شیردهی روزانه به کودک

روش صحیح شیردهی روزانه به کودک

طبقه بندی : علوم پزشکی - اطفال

آیـا در مـورد مـدت زمـان و چگونـگی شیردادن به نوزاد خود سردرگم هستید؟ نمیدانید چه برنامه ای را باید اجرا کنید؟ آیـا بـاید منتظر شوید تا گریه کند و یا این کـه هنـگـامی کـه خوابیده او را بیدار کنید و به او شیر دهید؟ اگر تازه به جمع مـادرهـای شیـرده اضـافـه شده ایـد، مـطـمـئـنا این یکی از سوالاتی است که اخیرا به ذهنتان خطور کرده. آیـا در مـورد مـدت زمـان و چگونـگی شیردادن به نوزاد خود سردرگم هستید؟ نمیدانید چه برنامه ای را باید اجرا کنید؟ آیـا بـاید منتظر شوید تا گریه کند و یا این کـه هنـگـامی کـه خوابیده او را بیدار کنید و به او شیر دهید؟ اگر تازه به جمع مـادرهـای شیـرده اضـافـه شده ایـد، مـطـمـئـنا این یکی از سوالاتی است که اخیرا به ذهنتان خطور کرده.
● چند وقت یکبار باید به کودک خود شیر بدهم؟ بیشتر نوزادان باید ۸ تا ۱۲ بار در یک شبانه روز از شیر مادر تغذیه کنند. این روند باید از دو سه روزگی کودک شروع شود و تا ۳-۶ ماهگی نیز ادامه پیدا داشته باشد. شیر دهی به نوزاد را نباید بر اساس فاصله های زمانی معین و از روی ساعت تنظیم کنید. فاصله زمانی بین وعده های غذایی و مدت زمانی که کودک از شیر مادر استفاده میکند، در نوزادان مختلف متفاوت است. هر دفعه شیردهی می تواند در حدود ۱۰ تا ۴۵ دقیقه با دفعه بعدی فاصله داشته باشد.
● آیا باید برای شیردهی، کودک را از خواب بیدار کرد؟ برای چند هفته اولیه من معمولا به مادرها توصیه می کنم که فرزندان خود را برای شیردهی حداقل هر دو سه ساعت یکبار از خواب بیدار کنند. این فاصله از شروع اولین شیردهی تا آغاز تغذیه مجدد حساب می شود. (در طول روز و شب هیچ تفاوتی نمیکند) اگر کودک شما می تواند شب ها قدری طولانی تر بخوابد هیچ اشکالی ندارد، می توانید در این فاصله به او شیر ندهید.
● اگر کودک زودتر از زمان مقرر برای شیردهی بیدار شد، چه کار باید کرد؟ اگر کودک شما به شیر خوردن تمایل نشان دهد و به عنوان مثال شروع کند به گریه کردن و مکیدن انگشتانش شما به هیچ وجه نباید او را دو سه ساعت منتظر نگه دارید تا زمان شیر دادن فرا برسد. اگر کودک نیاز به شیر خوردن داشت لازم نیست صبر کنید و می توانید همان موقع به او شیر دهید، حتی اگر زمان کوتاهی از تغذیه شدن قبلی گذشته باشد. اصلا نگران نباشید که شیر موجود در سینه ها "تخلیه" می شود. شیر به طور مکرر در سینه ها درست شده و همیشه به اندازه کافی برای سیر شدن کودک شیر در آنها وجود دارد.
● آیا کودک باید مدت زمان معینی از هر سینه شیر بخورد؟ اگر کودک در حال شیر خوردن است، نباید سینه را از دهان او جدا کنید. اجازه دهید تا او خودش سینه را رها کند. او یا سر خود را به سمت عقب می کشد و یا برای مدت زمان نسبت طولانی مکیدن را متوقف می کند. هیچ مدت زمان مشخصی برای تغذیه کودک از هر سینه وجود ندارد. اگر خواست از سینه دیگر هم استفاده کند، به او اجازه دهید. اگر هم نخواست باز هم هیچ اشکالی ندارد. باید به کودک اجازه دهید که خودش شیر خوردن را متوقف کند. در مراحل آخر شیر چرب تر و خامه ای تر می شود؛ اگر شما کودک را از مکیدن بازدارید او نمی تواند از شیر پر چرب و خامه ای استفاده کند.
● چه موقع می توانم کودک را برای شیر دادن بیدار نکنم؟ زمانی که امر شیر دهی برای شما جا افتاد، باید کودک را یکی دو مرتبه نزد متخصص اطفال ببرید تا مطمئن شوید که به اندازه کافی رشد کرد. از این زمان به بعد می توانید هر زمان که خودش درخواست کرد او را تغذیه کنید. زمانی که رشد کودک کافی باشد، پوشک خود را مکررا خیس و کثیف کند، آنگاه دیگر مجبور نیستید که او را برای تغذیه شدن از خواب بیدار کنید.
