ژئوتوریسم ساختاری از طبیعت ، رویکردی نو در گردشگری

امروزه ارتباط علوم و صنایع و بوجود آمدن شاخه های میان رشته ای ، باعث دیدگاههای نو و ایجاد فرصتهای جدید شغلی و شناخت بهتر از جهان است ، که صنعت گردشگری و دیدگاههای نو آن ، در ارتباط با علوم طبیعی از این قاعده مستثنی نیست.

طبیعت به دو بخش جاندار و بی جان تقسیم می شود : مطالعـه طبیعت جـاندار و جذابیت هـای آن شامل : گیاهان و جانوران محـلی و منحصر بفرد و... است ،که با ادغام آن بـا صنعت گـردشگری ، صنعت میان رشته ای اکـوتوریسم با ترجمه ؟ فارسی و نادرست ! طبیعت گـردی ظاهـر مـی شود و در صورت توسعه آن می تواند به زیر بخش های توریسم حشرات ، توریسم گیاهان دارویـی ، توریسم گیاهـان کمیـاب ، توریسم جـانوران ، توریسم شکـار و ماهیگیری ، توریسم پرندگـان (بومی ، مهاجر ، نیمـه مهاجر) ، توریسم خزندگان و دوزیستان و... تقسیم و مورد استفاده قرار گیرد ؛ که ما در این مقاله نخست بار به ترجمه صحیح بوم – گردشگری آن را معرفی می نماییم .

از طرف دیگر ، با مطالعه طبیعت بی جان و جذابیت هـای آن در بحث توجه به صنعت گـردشگـری طبیعت غیر زنده ، صنعت میان رشته ای ژئوتوریسم ظاهر می شود ؛ که ما در اینجا به فارسی آن را معادل واژه زمین – گردشگری عنوان نموده ایم ؛ و با بسط و توسعه آن به توریسم بیـابـان ، توریسم کویر ، توریسم غار ، توریسم معـادن و نیز توجـه به توریسم زمین شناسی ، توریسم زمین پیکـر شناسی و توریسم عکاسی ( از طبیعت بی جان ) ،... تقسیم می شود ، که در جهان ، در ده سال اخیر رویکردهای مهمی در حال انجـام است ؛ چنـانچـه حتی عربستـان سعودی با داشتن بزرگترین توریسم زیـارتی مسلمانان جهان ، در حومه شهر مدینه به فعال سازی صنعت زمین – گـردشگـری پـرداخته است و گردشگران علاقمند را در بازدید از مناظر حاصل از مواد سرد شده آتشفشانی و دهانه های آتشفشان در حوالی مدینه بی بهره نمی گذارند...

در این مقاله ضمن تبیین حد و مرزهای زمین – گـردشگـری با طبیعت گـردی ، ( و این که مجموع بوم گردشگری و زمین گردشگری ، صنعت طبیعت گردی را شکل می دهد ) تا کید ویـژه روی جاروب و شنـاسـایی پدیده های زمین – گـردشگـری در این استـان بکر ، و ایجاد پایگاه داده ها با تاکید بر تعیین مکانهای مناسب زمین – گردشگری ، می تواند زمینه را برای حضور بخش خصوصی داخلی و خارجی در استان ، برای ایجاد ژئو پارکها ، مهیا نماید.

این مقاله بعد از ذکر منـافع زمین – گـردشگـری ، در رونق گـردشگری استـان ها و نقش آن در حفـاظـت از میـراث طبیعی ، پیشنهـاد ایـجـاد کـمیته های طبیعت گـردی در استانها با دو بخش مستقل بـه نـام زمین – گـردشگـری و بوم – گردشگری در بـطن آن ، و نیز بـهـا دادن به بخش خصوصی ، در جـاروب کـلیه پدیده های طبیعت جـاندار و بی جان در استانها، مطـرح شده است ؛ تا نهـایتاً به ایجـاد بخش یا سـازمـان میراث طبیعی استان ( اعم از جاندار و بی جان ) منجر شود . انشا ا...

● مقدمه :

همه مردم طبیعت را دوست دارند . رویکرد انسان به طبیعت ، رویکرد تازه ای نیست ، کمتر کسی از افراد عامی می توان یافت که از چشم اندازهای طبیعت بی جان شامل کوه و دشت و درّه‌های

کنارجاده در طول سفرهای رایج بین شهری ، لذت نبرده باشد و به توصیف آنچه دیده است نپردازد و کمتر کسی را می توان یافت که هیچ علاقه‌ای به یکی از برنامه‌های مستند تلویزیونی حیات وحش و طبیعت زنده نداشته باشد و یا از رفتن به باغ وحش لذت نبرده باشد .

