فیش برداری چیست ؟

* در آستانه شروع کار دانشجویان کارشناسی ارشد برای تحقیق و تدوین پایان نامه های خود ، این مطلب را می گذارم :

فيش (fiche) واژه اى فرانسوى و در زبان فارسى به معناى ( برگه) است و در اصطلاح به معناى برگه هاى يك شكل و يك اندازه اى است كه چكيده مطالعات و گزيده تحقيقات در آن يادداشت مى شود تا بتوان به آسانى و در زمانى كوتاه و با اسلوبى خاص و منظم از آن بهره جست. اما مشخصات فیش چیست ؟ اول : جنس فيش : چون مطالعه كنندگان و محققان با فيش ها مرتباً در تماس هستند و ضمناً ضخامت فيش ها نبايد به گونه اى باشد كه حجم زيادى را دربرگيرد؛ از اين رو جنس فيش ها معمولاً از كاغذ ضخيم انتخاب مى شود تا دو ويژگى نسبى مقاوم بودن و كم حجم بودن را دربرداشته باشد و درنتيجه از استهلاك برگه ها در مراجعات مكرر جلوگيرى شود و قرار دادن آنها در برگه دانن به آسانى صورت پذيرد. دوم : اندازه فيش که معمولاً به موضوع تحقيق و نوع كار و سليقه محقق بستگى دارد ؛ ولى غالباً از اندازه هاى استاندارد 10 در 7 یا 5/12 در 8 و موارد دیگر تبعیت می کند..

انواع فيش بردارى : فيش بردارى و يا همان يادداشت بردارى وثبت مطالعات از گذشته تا كنون به يكى از انواع زير صورت مى گرفته است:

1- علامت گذارى يا خط كشى در متن كتاب و يا حاشيه نويسى در اطراف صفحه هاى آن

2- خلاصه نويسى در آستر بدرقه كتاب

3- يادداشت نويسى هاى پراكنده و غير منظم درمجموعه هايى به نام كشكول

4- ثبت در مجموعه هايى به نام(جُنگ) كه به صورت (الفبايى) يا (موضوعى) تنظيم شده اند مانند كلاسور، زونكن و پوشه.

5- نوشتن مطالب روى برگه ها يا كارت هاى يك شكل و يك اندازه به نام فيش

6-استفاده از ماشين هاى حافظه دار الكترونيكى نظير كامپيوتر. مراحل فيش بردارى

اما فیش مورد استفاده در تحقیقات کتابخانه‌ای به دو نوع تقسیم می‌شود بشرح زیر:

1- فیش ماخذ : فیشی است که مشخصات کتاب مقاله یا مدرک مورد استفاده در تحقیق را بر روی آن می‌نویسیم. از قطعه کاغذ یا مقوایی به طول دوازده و عرض هشت سانتیمتر می‌توان یک فیش ماءخذ تهیه نمود. فیش ماخذ حاوی نکاتی است که به قرار زیر : نام کتاب - نام نویسنده - نام مترجم یا مصحح و یا گردآورنده و.. - نام ناشر - سال انتشار - چاپ( در صورتی که برای دومین بار با دفعات متعدد کتاب به چاپ رسیده است) - تعداد صفحات – نام محل نگهداری کتاب و..

2- فیش موضوعی : فیشی است که برای استخراج محتوای کتب و مقالات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در قطع‌های مختلف تهیه می‌شود ولی رایجترین آنها فیشی است به طول پانزده و عرض ده سانتیمتر محتوای کتب و مقالاتی را که بعنوان منابع تحقیق قبلاً از طریق فیش ماخذ مشخص نموده‌ایم به حسب موضوعات اصلی و موضوعات فرعی در فیش های موضوعی وارد کرده و بدین ترتیب می‌توانیم در پایان مرحله استخراج ، عصاره منابع استخراج شده را بصورت صدها و هزاران فیش موضوع داشته باشیم و سپس با استفاده از آنها نوشتن گزارش خود را آغاز کنیم.

- مراحل فيش بردارى و يادداشت نويسى كه از مسائل اساسى در مطالعات وتحقيقات به شمار مى رود با رعايت امور زير انجـام مى گيـرد:

موضوع نويسى : موضوع نويسى فيش ها از امور مهم در مراحل فيش بردارى است زيرا مراجعه به فيش ها و ارتباط با آن ها بر همين اساس صورت مى گيرد و اشتباه در اين امر تحقيقات پژوهنده و طبقه بندى و بازيابى فيش ها را با مشكلاتى روبه رو مى سازد.

