جغرافیای طبیعی استان قم

استان قم با وسعت 11 هزار و 240 کيلومتر مربع، بین مدار 34 درجه و 15 دقیقه تا 35 درجه و 15 دقیقه ی عرض شمالی نسبت به خط استوا و 50 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه و 30 دقیقه ی طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ، در بخش مرکزی ایران قرار دارد. مساحت استان قم 8/6 % درصد کل مساحت کشور است.

این استان که تقريباً در مرکز ايران قرار دارد، از شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان، از جنوب به استان اصفهان و از غرب و جنوب غربی به استان مرکزي محدود است . استان قم در غرب دریاچه ی نمک قرار گرفته است.

نواحي کوهستاني

استان قم کوه های متعددی دارد که معروف ترین آنها کوه ولیجا با ارتفاع 3330 متر و تحت سرحوض به ارتفاع 3193 متر در جنوب قم است. حدود 25 درصد مساحت استان قم کوهستانی و کوهپایه ای و بقیه دشت است.

با توجه به اختلاف ارتفاع زیاد (از 600 تا 3330 متر)، این استان دارای سه نوع آب و هوای متفاوت کوهستانی، نیمه بیابانی و گرم و خشک بیابانی است.

نواحي کوهپايه اي

اين مناطق در جنوب و جنوب غرب استان در پاي ارتفاعات نواحي کوهستاني قرار دارند و از رسوبات ريز و درشت تشکيل شده اند . سفره هاي آب زير زميني غني اين نقاط به صورت چاه و قنات مورد بهره برداري قرار مي گيرد .

نواحي دشتي

اين نواحي بيشتر در مرکز و شمال شرق استان قرار دارند و با شيبي ملايم از غرب به شرق به سمت درياچه نمک و حوض سلطان کشيده شده اند . وجود تشکيلات گچي و نمکي باعث شور شدن سفره هاي آب زير زميني اين مناطق شده است . در استان قم هر چه از نواحي غربي و کوهستاني جنوب به سمت درياچه نمک و دشت مسيله حرکت کنيم، از کيفيت خاک و آب کاسته شده و دشت ها تبديل به بيابان هاي خشک و بي آب و علف خالي از سکنه مي شوند.

منابع آب :

رودها : رودهای این استان بیشتر از غرب به شرق و از جنوب به سمت شمال جریان دارند. مهمترین رودهای استان عبارتند از :

رودهای اصلی : "قره چای و قمرود (اناربار)"

و رودهای فرعی : "امامزاده اسماعیل، بیدهند (ابرجس)، قره سو و طغرود"

رودهای شور کرج و جاجرود از شمال استان تهران، وارد استان قم شده و سرانجام به دریاچه ی نمک می ریزند. تعدادی رودهای فصلی کوچک نیز به دریاچه ی حوض سلطان در شمال استان وارد می شوند.

سدها : سه سد مخزنی امامزاده اسماعیل، سد کبار و سد سنجگان با هدف تأمین آب کشاورزی و تغذیه ی سفره های زیرزمینی نواحی اطراف احداث شده است. سدهای انحرافی نسبتاً مهمی نیز در سطح استان بر روی رودهای مختلف به منظور انحراف آب رودها به کانال های آبیاری در زمینهای کشاورزی زده شده است. سد کبار، از جمله آثار ثبتی میراث فرهنگی و گردشگری قم است و بر اساس شواهد، قدیمی ترین سد قوسی جهان محسوب می شود. یکی دیگر از سدهای مخزنی سد پانزده خرداد است. این سد، اگر چه در خارج از استان احداث شده، هدف از ساخت آن تأمین آب آشامیدنی موردنیاز مردم قم بوده است.

آبهای زیرزمینی : موقعیتهای اقلیمی استان قم موجب شده ، مردم این منطقه از دیرباز به احداث قنات و حفر چاه برای آبیاری بخش عظیمی از مزارع خود روی آورده اند.