و از اهالی روستاها کمتر کسی می توان یافت که از دانستن خواص گیاهان دارویی اطراف روستا و علم به تشخیص آنها ، برخود نبالد و به وقت لزوم از آن بهره نبرده باشد . اهمیت طبیعت به قدری است که در فرهنگ باستانی ما ایرانیان نیز روزی را به عنوان نماد طبیعت نامگذاری کرده‌اند امروزه هر شاخهٔ منفرد علمی به تنهایی قادر به رفع کلیه نیازهای جوامع نمی باشد و ناگزیر علوم و صنایع میان رشته‌ای متولد می شوند . تلفیق علومی مثل زمین شناسی ، زمین پیکر شناسی ، زیست شناسی و بوم شناسی با صنعت گردشگری ، باعث خلق افق‌های نو و افکار جدید می‌شود که می تواند باعث حل معضلات بیکاری ، توسعه اقتصادی- اجتماعی ، و برداشتن گامی به سوی فقرزدایی ، توسعه پایدار و در نهایت ، عدالت اجتماعی باشد . چون گردشگری مهمترین صنعت جهان است(گولتا ۲۰۰۳) و از راههای فقرزدایی و ایجاد اشتغال رویکرد به توسعه گردشگری و ایجاد در آمد از آن طریق در اروپا و خاورمیانه است ( پرفسور ارن ۱۳۸۵)

عموم مردم معنای گردشگردی را بازدید از میراث فرهنگی از قبیل بناهای تاریخی و موزه‌های مردم شناسی و . . . قلمداد می کنند در حالیکه بادیدگاه نو تعداد علاقمندان به میراث طبیعی بسیار بیش از میراث فرهنگی خواهد بود . در این بین ، در دیدگاههای توسعه گردشگری استان، میراث طبیعی با میراث فرهنگی ، علیرغم تفاوت موضوعی در پیوند با یکدیگرند .

از گذشته‌های دور، گرایش به طبیعت و نور این زیبایی دوستی در دلهای مردم روشن بوده است و آنچه در طبیعت‌گردی به آن پرداخته می شود، تلفیق نور علم با زیبائی طبیعت و خلقت و کار منسجم روی شناخت و جاروب کلیه زیباییهای طبیعت استان ، حفاظت از میراث طبیعی و در نهایت ایجاد گردشگاهها و مسیرهای مخصوص طبیعت گردی است . و جاهایی از استان که برای گردشگری انفرادی در طبیعت مناسب نبوده و یا خطرناک است در قالب تورهای دسته جمعی در مسیرهای مشخص قابل اجرا خواهد بود، و ایجاد زیربنای اولیه طبیعت گردی نیازمند ارائه تعاریف درست از واژه‌های جدید است .

▪ معرفی گردشگری بر پایهٔ طبیعت یا طبیعت‌گردی :

طبیعت به دو بخش جاندار و بی جان ، تقسیم می‌شود . صنعت گردشگری بر پایه طبیعت یا Nature based tourism اصطلاح متداولی در کشورهای غربی است . و می توان آن را به

فارسی معادل طبیعت گردی نام نهاد . اما برخلاف تصور فعلی در کشور ، طبیعت‌گردی در شناخت و لذت بردن از طبیعت جاندار خلاصه نمی‌شود ، چرا که با این اتلاق از آن ، بخش بزرگی از طبیعت‌گردی که شامل طبیعت بی جان و جاذبه‌های آن است ، نادیده گرفته می‌شود .

بنابراین آن قسمت از طبیعت‌گردی را که مربوط به طبیعت زنده است در جهان اکوتوریسم نامیده‌اند و قسمت دیگری از طبیعت‌گردی که شامل شناخت و لذت بردن از پدیده‌های طبیعت غیرزنده است ، ژئوتوریسم نام دارد و ما در این جا به ترتیب آنها را بوم-گردشگری و زمین-گردشگری معرفی می نماییم .

▪ نتیجه :

(صنعت طبیعت‌گردی یا گردشگری طبیعت‌گرا (= (صنعت زمین-گردشگری )+(صنعت‌بوم-گردشگری )

Nature based tourism = Geo-tourism + Eco-tourism

Nature = biotic Nature + abiotic Nature

Geodiversity + Biodiversity = Subjects of Nature based tourism

● آشنایی با بوم-گردشگری:

صنعت بوم گردشگری یا (اکوتوریسم) یکی از دو زیرشاخه طبیعت‌گردی است. و از تلفیق علوم زیست‌شناختی و بوم شناختی با گردشگری ، نتیجه می‌شود .

