شهرستان نائين

نگاهي کوتاه به شهرستان نائين

نايين منطقه‌اي كهن است كه قدمت آن به پيش از اسلام مي رسد. صنايعدستي شهرستان نايين؛ مانند تاريخ اين شهر از قدمت و شهرت زيادي برخوردار است. بافتنقالي و قاليچه و گليم در اين شهر رواج زيادي دارد. شهرستان نايين كارگاه هاي ماشينيندارد و تنها كارهاي دستي مانند گليم و عبا بافي در خانه ها رواج دارد. در شهرستاننايين کارگاه هايي زيرزميني وجود دارند که مختص گليم بافي و عبا بافي است. قدمت اينکارگاه ها به گفته بوميان محل به دوران قبل از اسلام مي رسد. اين کارگاه ها قبل ازورود اسلام متعلق به يهوديان بود که پس از ورود اسلام به دست مسلمين افتاد و به کارخود ادامه داد. هنرهاي دستي اين شهرستان عبارت اند از: قالي بافي، ريسندگي وبافندگي، عبا بافي، گليم بافي، سفال پزي، آجرپزي، نمد مالي، كرباس بافي، و برکبافي. مرغوب ترين فرش استان اصفهان، فرش نايين است، كه گران بها بوده و سهم آن دراقتصاد فرش ايران قابل توجه است. زنبيل، كلاه حصيري، درپوش ظرف، نان دان و … نيز ازديگر صنايع دستي اين منطقه به شمار مي روند.
مکان هاي ديدني وتاريخي
مسجد ها از مهم ترين آثار ديدني و تاريخي شهرستان نايين هستند. مسجد جامع نايين، که در زمان خلافت عمر، به سبک مسجدهاي عربي ساخته شده‌ و از كهن‌ترين مسجدهاي ايران است به همراه مسجد قديمان که از مسجدهاي مهم نايين محسوب مي شودو مشهور است كه اولين مسجد جامع نايين در قرون نخستين هجري بوده است، از جمله ديدنيهاي مهم منطقه هستند. مهم ترين جاذبه طبيعي شهرستان نايين را سواحل زاينده رودتشکيل مي دهد.
صنايع و معادن
مهم ترين منبع معدني اينشهرستان كه مورد بهره برداري نيز قرار گرفته، معدن سرب نخلک، در 50 كيلومتري انارکاست، كه در سال 1336 هـ . ش بهره برداري از آن آغاز شده است. معدن سرب نخلک از گونهكربنات سرب و داراي رگه هاي آهكي قابل ملاحظه اي است. صنايع دستي شهرستان نايين ازاهميت بسيار زيادي برخوردار است. نايين در گذشته به بافتن عباهاي بسيار لطيف شهرتداشت اما پس از اين كه پوشاک مردم شهرها و روستاها تغيير كرد، بافندگان نايين،مانند شال بافان كرمان و مخمل و زري بافان كاشان، به فرش بافي روي آوردند. هنر فرشبافي نايين در آستانه جنگ جهاني دوم (1939-1943 م) آغاز شد. چون بافندگان ناييني باپشم نازک تر سر و كار داشتند به بافتن قاليچه هاي بسيار ريزباف، 60 چين در هر گرهپرداختند، و از آن جا كه اندازه توليد كم و جنس بسيار خوب بود بازار خوبي برايكالاي خود يافتند، كه در زمان جنگ نيز بر رونق آن افزوده شد. بدين ترتيب فرش نايينكه شايد بهترين قالي امروز ايران باشد به وجود آمد.
فرش نايين از زمينه هاي نادرو مناسب كاربرد پشم هاي ظريف غيرايراني و نمادي از يک فرش خوب ايراني است. استفادهمناسب از طرح هاي سنتي همراه با رنگ آميزي خاص فرش هاي نايين، هويتي خاص و جهاني بهاين فرش ها داده است. استفاده از نوع ظريفي از پشم که درصد بالايي از آن به کرکاختصاص دارد، کيفيت خوبي به فرش هاي اين منطقه داده و باعث توجه بازارهاي جهاني بهاين محصول خوش بافت و زيبا شده است. (كرک كلا از پشم نو و خالص و از نظر ظرافت ازحد استاندارد پشم هاي ايراني بالاتر است).
