معرفی رشته مهندسی دریا

هدف و ماهیت 

سال 1807 وقتی نخستین كشتی بخار آمریكا بدون بادبان و پارو در جهت مخالف باد و جریان آب از رودخانه  هودسون  بالا رفت ، كلیه ملوانان و دریانوردان كه برای تماشای این چیز عجیب به ساحل رودخانه آمده بودند دانستند كه آنچه در برابر دیدگانشان در حال حركت است بزودی جهان آنها را دگرگون خواهد كرد.

آنها دانستند كه دیگر ساخت و تعمیر یك كشتی یك فن نیست بلكه یك علم است و هدایت و حفظ چنین كشتی ای نیازمند اطلاعات علمی دقیق و بسیاری می باشد. و اكنون كه نزدیك به دو قرن از آن زمان می گذرد ما با ناوهایی روبرو هستیم كه گاه نزدیك به 340 متر طول و 80 متر عرض دارند.
 
شهرهای شناوری كه بدون شك ساخت ، هدایت و مدیریت آنها دانش بسیاری می طلبد . دانشی كه نمی توان به تجربه و با گذر ایام فرا گرفت. بلكه نیاز به تحصیلات كلاسیك و دانشگاهی دارد. نیازی كه منجر به تولد رشته مهندسی دریا شده است. 

رشته مهندسی دریا در كشور ما نیز با این كه نوپاست دارای اهمیتو جایگاه ویژه ای است چرا كه كشور ما در حدود 2600 متر مرز آبی دارد كه 2000كیلومتر آن در جنوب كشور و به آبهای آزاد دنیا متصل است . اهمیت این مرز آبی زمانیمشخص می شود كه بدانیم از بین راه های حمل ونقل زمینی ، هوایی ، دریایی ، حمل ونقلدریایی مقرون به صرفه است و به همین دلیل 90 درصد صادرات غیر نفتی و تقریباً تمامصادرات نفتی كشور به وسیله كشتی ها صورت می گیرد. 

همچنین توسعه ناوگان دریایی علاوهبر حمل و نقل كالاهای مورد نیاز كشور ، عامل حضور كشور ما در بازار حمل و نقل بینالمللی و كسب درآمدهای ارزی بیشتری می گردد. و بالاخره احیاء و توسعه صنایع دریاییمی تواند موجب رشد و بهره وری بیشتر تعدادی از صنایع كشور گردد كه از آن جملهمی توان به صنایع نجاری، رنگ سازی(برای تهیه رنگ كشتی)، فولاد(برای تهیه ورقه هایفولادی كشتی و همچنین ساخت شناورها) و بالاخره انواع و اقسام الكتروپمپ ها و جرثقیل ها كه در مراحل مختلف ساخت كشتی مورد استفاده قرار می گیرند، اشاره كرد.

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه

دانشجویان مهندسی دریا در هرسه گرایش باید در دروس ریاضی وفیزیك قوی بوده و به زبان انگلیسی مسلط باشند. چون بیشتر منابع درسی این رشته بهزبان انگلیسی است. همچنین مهندسان كشتی و دریانوردی كه به سفرهای دریایی خارج ازكشور می‌روند باید به زبان بین‌المللی مسلط باشند.

دانشجویان مهندسی كشتی و دریانوردی باید از سلامت كافی برخوردارباشند و برای همین قبل از پذیرش نهایی در رشته‌های فوق از آنها آزمایشات پزشكی كاملبه عمل می‌آید كه در این میان سلامت دانشجویان دریانوردی بطور دقیق سنجیده می‌شودچون این دسته از دانشجویان نباید ناتوانی‌هایی نظیر كوررنگی نیز داشته باشند.

كار در دل گستره آبی دریاها و اقیانوس‌ها با همه لطف و جاذبه‌اشدارای دشواریهایی نیز هست. برای مثال یك مهندس كشتی یا دریانوردی به دلیل سفرهایدریایی، گاه ماهها در كنار خانواده‌اش نیست.