● چگونه می توان تشخیص داد که کودک درخواست شیر می کند؟ کودک با "قار و قور" کردن، مکیدن انگشت های دست، حرکت دادن لب ها، باز کردن دهان، تولید صداهای خفیف و یا گریه کردن شما را صدا می زند. خیلی بهتر است که در همان مراحل اولیه و با مشاهده علائم ابتدایی، شیر دادن را شروع کنید و منتظر شروع گریه او نباشید. زمانی که شروع به گریه کند، شیر دادن سخت تر می شود، چرا که ابتدا باید او را آرام کنید و بعد شروع کنید به تغذیه کردن او. ● چرا کودک من علاقه زیادی به شیر خوردن در شب دارد؟ این مسئله کاملا طبیعی و قابل پیش بینی می باشد. نوزادان یک زمان مشخصی را برای تغذیه کلی انتخاب می کنند که نام " تغذیه زنجیره ای" بر روی آن گذاشته اند. در این حالت کودک تمایل دارد تا در فواصل زمانی متعدد از شیر مادر تغذیه کرده و در بین آنها استراحت کوتاهی نیز داشته باشد. امکان دارد که برای چندین ساعت بخواهد بدون توقف شیر بخورد. متاسفانه بسیاری از خانواده ها در مورد این نوع رفتار نظر مساعدی ندارند و تصور می کنند که این امر به دلیل مغذی نبودن شیر مادر اتفاق می افتد. باید به خاطر داشته باشید که تنها از روی واکنش های کودک نمی توانید تشخیص دهید که او چه میزان از شیر مادرش را مصرف می نماید.
● چگونه می توانم تشخیص دهم که کودک به اندازه کافی شیر خورده؟ یکی از معتبرترین راهها از روی نمودار رشد کودک و ادرار و مدفوع او می باشد. اگر وزن او به اندازه کافی اضافه شود، بدون توجه به داد و بیدادهایی که راه می اندازد و درخواست های شبانه اش برای شیر، می توان تشخیص داد که به اندازه کافی تغذیه شده است. اما اگر بخواهید به طور روزانه از این مسئله آگاهی پیدا کنید، بهترین راه توجه به ادرار و مدفوع او می باشد. از ۵ روزگی تا ۶-۸ هفتگی باید حداقل ۵ تا ۶ مرتبه خود را خیس کند و در هر ۲۴ ساعت ۳-۴ تکه مدفوع زرد رنگ به اندازه کف دست، دفع کند. پس از ۶ تا ۸ ماهگی میزان مدفوع اغلب کودکان کمتر شده، اما همان ۵-۶ بار ادرار را دارند. به علاوه نمودار رشد نیز به خوبی بالا می رود.
● چرا کودکانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، دائما عادات غذایی خود را تغییر میدهند؟ دلیل قطعی این مسئله مشخص نیست، اما تا آنجایی که ما می دانیم به دلیل سطح چربی شیر مادر است. میزان چربی موجود در شیر در هر زمان تغییر می کند. اگر مدت زمان زیادی از آخرین مرحله شیر دهی سپری شده باشد، شیری که در ابتدا از سینه می اید کم چرب بوده و حالت سر شیر دارد، سپس کمی غلظ تر شده و مثل شیر طبیعی می شود و پس از مدتی چرب تر شده و حالت خامه ای پیدا می کند. زمانی که فواصل زمانی بین شیردهی ها کمتر باشد ( مثل تغذیه زنجیره ای) شیری که می آید غلیظ و پر چرب تر می باشد. کودک برای رشد جسمی و ذهنی باید حتما از این شیر پرچرب خامه ای استفاده کند. خوشبختانه زمانی که کودک این شیر را مصرف کند مدت زمان بیشتری به خواب فرو می رود، چرا که هضم آن روند آرامی دارد و به کودک احساس سیری می دهد. پس از اینکه کودک از " تغذیه زنجیره ای" بهره برد، اشکالی ندارد به او اجازه دهید تا مدت زمان بیشتری استراحت کند. می توانید تا دو، سه ساعت او را از خواب بیدار نکنید - از این وقفه نهایت استفاده را ببرید!
● آیا باید برنامه زمانبندی شده را به کودک تحمیل کنیم؟ تحقیقات نشان می دهد که دخالت در روند تغذیه طبیعی کودک (به ویژه منتظر گذاشتن او برای تغذیه) مشکلات زیادی از قبیل ذخیره شدن شیر رقیق در سینه ها و ناتوانی در افزایش وزن نوزاد را به همراه دارد. هر چه مدت زمان بین شیردهی بیشتر باشد، شیر کمتری در سینه ها درست می شود. شیر دهی مکرر، هم منبع شیر شما را افزایش می دهد و هم سلامت کودک را تضمین می کند. زمانی که نوبت به برنامه ریزی برای شیر دهی به کودک می رسد، باید به خاطر داشته باشید که تغییر و تنوع نمک زندگی است! فرزند شما آواها و عکس العمل های طبیعی از خود بروز می دهد و شما بدون اینکه نیازی به ساعت داشته باشید و تنها با توجه داشتن به خود او به راحتی می توانید تشخیص دهید که چه موقه گرسنه است.