شناخت و لذت از دنیای حشرات ، شناخت گیاهان دارویی و کمیاب و بومی ، شناخت انواع درختان کمیاب ، جانورشناسی ، شناخت انواع ماهیها و موجودات دریایی و پرداختن به غواصی به منظور شناخت و تفریح ، شناخت و لذت بردن از محیط زیست پرندگان و شناسایی انواع بومی و مهاجر و نیمه مهاجر ، شناخت خزندگان و دوزیستان شناخت قارچها از جمله خوراکی و سمّی ، پوششهای گیاهی و اقلیم های متفاوت در ارتفاعات مختلف و عکاسی و راه‌پیمایی به قصد تفریح در تک تک موارد فوق و تلفیق آن با گردشگری به تولّد زیر بخشهایی از صنعت بوم گردشگری بنامهای توریسم حشرات ، توریسم گیاهان ، توریسم جانوران ، توریسم شکار و ماهیگیری ، توریسم غواصّی ، توریسم پرندگان و توریسم خزندگان و دوزیستان و . . . و توریسم عکاسی از طبیعت جاندار و حیات وحش ، منجر می‌شود که نسبت به پتانسیل هر منطقه از لحاظ جاندار و نیز نسبت به علاقمندی بوم-گردشگران ، در برخی از زمینه‌ها در مناطق مختلف توسعه و رونق می یابد که استان ما نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود .

بازدید از جاذبه‌های حاصل از طبیعت جاندار برای علاقمندان طبیعت به قصد گذراندن اوقات فراغت و متأثر شدن از زیباییهای خلقت - با اعمال سیاستهای محافظت از طبیعت زنده – به رونق اقتصاد محلی مناطق دوردست و رشد فرهنگی و شناخت بیشتر و درک طبیعت و اشتغال‌زایی محلی می انجامد .

▪ نتیجه :

طبیعت جاندار

[ علم زیست‌شناسی + علوم بوم‌شناسی(اکولوژی)] + صنعت گردشگری = صنعت بوم- گردشگـــــــری (اکوتوریسم)

Ecotourism = Tourism industry + biotic Nature (biodiversity)

Ecotourism = Tourism industry + (Ecology & Biology)ژ

● آشنایی با زمین-گردشگری :

صنعت زمین-گردشگری یا (ژئوتوریسم) یکی دیگر از زیرشاخه‌های طبیعت‌گردی است و از تلفیق علوم زمین ] )از جمله زمین‌شناسی و زمین پیکرشناسی (ژئومورفولوژی) و همچنین جذابیت‌های اکتشافی معادن و معادن شدّادی در مناطق مختلف و با جاذبه‌های متنوعی همچون کوهها ، غارها ، آتشفشانها و دهانه‌های آنها ، دهانه‌های برخوردی شهاب‌سنگ‌ها با زمین ، کانیها و سنگهای زیبا و کمیاب و کانیهای جواهری ، سواحل ، پرتگاهها ، کویرها ، بیابانها ، خلیج‌ها، چالها و گودالهای عجیب درزمین های کارستی ، رنگهای متنوع ناهمواریها و سنگها در چشم‌اندازهای وسیع و چشم‌نواز ، سنگواره‌ها (فسیل‌ها) ، آبشارها ، آب‌های گرم و سرد معدنی ، آب فشانها ، گل فشانها و. . . ، و عکاسی و پیاده‌روی و کوه‌پیمایی ، جمع‌آوری کلکسیون‌های مختلف موزه‌ای ] با صنعت گردشگری، بوجود می آید .

این صنعت نیز با شناخت و درک طبیعت و با متأثر شدن از عظمت خلقت آغاز و به توسعه اجتماعی – اقتصادی استان و حفاظت از میراث طبیعی بی‌جان و به اشتغال و آموزش در سطح عوام و دانش‌آموزان و دانشجویان دانشگاهها و به اهداف عدالت اجتماعی با فقر زدایی در مناطق دوردست نزدیک می‌شود .

▪ نتیجه :

جاذبه‌های علوم زمین(طبیعت بی‌جان) + صنعت گردشگری = صنعت زمین-گردشگری (ژئوتوریسم)

Geotourism = tourism industry + abiotic Nature (Geodiversities)

Geotourism = tourism industry + (Geology & Geomorphology& historical Mining & current Mining & Exploration)

