تحلیل رتوریک یک فیلم (براساس رتوریک کنت برک)

تحلیل رتوریک (بلاغی) در کنار نشانه شناسی، تحلیل گفتمانی و تحلیل محتوایی یکی از روشهای تحلیل متن محسوب میشود (چندلر، 1387:29). با این حال آنچنان که ما با روشهای دیگر تحلیل متن آشنا هستیم، با تحلیل رتوریک آشنا نیستیم. اگرچه تحلیل رتوریک میتواند برای تحلیل انواع متون به کار رود اما در اینجا صرفا به یک نمونه تحلیل فیلم براساس اندیشههای رتوریک "کنت برک" اشاره می شود.

کنت برک فیلسوف زبان و منتقد ادبی مشهور امریکایی در قرن بیستم است (1897-1993). او به رتوریک و زیباییشناسی علاقهمند بود. کتابهای اصلی برک در اواسط قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت. رتوریک انگیزهها (1950)، رتوریک مذهب (1961) و زبان و عمل سمبلیک (1966) از آثار قابل توجه وی در حوزه رتوریک محسوب میشوند.

تحلیل پیش رو از سوی برومت (Brummett) نویسنده مقالاتی درباره برک و رسانه های جمعی انجام شده است. برومت در مقاله خود با مطرح کردن ایده "تجهیزات برای زندگی" برک به نقد فیلم "هجوم ربایندگان جسم" میپردازد.

تجهیزات برای زندگی

تجهیزات برای زندگی (Equipment for living) یکی از ایدههای کنت برک است. او معتقد است رسانهها با استفاده از تمثیلها به ما کمک میکنند تا در رویارویی با موقعیتهای گوناگون زندگی آماده باشیم. آنها ما را مجهز میکنند تا به رویارویی زندگی برویم.

کنت برک از ادبیات آغاز میکند. او معتقد است که "ادبيات تجهيز براي زندگي است. از این طريق كه در ميان اشكال، اجزا و ساختارهاي ادبيات، مردم با موقعيتهاي زندگيشان، مواجهه ميشوند. پيروزيشان را جشن ميگيرند و با تراژدي‌هايشان رو به رو میشوند"

در سراسر نوشته‌هاي برک اين ايده ادامه مییابد که انواع، اجزا يا ساختارهاي ادبي به عنوان واكنشهاي مناسب با انواع موقعيتهاي بازگشت پذیر تكرار ميشوند؛ راههاي صحبت كردن درباره جنگ، پيروزي، آشفتگيهاي مدني، مشكلات مادي (جسمي) و غيره وجود دارد كه ما را به نحوی مطمئن براي زندگي در آن موقعيتها آماده میکند. بنابراين این امر به وظيفه انتقادی بركيها نسبت به پيوستن گفتمانها به موقعيتهاي واقعي تبدیل میشود.

برك بيشتر بر تخيل و شعر تمركز ميكند تا بر اشكال ديگر گفتمان، اما اندیشه او بر دامنه وسيعي از گفتمان‌ها در رسانههاي مختلف شامل گزارشهاي خبري، خطابه‌ها، آوازهاي عاميانه و غيره سایه میاندازد. هيچ چيزي در تئوريهاي برک وجود ندارد كه آنها را براي کاربرد امروز در اشكال رسانههاي جمعي از جمله رسانههاي الكترونيك نامناسب کند.

برومت در تحلیل خود، از اصطلاح گفتمان برای ادبیات برک استفاده مي‌كند تا محتوای رسانههای جمعی را شامل شود.

فیلم هجوم ربایندگان جسم

اولین فیلم هجوم ربایندگان جسم (Invasion of the Body Snatchers)– که خوشبختانه سال پیش از شبکه 4 تلویزیون ایران نیز پخش شد- یک فیلم خوب درجه ب محسوب میشود که در سال 1956 توسط دن سیگل ساخته شد. این فیلم در سال 78 نیز بازسازی شد.

داستان این فیلم درباره پزشکی است در یک شهر کوچک حومه لوس آنجلس زندگی آرام و منظمی دارد اما اتفاقات عجیبی در شهر می‌افتد و یک زن بیمار ادعا میکند عموی او عموی واقعی او نیست و عاری از احساس شده است. یک پسر بچه نیز مادر خود را مادر واقعی خود نمی داند و از دست او فراری میکند کم کم تمام مردم شهر به این وضعیت دچار میشوند و پزشک پی میبرد که موجوداتی غیر زمینی با رسوخ در انسانها آنها را به موجودات فاقد احساس تبدیل میکنند. او سعی میکند که از شهر کوچکشان خارج شود و کمک بیاورد اما در صحنه پایانی فیلم که او در وسط بزرگراه جلوی ماشینها فریاد میزند و همه او را دیوانه میپندارند نشاندهنده وضعیتی غیر قابل کنترل است و ...

به خاطر دارم که پس از نمایش این فیلم از شبکه 4 سیما خسرو دهقان و حسینی آن را نقد کرده و بر مضمون دو پهلوي فيلم با توجه به شرايط اجتماعي و سياسي سال ساخت آن (1956) تاکید کردند. دهقان مي‌گفت با وجود آنكه فيلم آوتار را که آن زمان به تازگی در امریکا اکران شده بود ديده ولي اين فيلم علمی تخیلی با وجود گذشت سال‌ها از ساخت آن طراوت خود را دارد و دليل آن هم ماهيت دو پهلوي مضمون آن است. فيلم هم سياست‌هاي دوره مك كارتيسم و هم كمونيسم را نقد مي‌كند.

