ های سنگ قبور تخت فولاد چنین است.

3- بعضی از شعرا به طرز دیگری ماده تاریخ فوت افراد را به رشته نظم کشیده اند به این معنی که از یک مصرع،کلمه یا عبارتی کوتاه را موضوع اصلی قرار دادند و لفظ دیگری نیز برآن افزوده اند این ماده تاریخ را جمع و خرج می گویند.

فقضی نحبه وسارالیه ودعاالیه ارخ «غفور»

در تاریخ فوت ابو جعفر خادم الشریعه نیز چنین گفته اند:

در پی تاریخ اتمامش شدم درفکر گفت هاتف غیبم«قل ان الجنة للمتقین»

1325

4- بعضی از شعرا ماده تاریخ فوت افراد را به صورت معما نیز گفته اند در این موارد گاه با کم و زیاد کردن کلمه و یا عددی ازمصرع ویا عبارتی به صورت کنایه و یا معما تاریخ فوت رابه نظم درآورده اند.دراینجا به دو نمونه آن اشاره می شود:

همایی شاعر معروف اصفهانی در فوت علی عبدالرسولی فیروزکوهی ادیب فاضل،شاعر متخلص به«ثابت» مدفون در تکیه سید العراقی چنین گفته است:

چون علی از جمع بیرون شد به تاریخش سنا گو نویسد:«درجنان بگرفته جا عبدالرسولی»

1322=110-1432

در مورد درگذشت حاج آقارحیم ارباب نیز سروده اند:

جبرئیل سرفروکرد در جمع و تاریخ حاج آقا رحیم ارباب از این جهان برفته

1396=3+1393

نمونه هایی از ماده تاریخ های سنگ قبور

ماده تاریخ هایی که در این بخش ثبت شده اند قطره ای از دریا وخلاصه ای از قصاید بلند،غزل های زیبا،قطعات و رباعیات نغز و جذاب می باشند که به عنوان نمونه از هر تکیه کرد آوری شده اند:

نام متوفی: شیخ محمد تقی رازی ایوانکیفیعالم و از مراجع

تکیه: مادر شاهزاده

نام شاعر: ضیاء اصفهانی

ماده تاریخ:

ازپی تاریخ آن کلک ضیاء زد رقم «راه نمای امم کرد به جنت مقام»

1284

نام متوفی: درویش عبلامجید طالقانی خطاط معروف

تکیه: میرفندرسکی

نام شاعر: آذر

ماده تاریخ:

زدرقم ازپی تاریخ وفاتش آذر شده ایوان جنان منزل درویش مجید

نام متوفی: آقا حسین علی سراجشاعرادیب متخلص به آشفته

تکیه: لسان الارض

ماده تاریخ:

پاهشت برون وگفت عنقا «آشفته نهاد پا به جنت»

نام متوفی: آقا محمد باقر چهار سوقی صاحب روضات

تکیه: چهار سوقی

نام شاعر: رکن الملک شیرازی متخلص به خلف

ماده تاریخ:

خلف سرود به تاریخ فوتش این مصرع «مقام برد بفردوس حجة الاسلام»

1313

نام متوفی: میرزا رفیعا عالم فیلسوف

تکیه: میرزا رفیعا

شاعر: خردمند

ماده تاریخ:

بتاریخ فوتش خردمند گفت مقام رفیعا مقام رفیع

1082

نام متوفی: محمدحسن آرندی نایینی عالم، عارف

تکیه: بابارکن الدین

شاعر: سیما

ماده تاریخ:

گفت سیما بهرتاریخ وی ازالهام غیب جای بگزیده بجنت مرشد کامل حسن

1270

نام متوفی: محمدعلی عارفچه ادیب، شاعر

تکیه:آقا رضی

نام شاعر: صغیر اصفهانی

ماده تاریخ:

خواست گوید صغیرتاریخش چون سرآمد زمان عارفچه

سربرون کرد حوروجنت گفت «هست جنت مکان عارفچه»

1380

نام متوفی: محمدرحیم شیخ الاسلام

تکیه: خوانساری

شاعر: ضیاء اصفهانی

ماده تاریخ:

نوشت کلک ضیاء ازبرای سال وفاتش رحیم را که کند رحم جز رحیم بعقبا

1249

نام متوفی: حسین شاعر ادیب متخلص به کوشا

تکیه: جویباره ای ها

شاعر: برنا

ماده تاریخ:

برنا پی فوت اوبه شمسی بنوشت کوشا بسرای دیگری کرد سرای

نام متوفی: رکن الملک شیرازی

تکیه: رکن الملک

شاعر: اعوری

ماده تاریخ:

اعوری گفت بهرتاریخش شد بجنت مقام رکن الملک

1331

نام متوفی: حاج محمد حسن کلباسی

تکیه: اژه ای ها

نام شاعر: هاتف

ماده تاریخ:

به تاریخش رقم زد کلک هاتف زدنیا پیشوای اهل دین رفت

1190

نام متوفی: دکترمحمد ریاحی استاد طبیب حاذق

تکیه: بهشتی

نام شاعر: برنا

ماده تاریخ:

بمینو شد ریاحی فلاطون علم و لقمان رای زگیتی شدریاحی محمد نام عیسی دم

1389

نام متوفی: هادی علیشاه خاتون آبادی

تکیه: آغا باشی

شاعر: طرب

ماده تاریخ:

بهر تاریخ اوسرود طرب زدعلم شیخ اهل حق بجنان

1311

نام متوفی: آقا میرزا محمد مهدی، عالم

تکیه: آقا مجلس

شاعر: مذهب

ماده تاریخ:

سال فوتش را بجو ازاین خطاب ادخل الجنات سید الامین

نام متوفی: محمد رضا شکیب، شاعرو خطیب

تکیه: آغا باشی

نام شاعر: فضل الله اعتمادی متخلص به برنا

ماده تاریخ:

به شمسی خامه برنا وفات او بنوشت اجل گرفت قلم از کف شکیب ادیب

1361

نام متوفی: محمد باقرچهار سوقی صاحب روضات

تکیه: چهارسوقی

ماده تاریخ:

قد طار من عرف الروضات طارها نحو الجنان وابقی من ماثره

قال المورخ فی تاریخ رحلته تعطل العلم من فقدان باقره

1313

خطوط سنگ نوشته ها

از آنجا که دین و مذهب با تمام ابعاد زندگی انسان آمیخته است، هنری که در این بستر حرکت کند لاجرم از آن مایه می گیرد. ازاین رو می بینیم که هنر دینی در کشور ما با زندگی مردم عجین شده چرا که مذهب درهمه زوایای زندگی مردم ریشه دارد. به قول هربرت رید«اگر هنرمندی بخواهد به مرتبه عالی برسد به حس اجتماعی مردم توسل جوید و تاکنون بالاترین شکل حس اجتماعی همان دیانت بوده است.»

پس مذهب یک حس اجتماعی فراگیر است وبرهمین اساس،مردم،طرف سخن هنرمندان هستند.

شکوفایی استعداد هنرمند در آن هنگام آشکار می شود که بتواند به کمک هنرخود به مخاطبین القاء فکر و اندیشه کند. در این راستا هنرمند گزینه خاصی را برای حرف زدن با مردم دارد. طراح با نقوش بدیع و زیبایش ،شاعر باالفاظ و کلمات موزون، خطاط و حجار با آثار قلمی اش با مخاطب سخن می گوید.

بدون شک خط و کتابت یکی ازمهم ترین موضوعات تزیینی ومهم ترین وسیله وعامل هنرنمایی بوده است.

آثار قلمی هنرمندان اصفهانی بر عرصه سنگ قبر های تخت فولاد نه تنها نشانه خلوص و صفای مذهبی است بلکه اوج توانایی هنرمند را به نمایش می گذارد. هنرمندان اصفهانی در طول قرن های گذشته در آثار منقول و غیر منقول هنری، به شایستگی از این ابزار و زمینه ها استفاده کرده اند و با به کار بردن خطوط زیبا و نغز کمال استادی و مهارت خود را نشان داده اند.سنگ قبر های موجود در گورستان تخت فولاد نشانه بارزی از توانایی بالفعل هنرمندان اصفهانی در به نمایش گذاردن انواع خطوط زیباست.

خط کوفی:

هرچند از خطوط وسنگ نوشته ها و سنگ قبر های این گورستان تا اوائل قرن دهم هجری اطلاع کاملی در دسترس نیست لیکن قدیمی ترین و کهن ترین خطوطی که در سنگ قبر ها مشاهده شده خط کوفی ساده ایست که بر اطراف سه سنگ قبر صندوقی شکل نقر شده است.

متأسفانه محل کشف و نگهداری این سنگ قبرها نامعلوم است فقط طراح طرح سنگ قبر ها به کارگاه مرمت و کشف آن یعنی گورستان تخت فولاد اشاره کرده است.

خط کوفی روی سنگ ها ساده است و کاتب تمایل خود را به تزیین بالای حروف و آخر کلمات نشان داده است.تاریخی که می توان برای این سنگ قبرها منظور نظر داشت اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است و با توجه به اینکه قدیمی ترین بخش گورستان بخش لسان الارض است می توان محتمل دانست که محل کشف این سنگ قبرها همین محل باشد.

بررسی درآثاربجای مانده از اوایل قرن دهم هجری حاکی ازآن است که خطوط متداول مورد استفاده در سنگ نوشته ها اعم از سنگ قبر و کتیبه های سنگی به صورت رقاع،ثلث و نستعلیق و نسخ می باشد.

هرچند از قرن سیزدهم خطوط نسخ،تعلیق و مسلسل بر روی تعدادی از سنگ قبر ها مشاهده میشود اما کاربرد وسیعی در سنگ قبر های تخت فولاد نداشته است.

خط ثلث

این خط را از دقیق ترین و زیباترین اشکال هندسی برشمرده اند که به خط ثلث جلی و خفیف تقسیم می شود.متن بخش عظیمی از سنگ نوشته قبور مشاهیر به خط ثلث آراسته شده که زیباترینشان را برروی قبورتکیه خوانساری و تکیه مادرشاهزاده و تکیه میر می توان مشاهده کرد.

پژوهش در سنگ نوشته های گورستان تخت فولاد

مطالب مشابه :

قرآن و تاريخ

ایران شناسی1

تحقیق و پایان نامه های ادبیات

<<< آشنایی با استاد علیرضا عباسی <<<

مرند

چهل نکته خواندنی درباره حرم امام رضا(ع)

تاریخچه پیدایش خط

پژوهش در سنگ نوشته های گورستان تخت فولاد

مقالات مربوط به گچ