كُد گذارى : كُد عبارت از عدد علامت يا حرف خاصى است كه براى تشخيص هويت اجمالى موضوعات كتاب ها مؤلفان مترجمان و … به كار مى رود و از تكرار در نوشتن و زياده نويسى و ضايع شدن وقتِ پژوهنده جلوگيرى مى كند. كد گذارى به ويژه در مواقعى كه تعداد فيش ها زياد مى شود لزوم خاصى پيدا مى كند(1); مثلاً به جاى آن كه بارها موضوعات كلى عام وحتى در برخى موارد موضوعات خاص و اخص را در بالاى فيش ها بنويسيم با نوشتن كدهاى آن ها از وقت خود به خوبى استفاده مى كنيم و يا به جاى آن كه درهنگام فيش بردارى بارها به ذكر مأخذِ مطالب بپردازيم با كد گذارى مآخذ از ضايع شدن عمر جلوگيرى مى كنيم. و يا در مطالعات وتحقيقات (كامپيوترى) مى توانيم از كد گذارى به شايستگى كمك بگيريم. در فيش بردارى غالباً از دو نوع كدگذارى(موضوعات) و(مآخذ) استفاده مى گردد اگر چه ممكن است براى مؤلفان و مترجمان نيز كدهاى معّينى به كار گرفته شود.

1- كدگذارى موضوعات : دركد گذارى موضوعات ابتدا بايد سعى شود اسامى تمامى موضوعات (كلى) فيش ها از قبيل :

تاریخ ، فلسفه ، ادبيات ، هنر ، علوم اجتماعی و.. … جمع آورى شوند و بر اساس (حروف الفبا) تنظيم و مرتب گردند.

سپس به هر كدام از موضوعات كلى كد معيّنى طبق شماره هاى مسلسل داده شود و در نخستين صفحه دفتر فهرست راهنما به صورت دقیق و منظم ثبت گردد.

در فيش بردارى بايد اصول ونكات زير را رعايت كرد:

1- مطالب مفصّل و طولانى بايد خلاصه شود و از نوشتن مطالب جزئى و فرعى روى فيش خوددارى گردد زيرا در اين صورت از يك سو به فيش هاى متعددى نيازمند خواهيم شد واز سوى ديگر خواندن مطالب جزئى و فرعى وقت گير خواهد بود. البته درصورت مهم بودن تمام مطالب مى توان فقط مأخذ و آدرس آن را به طور كامل روى يك فيش نوشت و در برگه دان مربوط به خود قرار داد كه قبلاً نيز به آن اشاره شد.

2- پشت فيش مطلبى نوشته نمى شود زيرا از يك طرف به تجربه ديده شده است درهنگام مراجعه ومطالعه هر دو طرف فيش مقدارى وقت ضايع مى گردد و اسراف در وقت زيانش از اسراف در كاغذ بيش تر خواهد بود و با رعايت اين نكته فتوكپى از فيش ها به آسانى و با هزينه كمتر صورت مى پذيرد. زيرا مثلاً اگر سه يا چهار فيش كوچك يك رو را در زير هم قرار دهيم تنها به يك صفحه A4 و يك بارفتوكپى گرفتن نيازمند خواهيم بود در صورتى كه اگر فيش ها دو رو باشند به بيش از يك بار فتوكپى نياز مى شود. و از طرف ديگر نيز ممكن است به مرور زمان وبر اثر رطوبت و مانند آن مطالب يك طرف فيش به طرف ديگرش نفوذ كند و مطالب آن را از بين ببرد اگر چه به خاطر احترام گذاشتن به عقيده آنان كه با ما دراين مورد هم عقيده نيستند پشت فيش هاى پيشنهادى اين كتاب نيز خط كشى شده است.

3-آيين نگارش و ويرايش و قواعد درست نويسى علامت گذارى زيبا نويسى ويا دست كم خوانا نويسى وصفحه آرايى در هنگام نوشتن فيش ها رعايت شود.

4-مقدارى فاصله ـ حدود نيم تا يك سانتى مترـ در چهار طرف فيش در نظر گرفته شود تا در اثر مرور زمان و يا پارگى برگه ها عناوين ومطالب فيش از بين نرود و نكته هاى ضروريِ به جا مانده در حاشيه آن وارد گردد. البته اين فاصله در فيش پيشنهادى اين كتاب خود به خود رعايت شده است.