اصلي ترين طرح هاي مورد استفاده درفرش نايين طرح هاي شناخته شده اي نظير شاه عباسي لچک ترنج با استفاده از تركيباتاسليمي، ختايي و به طور كلي نقوشي است كه با سنتي ترين طرح هاي ايراني هماهنگيدارد. از نقوش سنتي ديگري كه از آن ها استفاده هايي هنرمندانه در فرش نايين شده استمي توان به نقش گنبد (سقفي) حاج خانمي، درختي، قابي، محرابي، محرمات، افشن لچک ترنجو كتيبه اي و تاريخي اشاره كرد. فرش نايين را در نقاط مختلفي از ايران مي بافند واين به دليل تسلط و تكنيک بالاي فرش بافي در ايران است كه فرش بافان قادر به بافتهر نوع فرش هستند. البته كيفيت توليد در نقاط مختلف با هم تفاوت دارد.
از لحاظرنگرزي، فرش نايين از درخشان ترين مظاهر كاربرد رنگ هاي طبيعي و سنتي است و سهمبزرگي از شهرت خويش را مديون اين كيفيت است. رنگرزي در اين منطقه با رنگ هاي طبيعيو سنتي انجام مي گيرد که داراي اختلاف اندکي با ساير مراكز قالي بافي كه رنگرزي هايسنتي دارند، مي باشد و با وجود برخي رنگ هاي شيميايي كه به صورت كمكي مصرف مي شودهنوز رنگ هاي طبيعي در منطقه غالب است. تعداد رنگ هاي مورد مصرف در فرش 11 رنگ اصليو 4 رنگ فرعي است. كرم يا نخودي، خاكي باز، خاكي سير، قهوه اي عنابي، نيلي (سرمهاي)، لاجوردي، آبي سير، آبي باز(آسماني)، لاكي، فيلي (موشي)، يشمي، ماشي، سبز، مسي (صورتي).
فرش نايين داراي گره فارسي و دو پود است. ساختار فرش متكي بر بافت وشرايط فني تا حد امکان دقيق است. نقايص بافت از جمله كجي، سره، نزدن پود، دو دستشدن، چند رنگي و غلط بافي در اين فرش بسيار كم و كيفيت توليد در حد بالاي استاندارداست. دارها عموما چوبي است و تلاش هايي براي تبديل آن ها به دارهاي فلزي صورت گرفتهاست. شهرستان نايين به آساني مي تواند مدعي توليد يكي از بهترين فرش هاي ايران بهنام فرش نايين باشد.
فرش خور و بيابانک: فرش بافي در خور و پيرامون آن رواجزيادي دارد و مردان و زنان به بافتن فرش و قاليچه مي پردازند. نقشه فرش از نايينخريداري مي شود ولي در خور سه كارگاه تهيه نقشه فعاليت دارد و هنرمنداني در آن هابه تهيه و روگرفت (كپي) نقشه اشتغال دارند. بيش تر نقشه ها داراي طرح هاي لچک وترنج با خط هاي اسليمي است. نقشه هايي نيز به گونه نقاشي مينياتور به نام ليلي ومجنون يا عكسي رواج دارد. برخي از نقشه ها داراي طرح درخت، پرندگان و جانوران استكه به نقشه هاي درختي شهرت دارد و در برخي از نقشه ها اصل تقارن رعايت نمي شود وزمينه فرش داراي نقش هاي گوناگوني است كه هر يک در قابي نقش گرفته است. فرش هاي اينناحيه از لحاظ ظريف بودن بافت دو دسته اند: تونه (نه لا) كه هر تار تونه از به همتابيدن 9 رشته نخ باريک به كلفتي نخ قرقره درست شده و بافنده هنگام بافت نخ رنگ راجفت جفت گره مي زند و تونه (شش لا) كه كلفتي تار تونه به اندازه سه رشته باريک ازتونه نه لا كم تر است و ظرافت بيش تري دارد و لنگو ناميده مي شود. بهترين فرش هاياين بخش، بافت جندق است و بهاي آن نسبت به فرش هاي همانند ديگر روستاها زيادتر است. مهم ترين رنگ هايي كه در بافت فرش هاي بخش خور و بيابانک به كار مي رود عبارت انداز: خاكي باز، خاكي سير، نخودي (كرمي)، عنابي، آبي سير، آبي باز، فيلي، لاجي، لاكي،قهوه اي، بيدمشكي، يشمي، سبز و سفيد از آبي باز و لاكي بيش تر در زمينه فرش استفادهمي شود و در كناره گل ها ابريشم سفيد به كار مي رود.