همچنین یك مهندس كشتی‌سازی نیز باید شرایط خود را برای گذراندندر محیط‌های ساحلی تطبیق بدهد. چون با این كه بسیاری از شركت‌های مهندسی مشاوردریایی در زمینه طراحی كشتی، بنادر یا تجهیزات دریایی در مركز شهرها فعالیتمی‌كنند، اما به هر حال كارخانجات كشتی‌سازی عمدتا در سواحل ساخته می‌شوند. به همیندلیل یك مهندس دریا باید علاقه‌مند به كار در محیطهای دریایی و ساحلی باشد و درواقع عشق و علاقه در این رشته حرف اول را می‌زند.

معرفی گرایش‌های مقطع کارشناسی

این رشته دارای 3 گرایش مهندسی كشتی، كشتی‌سازی و دریانوردی است. با ذكر این نكته كه در این رشته تنها در رشته مهندسی كشتی‌سازی دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر، دانشجوی دختر پذیرفته می‌شود. 

مهندسی كشتی 

در این دوره علوم و فنون مربوط به اداره فنی امور كشتی‌ها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد متخصص در حد كارشناس برای امور فوق است. آموزش این دوره به صورت دروس نظری- عملی- كارآموزی بعلاوه كارورزی در روی كشتی است. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان كارشناس، آمادگی و صلاحیت هدایت فنی كشتیها و اداره امور مربوط به تعمیر ، نگهداری آنها و همچنین آمادگی تقبل مسؤولیتها و مشاغل فنی مربوط به صنایع دریایی در كارخانجات كشتی‌سازی و سازمانهای وابسته را خواهند داشت.

با پیشرفت صنایع دریایی كشور و اولویتی كه دولت برای توسعه حمل و نقل دریایی در ایران قائل شده است و با توجه به گسترش ناوگان بازرگانی كشور و طرح ایرانی كردن پرسنل دریایی اهمیت این رشته روشن می‌شود. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی جسم برخوردار و مایل به كار و مسافرت در دریاها باشند.

مهندسان كشتی به عنوان مدیر فنی كشتی مسوول تعمیر، نگهداری و راه‌اندازی موتور كشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آن كه آموزش‌های تئوری را در مدت سه سال و نیم طی كردند، یك دوره كارآموزی 6 ماهه را بر روی كشتی‌های اقیانوس‌پیما در خارج از كشور در آبهای استرالیا، بنادر اروپا ، آسیای جنوب شرقی، سنگاپور، چین و كره می‌گذرانند.

كشتی‌سازی 

كشور ما یكی از بزرگترین خریداران كشتی در دنیا است و ما هر سال صدها میلیون دلار كشتی می‌خریم كه این كشتی‌ها شامل كشتی‌های عظیم 500 هزار تنی كه حمل و نقل نفت را انجام می‌دهند و كشتی‌های كوچكتری كه كار حمل‌ و نقل كالا را به كشورهای دیگر بر عهده دارند، می‌گردد. علاوه بر خرید كشتی بحث تعمیرات كشتی نیز هست. در شرایط امروز تعدادی از كشتی‌هایی كه متعلق به ناوگان جمهوری اسلامی است در كشورهای خارجی تعمیر می‌شود.

از همین‌جا می‌توان به اهمیت گرایش مهندسی كشتی‌سازی پی برد. رشته‌ای كه به تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی به خصوص كارخانجات كشتی‌سازی می‌پردازد. در واقع مهندس كشتی‌ساز، كشتی می‌سازد اما دریانوردی نمی‌كند و دانشجوی این رشته پس از گذراندن آموزشهای تئوری ، كارآموزی خود را در كارخانجات كشتی‌سازی داخلی می‌گذراند. 

به عبارت دیگر هدف این گرایش تامین كارشناسان و طراحان صنایع دریایی كشور و تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی و بالاخص كارخانجات كشتی‌سازی و صنایع وابسته دریایی، تعمیر كشتی و كشتیرانی‌ها است. ادامه تحصیل در این رشته در سطوح بالاتر از كارشناسی به عنوان كارشناسی ارشد سازه كشتی آرشیتكت كشتی در داخل كشور موجود است و نیاز به ایجاد مقاطع كارشناسی ارشد دیگر و دكتری در داخل كشور مورد تایید قرار گرفته است. 