تاریخچه توجه به صنعت زمین گردشگری به کمتر از ۱۰ سال اخیر برمی‌گردد اما رویکردهای قابل توجهی در جهان شکل گرفته است برای مثال در کشور عربستان صعودی علیرغم دارا بودن بزرگترین صنعت توریسم زیارتی در کشورهای مسلمان و جهان در حوالی شهر مدینه توجه ویژه‌ای به صنعت زمین-گردشگری شده است و با داشتن پهنه‌های وسیع گدازه‌های سرد شده آتشفشانی به شکل ریسمانی و دهانه‌های آتشفشانی در کویر ، تعدادی از زمین- گردشگران غرب را نیز به سوی این پدیده‌های متنوع طبیعت بی جان جذب می‌نماید و از کارشناسان محدود زمین‌شناس خود ، بعنوان راهنمای ژئوتور (راهنمای زمین-گردشگری ) استفاده می‌نماید . چه بسا بسط و توسعه زمین-گردشگری در کشور نهایتاً به صدور کارشناسان زمین‌شناسی و زمین‌پیکرشناسی و معادن به کشورهای عربی به عنوان راهنمای زمین-گردشگری ، بیانجامد . و گامی در جهت وارد شدن ارز به کشور و اشتغالزایی کارشناسان جویای کار برداشته ‌شود .

● اهمیت طبیعت‌گردی و منافع آن :

برای رواج طبیعت‌گردی در استان ، نیاز به شناسایی طبیعت جاندار و بی جان می‌باشد اگر تا کنون کار تحقیق و شناسایی طبیعت استان ، توجیه اقتصادی نداشته است امّا در حال حاضر با رویکردهای جهانی ، شناسایی و طبقه‌بندی کلیهٔ پدیده های طبیعی استان اعم از زنده و غیرزنده توجیه اقتصادی یافته و پس از طراحی مسیرها و ایجاد گردشگاهها ، بازگشت سرمایه را به دنبال خواهد داشت. با طبیعت‌گردی تحقق دو امر بطور یک جا میسر می‌شود : هم سرمایه‌های طبیعی ملی استان شناسایی می‌شود و هم منافع بعدی حاصل از توسعه گردشگری استان را به دنبال خواهد داشت اگر تاکنون ناگزیر به مشاهده طبیعت آفریقا و استرالیا و آمازون و آمریکا پرداخته‌ایم با طبیعت‌گردی و منافع حاصل از آن ، مستندسازان نیز با همراهی متخصصین علوم متنوع زیستی و اکولوژیکی و زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی و مهندسان معدن و محیط زیست ، قادر به تهیه برنامه‌های تلویزیونی از طبیعت وحش زنده و طبیعت جذاب و بی جان استان خواهند بود تا قابل ارائه به شبکه‌های مختلف تلویزیونی داخلی و خارجی برای شناسایی طبیعت استان و کشور خود باشند و گام بزرگی در جهت شناسایی استان برای روستانشینان و شهرنشینان برداشته می‌شود . معضلات فقر و بیکاری ، اعتیاد نوجوانان و جوانان به مواد مخدر ، معضل رویکرد به فساد و فحشاء و . . . همگی موارد تا حدودی از عدم تکاپوی نوجوانان و جوانان و عدم توانایی مقابله به فشارهای روانی و محیطی و اجتماعی و فقر است.

امروزه گردشگری نفی کامل دنیای کار نمی باشد بلکه شکل مثبتی از گذران وقت آزاد است که به شکل لذّت بردن از جاذبه‌های طبیعی و زمینی که بر روی آن زندگی می کنیم نیزمی باشد .

اشتغال ، حمایت از میراث طبیعی و محیط زیست ، درمان افسردگی ، جلوگیری از تخریب شاخص‌های بوم شناختی و زمین‌شناختی از جمله منافع طبیعت‌گردی است .

آقای اول ریچ در سال ۱۹۷۹ نشان داد "که انسانهای عصبی و افسرده بعد از مشاهده تصاویری از طبیعت‌ احساس بسیار بهتری پیدا می کنند تا از مناظر شهری" بنابراین طبیعت‌گردی هم برای گردشگران و هم برای کارکنان این بخش اقتصادی و هم برای مردم داخل کشور منافع مادی و معنوی بسیاری در پی خواهد داشت .

به عقیدهٔ دلاکی ییزا ۱۹۸۰ " مجری توریستی شیئی مورد استفاده توریستی را زینت می بخشد و ان را طوری جذاب می سازد که قابلیت کشش فراوان داشته باشد " در مورد طبیعت‌گردی ، محصول محیط طبیعی است و از قبل موجود است و دیگر لازم نیست آن را اختراع کرد و چیزی بوجود آورد بنابراین با سرمایه‌گذاری اندک می توان تولیدات محیط طبیعی را زینت بخشید و جذاب ساخت و مردم دیگر را به سوی آن کشانید . طبیعت‌گردی حتی جاذبه‌های معدنی استان را نیز شامل می‌شود . ذکر مثالی از توریسم معادن متروکه و عملکرد ایالت متحده در بخشی از شمال آمریکا جالب خواهد بود که در آن درآمد ناشی از اخذ ورودیه و اجازه کمپینگ و کرایه وسایل و تشت‌های طلایی‌شویی برای استحصال اتفاقی ذرات طلا به همراه ماهیگیری خانواده‌های طبیعت دوست در آخر هفته در محدودهٔ طلادار پلاسری رودخانه ، بیش از درآمد جداسازی آن با روشهای معدن کاری است .