تغذیه کودکان از نظر اسلام
یكی از عوامل بسیار مهم در سلامتی و رشد نوزد تغذیه با شیر مادر است . تغذیه با شیر مادر یك امر طبیعی و غیر قابل جایگزین است كه سلامت و رشد كودك راتأمین می‌كند . تحقیقات گستردة علمی نشان می‌دهد كه رشد هوشی و جسمی انسان با كمیت و كیفیت تغذیه در دوران قبل و بعد از تولد و نیز در جریان تغذیه با شیر مادر ارتباط مستقیم داردوَاٌلْوَالِدَاتُ یًرْضِعْنَ أَوْلَادَهًنَّ حَوْلَیْنِ كامِلَیْن … [1] و مادران بایستی كه دوسال كامل فرزندان خود را شیر دهند… . And the mothers should suckle their children for two whole years (The Cow / 233) یكی از عوامل بسیار مهم در سلامتی و رشد نوزد تغذیه با شیر مادر است . تغذیه با شیر مادر یك امر طبیعی و غیر قابل جایگزین است كه سلامت و رشد كودك راتأمین می‌كند . تحقیقات گستردة علمی نشان می‌دهد كه رشد هوشی و جسمی انسان با كمیت و كیفیت تغذیه در دوران قبل و بعد از تولد و نیز در جریان تغذیه با شیر مادر ارتباط مستقیم دارد. سریع‌ترین مرحلة رشد بعد از تولد،‌دوران شیرخوارگی است. تغذیة شیرخواران وكودكان تفاوت‌های زیادی با تغذیه بزرگسالان دارد و نیازهای غذایی آنان باید بر اساس منحنی رشد تنظیم شود . نیازهای غذایی كودكان در سنین مختلف متفاوت است، لذا نوع غذاهایی كه تأمین كنندة این نیازها هستند باید هماهنگ با رشد و تكامل طبیعی جسمانی و گروه سنی آنها باشد . بهترین نشانة سلامت، رشد و تكامل مطلوب كودك است . تركیب شیر مادر كاملاً منطبق با نیازهای شیر خوار است و بدین لحاظ مناسب‌ترین رشد را برای كودكان تأمین می‌كند. از آنجا كه هدیه‌ای ارزنده‌تر از شیر مادر برای شیرخوار وجود ندارد، به طور قطع مادران از اهدای آن به طفل خود دریغ نخواهند كرد. تأكید قرآن كریم و احادیث بر تغذیه با شیر مادر و فواید بی‌شمار آن یكی دیگر از دلایل اعجاز این كتاب آسمانی است. چرا كه پیشرفت علم این را به اثبات رسانده است كه بهترین غذا برای نوزاد شیر مادر است . بنابراین ابتدا ضرورت و فواید شیر دهی را از نظر آیات كریمة‌قرآن و دیدگاه معصومین (علیه السلام ) بحث كرده وسپس نظر علم امروز را هم می‌بینیم . 1 ـ و مادران بایستی دو سال كامل فرزندان خود را شیر دهند، (این ) برای كسی است كه بخواهد دوران شیرخوارگی را تكمیل كند و به عهده صاحب فرزند (یعنی پدر) است كه خوراك و لباس مادر را به حد متفارف بدهد، هیچ كس را تكلیف جز به اندازه طاقت نكنند، نباید مادر در نگهبانی فرزند به زیان و زحمت افتد و نه پدر بیش از حد متفارف برای كودك متضرر شود و اگر كودك را پدر نبود وارث باید در نگهبانی او به متعارف قیام كند ( كه ضرر به طفل نرسانند) و هر گاه زن و شوهر به رضایت خاطر هم و مصلحت دید یكدیگر (به طلاق جدائی اختیار كنند) طلاق هر دو را رواست آنگاه اگر خواهند كه مادران فرزندان را شیر دهند آن هم روا باشد در صورتیكه مادر را حقوقی متعارف بدهید و از خدا بترسید و بدانید كه خدا از كردار شما آگاهست. (1). نكات علمی بسیار جالبی در همین یك آیه نهفته است كه ما از نظر بهداشت مادر و كودك هر یك را شرح می‌دهیم . الف ـ مدت شیر دادان نوزاد برای كسی كه بخواهد دوران شیرخوارگی را به طور كامل انجام دهد ،‌دو سال كامل است و این خود یك قانون پذیرفته شده از سوی مجامع بهداشتی، خصوصاً متخصّصین امرسلامت مادران و كودكان می‌باشد . ب ـ حق شیردادان در دو سال شیرخوارگی مخصوص مادر است و اوست كه می‌تواند در این مدت، فرزند خود را شیر دهد و از او نگهداری كند. چرا كه اختصاص حق حضانت و نگهداری و شیردادان به طفل یك نوع حق دو جانبه است كه هم برای رعایت حال فرزند و هم رعایت حال مادر است . زیرا یكی از نیازهای بسیار مهم انسان‌ها ، نیاز به مهر و محبت و علاقه و دوستی است كه خداوند متعال این علاقه را میان مادر و فرزند نیز ایجاد كرده تا موجب پیوند و همبستگی بیشتر آنان گردد. البته در مواردی می‌توان نگاهداری و شیردادن كودك را به دایة‌مناسبی واگذار كرد تا كمكی برای مادر باشد. ح ـ هزینه زندگی مادر از نظر غذا و لباس حتی در صورتی كه طلاق بگیرد، در دوران شیردادن كودك را به دایة مناسبی واگذار كرد تا كمكی برای مادر باشد. ج ـ هزینه زندگی مادر از نظر غذا و لباس حتی در صورتی كه طلاق بگیرد،در دوران شیر دادن به عهدة پدر نوزاد است تا مادر با خاطری آسوده بتواند فرزند خود را شیر دهد. از نظر علمی نیز این نكته بسیار حایز اهمیت است و آرامش مادر در هنگام شیر دادن بسیار ضروری و لازم است. چرا كه مؤثرترین دلیل كاهش و یا قطع شیر از پستان مادر، ‌نگرانی و غمگینی است و جالب ‌تر از همه اینكه رضایتبخش ترین محرك برای ترشح شیر از پستان مادر،‌تخلیه منظم و كامل پستانها است . 