جواهری ناشناخته به اسم ترکمن صحرا

استان گلستان با بیش از ۲۲ هزار کیلومتر مربع وسعت، دارای ۹ شهرستان است که در همگی آنها، آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی به گونه ای نابرابر در مسیر گردشگران و بخصوص زائرانی که قصد عزیمت به مشهد مقدس را از جاده شمال دارند، پراکنده شده است.مهمترین ویژگی استان گلستان را علاوه بر طبیعت بکر و زیبایش، ساکنان بومی و اغلب ترکمن آن با آداب و رسومی خاص تشکیل می دهند.
شگفت انگیزی شیوه زندگی ترکمن ها
معیشت آنها و پیوند دیرینه شان با اسب در نوع خود جاذبه ای را برای گردشگران داخلی و خارجی در استان گلستان فراهم کرده است.فراموش نکنیم که برخلاف دیگر استان ها و شهرهای شمالی کشور، در استان گلستان نباید به دنبال لهجه های گیلکی، مازندرانی، تالشی یا حتی شعباتی از آنها باشیم، چراکه اقوام ساکن در این استان را اکثرا ترکمن های بومی استان یا ترکمن های کوچنده از نقاط دیگر کشور به این منطقه تشکیل می دهند که به زبان ترکمنی سخن می گویند.ترکمن صحرا و شهرستان گنبد کاووس، دو مرکز مهم اقامت ترکمن ها در استان گلستان هستند.
گلستان در یک نگاه:
سامانی که امروزه با نام ترکمن صحرا نامیده می شود، در روزگاران باستان دهستان نام داشت. قوم ده یا داه، یکی از تیره های ایرانی نژاد بودند و به زبان نزدیک به فارسی میانه سخن می گفتند. پارت ها که سده های طولانی بر ایران فرمانروایی کردند به خاندانی به نام پرنی که زیرمجموعه ای از قوم داه بود، تعلق داشتند. مردم امروزی دشت ترکمن صحرا در استان گلستان آمیزه ای از بومیان داه و ترکمن تبارهای آمده از آسیای میانه هستند. زبان ترکمنی، یکی از زبان های ترک تبار است. بزرگترین شهر ترکمن نشین ایران، گنبد کاووس است که البته در شهر گنبد کاووس، مردمانی از فارس های بومی، آذربایجانی ها و کوچیدگانی از دیگر جاها نیز ساکن هستند.شهرستان گنبد کاووس در بخش شرقی استان گلستان واقع شده که از طرف شمال به جمهوری ترکمنستان، از جنوب به استان سمنان، از غرب به شهرستان مینودشت و از طرف شرق به شهرستان علی آباد کتول محدود است.گنبد کاووس دارای زیبایی های طبیعی و تاریخی فراوانی است که از معروف ترین آثار آن می توان به میله گنبد کاووس که بلندترین بنای آجری جهان است، اشاره کرد. میله گنبد کاووس، مقبره قابوس بن وشمگیر و متعلق به سده چهار هجری است. این برج آجری به ارتفاع ۶۰ متر در سال ۳۹۷ هجری قمری به دستور شمس المعالی قابوس بن وشمگیر به شکل استوانه در مرکز شهر گنبد کاووس احداث شد.
از دیگر جاذبه های دیدنی گنبد کاووس، آبشار خان بین در شش کیلومتری جنوب این شهر است که در میان جنگل های انبوه شیرآباد با ارتفاعی بالغ بر ۲۰ متر واقع شده است. در بالای این آبشار، غاری بسیار زیبا وجود دارد که به تفرجگاهی برای ساکنان بومی و گردشگران تبدیل شده است.تالاب های بین المللی آلاگل، آجی گل و آلماگل واقع در ۶۰ کیلومتری گرگان و نزدیک به گنبد کاووس نیز برای گردشگران نامی آشناست.این تالاب های بین المللی در تمامی فصول و بخصوص در زمستان پرندگانی مهاجر از جمله فلامینگو، قو، اردک، پرستوی دریایی و غاز باکلان را در خود جای می دهند.بندرترکمن و بندر گز در غرب استان گلستان، اولین شهرستان هایی هستند که از طریق جاده شمال، گردشگران را به خود جلب می کنند. این دو بندر در سرحد شرقی دریای خزر واقع شده اند و به همین سبب مهمترین جاذبه های طبیعی آنان را جاذبه هایی دریایی بویژه منطقه حفاظت شده میانکاله و جزیره آشوراده تشکیل می دهند. این مناطق بیش از ۱۲۶ گونه پرنده، آبزی و حیوان را در خود جای داده اند، به طوری که بیش از ۴۰ نوع از تنوع حیوانی و پرندگان این مناطق در زمره نادرترین و کمیاب ترین گونه ها شناخته شده اند.