معرفی استان گلستان

معرفي

تاريخچه :
پيشينه سرزمين گرگان (استان گلستان)
 
سپيده دمان تاريخ گرگان زمين (استان گلستان)، زماني سر زد كه خورشيد تابناك فرهنگ و تمدن بشري، در ايران درخشش خود را آغاز نموده بود. مطابق با پژوهش هاي صورت گرفته اين سرزمين همچون ديگر نقاط ايران پهناور داراي پيشينه و قدمتي كهن است. تلاش فراوان باستان شناسان ايراني و خارجي و اشيا كشف شده در جاي جاي خاك گرگان و دشت، نشانگر هويت كهن و باستاني اين ديار است. قديمي ترين مكان تاريخي كه آثاري از زندگي انسان اوليه در آن پيدا شد، غار كيارام در روستاي ترنگ بخش گاليكش واقع در شهرستان مينودشت است (اهالي محل به آن وسط دُل دُل مي گويند). در سال 1342 ﻫ . ش پروفسور چارلز مك بورني از دانشگاه كمبريج انگلستان به كاوش در آن پرداخت. اين پژوهشگر عمر غار را حدوداً يكصدهزار سال قبل از ميلاد و متعلق به دوره پارينه سنگي ميانه برآورد كرد. علاوه بر اين، در ميان صدها تپه باستاني موجود در گوشه و كنار استان گلستان، فقط بر روي برخي از آنها مطالعه و كاوش صورت گرفته كه عبارتند از :
تورنگ تپه : اين تپه باستاني در شمال شرق شهر گرگان و به فاصله 17 كيلومتري آن قرار دارد. طبق كاوش‌ها و اظهار نظرات صورت گرفته، قدمت آن بين 5000 تا 7000 سال قبل از ميلاد برآورد مي شود. پيشرفت فرهنگ تورنگ تپه را مي توان در آثار كشف شده از آن، در بسياري از موزه هاي داخلي و خارجي از جمله موزه گرگان و ايران باستان تهران ديد. بر اساس دياكونف نويسنده كتاب تاريخ ماد، ساكنان اين تپه با اهالي آسياي ميانه ارتباط داشته اند.
آق تپه : واقع در 15 كيلومتري شمال شرق شهر گنبد است و متعلق به حدود 7000 سال قبل (دوره نوسنگي) است كه توسط دكتر صادق ملك شهميرزادي مورد كاوش قرار گرفته است . با سرازير شدن موج عظيم مهاجرت آريايي‌ها، گرگان زمين به صورت يكي از كانون هاي تجمع مهاجران سوار بر اسب در آمده و پارتيان در آن و ديگر نواحي كه پََرثَوهَ ناميده مي شد، اسكان يافتند. علاوه بر اين تپه‌ها، كاوش در نرگس‌تپه گرگان و گمانه زني در تپه پوكردوال از تاريخ باستاني اين ديار خبر مي دهد.
استان گلستان داراي وسعتي معادل 7 /20460 كيلومتر مربع است. «اوستا» كتاب مقدس ايرانيان، وَهَركان را نهمين سرزمين از مملكت شانزده گانه اي مي داند كه اهورا مزدا آفريد. محدوده اين سرزمين در جنوب كوه‌هاي بلند البرز (غرب شهر باستاني تميشه واقع در شهرستان كردكوي) كه آن را از طبرستان(مازندران) جدا مي كرد، از شرق هم اين سرزمين متصل به خراسان بزرگ بود، ولي به قول لسترنج محقق انگليسي در حقيقت ايالتي مستقل بود. از شمال هم اين سرزمين به دشت هاي باز وسيع منتهي مي شد . شكوه و عظمت تاريخي استان گلستان را بايد در تاريخ شهرهاي تميشه، جرجان، استرآباد و آبسكون جستجو نمود.
تميشه: اگر چه هم اكنون چيزي از اين شهر باقي نمانده است، اما ديوار و خندق آن بسيار معروف است. قدمت تميشه را بعضي به دوران خسرو انوشيروان ساساني و برخي هم چون ابن اسفنديار، بناي آن را به فريدون منتسب مي‌كنند. اين شهر با تهاجم مغولان نابود شد. ديوار عظيم تميشه از دامنه كوه واقع در جنوب روستاي سركلاته خراب‌شهر شروع و تا درياي مازندران ادامه دارد. عرض اين ديوار در بعضي از نقاط به 2 تا 5/2 متر مي رسد.
