خلاصه فصل پنجم روانشناسی پروین کدیور

در این نظریه: فرآیندهایی چون خودگردانی و سازوکارهای انگیزشی مطرح شده که فراتر از حوزه ی یادگیری است از سویی دیگر، نظریه ی روانشناختی- اجتماعی، هم بر خاستگاه اجتماعی رفتار و تفکر تأکید دارد و هم بر دیدگاه شناختی آن. به اعتقاد بندورا دیدگاه سنتی رفتار گرایی درست است اما کامل نیست، رفتارگرایان، بخش از یادگیری را تبیین می کنند و بخش عمده ای از آن را که شامل تأثیر عوامل اجتماعی بر یادگیری است، نادیده می گیرند.

پیش فرض های اساسی نظریه شناختی- اجتماعی:

این پیش فرض ها به تعادل دو جانبه ی محیط، فرد و رفتار، تفاوت بین یادگیری و عملکرد، سرمشق گیری، یادگیری مشاهده ای، نحوه ی یادگیری و خودکارآمدی مربوط است.

عوامل تعیین کننده ی متقابل: (موجودیت دو جانبه)

در نظریه ی شناختی- اجتماعی، عوامل فردی، محیطی و تمام آن چه موجی رفتاری می شود، تعیین کننده های به هم پیوسته معرفی شده اند. بندورا تعامل این عوامل را موجبیت دو جانبه می داند.

در این دیدگاه رفتار فردتحت تأثیر نیروهای اجتماعی است و به عبارت دیگر، شرایط محیطی، رفتار فرد را شکل می دهد، فرد موقعیت ها را انتخاب می کند و بر دیگران تأثیر می گذارد و از دیگران تأثیر می پذیرد. به نظر بندورا، فرد و محیط بر یکدیگر تأثیر می گذارند. تأکید بندورا بر تعامل منابع درونی و بیرونی در تعیین رفتار، نقش مهمی در درک نظریه شناختی- اجتماعی دارد.

در دیدگاه شناختی- اجتماعی، انسان مفسر فعال رخدادهای محیطی است، زیرا از کلیه قابلیت های شناختی خود برای شناخت، پیش بینی و شناخت هدف ها و رفتارهای مناسب در ارتباط با محیط استفاده می کند.

موجبیت دوگانه در یکی از سازه های مهم نظریه بندورا یعنی خود کارآمدی کاملا تبیین شده است. خودکارآمدی عبارت است از: قضاوت فرد در مورد توانایی انجام کار یا انطباق با موقعیت های مشخص از نظر بندورا، انتظارات کارآمدی عبارت است از برآوردی احتمالی از اینکه فرد تا چه اندازه ای اطمینان دارد که می تواند تکلیفی خاص را به نحوی شایسته در موقعیت خاصی انجام دهد.

تفاوت بین اکتساب و عملکرد:

بندورا بین اکتساب دانش و عملکرد تفاوت قائل می شود یعنی ممکن است فرد بیشتر از آنچه نشان می داند بداند. مثلا ممکن است دانش آموزی بتواند عمل تقسیم را توضیح دهد اما در امتحان به دلیل اضطراب بیماری و سایر دلایل، خوب عمل نکند دراین مورد می توان گفت که یادگیری صورت گرفته است اما تا زمانی که شرایط مساعت نباشد امکان بروز وجود نخواهد داشت.

بر اساس تحقیقات اولیه بندورا، کودکانی که در حال مشاهده ی سرمشقی بودند که برای رفتار پرخاشگرانه شان تقویت می شدند، آن رفتار را از خود بروز می دادند و کودکانی که شاهد تنبیه سرمشق خود بودند، آن رفتار را از خود بروز نمی دادند. با توجه به اینکه یادگیری با عملکرد مشخص می شود، می توان چنین نتیجه گرفت که تقویت های بکار رفته در مورد سرمشق، در فرآیند یادگیری بسیار تأثیر می گذارد.

عوامل موثر بر یادگیری مشاهده ای و عملکرد:

از نظر بندورا عوال متعدی بر یادگیری مشاهده ای و عملکرد تأثیر می گذارد، از جمله: توجه، پردازش اطلاعات، درک اهمیت یادگیری و ارزیابی یادگیرنده از صلاحیت های خود این عوامل نسبت به سایر موارد نقش موثرتری دارند. سایر عوامل موثر بر یادگیری و عملکرد از دیدگاه شناختی- اجتماعی عبارت است از: رشد یادگیرنده، موقعیت و قابلیت الگو، نتایج جانشینی، انتظارات پیامدی، هدف گزینی و خود-کارآمدی.