این مجموعه می‌تواند با بكار بردن علوم مهندسی و تكنولوژی مربوط، طرح، محاسبه ، ساخت و اجراء سیستم‌هایی كه اساس كار آنها سكون و حركت در سیالات بالاخص در آب است كارآیی لازم را به دانشجویان بدهد و آنان را آماده سازد تا در صنایع وابسته به ساخت سازه‌های دریایی به طور اعم و صنایع كشتی‌سازی به طور اخص فعالیتهای مربوط به طراحی و محاسبه اجزاء و سیستمها و یا مسؤولیت مهندسی را عهده‌دار شوند.
 
فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در سازمانها و ارگانهای مختلف مشاغلی از قبیل مهندسی ، طراحی و تولید به منظور پیاده‌كردن و اجرای طرحهای ساختمانی شناورها و سازه‌های دریایی، مشاركت در امور تحقیقاتی در زمینه‌های فوق‌الذكر و غیره را عهده‌دار شوند. داوطلبان این دوره باید از دانش ریاضی، فیزیك،‌ مكانیك و تا حدی شیمی آلی و معدنی برخوردار باشند. دروس این دوره شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی است و دروس عملی و كارآموزی را نیز شامل می‌شود. 

مهندسی كشتی‌سازی در واقع یكی از زیرشاخه‌های مكانیك است و شاید به همین دلیل دانشگاه صنعتی شریف این رشته را به عنوان مهندسی مكانیك گرایش دریا ارائه می‌دهد. البته باید توجه داشت كه در دانشگاه صنعتی امیركبیر كه رشته مهندسی كشتی‌سازی به عنوان یك رشته مجزا مطرح است، درسها تخصصی‌تر ارائه می‌شود. برای مثال اگر دانشجویان رشته مكانیك گرایش دریا ارتعاشات  را بطور عام در رشته مكانیك می‌خوانند، دانشجویان مهندسی كشتی‌سازی ارتعاشات در كشتی را مطالعه می‌كنند. 

مسؤولیت طراحی، ساخت و نظارت بر ساخت كشتی و تعمیرات آن بر عهده مهندس كشتی‌سازی است.

دو رشته مهندسی كشتی سازی و مهندسی مکانیک گرایش دریا تفاوت چندانی با یكدیگر ندارند و در واقع واحدهای هر دو رشته یكی است، فقط دانشجویان مهندسی كشتی‌سازی بطور تخصصی‌تر به مطالعه این رشته می‌پردازند. 

دریانوردی 

هدایت و رهبری كشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر روی كشتی وظیفه یك مهندس دریانوردی است. به زبان دیگر مهندس دریانوردی مسؤولیت راه‌اندازی كشتی و هدایت آن را بر عهده دارد. به همین دلیل اساتید رشته مهندسی دریا معتقدند كه این رشته را نباید یكی از گرایش‌های مهندسی دریا به شمار آورد چرا كه یك مهندس دریا به عنوان كاپیتان كشتی مسؤولیت راهبری و مدیریت كشتی را بر عهده دارد و حرفه‌اش یك كار فنی یا مهندسی نیست. 

دروس دانشجویان گرایش كشتی‌سازی در سه زمینه برق، مكانیك و عمران می‌باشد. واحدهای دانشجویان مهندسی كشتی نیز شامل مكانیك و برق می‌شود چون آنها باید در مورد موتور كشتی اطلاعات دقیقی به دست بیاورند اما دانشجویان دریانوردی با این كه تا حدودی مسایل فنی را می‌خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درسهایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درسهای این گرایش است كه ارتباطی با دروس رشته‌های مهندسی ندارد. 