امروزه در جهان ، مشکلات فقر و بیکاری بخاطر ازدیاد جمعیت نیست بلکه بواسطه عدم برنامه‌ریزی صحیح و بهره‌برداری مناسب از سرزمین با توجه به توان سرزمین است از دیگر منافع طبیعت‌گردی ، اهمیت آن در توسعه پایدار است ، بدست آوردن توان اکولوژیک هر منطقه و تعیین کاربری مناسب آن با توجه به پتانسیل منطقه ، اساس توسعه پایدار در هر منطقه است خصوصیات اکولوژیک هر استان در اقلیم ، خاک ، پوشش گیاهی ، منابع طبیعی و قابلیت زمینهای استان از لحاظ اعمال مدیریت در زمینه‌های کشاورزی ، مرتعداری ، جنگلداری ، توسعه شهری ، توسعه صنعتی (همچون گردشگری ) حفاظت ، تفرجگاهها و گردشگاهها . . . ) خلاصه می‌شود .

که با جاروب پدیده‌های مناسب طبیعت‌گردی در استان ، پتانسیل منطقه برای ایجاد تفرجگاهها و استفاده بهتر از پتانسیل‌های سرزمین بدست خواهد آمد .

● لزوم جاروب پدیده‌های طبیعی استان آذربایجان‌شرقی :

مردم استان آذربایجان شرقی برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلات آخر هفته از سالیان دور جاهای مشخص و محدودی را سینه به سینه شناسایی نموده‌اند که برای عموم مردم شاید تعداد آنها بیش از انگشتان دست نباشد .

لزوم شناسایی عمده مناطق بکر استان در شاخه‌های طبیعت زنده و بی‌جان ، افق‌ها و فرصتها و اوقات فراغتی با شکل جدید برای مردم استان به ارمغان خواهد آورد .

و با جاروب و شناسایی پدیده‌های خاص ، مساله حفاظت از آنها و مساله راه‌های دسترسی به آنها و ایجاد گردشگاهها و تسهیلات رفاهی به میان خواهد آمد و پای گردشگران داخلی و خارجی به طبیعت استان باز خواهد شد – متاسفانه در حال حاضر نیز به علت کم بودن تعداد آثار مربوط به میراث فرهنگی و تاریخی نسبت به شهرهای بزرگ دیگر ایران همچون اصفهان و شیراز و ناشناخته بودن میراث طبیعی و پدیده‌های بکر استان ، حتی در بحث ایرانگردی نیز شهر تبریز بصورت شهر خوابگاهی به مدت ۲۴ ساعت برای مسافران و توریستهای خارجی درآمده است.

لزوم جاروب پدیده‌های طبیعی و رویکرد به طبیعت جاندار و بی جان و نگاههای نو به گردشگری در استان امری اجتناب‌ناپذیر است .

با جاروب و شناسایی و طبقه بندی تنوع طبیعت زندهٔ استان توجه بیشتر به حفاظت آن شده و منجر به طراحی مسیرهای بوم-گردشگری در استان می‌شود و با جاروب و شناسایی مکانهای شاخص زمین-گردشگری (ژئوسایت‌ها) ، زمینه برای ایجاد "ژئوپارک‌ها" که ما آن را در این مقاله معادل " زمین-گردشگاه"ها می خوانیم ، بوجود خواهد آمد . طبق تعریف کریس و ورلی – استوارت مدیر یکی از این گردشگاهها در انگلیس ، زمین-گردشگاه و بکارگیری آنها فقط صحبت و حفاظت از سنگها و صخره‌ها نیست بلکه ارتباط مستقیم با مردم دارد و هدف زمین-گردشگاهها قادر ساختن همه مردم به لذت بردن از جاذبه‌های زمین ساختی نواحی مختلف است و هدف از ایجاد آن توسعه صنعت زمین-گردشگری است و هدف بهره‌برداری از اقتصاد محلی مناطق مختلف و کمک به مردم برای درک تحول و سیرتکاملی چشم اندازهای محلی شان است .