2 ـ « و ما به هر انسانی سفارش كردیم كه در حق پدر و مادر نیكی كن خصوص مادر كه چون بار حمل فرزند برداشته تا مدت دو سال كه طفل را از شیر باز گرفته هر روز بر رنج و ناتوانیش بیفزوده بسیار نیكی و سپاسگزاری كن و نخست شكر من كه خالق و منعمم و آنگاه شكر پدر و مادر بجای آور كه بازگشت خلق بسوی من خواهد بود. (1) مراقبت و تغذیه مادران در دوران بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا كه تغذیة ناكافی در دوران بارداری می‌تواند منجر به تولد نوزاد نارس و كم وزن گردد. مادران در دوران بارداری گرفتار ضعف و سستی می‌شوند، چرا كه شیرة جان خود را به پرورش جنین اختصاص داده و بهترین مواد حیاتی وجود خویش را به او تقدیم می‌كنند. به همین دلیل مادران در دوران بارداری گرفتار كمبود انواع ویتامین‌ها و املاح می‌شوند كه در صورت عدم جبران این كمبودها،ناراحتی‌هایی برای خود و جنینشان به وجود می‌آید. این مطلب در مورد دوران شیرخوارگی ) بزرگترین فداكاری را هم از نظر روحی و عاطفی و هم از نظر جسمی در مورد فرزندش انجام می‌دهد. لازم به ذكر است ( همانطور كه در قسمت قبل هم بدان اشاره شد ) دو سال كامل شیر دادن برای كسی است كه بخواهد دوران شیرخواری را به طور كامل به انجام برساند، ‌هر چند ممكن است گاهی این مدت كاهش یابد . یعنی مادران حق دارند با توجه به وضع نوزادان و رعایت سلامت آنها واز همه مهمتر زیر نظر پزشك متخصص ، این مدت را تقلیل دهند كه در قسمت بعدی این موضوع روشن‌تر می‌شود. 3 ـ و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش كردیم (یاد كند كه ) مادر (نه ماه چگونه ) با رنج و زحمت بار حمل كشید و باز با درد و مشقت وضع حمل نمود و سی ماه تمام حمل و شیرخوارگی بود تا وقتی كه طفل به حد رشد رسید آدمی چهل ساله گشت ( و عقل و كمال یافت ) آنگاه سزد كه عرض كند خدایا مرا بر نعمتی كه به من و پدر و مادر من عطا فرمودی شكر بیاموز و به كار شایسته‌ای كه رضا و خشنودی تو در آن است موفق دار و فرزندان مرا صالح گردان . بارالها من به درگاه تو به دعا باز آمدم و از تسلیمان فرمان تو شدم. آنچه كه در این ایه مورد بحث است، اشاره به « وَ حَمْلُهٌ وَ فِصَالُه ثَلَثُونَ شَهراً » می‌باشد . آیا ممكن است دوران حمل و شیرخوارگی سی ماه باشد؟ فقها و مفسران با الهام از روایات اسلامی در پاسخ گفته‌اند ،‌حداقل دوران حمل شش ماه و حداكثر دوران مفید شیردهی بیست و چهار ماه است . حتی از پزشكان پیشین همچون جالینوس و ابن سینا نقل شده كه خود شاهد چنین امری بوده‌اند كه فرزندی بعد از شش ماه به دنیا آمده است . ضمناً از این تعبیر قرآنی می‌توان استفاده كرد كه هر قدر از مقدار حمل كم شود باید بر مقدار دوران شیرخوارگی افزود، به گونه‌ای كه مجموعاً سی ماه تمام را شامل گردد. یعنی هر گاه دوران بارداری زن نه ماه باشد، باید بیست و چهار ماه شیر دهد. قانون طبیعی نیز همین را ایجاد می‌كند. چرا كه كمبودهای دوران حمل در دوران شیرخواری باید جبران گردد. 4 ـ‌ « حرام شد برای شما ازداوج با مادر و دختر و خواهر و عمه و خاله و دختر برادر و دختر خواهر و مادران رضاعی و خواهرران رضاعی[2] و مادر زن و دختران زن كه در دامن شما تربیت شده‌اند اگر با زن مباشرت كرده باشید و اگر دخول با زن نكرده (طلاق دهید ) باكی نیست كه (با دختران او) ازدواج كنید و نیز حرام شد زن فرزند صلبی (نه زن پسر خوانده شما) و نیز حرام شد جمع میان دو خواهر مگر آنچه پیش از نزول این حكم كرده‌اند كه خدااز آن درگذشت. زیرا خداوند در حق بندگان بخشنده و مهربان است. این آیة شریفه منشاء صدور احكامی است كه