چالش های درس تاریخ

چالش های درس تاریخ
در پژوهشهای گوناگون، درباره وضعیت موجود درس تاریخ در نظام رسمي‌آموزشی ، مطالب گوناگونی مطرح و به مواردی از آسیب های آن اشاره شده است.
اساتید رشته تاریخ، معلمان درس تاریخ، سرگروه های معلمان تاریخ ، کارشناسان برنامه ریزی درسی ، صاحبنظران و مولفان کتب درسی و حتی خود دانش آموزان، طیفی از کسانی را تشکیل مي‌دهند که درباره وضعیت درس تاریخ اظهارنظر کرده و ضعفهای وضعیت موجود را به تناسب مطرح کرده اند اما چنین به نظر مي‌رسد که جای یک مطالعه دقیق، علمي‌، همه جانبه و مبتنی بر آمارهای کمي‌و کیفی در زمینه بررسی آسیب شناسانه آموزش تاریخ در نظام آموزشی، خالی است و باید انجام شود.
دائما گفته مي‌شود که شناخت دقیق دردها و مشکلات، نیمي‌از جریان درمان و ارائه راه حل را شامل مي‌شود و به همین دلیل درک درست و دقیق نارسایی های آموزش تاریخ در نظام رسمي‌کشور، ما را در طراحی برنامه جامع در این زمینه ، کمک خواهد کرد. این مطالعه و پژوهش باید ما را در زمینه هایی چون اهداف درس تاریخ ، محتوای کتابهای درسی ، روش های تدریس ، فعالیتها و مهارتهای مورد نظر در این زمینه ، استفاده از ابزارها و امکانات کمک آموزشی ، چگونگی ایجاد انگیزش در دانش آموزان ، مسائل مرتبط با صلاحیت های علمي‌و جهت گیری فکری معلمان درس تاریخ ، آموزش ضمن خدمت معلمان ، پرسش های مهم ذهنی دانش آموزان در حیطه تاریخ ، وضعیت کتابخانه های مدارس در زمینه کتابهای تاریخی ، رویکردهای اصلی در برنامه ریزی درسی ، فاصله برنامه های قصد شده با برنامه های اجرا شده در این درس و دهها مساله ریز و درشت دیگر، به اطلاعات جامعی مجهز کند تا بتوان بر آن اساس ، برنامه ریزی درستی صورت داد.
آنچه در این نوشته درباره ضعف ها و آسیب های درس تاریخ مورد توجه قرار گرفته ، مبتنی بر یک مطالعه اولیه و با روش استقرایی است و نمي‌توان بر جامعیت و علمي‌بودن آن تاکید کرد اما در عین حال ، در فقدان یک بررسی همه جانبه علمي‌در این زمینه ، مي‌تواند تا حدودی ما را در فهم و شناخت وضعیت موجود کمک کند و در ارائه راه حل نیز به صورت نسبی موثر افتد. در این زمینه ، ازجمله باید بر وضعیت معلمان و وضعیت دانش آموزان ، وضعیت کتابهای درسی به صورت خاص متمرکز شد و ضمن بر شمردن اساسی ترین مشکلات در هر زمینه ، برای یافتن راهکارهایی که به کاهش یا رفع آن معضلات بینجامد، تلاش کرد. در بررسي روش تدريس درس تاريخ ، مشکلات و چالش هاي مهم زير قابل تاملند:
1- تکيه بيش از حد بر محفوظات و انتقال اطلاعات و دوري گزيدن از آموزش تفکر انتفادي:
يکي از متخصصان برنامه ريزي درسي و در عين حال صاحبنظر رشته تاريخ درباره اين مشکل مي گويد: ما در تاريخ با مفاهيم متعددي مانند اسامي افراد و شخصيت هاي تاريخي ، اسامي مکان ها، عنصر زمان ، انواع رخدادها و علت آن ها روبه رو هستيم. حالا اگر قرار باشد که حجم گسترده اي از اين مفاهيم را در يک کتاب درسي بگنجانيم و دانش آموزان هم مجبور باشند همه آن ها را به ذهن بسپارند و در جلسه امتحان پس بدهند ، آن وقت مي بينيد که درس تاريخ - که بايد عشق به نياکان و سرزمين ما را در دانش آموزان تقويت کند - آن ها را از اين درس بيزار خواهد ساخت. با اين وصف ، آيا فکر نمي کنيد که بهتر باشد فراز و نشيب‌ها، رخدادهاي اساسي ، شکست ها ، موفقيت ها ، سرگذشت افراد موثر در تاريخ و علل بروز حوادث و رخدادهاي مهم تاريخي را در کتاب هاي درسي تاريخ عرضه کنيم و اگر هم قرار است مطالب بيش تري آورده شود ، براي مطالعه آزاد و يا کساني که مي خواهند مطالب بيش تري بدانند ، آورده شود؟