به بهانه كاوش هاي غير مجاز در آثار باستاني

به بهانه كاوش هاي غير مجاز در آثار باستاني

نابرده رنج گنج ميسر نمي شود

اشاره:
در طول اين سالها متأسفانه به خاطر برخي تحولات در حوزه نگرش مردم به فرهنگ كار آسيب هاي جدي وارد شده است، اصلاح اين نگرش ها كار آساني نخواهد بود با اين همه مي توان اميدوار بود كه متوليان كارآفرين بتوانند، ضمن ايجاد زمينه هاي اشتغال جوانان، شرايط فرهنگي مناسبي را براي اصلاح نگرش ها به كار در جامعه فراهم كنند.
سالها پيش قصه اي را در مورد يافتن گنج از نويسنده آمريكاي لاتين خوانده بودم كه در آن قصه، مردي راحت طلب از مصر عازم ايران مي شود تا براساس خواب رويايي خود گنجي را در يكي از شهرهاي ايران بيابد، در نهايت او توسط داروغه اي گرفتار مي شود. داروغه در مقابل قصد سفر او به ايران مي گويد:« سالهاست كه خواب مي بينم در مصر داخل حياط، خانه اي با اين نشاني، گنجي پنهان است اما هيچ گاه اين رؤيا را باور نكرده ام.»
مرد مصري با شنيدن اين روايت از زبان داروغه عازم مصر شد و با كاويدن زير حوض خانه اش گنج پنهان را يافت.
دستگاههاي فلزياب و حفاران ناشي
شايد شما هم بارها در خواب قصه هاي اينچنيني را ديده ايد؟ يا دوستان و آشنايان شما گاهي در محفل هاي خانوادگي قصه هاي پر آب و تابي را بيان كرده اند، همه ما از كودكي و نوجواني به يافتن گنج و گنج نامه علاقه مند بوده ايم به همين خاطر وقتي صحبت از يافتن پول و ثروت باد آورده است اغلب سعي مي كنيم به نوعي ضمن كنجكاوي در زمينه دستيابي به چنين ثروت هايي، راههاي آن را هم از ناقلان خبر جويا شويم، اگر اهل ريسك و خطر پذيري باشيم گاهي به مناطق باستاني و يا تپه هاي اطراف شهر و روستا سرك مي كشيديم، اما اغلب ماها گاهي دير مي رسيم، چون اين زمينهاي خاكي توسط كاوشگران اشياي عتيقه بارها شخم زده شده اند. چندي قبل در خبرهاي فرهنگي آمده بود كه برخي از ساكنان جيرفت براي دستيابي به اشياء عتيقه ۵ هزار ساله تمدن هليل رود، اين منطقه باستاني را شب و روز مي كاوند و متأسفانه در اين حفاريهاي غيرمجاز آثار ارزشمندي هم به غارت رفته است.
البته اغلب سوداگران آثار باستاني بي گدار به آب نمي زنند، بيشتر اين دسته از حفاران غير مجاز محوطه هاي باستاني با استفاده از امكانات فلزياب و روش هاي علمي دست به چنين اعمال غير قانوني مي زنند.
به باور رئيس سازمان ميراث فرهنگي كشور، مشكل حفاريهاي غير مجاز بيشتر از آن سوي مرزهاست. دلالان عتيقه در خارج از كشور به كمك پول هنگفتي كه در اختيار دارند با تحريك افرادي در داخل كشور حفاري هاي غيرمجاز را دامن مي زنند.
وي مي افزايد:« حفاران غيرمجاز در جيرفت پادوهاي اين نيرو هستند. به اعتقاد من صاحبان بازار عتيقه در جهان با سوء استفاده از خلأ موجود در قوانين بين المللي و كنوانسيون ها تداوم اين حركت ها را هدايت مي كنند. يافته هاي باستان شناسي در جيرفت به اندازه اي اهميت دارد كه مي توان از آن به عنوان مهمترين حادثه باستانشناسي در جهان در ۱۰ سال اخير ياد كرد.»