بطور خلاصه با جاروب طبیعت استان و در نهایت رونق طبیعت‌گردی باعث برکات ذیل می شوند:

۱) شادابی جامعه و تبلیغ روحیه طبیعت‌گرایی و مبارزه غیر مستقیم با مصائب اجتماعی

۲) شناسایی مسیرهای بوم گردشگری و معرفی آن به مردم استان و آژانس‌های مسافرتی بین‌المللی کشور در هدایت گردشگران خارجی طبیعت‌گرا به استان و پتانسیل یابی برای زمین گردشگاهها در استان .

۳) رونق اقتصادی مناطق دوردست استان و دستیابی به توسعه پایدار و ارتقاء اجتماعی و فرهنگی استان و کمک به فروش صنایع دستی استان .

۴) ایجاد اشتغال برای کارشناسان و راهنمایان علوم زمین و علوم زیستی و بوم‌شناختی و مهندسان معدن و محیط زیست (که بر روی هم دست کم با تعداد زیرشاخه‌های تخصصی آن بالغ بر ۱۵ رشته تخصصی می‌شود )، در حین جاروب و شناسایی و پس از آن به عنوان راهنمایان زمین گردشگری و بوم گردشگری .

۵ ) ایجاد پایگاه داده‌های طبقه بندی شده پدیده‌های طبیعت جاندار و بی جان استان برای دانش‌آموزان و دانشجویان و محققان داخلی و خارجی و گردشگران طبیعت دوست .

۶) ثبت پدیده‌های طبیعی زنده و غیرزنده شاخص استان در فهرست میراث طبیعی ملی و یونسکو .

● لزوم تربیت راهنمایان ویژه زمین – گردشگری و بوم – گردشگری در استان آذربایجان شرقی :

تربیت راهنمایان بوم – گردشگری و زمین گردشگری در استان از دو منظر قابل بررسی است، یکی اینکه متخصصین و دانشجویان سال آخر رشته های زیست شناسی ، گیاه شناسی ، حشره شناسی ، جانور شناسی ، مهندسان محیط زیست می توانند در قالب طرح جاروب و شناسایی پدیده های طبیعت زنده استان مشغول به کار شوند اما داشتن تخصص در یکی از زمینه های فوق به تنهایی برای فعالیت در این زمینه کافی نخواهد بود زیرا دارا بودن دیدگاههای گردشگری برای فارغ التحصیلان و متخصصین هریک ازعلوم ضروری بوده و در کنار آن نیز آشنا بودن به یکی از زبانهای زنده دنیا ، آنان را در آتیه برای راهنمایی گردشگران خارجی ، مساعدت خواهد نمود.

با اینکه دوره های آموزشی بوم – گردشگری (اکوتوریسم) طراحی و در کشور برگزار می شود اما این دوره ها هنوز در آذربایجان شرقی برگزار نشده است و لزوم تربیت راهنمایان بوم – گردشگری در استان ضروری است .

در بخش راهنمایان زمین–گردشگری (ژئوتوریسم) تا به حال در کشور ، هیچ گونه دوره آموزشی برگزار نشده است و کشور فاقد دوره ها و راهنمایان ویژه زمین گردشگری است ..با طراحی دروسی که اخیرا برای اولین بار در کشور از استان آذربایجان شرقی ارائه گردیده است زمینه برای حضور متخصصین و دانشجویان سال آخر و کارشناسان رشته های زمین شناسی و زمین پیکر شناسی و مهندسی معدن و (آشنا به یک زبان خارجی) برای جاروب پدیده های طبیعت بی جان و راهنمایی آتی گردشگران داخلی و خارجی ، در کلاسهای راهنمایان ویژه زمین – گردشگری فراهم می شود در نهایت وجود راهنمایان ویژه طبیعت گردی اعم از طبیعت زنده و غیر زنده بصورت نیروهای آماده ای برای ترویج فرهنگ صحیح طبیعت گردی برای عامه مردم در اختیار خواهند بود.

● لزوم حفظ میراث طبیعی استان آذربایجان شرقی :

با تحقق تدریجی اهداف طبیعت گردی و موازی با جاروب پدیده های طبیعت جاندار و بی جان استان ، نیازمند سیستم مدیریتی جدیدی می باشیم که حفاظت انسان و کلیه اجزای طبیعت را به صورت به هم پیوسته و تلفیقی به عهده داشته باشد و در راستای تامین اقتصادی بلند مدت توسعه پایدار گام بردارد.

