امام آئینه ها

بازیگوشی کودکان

حمایت از آزادی و آمریت کودک خردسال در حدی که به خود کودک و دیگران زیان نرساند نه تنها نکوهیده نیست بلکه از دیدگاه تعلیم و تربیت اسلامی مطلوب و پسندیده نیز می باشد. لهذا نباید از شیطنت و عدم رعایت نظم و طاعت از ناحیه کودک خردسال، نگران بود.

رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله، همین نکته را به پدران و مادران یادآور می گردد که اگر در فرزند خردسال خود حالاتی خارج از حدود نظم و نزاکت و بیرون از مرز طاعت و انقیاد و بالاخره طغیان و سرگشی کودکانه مشاهده کردندباید نسبت به آینده او شادمان گردند، زیرا وجود حالت فعال و جوشان در کودک خردسال، نمایانگر فزونی خرد واندیشه و کابرد بیش تر و فزاینده آن در بزرگ سالی اوست. (1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «عرامة الصبی فی صغره زیادة فی عقله فی کبره (2) ; شیطنت و لجاجت کودک به هنگام خردسالی نشانه زیادی عقل و اندیشه او در بزرگسالی است.»

و یا صالح بن عقبه روایت می کند که من از عبد صالح امام موسی بن جعفر علیه السلام شنیدم که فرمود: «یستحب عرامة الغلام فی صغره لیکون حلیما فی کبره. ثم قال: لا ینبغی الا ان یکون هکذا; (3) شایسته است، کودک به هنگام خردسالی، بازیگوش و پرتلاطم و متمرد باشد تا در بزرگ سالی، صبور و شکیب گردد. سپس آن حضرت فرمود: سزاوار است که کودک خردسال منحصرا این چنین بوده و بازیگوش و پرجنب و جوش باشد.»

اگر بازیگوشی و بازی طلبی کودک، سرکوب نشود و بتواند به وسیله بازی های متنوع، جسم و جان خود را شاداب و پرنشاط سازد، در بزرگ سالی از آدم های عصبی و تندخو و زود رنج و غیر طبیعی، نخواهد بود، بلکه آدمی معتدل و متین و توانمند خواهد بود. (4)

امام خمینی رحمه الله نیز که آشنا به روحیات، حالات و مراحل رشد کودکان بودند درباره شیطنت و بازیگوشی بچه ها می فرمودند:«بچه شیطون است، او باید شیطنت کند و بچه ای که یک گوشه بیفتد و بخواهد، چهار زانو بنشیند، این بچه یست بزرگ سال است، بچه نباید بنشیند و اگر یک جا نشست شما باید ببینید چرا نشسته و اگر خوابید ببینید چرا خوابیده بچه باید شیطنت کند» (5) رام و مطیع بودن و آرام و ساکت بودن کودک خردسال نباید به خاطر این که والدین در سایه چنین حالتی در کودکانشان، از آرامش و آسایش بیش تری برخوردار می گردند این تصور را در آنها به وجود آورد که کودک خردسال آن ها واجد سلامت و شخصیت مطلوبی می باشد، بلکه چنین کودکی یا بیماراست و یا این که سرانجام شخصی خواهد شد که سکوت و سازش و طاعت و تسلیم در برابر هر حق و ناحق، شیوه او خواهد گشت و چنین شخصی هرگز نمی تواند حقوق خود را از محیط خویش بگیرید. (6) و نیز روایت شده است که زیرک ترین کودکان، کودکانی هستند که از مدرسه ومحل درس گریزانند، یعنی بازیگوش هستند.

مجلسی دوم در ذیل این روایت، «عرامة » را به بد اخلاقی و شیطنت و بالاخره شدت علاقه کودک به بازی و فرار از مدرسه تفسیر کرده و اضافه می کند که این حالت در کودکان نشانه عقل و استقامت آن ها در بزرگ سالی است و باید کودک این چنین باشد. اما اگر کودکی مطیع و بی جنب و جوش و به اصطلاح خوش اخلاق، آرام، سر به زیر و مانند بزرگ سالان عمل نماید، در بزرگ سالی کم هوش و کم استقامت است. چنان که این امر نیز به تجربه رسیده است. (8)

دکتر فریده مصطفوی درباره نوه های حضرت امام خمینی رحمه الله چنین می گوید:

«نوه های آقا همه شلوغ بودند، امام رحمه الله به دختر من که از شیطنت بچه خود گله می کرد می گفتند: من حاضرم ثوابی که تو از تحمل شیطنت حسین می بری، باثواب تمام عبادات خود عوض کنم.» (9) و باز در همین رابطه خانم فرشته اعرابی نقل می کند: «گاهی اوقات که من نزد امام رحمه الله می رفتم و پسرم را نمی بردم، می گفتند حسین را نیاوردی؟ می گفتم چون پسر من خیلی شیطونی و بدی می کند. می گفتند حسین بدی می کند؟ خوب بچه باید بدی کند، تازه این ها بدی نیست، بچه باید این کار را بکند، شما اشتباه می کنید، مگر بچه بدی می کند؟ می گفتم آخر فکر می کنم شما اذیت می شوید. می گفتند من از این که شما بیایید و بچه هایتان را نیاورید، اذیت می شوم.» (10)