خویشاوندی بر مبنای تغذیه مستقیم كودك از پستان زن شیرده را بیان می‌كند. بر اساس آنچه كه از رهنمودهای اسلامی استنباط می‌شود، وقتی رضاع تحقق یافت ، یعنی طفلی در دورة شیرخواری به مقدار كافی وبا شرایط مربوط، با مكیدن از پستان زنی ( كه ترشح شیر در پستان او به دنبال یك زایمان از حاملگی مشروع صورت گرفته ) شیر خورد، در این شیر خوردن یك نوع پیوند خویشاوندی میان شیرخوار و شیردهنده شكل می‌گیرد. در این ارتباط دوجانبه میان كودك و بانوی شیرده متقابلاً صفات و ویژگی‌هایی از بانوی شیرده به كودك شیرخوار انتقال پیدا می‌كند، به نوعی كه این ویژگی‌ها منحصراً به بانوی شیرده مربوط نمی‌شود ، بلكه به همسر و فرزند بانوی شیرده نیز مربوط می‌گردد. حتی نوع حالات مادر هنگام شیردادن نیز بر كودك اثر می‌گذارد . به همین جهت در دستورات بهداشتی اسلام به وضو داشتن مادران هنگام شیردادن به كودكانشان تأكید شده است. پیامبر اسلام علیه السلام می فرمایند: الرِّضاعُ یُغَیِّرُ اطّباع ؛ رضاع، طبایع آدمی را دگرگون می سازد. شاید تاكنون واژة وراثت رضاعی را شنیده باشید. این بخش از دانش با شكلی از وراثت، غیر از كروموزوم ‌های جنسی ارتباط دارد و صفات اخلاقی و رفتاری انسان را هم شامل می‌شود. اگر بخواهیم در بحث ژنتیك و وراثت وارد شویم نكات علمی فراوان دیگری نیز در همین آیة شریفه[3] نهفته است . چرا كه در این آیه ازدواج با محارم حرام شمرده شده است كه این خود بحث مفصلی را می‌طلبد. از دلایل تحریم ازدواج با محارم در اسلام می‌توان به مسایل ژنتیكی و بیمار‌های ارثی و همچنین مسایل روحی و روانی آن اشاره كرد. 5 ـ‌ باز آنها (زنان مطلقه ) را در همان منزل خویش كه میسر شماست بنشانید و به ایشان آزار و زیان نرسانید تا در مضیقه و رنج درافكنید و به زنان مطلقه اگر حامله باشند تا وقت وضع حمل نفقه دهید،‌آنگاه اگر فرزند شما را شیر دهند اجرتشان را با قرداد متعارف بین خود بپردازید و اگر باهم سخت‌گیری كنید (مادر صرف نظر كند) تا دیگری را برای شیر دادن طلبید. این آیه شریفه به حقوق زنان به هنگام جدایی از شوهر شان اشاره می‌كند. یعنی ضرورت تأمین مسكن زنان مطلقه و عدم ایجاد دشواری برای آنان و نیز تأمین نفقة آنان در صورت بارداری تا وضع حمل نباید نادیده گرفته شود. از همه مهمتر اینكه اگر مادر بخواهد از حق طبیعی خود برای شیر دادنه به طفلش استفاده كند در این صورت پدر مكلف است كه هزینة آن را تأمین كند ولی اگر پرداخت هزینة مورد اشاره، خارج از حد متعارف و مایه دشواری باشد، در این صورت برای كودك دایة دیگری انتخاب خواهد شد. در واقع همانگونه كه كودك در زندگی جنینی پیوستگی كامل با مادر دارد و تغذیه تنفس سلولی و رشد و همچنین تبادلات او با محیط خارج همه توسط مادر تأمین و یا انجام می‌شود. دوران پس از وضع حمل تا پایان شیرخوارگی نیز با یك وابستگی عمیق كودك به مادر همراه است ، به نحوی كه می‌توان آغوش پر از مهر و عطوفت مادر پس از تولد را به رحم ، دهان كودك را به بند ناف و پستان مادر را به جفت تشبیه كرد . چرا كه همین جفت (Placenta) است كه در دوران بارداری، مادر و جنین را به هم مرتبط ساخته و در تبادلات جنین و مادر شركت می‌كند. بند ناف (Umblical Cord) هم در دوران زندگی داخل رحمی، ارتباط بین جفت و رویان را تشكیل می‌دهد و وظیفة رحم هم كه مشخص است. از این روست كه برخی واجبات الهی مانند روزه گرفتن در ماه مبارك رمضان كه ممكن است با كاهش حجم شیر و ناكافی شدن تغذیة كودك همراه گردد، در برابر مادر شیرده به آسانی انعطاف نشان می‌دهد و به مادران شیرده اجازه داده شده از این امر چشم بپوشند و در بعد از دوران شیر دهی قضای آن را بجای آورند و یا به هنگام ضرورت انجام حدود و تعزیرات شرعی برای مادرانی كه با عصیان و نافرمانی سزاوار اینگونه تنبیهات شده‌اند، در صورتی كه مادر شیرده باشد اجرای حكم الهی به زمانی دیگر موكول می‌گردد تاا در كار بسیار مهم تغذیه كودك از شیر مادر خللی حاصل نگردد و این خود از دلایل اهمیت ویژة دوران شیرخوارگی می‌باشد . چرا كه سریع‌ترین دوران رشد انسان پس از تولد در همین دوران است و كوتاهی در امر تغذیة شیرخوار سبب صدمات جبران ناپذیری می‌شود. 6 ـ و به مادر موسی وحی كردیم كه طفلت را شیرده و چون از آسیب فرعونیان بر او ترسان شوی به دریا افكن و دیگر بر او هرگز مترس و محزون مباش كه ما او را به تو بارآوردیم و هم از پیغمبران مرسلش گردانیم.