5-همراه داشتن تعدادى فيش درمواقع مختلف براى فيش بردارى شايسته يك محقق نكته بين است زيرا گفته اند هر كس كاغذ و قلم به همراه خود نداشته باشد حكمت در قلبش جاى نخواهد گرفت

6- استفاده كامل از (تمام صفحه) فيش و نوشتن مطالب با (قلم نوك ريز) به كارگيرى تعداد اندكى برگه را به ارمغان خواهد داشت.

7-ممكن است در نقل مستقيم مطالب از يك مأخذ ويا ترجمه عبارت هاى آن به تقطيعِ متن و حذف برخى قسمت هاى غير مهم نياز شود در اين صورت محل تقطيع و حذف مطلب با علامت سه نقطه(…) روى فيش مشخص مى شود.

8-بهتر است متن فيش ومطالب آن با (مداد) نوشته نشود زيرا در اثر سايش دست و مانند آن مطالب فيش درهم شده يا از بين خواهند رفت.

10-در پشت فيش پيشنهادى اين كتاب كلمه (نقد و نظريه) آورده شده است تا چنان چه فيش نويس نظريه و يا انتقادى نسبت به مطالب فيش داشته باشد در پشت برگه ها آن ها را منعكس كند. پس از آن كلمه (نمايه نامه) نوشته شده است تا واژه هاى كليدى و اساسى و مهم درمتن هر فيش در اين قسمت يادداشت گردد و سپس به (كامپيوتر) داده شود . به مرور زمان و با ثبت و نگه دارى تعداد زيادى از واژه هاى كليديِ موجود در فيش ها هر محققى مى تواند در كوتاه ترين فرصت و با استفاده از كامپيوتر به انبوهى از مواد خام و اطلاعات مورد نياز خود در باره هر كدام از اين واژه هاى كليدى دست يابد و در تحقيقات خود از آن ها بهره مند گردد.

10-در قسمت سمت راست فيش كوچك پيشنهادى اين كتاب دو دايره كوچك با فاصله استاندارد و رايج در كلاسورهاى متوسط چهار حلقه اى در نظر گرفته شده است تا بتوان هر دو فيش را با هم و زير هم و پس از سوراخ كردن در كلاسور قرار داد.

11-درهنگام مطالعه بايد مطابق موضوع تحقيق خود در كنار هر مطلب مهمى علامتى گذاشت و سپس در مطالعه مجدد ازآن خلاصه نويسى وفيش بردارى كرد كه لازمه اش درك درست مطالب مهم است.

12-درقسمتى از پشت فيش به گونه اى مختصر مشخص ومعّين شود كه از مطالب اين فيش تا كنون چند بار و در چه موضوعات و مواردى استفاده شده است زيرا رعايت اين نكته در تحقيقات و مراجعات بعدى براى محقق و فيش نويس راه نما و راه گشا خواهد بود.

13-مطالبى كه از يك كتاب فيش بردارى شده است در همان كتاب به گونه اى مشخص شود كه اين جا فيش بردارى شده است مثلاً مى توان حرف (ف) را كه علامت اختصارى كلمه (فيش بردارى) است در اول مطلب نهاد. اين كار بدين منظور انجام مى شود كه از يك مطلب دو بار فيش بردارى نشود.

** برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به کتابروش فيش برداري: عبدالرحيم موگِهي و کتابهای طاهره خدادوست و بهرام طوسی و دیگران

فیش برداری چیست ؟

انواع فيش بردارى : فيش بردارى و يا همان يادداشت بردارى وثبت مطالعات از گذشته تا كنون به يكى از انواع زير صورت مى گرفته است:

6-استفاده از ماشين هاى حافظه دار الكترونيكى نظير كامپيوتر. مراحل فيش بردارى

1- كدگذارى موضوعات : دركد گذارى موضوعات ابتدا بايد سعى شود اسامى تمامى موضوعات (كلى) فيش ها از قبيل :

مطالب مشابه :

روش مطالعه

روش درس خواندن دانش آموزان رشته ریاضی برای کنکور

روش مطالعه در تك‌تك دروس كنكور

روش مطالعه دروس ادبیات درکنکور

فیش برداری چیست ؟

خلاصه نويسي و فيش برداري

نحوه انجام روش تحقیق 8

روش تحقیق در علوم اجتماعی

مقايسه يک فيش تحقيقي با صفحات وان‌نوت

روشهای مطالعه