در طول سالهاي گذشته بيشتر مجامع و جوامع اروپايي براي مقابله با شبكه هاي غيرقانوني خريد و فروش دستگاههاي فلزياب تمامي توان خود را در عرصه هاي مختلف به كار گرفته اند تا از شيوع يك اپيدمي موجود در سطح جامعه براي گنج يابي بكاهند. اما متأسفانه برخي از فرصت طلبان در ايران از نبود قوانين جدي در زمينه به كارگيري و خريد دستگاه هاي فلزياب براي حفاري در مناطق حفاظت باستاني استفاده مي كنند. بنابراين لازم است متوليان ميراث فرهنگي از طريق مجاب كردن قانون گذاران در زمينه تشديد قوانين بازدارنده حفاري در آثار باستاني نسبت به رفع اين مسئله اقدام جدي به عمل آورند.
سودجويان آثار باستاني به هيچ چيز رحم نمي كنند، به باور آنان گنج هاي پنهاني در عمق زمين خفته اند، بنابراين آنان با دستيابي به اطلاعات ميراث فرهنگي مناطق باستاني و استفاده از بوميان ناآگاه دست به حفاريهاي غيرمجاز مي زنند. البته تنها چيزي كه عايد مردم بومي مي شود سرزميني شخم زده و مشتي پول سياه است. در حالي كه سود سرشار نصيب حفاران غيرمجاز آثار فرهنگي مي شود.
اميدي براي گنج و گنج يابي
«يلماز گوني» فيلمساز مشهور تركيه، فيلمي به نام «اميد» دارد، در اين فيلم يكي از روستاييان براي دست يافتن به گنج، مايملك خود را به فروش مي رساند و با آرزوي دستيابي به گنج، مكان هايي را مي كاود اما هربار دچار ناكامي مي شود، او با اين حال اميدوار است به نوعي به گنجي دست يابد. قصه اين فيلم مشابهت زيادي با جويندگان گنج در كشورهاي جهان سومي دارد اغلب آنان تمامي زندگي و ثروت اصلي خود را براي به دست آوردن ثروت بادآورده تلف مي كنند، سعدي شاعر گرانمايه ايراني، حكايت جالبي دارد.
جويندگان گنج سال ها در طلب يافتن گنج تمامي هستي خود را به باد مي دهند و در اين ميان آنچه كه آسيب جدي مي بيند ميراث ملي ماست.همه آنهايي كه به نوعي دنبال گنج و گنج نامه هستند اغلب دوست دارند با كاوش در تپه هاي باستاني، امامزاده هاي قديمي، خرابه هاي قلعه ها و ساير مكان هاي فرهنگي به نوعي به اشياي عتيقه ارزشمند دست يابند و چه بسا كه در اين كاوش هاي غيرعلمي آثار قابل توجهي را از بين مي برند.
در طول سالهاي گذشته به خاطر مشكلات اقتصادي و نبود برنامه حفاري علمي در سازمان ميراث فرهنگي بيشتر مراكز باستاني قابل پژوهش مورد تهاجم اين گروه از حفاران غيرمجاز قرار گرفته است البته بعضي از اين افراد صرفاً براساس يك باور عمومي در محل دست به چنين اعمالي مي زنند، اما برخي از آنان به طور حساب شده و با استناد به يك سلسله تحقيقات كتابخانه اي و ميداني سعي مي كنند در مراكز و مكان هاي محدودي دست به جست وجو بزنند.
البته اين گروه از قاچاقچيان اشياي باستاني، معمولاً با استفاده از دستگاه هاي فلزياب صرفاً در پي يافتن آثاري از جنس فلز هستند و كمتر به يافته هاي سفالي و سنگي بسنده مي كنند.
در حال حاضر برخي از شبكه ها و واسطه گران آثار باستاني تحت پوشش شركت هاي بازرگاني، در سطح وسيعي بر حجم تبليغات خود براي فروش دستگاههاي فلزياب افزوده اند و از سويي ديگر با ايجاد جو رواني دستيابي به گنج هاي پنهان اعماق زمين، مردم را به كاوش هاي غيرمجاز تشويق مي كنند. اقدام اين گروه از شركت هاي سودجو در شيوه تبليغ دستگاههاي فلزياب و ترغيب مردم در به كارگيري اين دستگاهها موجب شده است كه مردم علاوه بر حفاري در تمدن هليل رود، به ارتفاعات ديلمان نيز دست درازي كنند.