[4] همچنین خداوند می‌فرماید: ما شیر هر دایه را بر او حرام كردیم و آل فرعون با محبت قلبی كه به او داشتند در پی دایه‌ای كه پستانش را طفل بگیرد برآمدند. خواهر موسی گفت: آیا مایلید كه من شما را بر خانواده كه دایه و پرستار این طفل شوند و در كمال محبت و مهربانی تربیت كنند راهنمایی كنم؟[5] توجهی كه خداوند متعال به مسئلة تغذیة حضرت موسی علیه السلام با شیر مادر خود فرموده است، واقعاً در خور اندیشیدن و پیام گرفتن است . چرا كه اراده خدا بر این قرار گرفته كه موسی علیه السلام در خانه فرعون رشد كند، اما فقط از پستان مادر خود شیر بخورد . لذا خداوند ابتدا به مادر حضرت موسی علیه السلام دستور می‌دهد كه شخصاً و به میزان كافی به طفل خود شیر دهد و سپس او را در صندوقچه‌ای قرار دهد . از طرفی به وی مژده می‌دهد كه نگران طفل خود نباشد و می‌بینیم هنگامی كه خانواده فرعون،‌موسی علیه السلام را از آب گرفتند و فرعون را راضی بر زنده گذاشتن او كردند، مسئلة شیردادن این طفل پیش روی آنان قرار می‌گیرد و به امر خداوند متعال كودك از گرفتن پستانهای دیگر به جز پستان مادر خود سرباز می‌زند و بالاخره به بهترین وجه از شیر مادر خود بهره‌مند می‌گردد. در آغاز دعای پرمحتوا و شریف « عرفة حضرت ابا عبدالله علیه السلام » چنین می خوانیم: وَ حَفِظْتَنی فی الٌمهْدِ طِفْلاً صَبیّیّاً وَ رَزَقْتَنی مِنَ الْغِذاءِ لَبَناً مَرِیَّا وَ عَطَفْتَ عَلیَّ قُلُوبَ الْحَواظِنِ وَ كَفَّلْتَنِی الْاُمَّهاتِ الرَّواحِمَ ؛ و در آن هنگام كه كودكی خردسال در گهواره بودم، از حوادث حفظ كردی و مرا از شیر شیرین و گوارا تغذیه نمودی و دلهای پرستاران را به جانب من معطوف داشتی و با محبت مادران به من گرمی و فروغ بخشیدی. بنا به تحقیق روانشناسان،‌انگیزة مادری یكی از مهمترین و نیرومندترین انگیزه‌ها است كه در انسان به شكلهای گوناگون بروز می‌كند و بستگی به فرهنگ و راه و رسم هر جامعه‌ای دارد . حكمت و مصلحت خداوند متعال چنین است كه در سرشت مادر انگیزه‌ای فطری به وجود آورد كه او را برای انجام رسالت مهم خویش آماده كند . چون مادر سختی و مشقت دوران بارداری و زایمان را از روی میل و رغبت خود تحمل می‌كند و پس از تولد فرزند نیز وظیفة شیردادن ونگهداری و مهربانی نسبت به او را انجام دهد. قرآن كریم عواطف مادر و عشق و دلسوزی‌اش نسبت به فرزندان و ترس و اندوهش را به هنگام دوری از آنها و شادی‌اش را به هنگام نزدیكی آنان بیان می‌كند كه توصیف بسیار زیبای آن در جریان داستان حضرت موسی علیه السلام آمده است : صبحگاه مادر موسی دلش ( از هر چیز جز یاد موسی ) فارغ بود و به حدی غم و اندوه، قلبش را فرا گرفته بود كه اگر ما، دلش را محكم و پا برجای نگه نمی داشتیم تا ایمانش برقرار بماند، نزدیك بود كه راز درونش را آشكار كند ( به نام طفلش موسی فریاد برآورد).[6] یعنی دل مادر حضرت موسی علیه السلام از هر اندیشه‌ای دربارة هر چیزی به جز فرزندش كاملاً خالی شد و اگر خداوند متعال قلبش را محكم نمی‌كرد و آرامش و اطمینان را در جانش جایگزین نمی‌فرمود،‌ از كثرت ترس و اندوهی كه در اثر فراق فرزندش به او دست داده بود،‌رازش آشكار می‌شد . اما وقتی پسرش به او بازگردانده شد،‌اندوه از دلش رخت بربست و خوشبختی دوباره به او روی آورد.[7] حال با تفصیلی كه گذشت، می‌خواهیم بدانیم ارتباط میان انگیزه مادری و ترشح شیر چیست؟ علاقه‌مندی مادر به غذا دادن ، نگهداری،‌مواظبت، غمخواری و دوست داشتن فرزند را انگیزه مادری گویند كه این دوست داشتن فرزند بر اثر ترشح هورمونی به نام پرولاكتین (prolactin) به وجود می‌آید كه خداوند متعال آن را در بخش جلویی هیپوفیز (Hypophysis) قرار داده است.