زیستگاه های جانوری

گروه های کوچکی از حیات وحش در بعضی از مناطق قم دیده می شود که گونه هایی از قوچ، میش، بز، آهو، جبیر، خوک، روباه، شغال، جوجه تیغی، خرگوش، گربه وحشی، گرگ و انواع پرندگان و خزندگان در آنها پراکنده اند. یکی از این مناطق، منطقه پلنگ دره است. این منطقه به علت داشتن زیستگاه های جانوری و گیاهی و وجود پلنگ در آن، از دیرباز به این نام شهرت یافته و با وسعتی معادل 30 هزار هکتار در جنوب غربی قم و در جاده ی سلفچگان - نیزار - واقع شده است.

دشت مسيله قم، زيستگاه آهو

جاذبه هاي طبيعي

پارک ملی کویر :

کویر با بیابانهای پوشیده از نمک، تپه های طلایی، شن های روان، شبهای زیبای پرستاره و ... علی الخصوص برای کشورهای اروپایی، آسیای شرقی و آمریکای شمالی جذابیت خاص خود را دارد. زیرا کشورهای مذکور از داشتن این نعمت الهی بی بهره اند.

منطقه ی وسیع دشت کویر از بزرگترین و مهمترین مناطق اکولوژی ایران است که از نظر تنوع گونه های حیوانی و گیاهی در جهان کم نظیر است.

بخشی از این منطقه از سال 1343 ه.ش پارک ملی اعلام شده است. پارک ملی کویر با بیش از 600 هزار هکتار مساحت، در جنوب شرقی تهران و قسمتی از آن در استان قم قرار دارد.

نماهایی از پارک ملی کویر

دریاچه ی نمک :

این دریاچه، که در واقع بخشی از کویر نمک ایران است، در شرق قم قرار دارد. دریاچه ی نمک تنها در فصل زمستان دارای آب است و در فصل تابستان به جای آب، ورقه های نمک در آن جلب نظر می کند.

شکل هندسی نمکهای پف کرده در این دریاچه به خصوص به هنگام طلوع و غروب خورشید، مناظر دیدنی و زیبایی را برای بازدیدکنندگان به تصویر می کشد.

دریاچه ی حوض سلطان :

این دریاچه با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع، در حاشیه ی بزرگراه قم-تهران و شمال استان قم قرار دارد. دریاچه ی حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در فصلهای مختلف و در ساعات روز، مناظر بدیعی را به نمایش می گذارد.

دریاچه ی حوض سلطان شامل دو چاله ی جدا از هم به نام "حوض سلطان" و "حوض مرده" است که آن دو را بیشتر حوض سلطان می نامند. آبهایی که به این دریاچه می ریزد دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی، بی نهایت شور است.

این دریاچه بعد از اسلام تا حدود قرن 19 میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوان را گذرانده و با توجه به تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور، به صورت دریاچه و باتلاق و کویر درآمده است. از زمان صوفیه به بعد به سبب بنای سدی در بالای پل دلاک، که آب رود قره چای را به دریاچه ی نمک هدایت می کرد، ارتباط بین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک قطع یا ضعیف شده است. در سال 1262 ه.ق دو نیمه ی دریاچه حوض سلطان به هم متصل و دریاچه ی بزرگی را تشکیل داد.

نماهایی از درياچه حوض سلطان استان قم

نمای هوایی از درياچه حوض سلطان استان قم

منطقه ییلاقی کهک :

شهر کهک با روستاهای اطراف آن، آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و از مناطق ییلاقی استان قم به شمار می رود. وجود باغهای زیبا، کوه های مرتفع و آب شیرین از ویژگی های منطقه است. این ویژگی سبب شده تا گردشگران داخلی از این منطقه استقبال چشمگیری کنند و عده ای برای جذب توریست به سرمایه گذاری بپردازند. وجود مجتمع های توریستی و تفریحی مانند : کشتی آبی، باغ سنگی، کلبه ی سبز، کوهستان پارک، و پروژه های دیگری که در دست ساخت می باشد از این قبیل است. روستاهای بالادست شهر کهک مانند : فردو، وشنوه، کرمجگان، اول، خاوه، بیدهند و ... روستاهای ییلاقی و از زیباترین روستاهای ایران به شمار می روند.

