|
نقش اوقات فراغت در تکامل فردي و سلامت اجتماعي
. از اين رو، بهره برداري شايسته از زمان‌هاي فراغت، جامعه را به سوي سازندگي اخلاقي و شکوفايي اقتصادي هدايت مي‌کند و در مقابل، استفاده نامناسب از اين فرصت‌ها، ناهنجاري‌هاي اجتماعي را بيش‌تر خواهد کرد.
به نوشته «طوبي»، با توجه به اهميت اوقات فراغت در زندگي انسان، بي توجهي به آن، آسيب‌ها و انحرافات فراوان به بار مي‌آورد. امام صادق عليه السلام در هشداري مي‌فرمايد: انسان اگر به کاري مشغول نباشد، از فرط خوشي و بي کاري و بيهودگي، به کار‌هايي دست مي‌زند که ضررش بر او و نزديکانش بسيار است.
پس در مي‌يابيم که اوقات فراغت، زمينه مناسبي براي شکل گيري حس رضايت و توان انتخاب گري در هر فرد است؛ امري که لازمه احساس استقلال و خودشکوفايي آدمي به شمار مي‌آيد و اين امر به نوبه خود، در رشد اخلاقي و فکري افراد اجتماع نيز مؤثر است. اگر برنامه‌هاي اوقات فراغت با جهت گيري سودمند و سالم انتخاب شود، بسياري از نابساماني‌هاي روحي و جسمي مردم درمان مي‌يابد و خلاقيت‌هاي فردي و اجتماعي شکل خواهد گرفت.
پيامدهاي مثبت اوقات فراغت
رشد و تعالي انسان‌ها با گذر زمان معنا مي‌يابد. در اين ميان، پاره‌اي از وقت‌ها، به لحاظ شرايط و ويژگي‌هاي برترشان، نقش بيش‌تري در اين مهم دارد. اثر تربيتي ساعت‌هاي فراغت، انکارناپذير است. در حقيقت، اين گونه لحظه ها، فرصتي کم‌ياب براي انسان است تا به ارزيابي عملکرد گذشته خويش بپردازد. عادت‌هاي ناپسند گذشته خويش را با رضايت و انگيزه باطني ترک کند و برنامه‌هاي ناتمام خود را به انجام برساند. همچنين مي‌تواند به دور از فشارهاي رواني و خستگي‌هاي روحي و جسمي روزانه، با نشاط و سروري باطني و روحيه‌اي عالي، به کسب عادت‌ها و صفت‌هاي نيک همت گمارد. از اين رو، گفته شده است: «رستگار، کسي است که کار روز خويش را اصلاح کند وزياده روي‌ها و نقصان‌هاي ديروزش را جبران سازد».
در حقيقت، مي‌توان در پرتو برنامه ريزي دقيق و با عمل به آموزه‌هاي ديني، به فراغت گوارايي که امام سجاد عليه السلام آن را درخواست مي‌کند، دست يافت؛ فراغتي که با ويژگي‌هاي زير همراه است:
«خداوندا! اگر براي ما فراغتي ازکارهاي دنيا مقدر فرموده‌اي، آن را فرصتي همراه با سلامتي قرار ده که در آن رنجي حاصل نشود و ملالي به وجود نيايد؛ تا فرشتگاني که به ثبت گناهان مأمورند، با صحيفه‌اي خالي ازگناه از پيش ما بروند و فرشتگان مأمور به نيکي‌ها، به خاطر اعمالي که از ما نوشته‌اند، خوشحال از نزد ما برگردند».
هشدارها درباره اوقات فراغت
اوقات فراغت، به همراه خوبي‌هاي فراوان، مي‌تواند بر اثر غفلت و بي توجهي انسان، عاملي براي انحراف و ارتکاب لغزش‌ها نيز باشد. هنگامي که انسان بي‌کار باشد، زمينه دچار شدن او به انحراف‌هاي اخلاقي و رفتاري براي وي فراهم است. به همين علت، پيشوايان دين هشدار داده‌اند که انسان نبايد فراغت محض داشته باشد. چنان که حضرت علي عليه السلام مي‌فرمايد: «سزاوار نيست انسان زماني داشته باشد که به هيچ کاري مشغول نباشد».
در روايتي ديگر از امام صادق عليه السلام دراين زمينه آمده است: «اگر انسان فراغت فردي داشته باشد و به هيچ کاري مشغول نباشد، اين خود، زمينه بروز انحرافات فردي و اجتماعي را فراهم مي‌آورد».
همچنين، اگر برنامه درستي براي اوقات فراغت ريخته نشود و سرگرمي‌ها و فعاليت‌هاي ناسالم جاي آن را براي فرد پر کند و درباره گروه‌هايي که افراد در آن شرکت مي‌جويند، مطالعه‌اي صورت نگيرد، در حقيقت زمينه انحراف فرد فراهم مي‌آيد.