گذشته از جاذبه های طبیعی این دو بندر، دوشنبه بازار بندر ترکمن و امکانات تفریح دریایی در بندر گز که توسط شرکت سرمایه گذاری مناطق گردشگری در این محل احداث شده از جمله ویژگی های منحصر به فرد در بندر ترکمن و بندر گز محسوب می شود.بعد از عبور از بندر گز و ترکمن، شهرستان کردکوی و طبیعت پوشیده از جنگل آن، پیش روی مسافران قرار می گیرد. اگر به این شهرستان وارد شدید، حتما از پل تاریخی رادکان دیدن کنید. این پل دارای نوشته ها و کتیبه هایی است که تاریخ آن به سال ۴۰ هجری قمری مربوط می شود.پس از کردکوی، گرگان مرکز استان گلستان قرار گرفته است. شهرستان گرگان که در قدیم استرآباد خوانده می شد، منتسب به استر، همسر خشایارشاه است که محلاتی قدیمی مانند نعلبندان، میدان و سبز مشهد را با انواع آثار و بناهای تاریخی در خود جای داده است. علاوه بر این، بافت قدیم استان گلستان را تنها در شهر گرگان می توانید ببینید.منطقه جنگلی ناهارخوران، روستای زیارت، جنگل شصت کلا و منطقه حفاظت شده جهان نما از جمله مواهب طبیعت شهرستان گرگان به شمار می آیند.در شمال این شهرستان، منطقه یا در واقع شهرستان جدیدالتاسیس آق قلا با مرز گمرکی اینچه برون واقع شده است.شهرستان آق قلا به دلیل نزدیکی به جمهوری ترکمنستان، از گذشته های دور تاکنون محل برگزاری بازارهای متعدد صنایع دستی و لوازم صوتی و تصویری بوده است. اهالی ترکمن این شهرستان، کالاهای خود را در پنج شنبه بازارهایی روی پل قدیمی آق قلا که از زمان صفویه تاکنون باقی مانده است، برگزار می کنند. از این پل هیچ وسیله نقلیه ای حق عبور و مرور ندارد، به همین سبب فروشندگان اجناس خود را با پای پیاده روی پل و مناطق اطراف آن حمل می کنند.مسافران استان گلستان پس از خروج در منطقه آق قلا و گذر از شهرستان گنبد کاووس و بازدید از خرابه های دیوار دفاعی اسکندر از طریق جاده بین المللی گرگان به شهرستان علی آباد کتول و جنگل کبود و دال و پس از آن به جنگل ملی گلستان که نام استان نیز برگرفته از آن است، می رسند و پس از گذر از تفرجگاه های مختلف گلشن، گلستان و کمپینگ گلزار و توقف و استراحت در آنها از استان گلستان به طور کامل خارج می شوند.هرچند پایان یافتن مناظر طبیعی و جنگل های سرسبز استان گلستان بخصوص در فصل بهار و تابستان و آغاز منظره های خشک و شاید هم بیابانی برای گردشگران نوعی از تنوع را به همراه دارد، اما بی شک خاطره ای خوش را برای آنها به جای خواهد گذاشت.
ترکمن ها، اقوامی با سنن دیرین
فرهنگ و رسوم ترکمن ها در هیچ یک از قبایل دیگر کشورها قابل مشاهده نیست و تقریبا تا به امروز دست نخورده باقی مانده است. از جمله این رسوم در میان ترکمن ها می توان به مراسم پررمز و راز عروسی در میان آنها اشاره کرد. این مراسم در میان ترکمن ها سه الی چهار روز به طول می انجامد و شامل مراحلی چون اولی قده، پذیرایی، مصائب (مصاحب)، کجاوه (عروس کشی)، اوجه و اللش دمه یا عقدکنان است. هرکدام از این مراحل با انبوهی از آداب و سنن همراه است که شاید هیچکس جز ترکمن ها از راز و رمز آنها برای آغاز یک زندگی جدید آگاه نشوند. اعیاد و جشن های قبایل ترکمن صحرا نیز به نوبه خود از ویژگی هایی خاص برخوردار است که از گذشته های دور در میان ترکمن ها رواج داشته و دارد. اعیادی مانند عید قربان، عید فطر و جشن آق آشی.ترکمن ها مانند دیگر مسلمانان در عید قربان با تدارکاتی که از سه روز قبل دیده اند، گوسفند قربانی و بعد از ۳۰ روز ماه رمضان، مراسم عید فطر را برگزار می کنند. هر زن و مرد ترکمن که به سن ۶۳ سالگی (سن پیامبر (ص)) می رسد، جشنی و ضیافتی ترتیب می دهد که به جشن آقاآش معروف است.آوازهای دسته جمعی دختران (لاله)، لالایی مادران (هودی)، سویدقازان یا مراسم تمنای باران، ذکر خنجر و آواز و موسیقی ترکمنی از جمله دیگر رسوم مرسوم در میان قبایل ترکمن است.