[8] هیپوفیز از نظر لغوی به معنای جوانه زیر مغزی است . این غده كه فرمانده و سرپرست غدد مترشحة داخلی بدن است، به اندازه یك نخود(1×5/1× 5/0 سانتی‌متر) و به وزن تقریبی 500 میلی گرم می‌باشد. البته در زنانی كه چند كودك زائیده‌اند ممكن است وزن آن به 5/1 گرم هم برسد و این به دلیل افزایش حجم این غده در دوران بارداری است . این عده دارای دو بخش جلویی و عقبی است كه هر یك هورمون‌های مختلفی را ترشح می‌كنند . پرولاكتین یكی از هورمون‌های بخش جلویی این غده است كه منشأ علاقه‌مندی مادر به فرزند و تحمل رنج و مشقت دوران بارداری است . به طوری كه اگر این هورمون را به مرد هم تزریق كنند در او انگیزه مادری ایجاد می‌شود. شاید بارها قول معروف حضرت رسول اكرم علیه السلام كه می‌فرمایند: برای كودك هیچ شیری بهتر از شیر مادر نیست. شنیده باشید. تأكیدی كه در این حدیث نبوی بر تغذیه از شیر مادر شده است خود مطلبی بسیار آموزنده است. اهمیت دوران حمل و شیردهی از نظر اسلام آنقدر زیاد است كه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرمایند: زن در دوران بارداری وز ایمان و شیردادن اجر مجاهد در راه خدا را دارد و اگر در این میان بمیرد برای او اجر شهید است » و باز در جای دیگر از همان حضرت نقل شده كه: « وقتی زنی باردار شد در ثواب مانند سرباز روزه‌داری است كه جان و مال بر كف در راه خدا جانبازی می‌كند. وقتی زایمان كرد اجر او آن چنان زیاد است كه به حساب نمی‌آید و هنگامی كه كودك را شیر می دهد هر مرتبه مكیده شدن پستان او معادل با آزاد كردن بنده‌ای از نسل حضرت اسماعیل علیه السلام پاداش دارد و آنگاه كه از شیردادن فراغت حاصل می‌كند، فرشته‌ای به پهلوی او می‌زند و می‌گوید عملت را از سرگیر كه خدای گناهانت را آمرزید. در روایات ائمه معصومین علیه السلام تأكیدات فراوانی بر اهمیت شیردهی را از دیدگاه علمی بررسی می‌كنیم . تغذیه با شیر مادر باید بلافاصله پس از تولد و هنگامی كه شیرخوار بتواند به طور بی خطر تغذیة دهانی را تحمل كند، شروع شود . حتی مادرانی كه سزارین می‌شوند،‌در صورتی كه مادر كاملاً بیهوش نباشد، تغذیه با شیر مادر بلافاصله توصیه می‌شود. بهترین زمان تغذیه با شیر مادر از همان بدو تولد خصوصاً در یك ساعت اول تولد است . به نظر شما دلیل این همه عجله در تغذیه با شیر مادر چیست؟ كلستروم یا آغوز، ماده‌ای زرد رنگ و قلیایی است كه در ماههای آخــر حاملگی و در4ـ 2 روز اول پس از زایمان ترشح می‌شود. این ماده در مقایسه با شیر، دارای وزن مخصوص، پروتئین، ویتامینهای محلول در چربی یعنی ویتامین‌های K , E , D , A و همچنین مواد معدنی بیشتری می‌باشد. عوامل ایمونولوژیك موجود در آغوز تا حدی است كه به آن واكسن كودك نیز می‌گویند . از طرفی شیر مادر در اوایل تولد نوزاد، حاوی پروتئین، كلسیم و مواد معدنی بیشتری نسبت به اواخر شیر دادن می‌باشد. حال ببینیم، شیر مادر چه مزایایی نسبت به شیرهای دیگر دارد؟ 1. ابتلا به اسهال در كودكانی كه از شیر مادر استفاده می كنند (25 ـ 14) بار كمتر و میزان ابتلا به عفونت‌های تنفسی سه برابر كمتر از كودكانی است كه با شیر یا شیر گاو تغذیه می‌شوند. 2. چربی شیر مادر قابل هضم‌تر از شیر گاو است . 3. در مقایسه باشیر بز، شیر مادر حاوی مقدار ویتامین D ،‌آهن و اسید فولیك بیشتری است . به همین دلیل نوزادانی كه در بدو تولد از شیر بز تغذیه می‌شوند، مستعد به نوعی كمخونی به نام « آنمی مگالوبلاستیك فقرفولات‌» هستند. 4. نوزادانی كه با شیر مادرتغذیه می‌شوند، از طریق رودة خود آهن از دست نمی‌دهند،‌در حالیكه تغذیه باشیر خشك منجر به از دست رفتن جزئی آهن از ضایعات مخاطی روده‌ها می‌شود. البته مزایای شیر مادر نسبت به سایر شیرها به قدری است كه اشاره به تمام آنها در این مجال نمی‌گنجد . در تك تك عناصر و مواد تشكیل دهنده شیرمادر شگفتی‌های عجیبی نهفته است كه ما به ذكر چند نمونه اكتفا می‌كنیم. حدود انرژی شیر انسان ناشی از چربی موجود در آن است . میزان كل چربی موجود در شیر انسان از یك مادر تا مادر دیگر و از یك مرحله شیردهی تا مرحلة دیگر و بر حسب ساعت، روز و به خصوص در هر وعده متغیر است . چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر كمتر ولی دارای آب بیشتری است و سپس میان چربی بتدریج زیاد می‌شود . این تغییرات سبب می‌شود، در ابتدا تشنگی كودك بر طرف و سبب تحریك