آماده بودن زیرساختها از قبیل آب، برق، گاز، راه آسفالته در روستاها، عامل دیگری برای حضور گردشگران در این منطقه است.

منطقه ییلاقی خلجستان :

خلجستان نیز با روستاهای اطراف آن، آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و از مناطق ییلاقی استان قم به شمار می رود.

قاهان : دهستان قاهان دارای دو دره است. یکی دره ی کهندان در روستان ونان (عروس خلجستان) و دره ی دیگر که از آغلک شروع و بعد از روستای زیبای بنابر و روستاهای جمیزقان، قاهان و نویس به کاسوا و انجیله ختم می شود. وجود باغ های زیبا، مجموعه ی گلخانه کوثر، کوه های مرتفع، آب شیرین و قرار گرفتن در مسیر بزرگراه های قم-ساوه و قم-تفرش، سبب شده تا گردشگران داخلی و خارجی از این منطقه دیدن کنند و بخش خصوصی بابت احداث تأسیسات گردشگری اقدام نماید. وجود مجتمع های توریستی و تفریحی دهکده ی صبا در دستجرد ، سبز میدانک و رستوران گل مریم نیز از این قبیل است. در سفر جناب آقای دکتر احمدی نژاد، مقام محترم ریاست جمهوری و هیأت وزیران به استان قم، دو منطقه ی جمکران و خلجستان، به عنوان مناطق نمونه ی گردشگری به تصویب رسیده است.

جغرافیای سیاسی

اين استان بر اساس آخرين تقسيمات كشوري داراي يك شهرستان "قم"، پنج بخش "مركزي، كهك (نوفل لو شاتو)، خلجستان، سلفچگان و جعفرآباد" و پنج شهر "قم، قنوات، كهك، دستجرد و جعفريه" و نه دهستان و 356 آبادي است.

استان قم به جهت موقعيت خاص جغرافيايي و قرار گرفتن در طول خطوط ارتباطي، اهميت ويژه اي دارد. به گونه اي كه در دوران اوليه ي تمدن بشري، جزو مهمترين قرارگاه هاي انساني به شمار مي آمده است.

راه هاي ارتباطي استان :

قم داراي هشت راه اصلي مواصلاتي، چهار راه فرعي و سه خط آهن به شهرهاي مجاور است كه از جمله آنها مي توان راه هاي زير را نام برد :

- آزاد راه قم - تهران (به طول 130 كيلومتر)

- آزاد راه قم - ساوه

- جاده قديم قم - تهران (جاده ي قديم)

- آزاد راه قم - اصفهان

- راه قم - كاشان

- بزرگراه قم - اراك

- راه آهن قم - تهران

- راه آهن قم - اراك و جنوب

- راه آهن قم - كاشان و جنوب

موقعيت ارتباطى و فاصله با شهرهاى مجاور

استان قم محلّ تلاقى و عبور جادّه هاي سراسرى کشور بودهاست و بر سر سه راهى مهم شهرهاى اراک، اصفهان و کاشان واقع شده است، راهآهن سراسرى ايران ـ خطّ جنوب ـ نيز با دو شاخه اراک ـ کاشان از آن مي گذرد. فاصله شهر قم تا تهران 140 کيلومتر، تا اراک 136 کيلومتر، تا اصفهان 263کيلومتر، تا کاشان 104 کيلومتر، تا ساوه 87 کيلومتر تا دليجان 78 کيلومتر،تاکهک 36 کيلومتر و نزديک ترين شهر به قم، شهر قنوات با فاصله هشت کيلومتراست و همة جادّه هاى مجاور آسفالت است

جغرافیای طبیعی استان قم

موقعيت ارتباطى و فاصله با شهرهاى مجاور

مطالب مشابه :

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم

قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم (2)

بيابانهاي ژئومرفولوژی استان قم(3)

قلمرو بیابانهای استان قم از جنبه خاکشناسی(4)

جغرافیای طبیعی استان قم

پیگیری ثبت 4 تالاب استان قم در کنوانسیون بین المللی رامسر (خبر)

سیل قم: احمقانه‌ترین سیل در جهان!