تحلیل "برومت" از فیلم براساس ایده "تجهیزات برای زندگی"

برومت در تحليل خود از فيلم "هجوم ربايندگان جسم" نشان مي‌دهد كه چگونه ساخت اين فيلم در دهه 50 و بازسازي آن در دهه 70 افرادي را كه در هر برهه زندگي مي‌كردند براي مواجهه با تحولات خاص تكنولوژيك، اقتصادي و سياسي آن سال‌ها "مجهز" مي‌كند.

کتاب جک فینی با نام "هجوم ربایندگان جسم" در قالب فیلمی در 1956 ساخته شد و سپس در 1978 بازسازی شد. برومت معتقد است که در مقایسه دهه 50 و دهه 70 در مییابیم در عرصههای سیاسی، اقتصادی و تکنولوژیک تحولات مشابهی رخ داده است. او سعی میکند نشان دهد برخی از محتواهای رسانهای نیز در هر دو دوره مشابه هستند. یعنی سعی میکند این اشکال گفتمانی را در ادامه همان موقعیت ها تحلیل کند.

برومت مینویسد: "رسانه، تجهیز برای زندگی را به واسطه تغییرات سیاسی، اقتصادی و تکنولوژیکی انجام میدهد. آن مشکلات و این شکل از گفتمان در دو عصر مذکور بیش از سایر دورهها به هم ربط دارند؛ بنابراین این گفتمان به عنوان درمان نمادین برای این مشکلات در دسترس بود تا مخاطب آسیبدیده به آن دست یابد".

برومت در ادامه به شرح مشابهتهایی این دو فیلم با یکدیگر میپردازد و به صورت موردی موقعیتهای مختلف مشابه را با یکدیگر مقایسه میکند و آن‌ها را به تحولات واقعی در هر دوره نسبت میدهد. داستان مشابه و یک تمثیل بازنمایی شده از واقعیت نشان داده می‌شود تا افرادی که در هر برهه با چنین مشکلاتی مواجه‌اند یک درمان نمادین برای مشکلاتشان بیابند از این طریق رسانه به تجهیز برای زندگی دست می یابد.

برومت عقیده دارد که این کپی برداری و تکرار در حقیقت به مفصل بندی ترسي كه در زندگی واقعی مردم در رابطه با "جایگزینی انسان ها با ماشین" وجود دارد، میپردازد. خطرهایی که افراد در دهه 50 و اواخر دهه 70 احساس میکردند. آن ترسها در کپی برداری بیان شدهاند. در هر مورد، اگر چه پایان داستانها متفاوت است اما به این سوال هر مخاطب که برای من در دفتر کار، کارخانه و ... چه چیزی رخ خواهد داد؟ پاسخ میدهد. بنابراین به طور سمبلیک آمادگی برای مقابله با یک رویداد در زندگی واقعی فراهم میشود، در ادامه اين مخاطبان تجهيز شده براي زندگي هستند که میتوانند بپذیرند، رد کنند یا برای تغییر دادن مسیرهای واقعی حوادث نمایش داده شده در رسانهها تلاش کنند.

نتیجهای که برومت میگیرد اینست که تغییرات کنترل نشده و سریع، ترس از توطئهگران در خانه و بیرون، توسعه تکنولوژیکی جدید و همزمان با آنها تغییرات اقتصادی و اجتماعی اقتضائاتی هستند که زمینه را برای بعضی گفتمانهای متمایز در رسانههای چندگانه در دهه 50 و اواخر دهه 70 شکل میدهند.

هدف مقاله برومت نشان دادن این بود که چطور روش تمثیلی برک نقد را برای مطالعه محتوای رسانههای جمعی همچون تجهیزاتی برای زندگی به کار میبرد. جامعه با ترسها و امیدهایی روبهرو میشود و مردم به رسانههای جمعی بازمي‌گردند زيرا این روشهای سمبلیک آن موقعیت‌ها را در بر میگیرد. رسانهها تجهیزاتی برای زندگی هستند زیرا آنها از نو این جهان، امیدها و ترسهای خود را در شکل تمثیلی طرح میکنند.

برای مطالعه اندیشه های رتوریکی کنت برک در حوزه رسانه های جمعی و جزئیات تحلیل فیلم که می تواند یک نمونه عملی برای علاقه مندان به این موضوع باشد به منبع زیر مراجعه کنید:

Brummett, B. (1999), Burke’s Representative Anecdote as a Method in Media Criticism, In Lucaites, J. L. & Condit, C. M. & Caudill, S. (Eds.), Contemporary Rhetorical Theory: A Reader, (pp. 479-493), Guilford Press

تحلیل رتوریک یک فیلم (براساس رتوریک کنت برک)

مطالب مشابه :

دانبود فیلم آموزش درست کردن حلقه ی گل 1

معنای برکت

تحلیل رتوریک یک فیلم (براساس رتوریک کنت برک)

او با ما اصالتا ایرانی است.!!!!!

کریم قربان نفس شاعر شهیر ترکمن

نگرشی بر اكثر ایسم ها بصورت مختصر