سرمشق گیری:

سرمشق گیری اطلاعاتی کلی است و به آن دسته از اطلاعات رفتاری، شناختی و عاطفی گفته می شود که از طریق مشاهده ی یک یا چند الگو بدست می آید.

انواع سرمشق گیری:

بندورا، اثر سرمشق گیری را در سه طبقه سازماندهی کرد:

1- اثر بازداری یا بازداری زدایی: فراوانی یک پاسخ را کاهش می دهد و یا زمینه را برای رخداد آن از طریق تآثیر گرفتن از پیامدهای پاسخ الگو، فراهم می کند.

2- اثر فراخوان: الگو می تواند روی مشاهده، اثر فراخوان داشته باشد و تسهیل کننده ی بروز مجموعه ای از پاسخ ها باشد که اکنون در مشاهده کننده وجود دارد.

3- اثر سرمشق گیری: یادگیری پاسخ های جدید از طریق مشاهده ی الگو است این قسمت در آموزش نقش مهمی دارد.

یادگیری مشاهده ای:

یکی از جنبه های یادگیری که در نظریه سنتی رفتارگرایی بدان توجه نشده، یادگیری از طریق تقلید و مشاهده است. فرآیندهای یادگیری مشاهده ای بدین قرار است:

1- توجه: اگر قرار باشد که یادگیری از طریق مشاهده ی رفتار دیگران صورت گیرد، توجه کردن به رفتار الگو، مرحله ی حساسی در یادگیری خواهد بود. یکی از مهمترین عوامل موثر در این زمینه، شباهت بین الگو و مشاهده کننده است. یکی دیگر از عوامل، جلب توجه یادگیرنده به ویژگی های تکلیف به ویژه اندازه، رنگ، شکل و صدای متفاوت است.

2- یادآوری: دومین فرآیند یادگیری مشاهده ای، فرآیند یادداری است که نیازمند سازماندهی شناختی، دوباره گوش کردن، رمزگردانی و انتقال اطلاعات سرمشق به حافظه بلند مدت است. یادگیری مشاهده ای دارای دو نوع ذخیره ای اطلاعات است: یکی به صورت کلامی و دیگری به صورت تجسمی و گاهی به هر دو شکل.

3- فرایند تولید: این فرایند سومین فرایند یادگیری مشاهده ای است. فرایند تولید عبارت است از: تبدیل مفاهیم نمادین یا بصری رویدادهای مشاهده شده به رفتار آشکار.

4- انگیزش: عمیت انگیزش در یادگیری مشاهده ای از آن جهت اساسی است که اگر فرد احساس کند رفتاری که مشاهده می کند با اهمیت است، بهتر به آن توجه می کند و بهتر آن را بیان می کند.

نقش فرد در یادگیری مشاهده ای

برای تبیین نقش فرد در یادگیری مشاهده ای می توان این فرآیند را در سه مرحله بررسی کرد:

1- مشاهده: مشاهده ی رفتار الگو، امری بدیهی در یادگیری مشاهده ای است و بدون آن اکتساب صورت نمی گیرد.

2- اکتساب: اکتساب موارد مشاهده شده دومینمرحله یادگیری مشاهده ای است.

اکتساب فرآیند شناختی است، تعریف عملیاتی آن بر رفتار قابل مشاهده، یعنی بر توانایی یادآوری متکی است.

3- پذیرش: پذیرش پس از مشاهده ی الگو و اکتساب آن معنا می یابد. پذیرش می تواند به صورت تقلید یا تقابل رخ دهد و هر یک می تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم روی دهد.

راهکارهای عملی برای رسیدن به رفتار مطلوب:

1- معرفی و تأکید الگوها

2- توجه به نقش جنس، سن و فرهنگ در سرمشق گیری

3- تعیین نقش فراگیران در دستیابی به رفتارهای مورد نظر

4- بحث در مورد رفتار مناسب هر الگو

5- فراهم کردن زمینه برای تمرین مهارتهای اجتماعی.

نحوه یادگیری(یادگیری مستقیم و جانشینی):

فرآیند یادگیری واکنش های هیجانی، با مشاهده دیگران، به شرطی شدن جانشینی معروف است. این نوع شرطی شدن هم در انسان و هم در حیوان دیده می شود.