[1] وي براي ايجاد تغيير در شيوه هاي سنتي تدريس و جلوگيري از افت تحصيلي در درس تاريخ ، معتقد است: رويکرد ما در طراحي برنامه هاي درس تاريخ بايد تغيير کند. بعضي به جاي ارائه انبوه مطالب ، با شيوه هاي فرآيند محوري ، محتواي تاريخي را به گونه اي عرضه مي کنند که دانش آموزان اولا تاريخ را در يک بستر فرهنگي ، اجتماعي ، سياسي و اقتصادي مربوط به هر زمان به طور فراگير مي آموزند و ثانيا در جريان آموزش و يادگيري تاريخ ، به شيوه حل مساله و نگاه پژوهشي مشغول تحقيق ، جمع آوري اطلاعات ، تفسير و تحليل اطلاعات مي شوند تا از گذشته ، چراغي براي حرکت در مسير حال و آينده ساخته شود. من جاي اين ها را در دروس خالي مي بينم. [2] به نظر اين صاحبنظر، در سالهاي اخير ، تحولاتي در اين زمينه ايجاد شده و ما در کتاب ها شاهد طرح موضوعاتي چون فعاليتهاي گروهي ، بحث و گفت وگو ، اظهارنظر درباره حوادث تاريخي و... هستيم ولي اين ميزان تغيير کافي نيست بلکه در شيوه برنامه ريزي و تدريس تاريخ ، بايد انقلاب ايجاد شود. اين انقلاب هم بايد در روش هاي ياددهي و يادگيري هم در نظام ارزشيابي صورت گيرد تا نتيجه بخش باشد.
1- از چالش های درس تاریخ به خصوص تاریخ معاصر آن است که خیلی از دانش آموزان ، اولیاء و حتی مدیران مدارس به اهمیت این درس واقف نیستند و آن را صرفاََ یک درس حفظی میدانند که در خوشبینانه ترین حالت می توانند بدون صرف وقت و تلاش آن چنانی نمره بالایی از آن کسب کنند. قرار نگرفتن درس تاریخ در زمره ی دروس نهایی و کنکور به این باور کمک کرده است و در بین اغلب دانش آموزان این مطلب جا افتاده که این درس را فقط باید پاس کرد.در بعضی از مدارس فعالیت های فوق برنامه و مواقعی که کادر مدرسه با دانش آموزان کار دارند زنگ تاریخ فرصت مناسبی است برای این کار.احتمالاَ استفاده ی زنگ تاریخ برای دروس اصلی ( فیزیک – ریاضی – شیمی – حسابان از دیدگاه خانواده ها و بعضی از مدیران ) ، مورد ی است که همکاران مدّرس تاریخ با آن مواجه بوده اند. جایگاه دبیران تاریخ از لحاظ رتبه بندی مدارس برای دانش آموزان و حتی مدیران نسبت به دبیران دروسی مانند فیزیک و ریاضی قابل مقایسه نسیت . معلمان فیزیک یا ریاضی نه تنها هیچ یک از دربه دری ها (معلم تاریخ ) را ندارند بلکه به دلیل دشواری های ظاهری درس و گاه سختی حساب شده ای که برای رواج بازار به درس میدهند بر صدر می نشینند و قدر میبینند اما معلم صمیمی و صادق تاریخ نه تنها صدر و قدر نمیبیند بلکه اگرعاقبت به خیر شود، شانس آورده است. [3] چیزی که بسیار برای دانش آموزان یا معلم تاریخ رنج آور است سئوالاتی است که مردم عادی می پرسند که «تاریخ به چه درد می خورد ؟ چه نیازی است که بدانیم مغولان چه کردند ؟»[4] یکی از پرسشهای روز های اول سال به ویژه برای بعضی از دانش آموزان ریاضی و تجربی این است که تاریخ چه ربطی به رشته ما دارد ؟ چرا باید 2 ساعت از ساعات مفید خود در هفته را به این درس اختصاص دهند. حتی تعدادی از آنها این نگاه غیظ گونه را نشان می دهند و اگر تدریس و منش معلم نتواند تغییری در موضع آنها بدهد این نگاه بدبینانه را تا آخر سال دارند و ممکن است با رفتار های مانند پاره کردن و آتش زدن کتاب نشان دهند چیزی که در اواخر سال و در پایان امتحان درس تاریخ اطراف مدرسه می‌توان آن را مشاهده کرد.البته هستند مدیران و خانواده های که به ارزش درس تاریخ آگاه بوده ونسبت به آن تاکید دارند.
2- از مشکلات دیگر مربوط به این درس، کتاب تاریخ معاصر است. نگارش این کتاب اغلب بر عهده‌ی کسانی است که تجربه تدریس و کلاس داری در مدارس را ندارند.اگر چه در سال های اخیر در تدوین کتاب تاریخ تغییراتی انجام شده است و تصاویر ، جداول ، بیشتر بدانید ، یک توضیح و برای مطالعه، به جذابیت کتاب کمک کرده است اما باز عدم بیان سلسله وار مطالب ، وجود اسامی اشخاص ، مکان ها و واژه های نا مانوس برای دانش آموزان باعث شده این کتاب همچنان از نگاه اغلب آنها خسته کننده باشد. برای نمونه آوردن واژه های مانند کمونیست، بلشویک ، لیبرالیسم بدون پیش زمینه های قبلی سبب سر در گمی دانش آموزان می شود. توضیح این واژه وقت زیادی را می طلب که یک جلسه در هفته کافی نیست تاکید بر ارزشیابی پایانی از مطالب کتاب تا حدودی دست معلم را برای تدریس درس مطابق سلیقه خود می بندد و باعث می شود تدریس را طبق سبک کتاب انجام دهد.
3- ازجمله آسیب های تدریس تاریخ شیوه های است که همکاران اغلب برای تدریس درس تاریخ استفاده می کنند. شیوه های سنتی مانند سخنرانی ، خلاصه کردن متن کتاب به صورت سئوال و جواب و اکتفا کردن به خواندن متن کتاب علت وضعیت فعلی تدریس درس تاریخ شده است. در کنار این موضوع تدریس درس تاریخ توسط همکاران غیر تاریخ باعث شده از منزلت این درس کاسته شود. الان دبیر عربی ، هنر ، ادبیات و مانند این ها علوم اجتماعی هم درس می دهند و من وقتی با آن ها مواجه می شوم ، می بینم که الفبای روش تدریس تاریخ را بلد نیستند یعنی همانطور که می گویند نثر فارسی را بخوان ، با همان روش هم می‌گویند تاریخ را بخوان و بیا جواب بده این وضع مارا به این رسانده است که متولیان خوبی برای درس تاریخ نباشیم و نتوانستیم این درس را که هویت ملی ، هویت اسلامی ، هویت فرهنگی و قومی دانش آموز بر آن استوار شیرین و جذاب کنیم. [5]
هر چند گروه درسی تاریخ ناحیه 2 اصفهان با برگزاری دوره های ضمن خدمت و دعوت از اساتید در جهت ارتقای سطح علمی همکاران زحمات زیادی را متحمل شده است اما جلسات گروه اغلب نتوانسته انتظارات را بر آورده کندو خیلی از همکاران به خصوص همکاران مرد از حضور در جلسات گروه خوداری می کنند.البته در نظر نگرفتن تشویقی و امتیاز برای شرکت در این جلسات از انگیزه همکاران برای حضور در جلسات گروه تاریخ کاسته است. (( چه اشکالی دارد که ما بودجه ای بگذاریم و این معلم تاریخ برو سیستان و تخت جمشید را ببیند ؟ معلمان ما باید جهان دیده باشند . علت اینکه سید جمال (اسد آبادی)، سید جمال شد ، این بود که ایران ، فرانسه ، هند و انگلیس را دید و شد سید جمال )) [6]