بنابراین طبق تعلیم و تربیت اسلام هیچ پدر و مادری حق ندارد روح بازی گوشی(شیطنت) و سرپیچی از اطاعت در دوران خردسالی کودک را دراو سرکوب کند و به خاطر تامین آرامش و آسایش خاطر خویش کودکان سرشار و لبریز از نشاط و جنب و جوش را به موجودی مطیع، آرام، خموده و افسرده دل مبدل سازند. والدین نباید ظرفیت ها و استعدادهای کودکان خویش را که از طریق همین بازی های متنوع و بچه گانه به ظهور می رسند، به خاطر آرامش و آسایش خویش سرکوب نمایند. علمای تعلیم و تربیت، خصوصا نظریه پردازان روان شناسی بازی به این نتیجه رسیده اند که بازی ها و تحرکات بچه گانه، موجب رشد و پرورش قوای جسمانی، عقلانی، روانی، اجتماعی و اخلاقی کودکان می باشد. بنابراین وظیفه والدین است که با غنا بخشیدن به محیط تربیتی کودک زمینه ای را فراهم نمایند تا استعدادهای بالقوه و خدادادی کودک شکوفا گردد. راجرز

درباره نیاز کودک به کنجکاوی و کشف اشیا معتقد است که: کودک در درون خود این استعداد و ادراک را دارد که در مورد اشیا و چگونگی کارکرد آن ها کنجکاوی داشته

باشد، به همین دلیل اسباب بازی هایش را می شکند و می خواهد درون اسباب بازی هایش را کشف کند و داخل آن را ببیند، این گونه فعالیت ها برای کودک بسیار

رضایت بخش است چون به نیاز درونی پاسخ می دهد.

متاسفانه گروهی از والدین پاسخ هایی به کودک می دهند که با نیاز وی به کنجکاوی و میل به کشف اشیا در تضاد است، این پیام ها به صورت کلامی

( تو بد هستی، اگر این گونه عمل کنی دوستت نداریم و...) یا غیر کلامی (اخم کردن، رو ترش کردن، لب گاز گرفتن و ...) ابراز می شوند.

کودک به خاطر تهدید و تحمیق هایی که از سوی والدین می شود، از نیاز به کنجکاوی و کشف اشیا به خاطر این که نیاز اساسی تری مثل محبت و توجه مثبت والدین را از دست ندهد، صرف نظر می کند. این جا مساله سرآغاز تحریف از مسیر رشد فطری و طبیعی کودک است، که آثار مخرب و زیان باری بر روی سلامت روان ورشدتشخصیی کودک خواهدگذاشت.

متاسفانه عده ای از والدین کودکانی را می پسندند که ساکت، آرام و مطیع باشند. این گونه والدین دوست دارند کودک خردسال آن ها، بزرگ سالی کوچک شده باشد، غافل از این که، کودک است با تمام ویژگی های کودکی و هرگز بزرگ سالی کوچک شده نیست. کودک سالم از سلامت جسمی، ذهنی، عاطفی و روانی کافی برخوردار است، به طور طبیعی نیازهایی دارد که او را از بزرگ سالان جدا می کند; او به بازی و جست و خیز و ارتباط با هم سالان نیاز دارد و همه چیز را از دریچه های بازی می بیند.

از احادیث و روایات اسلامی چنین استفاده می شود که وجود شیطنت و بازی گوشی و حالت فعال و پر جنب و جوش در کودک ناشی از سلامت جسمی، ذهنی، عاطفی وروانی اوست و چنین کارهایی - به ویژه برای پسران که از تحرک و انرژی بیش تری برخوردارند - امری طبیعی است و نباید موجب نگرانی والدین باشد بلکه باید با صبر و حوصله و تدبیر، این گونه رفتارها را تحمل کنند، هرچند باید آن ها را در مسیر صحیح خود هدایت کنند، تا این رفتارهای طبیعی آن ها به لاقیدی منتهی نشود. مثلا درست است که کودک باید بازی کند اما باید یاد بگیرد که به دیگران صدمه نزند، حیوانات را نیازارد، برای همسایگان مزاحمت ایجاد نکند، در پارک ها گل ها را پرپر نکند و... .

 تجربه نیز نشان داده است که این گونه کودکان فعال و با نشاط و پرتحرک، اگرچه در دوران خردسالی برای والدین خود مشکلات و ناراحتی هایی ایجاد می کنند، اما در

 بزرگ سالی از هوش و استقامت بیش تری برخوردارند. (11)

طبق تحقیقی که توسط موسن و ساسمن (1980) و مرات بارت و دری بری (1981) انجام شده کودکانی که پرجنب و جوش و بی قرار هستند وقتی که بزرگ شدند و به مدرسه رفتند لزوما بچه های شیطان و جنجال برانگیز نخواهند بود. (12)