شرایط یادگیری مشاهده ای:

1- اهمیت انتظارات: در دیدگاه شناختی- اجتماعی از میان عوامل تعیین کننده که بر یادگیری مشاهده ای و عملکرد مربوط به آن تأثیر می گذارد، بر اهداف یادگیرنده، انتظار موفقیت و نتایج آن رفتار تأکید شده است.

2- اهداف یادگیرنده: بسیاری از رفتارهای افراد در غیاب مشوق های فوری بیرونی یادگرفته می شوند. در دیدگاه های شناختی- اجتماعی، استمرار رفتار، تحت تأثیر هدف گزینی و ارزیابی فرد از پیشرفت قرار دارد.

خودکارآمدی: به توانایی ادراک شده ی فرد در انطباق با موقعیت های مشخص، خودکارآمدی می گویند. تأثیر برداشت انسان از خودکارآمدی بسیار گسترده و شامل این موارد است:

1-افراد به چه فعالیت هایی می پردازند. 2- چه مقدار از تلاش های خود را صرف موقعیتی مشخص می کنند.

3-برای چه مدت در مقابل موانع ایستادگی می کنند. 4- واکنش های هیجانی فرد، هنگام پیش بینی یک موقعیت یا انجام دادن آن چگونه است؟

بندورا معتقد است که باورهای خود- کارآمدی در سه جنبه ی عمومیت، نیرومندی و سطح از هم متفاوت اند. همچنین باورهای خود- کارآمدی بر چهار فرآیند شناختی، انگیزشی، عاطفی و گزینشی تأثیر گذارند.

خود- کارآمدی و انگیزش درونی:

باورهای خود- کارآمدی به دلیل نقش مهمی که در رشد انگیزش درونی دارد، از اهمیت خاصی برخوردار است. انگیزش درونی وقتی ارتقا می یابد که فرد برای دستیابی به معیارهای هیجان انگیز بکوشد.

خود-کارآمدی و انتظارات:

رفتار بر اساس انتظارات یا نتایج پیش بینی شده تنظیم می شود نه بر اساس نتایج آنی، بدیهی است که این باورها، متضمن فرایندهایی شناختی است مانند طبقه بندی موقعیت ها، پیش بینی آینده و واکنش نسبت به آن .

منابع انتظارات خود-کارآمدی

افراد از طریق تجربه ی مستقیم نتایج بیرونی یاد می گیرند که برای رفتاری خاص و در موقعیتی مشخص انتظار پاداش یا تنبیه داشته باشند. از طریق تجربه ی جانشینی می توان برای افراد دیگر واکنش و انتظارات هیجانی را به وجود آورد.

تجربه ی جانشینی:

علاوه بر تجربه ی مستقیم، انتظار کارآمدی فرد از مشاهده ی رفتار دیگران یا تجربه ی جانشینی تأثیر می پذیرد. میزان تأثیر تجربه ی جانشینی بر انتظارات کارآمدی به دو عامل بستگی دارد:

1- نخست آنکه تا چه اندازهمشاهده کننده خود را به عمل کننده شبیه می داند.

2- دوم آنکه، هرچه مشاهده کننده در مورد رفتار مشاهده شده تجربه ی کمتری داشته باشد، تآثیر تجربه ی جانشینی بیشتر می شود.

خود- کارآمدی و مدرسه:

با ورود کودک به مدرسه، معلمان با تأثیر گذاری بر رشد توانایی های شناختی و مهارت های حل مسئله، بر قضاوت های کارآمدی او اثر می گذارند. وقتی کودکان کارامدی خود را در کلاس و مدرسه ارزیابی کی کنند، درباره ی توانایی های خود با توجه به ارزیابی های معلمان قضاوت می کنند.

ارتقای باورهای خود- کارآمدی:

بندورا، راهنمایی های مهمی در جهت ارتقای باورهای خود- کارآمدی معرفی می کند:

1- فراهم کردن تجارب موفقیت آمیز

2- ترغیب اجتماعی

3- تجارب جانشینی

4- برانگیختگی زیستی

خلاصه فصل پنجم روانشناسی پروین کدیور

مطالب مشابه :

نظریه ی شناختی اجتماعی آلبرت بندورا

نظریه ی شناختی اجتماعی آلبرت بندورا

نظریه ی شناختی اجتماعی آلبرت بندورا («یادگیری اجتماعی» (Social Learning))

نظريه يادگيري شناختی اجتماعی آلبرت بندورا

نظریه‏های شناختی-اجتماعی

آلبرت بندورا

خلاصه فصل پنجم روانشناسی پروین کدیور

نظریه یادگیری شناختی - اجتماعی بندورا+ دانلود پاورپوینت