تاریخچه شیشه در ایران

تاریخچه شیشه در ایران

در روزگاران باستان بین النهرین در توسعه لعاب سفالسازی سر آمد دیگر کشورها بوده است با در نظر گرفتن اینکه ترکیبات لعاب و شیشه یکی است عجیب نیست که صنعت شیشه سازی در بابل، سومرو آشور پیشرفت کرده است. باستانشناسان ثابت کرده اند که شیشه واقعی در هزاره سوم پیش از مسیح در سومر وجود داشته است. این شیشه با شیشه ای که مصریها از گداز دُر کوهی و قلیا بدست می آوردند فرق داشته است وشیشه ای که در بین النهرین وجود داشته پس از هزار سال به مصر وارد شده است. وجود لوحه های پزشکی بابلی و به ویژه لوحه های فنی و دارویی آشوری در باره صنعت شیشه سازی در سال 625 پیش از مسیح دلیل محکمی است بر اینکه صنعت شیشه سازی پیشرفته ای در همسایگی ایران وجود داشته است. از خوزستان، یعنی ناحیه عیلام، مدارکی از شیشه سازی در دست است که نشان می دهد این صنعت در سده سیزدهم پیش از مسیح در آنجا وجود داشته است. گیریشمن بطریهای شیشه ای زیادی را از حفاری معبد چغازنبیل بدست آورده است و همچنین تعداد زیادی لوله های شیشه ای که قطر خارجی آنها 25/1 سانتیمتروقطر سوراخ داخلی آنها 6/0 سانتیمتر و درازای آنها 75 سانتیمتر بوده مکشوف شده. این شیشه ها از حلقه های شیشه ای مات سیاه و سفید ساخته شده و به نظر می رسد که در شبکه پنجره از آنها استفاده می شده است. با این همه از زمان هخامنشیان شواهد کمی دال بر استفاده کلی از شیشه در دست است. در میان گنجینه های تخت جمشید فقط چند ظرف شیشه ای هست که با شیوه دمش در قالب تهیه شده و بعضی از آنها دارای آرایه های شفافی است که با چرخ رنگ شده است. اما یکی از سفرای در بارگاه هخامنشی در آن زمان می نویسد که ایرانیان شراب را در پیاله های شیشه ای می نوشیده اند.

در زمان سلوکیان، صنعت شیشه سازی را فینیقی ها در کرانه دریای مدیترانه در شهر صیدا بنیان کردند. فینیقی ها ای صنعت را از بابلیها آموختند. این با افسانه تلموذی که می گوید یهودیان در زمان اسارت دوم خود شیشه سازی را آموختند تطبیق می کند. شیشه فینیقی ها و یهودیان پیش از آغاز امپراتوری روم بسیار با ارزش بود. با کشف اشیا زیاد شیشه ای در زمان پارتها و ساسانیان می توان چنین پنداشت که صنعت شیشه سازی در همان زمان در ایران شایع بوده است.

چنین به نظر میرسد که شیشه سازان، مانند دیگر پیشه وران سبک شیشه سازی خود را تا دوره اولیه اسلام حفظ کردند. اشیاء شیشه ای زیادی در ساوه وری پیدا شده است. ظرف های شیشه ای معمولی که ظاهرا با دمیدن درست می شده و روشن و بی نقش و نگار بوده است. شیشه های با ارزش تر را نخست دمیده و به شکل قالب ساده در آورده و سپس با نی های بلند و راست قالب میگرفته اند و اغلب در حالی که شیشه مذاب و نرم روی نی بود شیشه ساز آن را به سرعت چرخانده و بدین ترتیب خطوط مارپیچ بر روی آن درست می کرد.

از همان اوایل دوره اسلامی شیوه آشوری تزیین در ایران مشاهده می شود. این شیوه عبارت است از تزیین اشیا با نخ، حلقه، یا گلوله های شیشه ای به رنگهای مختلف. پس از استیلای مغول، پیشه و صنعت شیشه در ایران رو به افول گذاشت. بین سال 1664و 1681 میلادی که شاردن به ایران مسافرت کرد چندان تحت تاثیر مهارت شیشه سازان و استادان ایرانی قرار نگرفته است. وی پس از تعریف و تحسین از سایر هنرها و پیشه ها در مورد شیشه چنین می نویسد:« شیشه صنعتی است که ایرانیان از آن اطلاعی ندارند. در سراسر ایران کارگاههای شیشه سازی هست ولی بیشتر شیشه ها پر از لکه است و رنگشان خاکستری است. شیشه سازی شیراز از همه زیباتر است و شیشه سازی اصفهان از همه بدتر، زیرا خورده شیشه ها را دوباره آب میکنند، در صورتی که شیشه گر شیرازی شیشه نو میسازد.» با اینکه شاه عباس بزرگ کوشش کرد که صنعت شیشه سازی را به وسیله هنرمندان ونیزی بار دیگر احیا کند، ولی شیشه گران در سده های بعد فقط شیشه معمولی مورد نیاز خود را تهییه می کردند.

منبع: صنایع دستی کهن ایران نوشته: هانس ای . دولف

تاریخچه شیشه در ایران

مطالب مشابه :

تاریخچه صنعت دستی سفالگری

خلاصه کتاب صنایع دستی کهن :صفحه 57تا 90

کوتاه در مورد منبت

مقابر

ابریشم و مراحل کار با آن

آشنایی با صنایع دستی ایران و فلزکاری (صفحات ۱۸ -۱ کتاب صنایع دستی کهن ایران)

از پاریس تا کویر مصر به عشق مرد ایرانی!

تاریخچه شیشه در ایران

گره چینی