بنابراين، نداشتن برنامه‌اي براي اوقات فراغت، يا فرد را به تنهايي و سردرگمي کامل وبدون هيچ گونه نگرش مثبتي مي‌کشاند يا زمينه‌هاي روابط ناسالم را براي او فراهم مي‌آورد.
متأسفانه، برخي جوانان به علت استفاده نادرست از آزادي اجتماعي و اوقات فراغت و نيز هدايت نشدن آن‌ها به مسيرهاي درست، به دنبال خوشي‌هاي زودگذر رفته و وقت خود را به رخوت و روزمرگي مي‌گذرانند. اهميت اوقات فراغت ولزوم بهره گيري بهينه از آن، زماني بيش‌تر حس مي‌شود که صاحبان زر و زور و تزوير با شبيخون وسيع فرهنگي و با در اختيار داشتن پيشرفته‌ترين تکنولوژي ها، به رواج فساد و ابتذال بين نوجوانان و جوانان دامن مي‌زنند. پس شايسته است که برنامه ريزي دقيق و کارآمدي را براي اوقات فراغتمان داشته باشيم و هماره اين کلام نوراني حضرت امير عليه السلام را در نهانخانه وجودمان بنشانيم که: «با بهره گيري از سلامتي، نيرو، فراغت، جواني و شادابي است که آخرت را هم به دست مي‌آوري».
بايسته‌هاي اوقات فراغت
برنامه‌هاي اوقات فراغت بايد هم شادي‌آفرين، سرگرم کننده و لذت بخش باشد و هم ضامن رشد و کمال انسان. اين برنامه‌ها بايد سعادت فردي و سلامت اجتماعي را به همراه داشته باشد. از سوي ديگر بايد در تقويت ارزش‌هاي اخلاقي، عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، هنري و سياسي زندگي انسان مؤثر باشد. دراين برنامه ها، بايدنوعي تعادل رعايت شود و از زياده روي و کوتاهي در آن پرهيز کرد، براي مثال نبايد وقت زيادي را به تماشاي تلويزيون اختصاص داد. همچنين، برنامه‌هاي اوقات فراغت نبايد خلاف شرع و موازين اخلاقي باشد و اگر اين معيار به درستي رعايت شود، جلوي بسياري از نابساماني‌ها و کج روي‌ها گرفته مي‌شود. دين و اخلاق، همواره تعالي و کمال انساني را در نظر دارد و دين اسلام، ناب‌ترين و جامع‌ترين برنامه‌ها را دراين باره ارائه کرده است. همچنين، قانون‌هايي براي روابط و رفتارهاي انساني وضع کرده و آن‌ها را به منظور دست يابي به والاترين ويژگي‌هاي انساني در اختيار آدميان قرارداده است. اسلام تأکيد مي‌کند که نبايد برنامه‌ها عامل نابودي ارزش‌هاي اخلاقي باشد. در روايتي از امام صادق عليه السلام آمده است: «بسيارند لذت‌هاي کوتاه مدتي که اندوه و دردي دراز مدت در پي دارند».
راه‌هاي پر کردن اوقات فراغت
يکي از برنامه‌هايي که مي‌تواند اوقات فراغت را پر کند، ورزش است. در اسلام به ورزش، به ويژه ورزش‌هايي که هم بنيه فردي و هم روحيه اجتماعي يک ملت را تقويت مي‌کند، مانند تيراندازي، سوارکاري، شکار و شنا توصيه شده است. پيامبر اکرم صلي ا... عليه و آله مي‌فرمايد: «به فرزندانتان شنا و تيراندازي ياد بدهيد.» بنابر روايتي ديگر، پيامبر اکرم صلي ا... عليه و آله برنامه اسب دواني را در مدينه اجرا کرد و براي برنده اول، دوم و سوم جايزه قرار داد.
از برنامه‌هاي ديگر براي پرکردن اوقات فراغت، سفر و گشت و گذار در طبيعت و مناظر ديدني و تاريخي است.
پرداختن به کارهاي دستي و هنري، از ديگر فعاليت‌هايي است که زمان‌هاي آزاد فرد را به شايستگي پر مي‌کند. اين فعاليت‌ها از قبيل صحافي، سبدبافي، قالب سازي، سفالگري و نقاشي، افزون بر تقويت مهارت‌هاي حسي و حرکتي و نيز پرورش قواي تخيلي فرد، زمينه ورود او را به صحنه اجتماع فراهم مي‌آورد.
مطالعه کتاب و نشريه‌هاي مهم نيز وسيله مناسبي براي پر کردن اوقات فراغت است.
| 
