خلاصه فصل دوم کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام

اسلام با بعثت پیامبر(ص) متولد گردید.

اهمیت معرفی جوامع پیش از اسلام (جزیرة العرب) ¬جهت شناخت بهتر دوران رسالت پیامبر(ص)و تعالیم اسلام ضروری است.

معرفی جزیرة العرب:

موقعیت جغرافیایی:

جزیرة العرب در جنوب غربی آسیا با مساحت000/200/3 کیلومتر مربع مساحت ¬ بزرگ ترین شبه جزیره جهان است ¬ هنوز بخش هایی از آن
به دلیل وجود توفان های شنی ناشناخته مانده است.

شبه جزیره عرب:

از طرف شمال ¬ به وسیله ی بیابان ها و ریگزار های پهناور به دره ی فرات (عراق) و سوریه منتهی می شود.

از طرف شرق ¬ به خلیج فارس و خلیج عمان.

از طرف جنوب ¬ خلیج عَدَن – تنگه باب المَندَب-اقیانوس هند و دریای عمان.

از طرف غرب ¬ به دریای سرخ.

فقط جنوب شبه جزیره دارای آب قابل توجهی می باشد و باران می بارد.

در مناطق دیگر: کوه های برهنه – صحراهای خشک و غیر قابل سکونت فراوان است.

کشور کنونی عربستان سعودی حدود این شبه جزیره را فراگرفته و بقیه شبه جزیره(یک پنجم دیگر) برحسب تقسیم بندی کنونی جهان، بین کشورهای یمن، عمان، امارات، قطر، بحرین و کویت قرار دارد.

سه بخش جغرافیایی جزیره العرب:

1- شمال و غرب(حجاز) : شهرهای مکه، مدینه ،طائف، ینبع و جدّه. سرزمینی کوهستانی با بیابان های وسیع کم آب و غیر مستعد کشاورزی.

2- مرکز وشرق(صحرای عرب) : سرزمین بلند منطقه نجد بیابان های وسیع که در آن از باران وآبادانی خبری نیست.

3- جنوب(یمن) عربستان خوشبخت یا یمن گذشته که شامل منطقه ای به شکل مثلث است.

قسمت جنوب پرنعمت ترین نقطه ی شبه جزیره است.

آثار تمدن درخشان و با عظمت آن تا امروز باقی و مشهور است.

دولت آن تا آستانه ی ظهور اسلام وجود داشته است.

وضعیت سیاسی:

اساس ملیت و بافت اجتماعی- سیاسی عرب ابتدایی قبیله بود.

طبقات عرب ساکن در جزیره العرب:

1- عرب های بائده(بادیه نشینان) : قبایلی که سالها قبل از ظهور اسلام به سبب نافرمانی به وسیله ی بلاهای آسمانی وزمینی از بین رفتند .

2- عرب های عاربه (شهرنشین – عرب اصیل- از نخستین نسل های عرب) قبایلی که در یمن و دیگر نقاط جنوبی عربستان زندگی میکردند.

نسبت خود را به یعرب بن قحطان فرزند پنجم حضرت نوح(ع) میرساندند.

مراد از تمدن عرب پیش از اسلام ، بیشتر عرب عاربه است.

3- عرب مستعربه(عدنانیان): قبیله هایی که از طریق عدنان و با چند واسطه از فرزندان حضرت اسماعیل(ع) شمرده میشوند.

قبیله قریش از این گروه است .

عوامل پراکندگی و عدم استقرار حاکمیت قانون و عدم نظم سیاسی فراگیر در جزیرة العرب:

1- نبود فرهنگ واحد وایدئولوژی مشترک میان قبیله ها.

2- نبود راه های ارتباطی مناسب.

3- دوری مسافت میان مناطق مسکونی.

4- محدودیت منابع اقتصادی.

صحرا نشینان و شهرنشینان عرب پیرو نظام قبیله بودند.

                                        1 . نَسَب                                                                                                                  در قبیله سه رکن                                                         تمامی افراد باید از شناسنامه ی قبیله
وجود داشت                         2.حَسَب                                    ای وفضایل و مفاخر قبیله آگاه باشند
                                        3 .عَصَب                             یا عِرق قبیله ای-همه در ساختار قبیله
                                                                            محو بودند به گونه ای که همه ی
                                                                               پیوندها و روابط همگی به حفظ
                                                                                  قبیله کمک میکرد.