اشتهای او شود و در آخر چربی به بدنش رسیده و كمك بزرگی به سیر نگه داشتن شیرخوار شود. همچنین این اختلاف در تركیب چربی شیر مادر سبب می‌شود، شیراخوار پرخوری نكند و كمتر چاق شود. چرا كه چاقی این دوران، زمینه‌ساز عوارض قلبی ـ عروقی، مفصلی و بیماری قند (دیابت ) در بزرگسالی است . همین شگفتی‌ها در مورد پروتئین شیر مادر هم صادق است . اگر چه پروتئین شیر انسان شیر گاو است، اما پروتئین شیر مادر بهتر ازسایر شیرها جذب می‌شود. به همین دلیل است كه دردهای قولنجی، جمع شدن گاز، استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین شیر در نوزادان تغذیه شونده از شیر مادر كمتر است . گذشته از تمام اینها، تغذیه با شیر مادر یك رابطه عاطفی و مستحكم میان مادر و فرزند تشكیل می دهد. تماس و توجه مادر در هنگام شیردادن اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد. احادیثی نیز بر همین مبنا از ائمه معصومین علیه السلام از جمله حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود: كودك را در ‎آغوش چپ مادر قرار دهند تا احساس ضربان قلب مادر برای كودك آرام بخش باشد. تحقیقات جدید نشان داده، كودكانی كه با شیر مادر تغذیه شده‌اند در دوران بلوغ از امنیت روانی بیشتری برخوردار هستند. اكنون به سراغ مادر می‌رویم و به شمه‌ای از مزایای حاصل از شیردهی برای مادران اشاره می‌كنیم . 1. جمع شدن و برگشت سریع رحم به اندازه طبیعی: بر اثر مكیدن پستان توسط نوزاد و ترشح هورمون اكسی توسین متعاقب آن، رحم بسرعت جمع شده و به اندازه طبیعی خود برمی‌گردد. 2. تناسب اندام: مادرانی كه به نوزادشان شیر می‌دهند چون از ذخیرة چربی اضافی دوران بارداری برای ساخت شیر استفاده می‌كنند، زودتر وزن اضافی را از دست می‌دهند و به همین دلیل سریع‌تر تناسب اندام خود را بدست می‌آورند . 3. بسیار جالب است بدانیم، مادران سزارین شده‌ای كه به نوزاد شیر می‌دهند، درد كمتری احساس می‌كنند و این به دلیل احساس آرامش و رضایتی است كه از تماس‌های مكرر كودك با بدن مادر در جریان شیردهی به دست می‌آید و سبب می‌شود، مادر وضعیت روحی و عاطفی بهتری داشته باشد. 4. از تمام این‌ها جالب‌تر ، نتایج تحقیقاتی است كه اخیراً مورد تأیید قرار گرفته است وآن شیردهی به عنوان یك روش مطمئن و مؤثر پیشگیری از بارداری می‌باشد. حداكثر تأثیر در فاصله گذاری بین بارداری‌ها وقتی نایل می‌شود كه شیرخواربه طور كامل یا تقریباً كامل با شیر مادر تغذیه شود. در هر بحث مربوط به تغذیه شیرخوار، درك تأثیر تغذیه با شیر مادر بر فاصله بین تولدها و نتایج آن در تأمین تغذیه مطلوب برای مادر و شیرخوارش و كودكان بعدی حایز اهمیت بوده و باید مد نظر قرار گیرد و ما این اهمیت را با ذكر تأكیدهای فراوان قرآن كریم و روایات و تطبیق آنها با علم امروزی درك كردیم و اكنون نوبت به نتیجه‌گیری می‌رسد. شیر مادر به عنوان نمونه‌ای از مظاهر لطف وحكمت پروردگار حكیم و مهربان و در عین حال جلوه‌ای از پیوستگی مادر و كودك در مراحل آغازین زندگی و در نهایت به عنوان مناسب‌ترین ماده غذایی و دارویی ایمنی بخش مورد بحث ما بود كه جهان دانش پس از پیمودن فراز و نشیب‌ها و بهره‌گیری از تجربیات فراوان، امروزه توانسته است به كاربرد آن در رشد و تأمین سلامتی كودكان نایل آید . اما چه كسی در چهارده قرن قبل این نكته را متذكر شده است؟ شیر دادن مادر به كودك نمایشی از باشكوه‌ترین پیوندهای بحث و زیباترین تصویر مهر و لطیف‌ترین شكل پاسداری از سلامت جسمی، روانی و عاطفی كودك بوده و در فرهنگ متعالی اسلام به عنوان عبادتی شایسته و گرانقدر از آن یاد شده است . امید است كه ترویج تغذیه با شیر مادر تلاشی در سالم سازی دنیای زیبا و بی‌آلایش كودكان و مشاركت در یك سرمایه‌گذاری پرسود عبادی برای فردای جامعه بشری باشد.

شیردهی روزانه به کودک

مطالب مشابه :

مدت زمان شیر دادن نوزاد از نظر علمی و قرانی

افزایش شیر مادر

دانستنیهای نوزادان و تولد

کاهش وزن بعداززایمان...

شیردهی روزانه به کودک

علائم نوزاد سالم

6 توصیه به تازه مادرها

نکات مهم در شیر دادن به کودکان

نفخ نوزادان(کولیک - دل پیچه)

آیین نامه ماما