4- از دیگر چالش های دیگر این درس برای همکاران به خصوص در اواخر سال و در هنگام امتحانات پایانی است .به دلیل برگزاری داخلی امتحان تاریخ و این که خود دبیران طراح سئوالات مدرسه هستند وبا توجه به ارتباط دانش آموزان مدارس با هم ، دانش آموزان مدعی می شوند که دبیر فلان مدرسه از تمام مطالب کتاب تنها 50 سئوال را تعیین و فقط از همان سئوالات ارزشیابی می کند یا دبیر مدرسه دیگر ی بخش های زیادی از کتاب را حذف و امتحان رابرگزار می کند با چنین ادعا های آنان نیز از دبیر خود می خواهند او نیز از حجم مطالب کتاب بکاهد و امتحان را از بخش های کمتری طرح کند. حتی ممکن است والدین و بعضی از مدیران نیز به این مسئله دامن بزنند و آنان نیز دبیر را در تنگنا قرار دهند که از حجم کتاب بکاهد در حالی که دبیر موظف است طبق بودجه بند ی سئوالات را طرح کند. برگزاری امتحان پایانی تاریخ وقت مشخصی ندارد در بعضی از مدارس قبل و در بعضی بعد امتحانات نهایی است اگر قبل امتحانات نهایی برگزار شود معمولا در روز های پایان کلاس ها است و وقتی برای مطالعه ندارند و تمام تمرکز آنان بر امتحانات نهایی است و اگر هم بعد از امتحانات نهای باشد که دیگر رمقی برای دانش آموز نیست.
5- از آن‌جا که مباحث تاریخ به ویژه تاریخ معاصر با مسائل روزمره سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارتباط پیدا می کند طرح بعضی از مسائل چالشی که اغلب تحت تاثیر برنامه های شبکه های ماهواره ای و اینترنتی است خیلی از مواقع می تواند وقت و جوکلاس راتحت تاثیر قرار دهد . ممکن است دانش آموزی عیناَ شبهه یا شایعه و مطلب مغرضانه یک شبکه و سایت معاند نظام را در کلاس بیان می کند . در این موقع باز گرداندن کلاس به فضای قبلی و وقت کلاس و معلم را می گیرد و ممکن است مطالبی توسط دانش آموزان مطرح شود که نیاز به جلسات اضافی داشته باشد تا بتوان آنها را روشن کرد.خیلی از مواقع بار نگرش های انتقادی و منفی خانواده ها در بخش های اجتماعی و، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی بر دوش دبیران تاریخ است و این مسئولیت خطیری را بر دوش معلم تاریخ قرار می دهد تا با تحلیل درست و منطقی از مسائل جامعه نقش واقعی خود را انجام دهند.
[1] . رشد آموزش تاريخ - شماره 5 - صفحه 8 و 9
[2] . همانجا.
[3] . مهدی کیوان ، درباره ی شیوه ی تدریس تاریخ دوره ی متوسطه ، رشد آموزش تاریخ، شماره 24، پاییز 1385، ص 15.
[4] . همان ، ص ، 15
[5] . آموزش تاریخ ، شماره 16، دوره ی ششم ،1383. فرصت ها و چالش ها در آموزش تاریخ( گفتگو با معلمان پیشکسوت درس تاریخ استان خراسان)ص،3۱.
[6] . آموزش تاریخ ، همان ، ص ، 33.

چالش های درس تاریخ

مطالب مشابه :

روش تدریس آب

چالش های درس تاریخ

تدريس درس اول (آب)

روش های تدریس فارسی ششم ابتدایی

طرح درس علوم هفتم

سوالات ریاضی ششم (دبستان شهید مفتح اب بر)