عقاید مذهبی و اعتقادی مردم ترکمن، بخش قابل ملاحظه ای از آداب و رسوم این قوم را با خود همراه کرده است، به طوری که تمامی اعیاد و جشن های مذهبی آنها با مراسمی خاص و اغلب از سه تا چهار روز جلوتر آغاز می شود، مثلا ترکمن ها جشن عید قربان را از سه روز جلوتر و با برگزاری مراسم گرگون، فوفن و قربان شورا در هر روز به انجام می رسانند. آنها در روز اول خانه تکانی و نظافت می کنند، در روز دوم شیرینی پخش می کنند و در روز سوم و شب عید قربان با خواندن اشعاری به نام قربان شورا استحمام می کنند و خود را برای روز عید قربان آماده می کنند.آنها در روز عید قربان، گوسفند یا گاو قربانی را به هفت قسمت مساوی با نام ترکمنی (اوله) تقسیم کرده و آن را میان فقرا پخش می کنند.در ترکمن صحرا نیز مانند نقاط مختلف کشور زیارتگاه هایی وجود دارد که در روزهای مختلف عده ای از ترکمن ها به زیارت آنها می روند. مهمترین زیارتگاه های ترکمن صحرا عبارتند از امامزاده دانشمند (دالیشمان) که مقبره امامزاده ملاعلی بوده و نسب او به یکی از چهار یار پیامبر می رسیده است. زیارتگاه خالد نبی در قله کوه گوکچه داغ، زیارتگاه روستای خواجه لر و قدمگاه خواجه بهاءالدین از دیگر زیارتگاه های منطقه ترکمن صحرا به شمار می روند.ترکمن ها مسلمان و اغلب اهل سنت و پیرو فرقه نقشبندیه هستند که موسس آن خواجه بهاءالدین نقشبندی بخارایی است که زیارت مرقدش در بخارا، آرزوی هر ترکمنی است. ترکمن ها به دلیل دوری از مرقد مراد خویش در شرق بندر ترکمن در روستای خواجه لر، یادبودی ساخته اند و چون معتقدند خواجه بهاءالدین در سفر خود به مکه و گذر از این منطقه در آن محل استراحت کرده است، جمعه هر هفته این مکان را زیارت می کنند.
اسب ها، نماد قدرت ترکمن ها
در میان جاذبه های گردشگری ترکمن ها، ورزش به طور عام و اسب و سوارکاری به طور خاص از اهمیت ویژه ای برخوردار است، به طوری که برگزاری کورس بهاره اسبدوانی در گنبد کاووس، هرساله تعداد بیشماری از گردشگران داخلی و خارجی را مجذوب خود می کند. مهمترین ویژگی کورس های سوارکاری ترکمن صحرا و گنبد کاووس وجود اسب های اصیل ترکمن، یعنی بهترین نژاد اسب در جهان است. عشق و علاقه به اسب و اسبدوانی در بین مردم استان گلستان و بویژه مردم ترکمن، ریشه ای عمیق و تاریخی دارد که ناشی از شرایط خاص جغرافیایی و زیستی این مردم است که در بیشتر سفرنامه های سیاحان به وابستگی این مردم به اسب اشاره شده است، به طوری که محمدعلی قورچانچی صولت نظام در سفرنامه خود با عنوان نخبه سیفیه آورده است: علاقه یموت (ترکمن) در زندگی تنها به سه چیز است؛ اول اسب، دوم تفنگ و سوم آلاچیق (خانواده).در مناطق ترکمن نشین استان گلستان در گذشته مسابقات اسبدوانی به مناسبت های مختلف مانند جشن عروسی، تولد فرزند و ... صورت می گرفته است که به صورت دواندن اسب به دور میدان بوده که به زبان محلی (آیلام) خوانده می شود. بزرگترین آیلام عبارت است از ۱۳ بار دواندن اسب به دور میدان که مخصوص اسب های پرقدرت است. مسابقه دیگر ترکمن ها که امروزه بندرت انجام می شود (دو قری یول) است که شامل دواندن اسب در یک خط مستقیم می شود و در پایان جایزه ای به نام (بایراق) اعم از گوسفند، پارچه ابریشمی و... را نصیب صاحب اسب می کند.نژادهای شناخته شده اسب های ترکمن شامل سه گروه نژاد یاموت، آخال تکه و گوکلان است. تاثیر اسب در هر زاویه از زندگی ترکمن ها به حدی است که کارشناسان معتقدند این تاثیر راحتی در موسیقی این قوم نیز می توان مشاهده کرد، چراکه به اعتقاد آنها علاوه بر وجود ترانه های ترکمنی با مضمون توصیف اسب های چابک و پهلوان، پیدایش مبنای مضراب های ساز در موسیقی ترکمن ها نیز برگرفته از صدای پای اسب است.

منبع: روزنامه همشهری

جواهری ناشناخته به اسم ترکمن صحرا

مطالب مشابه :

معرفی روستای پنج پیکر سیاسی ترین روستای غرب استان گلستان

روستای اردمه و ترکمن‌ها

روستای ده نمک

معرفي شهرستان تركمن

گله های شتر در دشتهای كمش دپه و تركمن صحرا

جواهری ناشناخته به اسم ترکمن صحرا

مسکن ترکمن ها