                                 برای اعضای قبیله : محدودیت، صبر، ناسیونالیسم قبیله ای

ü عَصَبیت

برای رهبران آنها :نوعی استبداد مطلق پدید می آورد.

شمارش گور مردان نشانگر فزونی افراد و بخشی از نمودهای تعصبات بی اساس.

روحیه جنگجویی (دستاورد طبیعی بیابان های خشک و سخت عربستان) + عَصَبیت وناسیونالیسم جاهلی بیانگر بسیاری از جنگ های اعراب است

فرهنگ وآداب و رسوم:

خصلت های پسندیده ای چون : روحیه ی سلحشوری، وفای به عهد، بخشندگی و مهمان نوازی، مهارت در اسب سواری، تیراندازی و فرار از جنگ ننگ و عار ابدی بود و صراحت لهجه، حافظه ی قوی، اهتمام به شعر و شاعری که گواه خوبی بر وجود برخی ارزش ها در میان مردم جزیرة العرب بود.

با اندکی تأمل در دستاوردهای هریک از این خصلت ها، استضعاف فکری و فرهنگی جزیرة العرب مشخص می شود .

جهت دار نبودن روحیه حماسی:در بسیاری اوقات باعث برافرختن بی دلیل آتش کینه و درگیری میان قبایل می شد.

شعر: به دلیل الهام از عقده های قبیله ای و خرافه ها، گاه آنقدر خشن و خون فشان بود که گویا از دم شمشیر می چکد.

شعر جاهلیت آمیزه ای از ستایش یا نکوهش قبیله یا رئیس آن-تشویق به غارتگری-فتنه انگیزی-تجدید خاطره های سیاه گذشتگان – عشق حیوانی- شراب و شکار بود .

نمونه های دیگری از                                   وفاداری به قبیله در هر موقعیت وپشتیبانی از افراد قبیله
نبود نظام صحیح فرهنگی در                           خود بی توجه به ستمگر و ستم دیده بودن
جزیرةالعرب                                               آنها.

تبعیض نژادی و همسنگ ندانستن غیر عرب با عرب .

آلودگی به گناهان مختلف از هنجارهای اجتماعی شمرده می شد به گونه ای که بسیاری از ارتکاب گناهان شرم نمیکردند و عادت های قبیح به صورت امری عادی شده بود.

قتل و غارت – دزدی – میگساری وانواع قمار و فحشاء بخشی از زندگی روزانه ی مردم بود.

کمیت گرایی- فخرفروشی – حاکمیت خرافات بازمانده از تحریف ادیان، افسانه های باستانی واساطیری از نشانه های انحطاط وخالی بودن سازمان آنان از تفکر بود.

در میان بهترین قبایل (قریش) شمار افراد قادر به نوشتن اندک بود که گواه روشن نقص اندیشه و وجود ضعف فرهنگی بود.

زنان و نظام خانواده:

اندیشه شئ انگارانه ی زن، بیان اوج جاهلیت فرهنگی جزیرةالعرب و سرنوشت زن در دست اراده ی مرد بود.

مرد میتوانست هرگونه که میخواست با زن خود رفتار کند(حق فروش- کشتن- آزار و اذیت ).

عدم اختیار زن در بسیاری از موارد( در پذیرفتن و نپذیرفتن شریک زندگی).

عنایت عرب بر نجابت، شرافت، نسب و همتراز بودن اما به خاطر اصالت بخشیدن به نژاد وخون از قبیله فراتر نمیرفت.

چند همسری بدون قید و بند بود، یک مرد میتوانست تا ده زن آزاد بگیرد که عامل سلب امنیت حقوقی و قانونی زن می شد.

رواج انواع ازدواج ها مانند صِداق، متعه، اِماء، مبادله، مشارکت خواهران، استبضاع، تعویضی و اجباری که نظام خانواده را متزلزل و شأن زن را تا حد جانوران پایین آورده بود.