در این دوره علوم و فنون مربوط به هدایت و اداره امور كشتیها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد در حد كارشناسی دریانوردی است طول متوسط این دوره 4 سال است و آموزش این دوره به صورت دروس عملی ، نظری ، كارورزی روی كشتی در دریاست كه ابتدا در دانشگاه سپس روی كشتی و ترم‌ آخر مجددا در دانشكده صورت می‌گیرد. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان كارشناس آمادگی و صلاحیت هدایت كشتی‌ها و اداره امور مربوط به شركتهای كشتیرانی را دارا هستند. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی كامل برخوردار بوده و ناتوانایی‌هایی نظیر كوررنگی كه مانع انجام وظیفه می‌شود، نداشته باشند و نیز مایل به كار و مسافرت در دریاها باشند و این رشته بیشتر برای بورسیه‌های ارگانهای دریایی كشور مناسب است. 

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
این رشته در مقطع كارشناسی ارشد در گرایشهای سازه‌كشتی و هیدرومكانیك كشتی ارائه می‌گردد. 

رشته‌های مشابه و نزدیك به این رشته
این رشته در گذشته، شاخه و گرایشی از مهندسی مكانیك بوده است. لذا بسیاری از واحدهای این رشته با مهندسی مكانیك یكسان هستند.

آینده‌شغلی و بازار كار

هر كشتی تجاری نیاز به 5 مهندس كشتی‌ تحت عنوان مهندس 1 ، مهندس 2 الی مهندس 5 دارد. حال اگر تعداد كشتی‌های تجاری موجود در كشور را حدود 100 كشتی تخمین بزنیم، می‌بینیم كه حداقل به 500 فارغ‌التحصیل مهندسی كشتی نیازمندیم. كه این افراد در بدو استخدام از مهندسی 5 شروع كرده و به مرور به مهندسی 1 می‌رسند. از همین‌جا روشن می‌شود كه كشور ما نیاز بسیاری به فارغ‌التحصیلان این رشته دارد. از نظر وضعیت درآمد نیز چون مهندسان كشتی مقداری از حقوق خود را به ارز دریافت می‌كنند، نسبت به مهندسان دیگر درآمد بهتری دارند. 

فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی كشتی‌سازی می‌توانند در ارگانهایی كه به ساخت سكوها و یا اسكله‌ها می‌پردازند، مشغول به كار شوند . همچنین فارغ‌التحصیلان می‌توانند در كارخانه‌های خصوصی و یا دولتی كه كشتی‌های كوچك و قایق‌های موتوری را می‌سازند و بخصوص در زمینه تعمیر كشتی فعال هستند، مشغول به كار گردند و البته اگر دانشجویان در دوره فوق‌لیسانس این رشته كه در دو گرایش  سازه كشتی  و  معماری كشتی  ارائه می‌گردد، پذیرفته شده و ادامه تحصیل دهند، فرصت‌های شغلی بیشتر و بهتری خواهند داشت. 

هدف از گرایش مهندسی دریانوردی نیز همچون گرایش مهندسی كشتی‌، گسترش ناوگان بازرگانی كشور و ایرانی كردن پرسنل دریایی می‌باشد و به همین دلیل تعدادی از دانشجویان این گرایش بورسیه ارگانهای دریایی كشور هستند و پس از آنكه 18 ماه بر روی آبهای خارج از كشور دوره كارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس دهنده مثل كشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شركت ملی نفت‌كش مشغول به كار می‌شوند. 

وضعیت نیاز كشور به این رشته در حال حاضر

در حال حاضر یكی از كارخانه های فعال در عرصه كشتی‌سازی كارخانه صدرا در بوشهر می باشد كه می تواند محلی برای جذب فارغ‌التحصیلان این رشته ‌باشد. 

البته كارخانه كشتی‌سازی صدرا تنها كارخانه كشتی‌سازی ایران نیست. بلكه كارخانه نكا در شمال و اروندان در خلیج‌فارس نیز از دیگر كارخانه‌های مهم كشتی‌سازی ایران هستند كه فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان مهندس تولید كه وظیفه اجرای طرح‌های ساختمانی كشتی‌ها را بر عهده دارد، جذب این كارخانه‌ها بشوند. 