از سويي ديگر به خاطر نبود قوانين جدي در مبارزه با حفاريهاي غيرمجاز و محكوميت افراد سودجو از سوي سازمانهاي انتظامي و قضايي دورنماي مبهمي را در مقابل حفاظت از آثار باستاني ترسيم مي كند. چپاول اين گروه از سوداگران آثار فرهنگي در نهايت منجر به آسيب هاي جدي در حوزه ميراث فرهنگي خواهد شد. به گفته يكي از كارشناسان ميراث فرهنگي، با اين كه طبق قانون، اقدام به حفاري و كاوش به قصد دستيابي به آثار عتيقه به جز سازمان ميراث فرهنگي جرم محسوب مي شود، با اين حال كارشناسان حفاري غيرمجاز بدون توجه به هشدارهاي كارشناسان ميراث فرهنگي و نيروهاي انتظامي دست به تخريب آثار ملي مي زنند. طبق قانون حفظ آثار ملي مصوب سال ۱۳۰۹، قانون حفظ آثار عتيقه مصوب سال ۱۳۱۱، قانون مجازات اسلامي و اصلاحات آن مصوب سالهاي ۶۳ و ۷۵ ، انجام هر گونه حفاري و كاوش براي به دست آوردن اشياي عتيقه و آثار تاريخي ممنوع بوده و مرتكبين آن از ۶ ماه تا ۳ سال زنداني مي شوند و اگر حفاري در آثار فرهنگي تاريخي ثبت شده صورت گيرد مجرمان به اشد مجازات محكوم مي شوند.
وي مي افزايد: «متأسفانه سازمان ميراث فرهنگي به دلايل اداري و مالي نه تنها بسياري از آثار تاريخي مطرح را در فهرست آثار ملي ثبت نكرده است، بلكه به دلايل ذكر شده فرصت ثبت و فهرست برداري آنها را نداشته است. لذا در شرايط فعلي كه صدها تپه و آثار باستاني در اقصي نقاط ايران بدون متولي در دسترس افراد محلي قرار دارد ، معلوم نيست چگونه مي توان از اين آثار ملي حفاظت كرد؟
آثار باستاني تاراج رفته
سالها پيش در يكي از مناطق باستاني به عنوان نوجواني كارگر با هيأت باستان شناسي انگليسي ها همكاري مي كردم، ۲۰۰ كارگر نوجوان و جوان در هرم آفتاب و روزهاي بلند تابستان به طور سانتي متري تپه تپان را در آذربايجان غربي با كمچه و قلم مو مي كاويديم. براي ما كه صرفاً كار راحت و با دستمزد بالا مطرح بود اصلاً كاويدن يك تپه باستاني آنچنان مهم نبود، در طول مدت ۳ ماه تابستان تپه كوچك كم كم گود و گودتر مي شد، هر روز اين گروه از باستان شناسان آثاري از سفال، رگه هاي خاك و آثار باقي مانده را با احتياط در جعبه هايي با خود به مركز استان مي فرستادند تا اين كه روزي، تابوتي از شاهزاده پادشاهان ماد در داخل گوري نمودار شد، براي ما كه تنها تابوت، اسكلت و مقاديري مهره هاي رنگي و اشياي باستاني را نظاره گر بوديم اين آثار كشف شده هيچ بازتابي نداشت،اما هيأت باستان شناسي انگليسي و ايراني از كشف خود هلهله مي كردند، بعدها مردم محلي شايع كردند كه گنجي را از دل خاك بيرون كشيدند.
شب هاي بعد، سوداگران تشنه ثروت و گنج، جاي جاي اين تپه را كاويدند و كاويدند اما به جز تكه هاي استخوان، سفال هاي شكسته و مهره هاي رنگي خرد شده چيزي نيافتند. براي مردم، كاويدن در تپه هاي باستاني براي يافتن اشياء باارزش از نياكان شايد آن چنان اهميتي نداشته باشد. بنابراين آنان اغلب در پي اين هستند تا از ميان خاك خفته اشياء عتيقه و سكه هاي زر و سيم را بيابند لذا يافتن آثاري از سفال، سنگ و چوب و مهره هاي رنگي قديمي آن چنان ارزشي ندارند.
آنان مي پندارند بايد گنجي بيابند تا از فروش آن سرو ساماني به زندگي خود بدهند.به راستي چه عاملي باعث شد كه مردم به كشف گنج و ثروت باد آورده علاقه مند شوند؟
«ابراهيم اصلاني» كارشناس روانشناسي و علوم تربيتي در پاسخ اين پرسش بر اين باور است: «در ديد كل نگر چهار دليل عمده مي توان براي اين پرسش مطرح نمود:
الف- اين كه اهداف زندگي و تفسير زندگي خيلي براي مردم روشن نيست.
ب- يكي از ويژگي هاي فرهنگ جامعه ما، زندگي در ابهام است كه از نكته اول ناشي مي شود، براساس همين دو مورد مردم ملاك مشخصي براي زندگي كردن ندارند به همين دليل زندگي براي آنها در راحت طلبي خلاصه مي شود.
ج- ارضا نشدن نيازهاي اوليه براساس سلسله مراتب «آبراهام مزلو» چون مردم در ارضاي نيازهاي فيزيولوژيكي، ايمني و احترام دچار كاستي هايي هستند رسيدن به ثروت هاي بادآورده را به نوعي هدف ارضاي نياز ياد شده قرار مي دهند.
د- علاوه بر آن آرزوهاي ايده آلي و دور و دراز ما انسانها هم يكي از ويژگي هاي خصلتي در فرهنگ و رفتار انساني است. وي در ادامه مي افزايد: اغلب مردم علاقه دارند كه از اسرار نهاني پيرامون خود سر در بياورند كه اين مسأله در فرهنگ جامعه ما نمود بيشتري دارد به عنوان مثال مي توان به قصه سيمرغ و موارد مشابه آن اشاره كرد.
ضمناً با پيگيري گنج همه ما به نوعي براي فرار از مشكلات راهي را دنبال مي كنيم كه با توجه به آن مسأله تفسير از زندگي معناي اين مفهوم را بيشتر معين مي كند. همچنين زياده طلبي و ميل به سوءاستفاده به دليل عدم نهادينه شدن فرهنگ درستكاري به خودي خود در جامعه روبه فزوني است. بنابراين برداشت هاي معكوس و معيوب از ارزش ها در جامعه ما به وفور ديده مي شود.
يافتن گنج به نوعي راه ميان بر براي رسيدن به خوشبختي است، افراد جستجوگر گنج راحت طلب و ماجراجو هستند. آنان بر اين باورند كه مي توان با يافتن كوزه اي از سكه و طلا سال ها در ناز و نعمت آرميد. اين نگرش ها باعث شد كه تاجران دستگاه هاي فلزياب با اشباع بازار به گنج بادآورده اي دست يابند. اما آيا اين روند ادامه خواهد يافت؟
خريد و فروش فلزياب ممنوع
به گفته «سيد رحمت الله رئوف» مدير حفاظت فيزيكي سازمان ميراث فرهنگي، فعاليت شركت هاي توليد و توزيع كننده دستگاههاي فلزياب براساس دستور معاون اطلاعات نيروي انتظامي كشور ممنوع است و از اين پس هر گونه تخلف در زمينه خريد، فروش، تبليغ و بهره برداري از اين دستگاه از سوي مراجع قضايي پيگيري مي شود.
به دنبال مصوبه هيأت وزيران و پيگيري سازمان ميراث فرهنگي براي جلوگيري از حفاريهاي غيرمجاز با استفاده از دستگاه فلزياب، دستور منع توليد و استفاده از اين دستگاه ها توسط نيروي انتظامي كشور ابلاغ شده است و مراجع انتظامي مستقر در اماكن تاريخي و باستاني نسبت به اجراي اين دستور موظف شده اند.اما بايد ديد كه ابلاغ بخشنامه ممنوعيت نيروي انتظامي مي تواند در جلوگيري از حفاريهاي غيرمجاز تأثيرگذار باشد. به باور يكي از كارشناسان ميراث فرهنگي، بدون همكاري وزارت بازرگاني، وزارت صنايع، وزارت ارشاد و ساير مراكزي كه به نوعي با واردات، ساخت، فروش و تبليغ دستگاههاي فلزياب مرتبط هستند، نمي توان به سادگي با اين پديده شوم مقابله كرد، در شرايط اقتصادي فعلي كه بازار كار نامناسبي در جامعه جريان دارد و افراد جوان علاقه دارند به طور سريع و راحت صاحب ثروت هاي بادآورده شوند خطرپذيري كاوش در آثار باستاني مي تواند زمينه را براي هر نوع جرم در اين زمينه فراهم كند.