ازدواج با محارم(خواهر و مادر) ممنوع بود اما زدواج با همسر پدر(ازدواج مَقت ) منع قانونی نداشت.

انواع طلاق:

1- طلاق ظهار، تشبیه زن به مادر و خواهر خود.

2- طلاق ایلاء، سوگند خوردن مرد و ترک رابطه ی زناشویی.

3- طلاق ضِرار، گرفتار کردن زن بین طلاق و رجوع های مکرر.

آیات قران کریم 19 – 23 سوره ی نساء مربوط به تحریم ازدواج پسربزرگ با نامادری خویش است.

دختر را ننگ می دانستند طبق آیات قرآن (سوره ی نحل 58-59).

دختران خود را زنده به گور می کردند (تکویر 9 –انعام 151- انعام 140 –اسراء31).

اگر پدری دخترش را زنده می گذاشت، مرگ زود رس را برای خود آرزو می دانست.

در میان آنها معمول بود که هر کس دختردار می شد به او می گفتند خدا شما را از ننگ او ایمن بدارد – هزینه ی او را فراهم سازد – قبر را خانه ی داماد قرار دهد . بهترین نزد آنها قبر بود.

طلاق در میان عرب ها با سنتهای ستمگرانه ، دور از انصاف و منافی با اخلاق و انسانیت همراه بود.

مرد می توانست بی هیچ بهانه و به اسانی پیوند زناشویی را بهم بزند

در طلاق : نه شاهدی لازم بود نه نفقه و نه هزینه ای.

وضعیت اقتصادی:

پشتوانه ی اقتصادی عربستان 1 – داد و ستد جواهر و سنگ های قیمتی

2- کشاورزی

3-دامداری در مناطق برخوردار از آب

4-درآمد حاصل از زیارت مکه در ایام خاص

در میان قبایل عرب 1-غارت و دزدی

2- غنیمت ، برده گیری ، قمار ، ربا ، کم فروشی

3- داد و ستد های نادرست ( طبق تصریح آیات قران از عوامل کسب یا از دست دادن مال ) بقره 275-276 ونسا 161 ومطففین 1-3 .

ارزنده ترین پدیده ی اقتصادی در عربستان آن روز : 1- برقراری بازارها و نمایشگاه های فصلی برای رونق بخشیدن به تجارت داخلی و خارجی ، در هر شهر و منطقه ای متناسب با موقعیت جغرافیایی و اجتماعی .

تجار جاهلی در حاشیه ی نمایشگاه ها ، برای رونق بازار و دادو ستد ، مراسم خوشگذرانی ، شادی ،موسیقی و شعر خوانی برپا می کردند .

وضعیت معاش عرب ها عصف بار بود، زندگی آنها با دشواری سپری میشد.

وضعیت زندگی عرب ها از زبان حضرت علی (ع):

1 خوابیدن در بین سنگهای خشن و مارهای گزنده

2 نوشیدن از آب تیره

3 نداشتن غذای خوب

4 ریختن خون یکدیگر

5 بریدن پیوند از خویشان و جنگ کردن

اوضاع دینی:

عنصر اصلی دین قبایل عرب جاهلی – شرک و بت پرستی یا آمیزه ای از تعداد خدایان و طبیعت پرستی بود.

در میان قبایل عرب:

1 - اعتقاد به جن و ارواح

2- پرستش ماه و ستارگان (جن 6- سباء41- نجم 41) و به ویژه ستاره ی شعرای یمانی

3- خورشید

بت ها و بت واره های عرب : تعداد انها در آستانه ی ظهور اسلام 360 عدد بود.

شکل انسان (صنم )

بدون شکل خاص (وثن مانند: سنگهای مقدس، برخی خانه ها و درختان).

مهم ترین بت هایی که قبایل عربستان مرکزی آنها را عبادت می کردند:

لات : صخره ی چهار گوش سفید بنای خانه ای بر آن، کعبه ی طائف.

خلاصه فصل دوم کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام

مطالب مشابه :

درس تاریخ تحلیلی صدر اسلام

تاریخ تحلیلی صدراسلام مشرکان وپیامبر

تاریخ تحلیلی صدر اسلام

نمونه سوالات تاريخ تحليلي صدر اسلام