در دیدگاههای نوین ، به بهره گیری پایدار از میراث طبیعی و تعامل مثبت انسان و محیط طبیعی در قالب حفاظت از انسان و طبیعت به عنوان عناصر به هم پیوسته ، تاکید می شود. بدون طراحی راهکارهای حفاظتی ، همزمان با معرفی پدیده های استان ، و بدون در نظرگرفتن روحیات گردشگران مختلف ، ضربات جبران ناپذیری به طبیعت بی جان و جاندار استان وارد خواهد شد.و قبل از دستیابی به این صنعت درآمدزا ، سرمایه های آن را از دست خواهیم داد. میراث طبیعی استان ، شامل دارایی های طبیعت زنده اعم از گونه های محلی ، کمیاب ، در حال انقراض و طبیعت غیر زنده اعم از مکان هایی است که به هیچ وجه نبایستی به عنوان سنگ لاشه یا قاچاق میراث طبیعی مورد استخراج قرار گیرند .

هرچند شناسایی پدیده ها ، کمک بزرگی به حفاظت از آنها توسط دولت و افراد محلی آن مناطق می نماید- مانند روستای کندوان که به خاطر شناسایی اهمیت آن، احدی اجازه تعرض به آن محدوده ندارد- اما به هر حال مدیریت کلان و دیدگاههای حفاظتی برای توسعه پایدار در مناطق دوردست و دور از دسترس ساکنین محلی، ضروری است.

شناسایی نمونه های برجسته بوم شناختی و زیست شناختی در اکوسیستم های مختلف و جوامع گیاهی و حیوانی به همراه آثار طبیعی ملی غیر زنده همانند نمونه های شگرف و معرف دوره های تاریخی زمین و سابقه حیات و روند های زمین شناختی با خصیصه های ژئومورفولوژیکی و پدیده های زیبا و استثنائی و ممتاز استان همچون شناسائی وگوهرهای گرانبهایی است که قابل قیمت گذاری نبوده و سرمایه استانی و ملی محسوب می شود. و علاوه بر ثبت آنها در فهرست آثار طبیعی ملی و یونسکو ، حفاظت از این سرمایه ها ، در کنار تخصیص بودجه و تصویب قوا نین سخت و محافظت کننده از آنها دور از منطق نخواهد بود.

● نتیجه گیری و پیشنهادات :

- با توجه به بکر بودن استان از لحاظ میراث طبیعی و پدیده های جذاب طبیعت زنده و غیر زنده و کم بودن تعداد جاذبه های بناهای تاریخی و باستانی شهر تبریز و استان در مقایسه با شهرهای بزرگ دیگر، جاروب و شناسایی پدیده های بوم – گردشگری و زمین – گردشگری استان امری اجتناب ناپذیر است .

- تربیت راهنمایان ویژه طبیعت گردی در دو بخش بوم گردشگری و زمین گردشگری در امر جاروب پدیده های استان و تبدیل آن ها به نیروهای ترویج فرهنگ استفاده از طبیعت برای گردشگران داخلی و راهنمایی طبیعت گردان خارجی کمک شایانی خواهد نمود.

- با شناسایی طبیعت استان و با حمایت کمیته ملی طبیعت گردی کشور زمینه برای دعوت از بخش خصوصی برای سرمایه گذاری و معرفی مسیرهای بوم گردشگری برای آژانس های بین المللی گردشگری ، و ایجاد زمین – گردشگاهها در استان مهیا خواهد شد .

- میراث طبیعی و میراث فرهنگی برای توسعه گردشگری استان ، مکمل یکدیگرند.

- با رونق گردشگری در استان و اهمیت دادن به راهکارهای آن ، گامی در جهت عدالت اجتماعی در استان برداشته می شود.

- استفاده از تیمهایی متشکل از متخصصین علوم زیستی و اکولوژیکی و زمین شناسی و ژئو مورفولوژیکی و مهندسان محیط زیست ومعدن در شناسایی جاذبه های بوم – گردشگری و زمین گردشگری استان توصیه می شود.

- از لحاظ تکنیکی برای لایه بندی اطلاعات حاصل از جاروب پدیده های میراث فرهنگی و طبیعی و راههای دسترسی و پهنه بندی آنها استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS ضروری است. لایه های اطلاعاتی می تواند شامل مسیرهای کوچ عشایر ، سایت های مربوط به میراث فرهنگی و راههای دسترسی به سایت های میراث طبیعی بر روی نقشه ها توپو گرافی و پراکندگی پدیده های طبیعت زنده و غیر زنده باشد.

- به علت وجود سازمان میراث طبیعی در برخی کشورها لزوم ایجاد چنین سازمانی در کشور با زیر بخش هایی از آن جهت رسیدگی به میراث طبیعی و طبیعت گردی در استان ها احساس می شود، بنابر این ایجاد بخش یا سازمان میراث طبیعی و طبیعت گردی در کشور و تمامی استانها و برای نمونه در استان آذربایجان شرقی ضروری است.

- ایجاد موزه بزرگ و نمونه کشوری به منظور معرفی طبیعت زنده و غیر زنده استان آذربایجان شرقی درکلان شهر تبریز به دور از فایده نخواهد بود.