ريسندگي و بافندگي: در حالحاضر حدود 10 دستگاه بافندگي سنتي، در خور و بيابانک وجود دارد و بيش تر بافندگيتوسط بانوان انجام مي شود. نخ عبا را ريسندگان جندقي تهيه مي كنند وعبابافان نايينمي بافند. در بافت پارچه هاي نخي، از دو گونه تار نخ ( نخ پنبه اي ساخت محل و نخهندي كه فرآورده كارخانجات نخ تابي است) استفاده مي شود. از نخ محلي براي بافتنكرباس، چادرشب، حوله و لنگ كرباسي استفاده مي شود و از نخ هندي براي پارچه هاي نرمتر چون روانداز، پرده، شمد و حوله بهره مي برند. صنايع حصيري: در خور و بيابانک ازبرگ هاي نخل براي بافتن زنبيل، كلاه، درپوش، ظرف، نان دان و …استفاده ميكنند.
کشاورزي و دام داري
مهم ترين فرآورده هاي كشاورزيشهرستان نايين گندم، جو، پنبه، حبوبات، دانه هاي روغني و خرما و... است. هم چنين درباغ هاي نايين، پسته، سيب، توت، زردآلو و انار به دست مي آيد و سرشناس ترين فرآوردهدرختي آن خرما است. دام داري، به ويژه پرورش شتر در نايين رواج دارد. شتر در زندگياجتماعي و اقتصادي مردم اين ديار نقش مهمي دارد. در گذشته مسافرت ها با شتر بوده واكنون هم در برخي نواحي كويري براي حمل و نقل انسان و كالا از شتر استفاده مي شود. از پشم شتر، عبا و برک مي بافند، و از استخوان هاي آن روغن ويژه اي به دست ميآورند.
مشخصات جغرافيايي
شهر نايين، مركز شهرستان نايين،با پهنه اي حدود 20 كيلومتر مربع، در خاور استان اصفهان در مسير راه اصفهان – يزد،در 32 درجه و 52 دقيقه پهناي شمالي و 53 درجه و 5 دقيقه و 30 ثانيه درازاي خاورينسبت به نيمروز گرينويچ، و بلندي 1 هزار و 545 متر از سطح دريا قرار دارد. اينشهرستان ازسوي شمال به استان سمنان، از خاور به استان خراسان، از جنوب به استان يزدو از باختر به شهرستان هاي اردستان و اصفهان محدود است. آب نايين از سفره آب هايزيرزميني به گونه كاريز، چاه و چشمه تأمين مي شود. آب و هواي نايين در بخش خور وبيابانک و كنار كوير گرم و خشک، و در جنوب باختري معتدل كوهستاني است، كه تفاوتميانگين دماي سردترين و گرم ترين ماه سال بين دو بخش آب وهوايي 3 درجه است. هم چنينفاصله هوايي نايين تا تهران 351 كيلومتر است.