در اين حال به گفته «ابوالفضل محمدي» كارشناس اداره مقررات صادرات و واردات وزارت بازرگاني، مصوبه آئين نامه اجرايي هيأت وزيران كه بخشي از آن مربوط به واردات قطعات دستگاههاي فلزياب مي شود به تمامي شركت هاي سازنده اين دستگاه ابلاغ شده است.
در بخشي از اين آئين نامه كه محدوديت هايي براي واردات قطعات دستگاههاي فلزياب از طريق تعيين تكليف سازمانهاي مربوطه، صورت گرفته، وزارت بازرگاني مؤظف شد تا با اعلام نياز صنوف مجاز به استفاده از دستگاه فلزياب، تعداد و توانايي دستگاههاي مورد نياز را تا پايان اسفند ماه هر سال به سازمان ميراث فرهنگي اعلام كند تا در صدور مجوزهاي ساخت براي سال بعد، لحاظ شود.
درست است كه طرح چنين بخشنامه ها و آئين نامه هايي مي تواند از موج كاوش هاي غيرمجاز در محوطه هاي باستاني و حفاظت شده بكاهد اما با اين حال كافي نيست.اغلب كارشناسان حقوقي براي اين باورند كه پس از قاچاق مواد مخدر، پرسودترين شغل سوداگري اشياء عتيقه است ،اشيايي كه در عين كم حجم بودن، مشتريان خارجي مطمئني دارد بنابراين با توجه به نقاط كور قوانين كيفري و قضايي افراد آشنا به آثار باستاني، با استفاده از افراد بومي در حفاريهاي غيرمجاز كمتر به دام دستگاههاي انتظامي و قضايي مي افتند. علاوه بر آن چندي قبل يكي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي ادعا كرده بود كه برخي از مقامات مسئول نيز تا حدودي در اين زمينه فعاليت دارند اما پيگيريهاي بعدي در مجلس شوراي اسلامي نشان داد كه اسناد قابل ملاحظه اي در اين زمينه به دست نيامده است.
«ابراهيم اصلاني» كارشناس روانشناسي با اشاره به رفتارهاي مردم جهان در يافتن گنج و ثروت هاي بادآورده اظهار مي كند: «شما به عينه در فيلم هاي جويندگان طلا در آمريكا اين نوع رفتارها را به طور ملموس مشاهده مي كنيد ولي به نظر مي رسد ملاك هاي آنان با ملاك هاي ما ايراني ها متفاوت باشد به عبارتي فرهنگ رسيدن به ثروت و بالا كشيدن خود در جامعه غربي مفهوم ديگري دارد و آنان در مورد ميراث فرهنگي درك درست تري دارند و اغلب بين آثار باستاني و گنج تفاوت قائل هستند. در حالي كه اين موضوع درجامعه ايراني بيشتر به تخريب آثار باستاني و بي توجهي در استخراج آن منتج مي شود، حتي با توجه به اين كه قوانين محكمي براي مبارزه با گنج و گنج يابي وجود دارد. از سويي ديگر اغلب افراد غيركارشناس و فردي دست به چنين حفاريهايي مي زنند كه خود ضايعات فرهنگي به دنبال دارد، ولي با اين حال در غرب افراد كارشناس و علمي با روش هاي قانوني دست به چنين اعمالي مي زنند.»
معلوم نيست پديده گنج و گنج يابي در آينده چه خسارت جبران ناپذيري را بر فرهنگ ملي تحميل خواهد كرد اما يك نكته روشن است آن اين كه كلكسيون داران و موزه هاي غربي با اندكي تلاش صاحب آثار قابل توجهي خواهند شد.

به بهانه كاوش هاي غير مجاز در آثار باستاني

مطالب مشابه :

فعلا سكه هاي خود را نفروشيد

اثار باستاني پلدختر

به بهانه كاوش هاي غير مجاز در آثار باستاني

فروش انواع تمبر و آلبوم

مقاله

فرا رسيدن نوروز باستاني، يگانه يادگار جمشيد جم بر همه ايرانيان خجسته باد.

آثار و تأليفات استاد سيد جمال الدين ترابي طباطبايي باستان شناس و سكه شناس نامي ايران

فهرست مکمل تمبرهای مشترک یا مرتبط با ایران (52)

فهرست مکمل تمبرهای مشترک یا مرتبط با ایران (55)