- بوم گردشگری (اکوتوریسم) وزمین گردشگری (ژئوتوریسم) هردو زیر مجموعه طبیعت گردی است.

- حمایت از بخش خصوصی در جاروب پدیده های استان و اشتغال زایی ضروری به نظر می رسد.

- راهنمایان زمین گردشگری بایستی دارای تحصیلات دست کم کارشناسی در علوم زمین و رشته های مرتبط باشند.

- ایجاد زیر بنای اولیه طبیعت گردی نیاز به کار پژوهشی با تاکید بر کار تیمی و تخصصی دارد.

- مرحله حفاظت از پدیده های طبیعت، قبل از معرفی جاذبه های طبیعی به عموم مردم صورت می گیرد و نیازمند روشهای نوین مدیریتی، با دیدگاه حفاظت از انسان – طبیعت در کنار یکدیگر می باشد.

نویسنده : مهندس بهرام نکوئی صدری

چاپ شده در مجموعه مقالات همایش بررسی موانع و مشکلات توسعه گردشگری استان آذربایجان شرقی در مورخه چهارم دی ماه ۱۳۸۵ در هتل پارس تبریز توجه : علامات کروشه و واژه های داخل آن برای جستجوی دقیق تر عنوان تخصصی و عمومی شدن نگارش اضافه شده است.

منابع :

۱- گولتا ، گولیلمو ، "روانشناسی توریستی" . ترجمه دکتر محمد حسن افضلی‌نژاد ۱۳۸۴ ، انتشارات تالار کتاب

۲- نکوئی صدری ، بهرام ،"ژئوتوریسم صنعت بدون دودکش " ، فصلنامه ژئوماین ، نشریه داخلی سازمان نظام مهندسی معدن استان آذربایجان شرقی ، سال اول شماره دوم زمستان ۸۴ ، صص ۴۶-۴۳

۳- رحیم‌پور ، علی ، " ژئوتوریسم ، ضرورت ثبت ژئوپارک‌ها و پدیده‌های ژئوتوریسم" ، پارسه ، نشریه داخل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور. سال اول شماره‌های ۲۶-۲۷-۲۸ بهمن ماه ۱۳۸۴ .

۴- احمدزاده ، سیدسعید ، زارع ، علیرضا ، قوامی ، مهران ۱۳۷۸ ، برنامه‌ریزی توسعه استان خراسان با استفاده از مدلهای اکولوژیک و استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS (پایگاه اطلاعات استراتژیک استانداری خراسان) ، مجموعه مقالات همایش نقشه‌برداری سازمان نقشه‌برداری کشور .

۵- پرفسور ارن ، نقش جغرافیای انسانی در جامعه ، سخنرانی مورخه ۲۳ آبان ماه ۱۳۸۵ ، تالار کمال دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران .

۶ – نکوئی صدری ، بهرام ، طرح جاروب و شناسایی پدیده های ژئو توریسمی استان آذربایجان شرقی (بررسی توانمندیهای گردشگری) ، ارائه اردیبهشت ۱۳۸۵ ، تحت بررسی : کمیته ملی طبیعت گردی کشور

۷ – شرکت طبیعت پویش آذربایجان ، طرح دوره آموزشی راهنمایان زمین – گردشگری – (ژئوتوریسم) ، مهندس بهرام نکوئی صدری ، خرداد ماه ۸۵ . تحت بررسی : دفتربرنامه ربزی آموزشی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری کشور.

۸. Dowling R.K , and Newsome,D,"Geotourism" , Elsevier,۲۰۰۶

۹. Harrigan , P ,۲۰۰۶ , "Volcanic Arabia",American-Arabian Journal of Saudi Aramco world , Vol.۵۷, No.۲, P.۲-۱۳ .

۱۰. WWW.UNESCO .org / Geo parks .

۱۱ . Dalla Chiesa F.,۱۹۸۰,sciologia del turismo,universitá commerciale <> Milano

ژئوتوریسم ساختاری از طبیعت ، رویکردی نو در گردشگری

مطالب مشابه :

ژئوتوريسم گنبد نمكي دارابگرد

مقاله ژئوتوریسم پدیده های شاخص در استان لرستان

سيستم ارزيابي و توصيف ميراث زمين شناسي با نگرشي يکپارچه در راستاي توسعه زمين گردشگري در ايران

بازدید مدیرکل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان فارس و مسوول ژئوپارک قشم از غرفه سازمان زمین

ژئوتوريسم روستای تاریخی کندوان

ژئوتوريسم گنبد نمكي رمقان

ژئوتوریسم ساختاری از طبیعت ، رویکردی نو در گردشگری