وجه تسميه و پيشينهتاريخي
نايين منطقه اي است كهن كه پيشينه تاريخي آن به پيش از اسلام ميرسد. استخري و ابن حوقل از اين منطقه به نام « مايين » ياد كرده اند. ياقوت حموينايين را به گونه « نائن » نوشته آن را تابع استان اصفهان دانسته است. عبدالرحمانسيوطي، نايين را به گونه « ناينج » و « نائن » نگاشته است. سيد عبدالحجت بلاغي،نويسنده تاريخ نايين مي گويد: « به عقيده اين جانب اصل اين كلمه « نوآيين » بوده وبه هر حال ساختمان نارنج قلعه گويا در اصل نازک و يا نوآئين قلعه بوده و اساميقنوات و برخي از محلات و قبوري كه به صورت دخمه در آن جا يافت مي گردد، حكايت از آندارد كه پيش از اسلام بنا شده اند. »
مي گويند واژه نايين در عبري به معني جمالاست و بر سرازيري كوه دوخي و در جنوب خاوري شهر ناصره، در فلسطين اشغالي، شهري بديننام بوده و در انجيل لوقا، باب 7، شماره 11، ‌نوشته شده است که امروز رونق روزگارانگذشته را از دست داده و آن را « نين » مي گويند. گروهي از ساكنان اين شهر در پيش ازاسلام به ايران كوچ كرده هسته مركزي شهر نايين را پديد آورده اند. در آن زمان نايينتابع فارس و از بلوک استخر بوده و در اقليم سوم قرار داشته است. بلاغي بر اين باوراست كه شهر نايين از بناهاي يهودياني است كه كوروش هخامنشي آن ها را از بابل نجاتداد و جمعي از آنان را به حدود اصفهان كوچانيد، و اين شهر را به يادگار نايينفلسطين ساخته اند. شهر نايين در پيش از اسلام وجود داشته و از جايگاه استراتژيک وارتباطي ويژه اي برخوردار بوده است. از آثاري كه ديرينه گي نايين را به دوران پيشاز اسلام و ساسانيان مي رساند، نارنج قلعه آن است.
با برآمدن اسلام و گشوده شدنمنطقه اصفهان، از جمله شهر نايين به دست مسلمانان، در كنار نارنج قلعه، مسجدي ساختهشد و كوي پيرامون مسجد را « باب المسجد » خواندند. در سده 5 هـ . ق ناصر خسرو بهاين ناحيه سفر كرده و از آن ياد كرده است. در دوره مغول، نايين تابع يزد بود و حاكمآن اتابک يوسف شاه بود، كه با روي كار آمدن غازان خان، ايلخان مغول، بركنار شد ونايين بر قلمرو ايلخانان افزوده گشت و در زمينه هاي اجتماعي، فرهنگي، عمران و آباديرو به پيشرفت نهاد.
در آغاز سده 10 هـ . ق ايران از جمله نايين به زير فرمانشاه اسماعيل صفوي در آمد و شاه عباس بزرگ در حدود سال 1000 هـ . ق، ‌پايتخت را ازقزوين به اصفهان منتقل كرد. از اين رو به شهر اصفهان و شهرهاي پيرامون آن، از جملهنايين توجه زيادي شد و نايين در دوره صفوي در امنيت و آرامش به سر برد و رو بهپيشرفت نهاد.
در دوران افشاريان و زنديان، نايين اهميت و اعتبار گذشته خود رااز دست داد و با روي كار آمدن قاجاريان، ‌نايين كه در درونگاه كوير قرار داشت، دچارناامني شد و گه گاه مورد تعرض عشاير، از جمله بختياري ها قرار مي گرفت. شهر نايينبه سبب شرايط اقليمي و كويري ناحيه، سيمايي خشتي گلي به شيوه گنبدي را داراست. بخشپيشين شهر كه علاوه بر آن، زير تأثير شبكه توزيع آب محل به وجود آمده، به دور آبانبارهاي بزرگ ايجاد شده و مسجد ها و راسته بازار به دروازه هاي شهر مربوط مي شوند،اما امروزه با توجه به لوله كشي آب و به كار بردن مصالحي مانند آهن، آجر و سيمان،‌تابع اصول جديد شهرسازي شده است.