مهندس كشتی‌ساز می‌تواند در سازمان بنادر و كشتیرانی وظیفه ساخت سكوهای شناور را بر عهده گرفته و یا به عنوان مهندس ناظر بر حسن اجرای طرحهای اجرایی نظارت بكند و بالاخره در صنایع دریایی به كارهای تحقیقاتی بپردازد. چرا كه در این رشته عرصه فعالیت‌های تحقیقاتی بسیار گسترده می‌باشد.

 دروس علوم پایه در مقطع كارشناسی:

دروس علوم پایه رشته مهندسی كشتی  دروس علوم پایه مهندسی كشتی سازی
ریاضی 1و2 ریاضی 1و2
معادلات دیفرانسیل معادلات دیفرانسیل
مبانی كامپیوتر مبانی كامپیوتر
فیزیك مكانیك فیزیك 1
فیزیك 2 فیزیك موج 2
شیمی و خواص مواد شیمی عمومی
محاسبات عددی محاسبات عددی

دروس تخصصی در مقطع كارشناسی:

دروس تخصصی رشته مهندسی كشتی  دروس تخصصی مهندسی كشتی سازی
شناخت كشتی تكنولوژی كشتی
الكترونیك ارتباطات تحلیل سازه ها
آرشیتكت كشتی 1و2 آرشیتكت كشتی(استاتیك)
كمك های اولیه آرشیتكت كشتی(مكانیك)
دریانوردی و ملوانی ماشین های محركه
ماشین دریایی 1و2و3 مهندسی دریا 1
صافی های فرعی -
سیستم انتقال قدرت 

دروس اصلی در مقطع كارشناسی:

دروس اصلی رشته مهندسی كشتی  دروس اصلی مهندسی كشتی سازی
مبانی مهندسی برق مبانی مهندسی برق
رسم فنی 1و2 رسم فنی
استاتیك استاتیك
دینامیك دینامیك
مقاومت مصالح 1 مقاومت مصالح 1 و 2
ترمو دینامیك 1و2 ترمودینامیك 1و2
مكانیك سیالات 1و2 مكانیك سیالات 1و2
طراحی اجزاء و ماشین 1 انتقال حرارت
انتقال حرارت كنترل اتوماتیك
كنترل اتوماتیك علم مواد و شناخت آن
- ریاضیات مهندسی

دروس انتخابی برای رشته مهندسی كشتی سازی:

ساخت كشتی آرشیتكت كشتی(دینامیك2)
مبانی مهندسی برق 2 زبان تخصصی
ساختمان كشتی تكنولوژی جوشكاری
طراحی كشتی برنامه ریزی دریایی
اقتصاد دریایی ارتعاشات
نقشه كشی كشتی تاسیسات كشتی
خوردگی در محیط های دریایی طراحی اجزاء ماشین 2
تئوری امواج و حركت كشتی در دریا اتوماسیون در كشتی ها
طراحی به كمك كامپیوتر -

آزمایشگاه ها و كارگاه ها در مقطع كارشناسی:

رشته مهندسی كشتی  رشته مهندسی كشتی سازی
آزمایشگاه فیزیك 1و2 آزمایشگاه فیزیك 1و2
آزمایشگاه مبانی مهندسی برق 1 آزمایشگاه مبانی مهندسی برق
آزمایشگاه انتقال حرارت آزمایشگاه انتقال حرارت
كارگاه برق آزمایشگاه مكانیك سیالات
تكنولوژی كارگاهی  كارگاه 1 (جوشكاری)
كارگاه تاسیسات عمومی كارگاه 2(ریخته گری)
كارگاه توربین دیگ بخار كارگاه 3(موتور)
كارگاه موتورهای دیزل آزمایشگاه مقاومت مصالح
كارگاه تجهیزات دریایی -

كارآموزی و پروژه برای هر دو گرایش:

كارآموزی 1و2
پروژه