جرجان: ( گنبد) شهري بود آباد با سفالينه هاي بسيار مشهور كه بعد از دفن يحيي بن زيد، جايگاه مذهبي و معنوي نيز پيدا كرد. اين شهر در دوران حكومت آل زيار به اوج شوكت و عظمت خود رسيد، بناي با شكوه قابوس بن وشمگير كه بي نظير ترين يادمان برجسته معماري ايراني است، در همين شهر قرار دارد. متأسفانه اين شهر با هجوم مغولان آسيب فراوان ديد .
استر آباد: (گرگان) لسترنج در كتاب «سرزمين هاي خلافت شرقي» مي نويسد: دومين شهر ايالت گرگان؛ استرآباد، نزديك مرزهاي مازندران است كه مَقدسي در قرن چهارم آن را شهري خوش آب و هواتر از گرگان (جرجان) دانست. در زمان او، دژ آن جا خراب گرديد، زيرا آل بويه در ضمن جنگ‌هايي كه با آل زيار كردند، تمام اين بلاد را خراب نمودند .
علي اكبر دهخدا، استرآباد را وسيع تر از يك شهر مي داند و درباره اوضاع طبيعي آن مي نويسد: از شمال محدود است به رود اترك و از شرق به خراسان و از جنوب، شاهكوه آن را از شاهرود و بسطام جدا مي كند و از طرف مغرب، حد بين استراباد و مازندران طبيعي نيست و از كوه‌هاي هزار جريب شروع شده، به كردمحله در كنار خليج استراباد و در مقابل دماغه ميانكاله ختم مي شود. وي اضافه مي كند: مركز حكومت استر اباد شهر استراباد است كه اسم قديمي آن استرك بود و بعدها كم كم استراباد شد. اين منطقه دقيقاً منطبق بر هيركان باستاني است. زنده ياد مسيح الله ذبيحي محقق گرگاني درباره نام گرگان و هيركان مي نويسد: گرگان در اوستا به صورت هركانه و در كتيبه داريوش كبير و بيستون وركانه و در كتب پهلوي وركان و گوركان ضبط شده و يونانيان آن را هيركاني مي گفتند و مُعَرب آن جرجان است. جغرافي نويسان قديم، سرزمين گرگان را از شهري به نام زاد راكرت نام برده اند كه جمعي از محققان آن را به استراباد تطبيق داده اند.
آبسكون: جزيره اي در درياي مازندران بود كه امروز ديگر وجود خارجي ندارد، اگر چه برخي معتقدند آشوراده فعلي بقاياي همان جزيره است. آبسكون مكاني بود كه بعد از تهاجم مغولان، سلطان محمد خوارزم شاه در آن پناه جست و همان جا دار فاني را وداع كرد. اين مكان يكي از بندرگاه هاي مهم در تجارت منطقه استرآباد و سرزمين اطراف درياي مازندران بود.
هيركان: در ايرا ن قبل از اسلام، سرزمين گرگان داراي اهميت بود. بسياري از محققاني كه به تاريخ ايران باستان پرداخته اند، تحت نام هيركان به اهميت منطقه هم اشاره داشتند و در دوره هخامنشيان، اين سرزمين از جمله ساتراپ‌هايي بود كه اسمي از آن در كتيبه بيستون آمده است. بعدها پارتيان مقاومت خود را در برابر دولت سلوكيان كه جانشينان اسكندر بودند، در همين حدود شروع كردند. اهميت اقتصادي و اجتماعي منطقه باعث مي‌شد تا اين ناحيه همواره مورد تهاجم اقوام بيابان گرد از جمله هياطله از سمت شمال قرار بگيرد، از اين رو ديوار تاريخي گرگان به مسافت 200 كيلومتر از گميشان در شرق درياي خزر تا ارتفاعات نيلي كوه در جنگل گلستان ساخته شد. گويند مهرداد دوم و به روايتي خسرو انوشيروان پادشاه ساساني دستور ساخت آن را داد. اين ديوار هم اكنون به نام هاي مختلف چون سد انوشيروان ، سد اسكندر ، سد فيروز ، قزل آلان ، قزل‌آلانگ مشهور است و بقاياي آن را در ميان دشت هاي سر سبز و كوه‌هاي قسمت شرق استان مي توان ديد. هم اكنون نيز آثاري از دولت پارتي (اشكاني ) در استان وجود دارد كه دشت قلعه واقع در 15 كيلومتري جنوب شرق شهر گنبد يكي از آنها است كه شكل شهر سازي دولت اشكاني در آن ديده مي شود.
با ورود اعراب مسلمان در سال 21 هجري، سرزمين گرگان فتح گرديد. در طول سال هاي حكومت امويان، سرزمين گرگان كانوني براي پناه جويان علوي گرديد . يحيي بن زيد بعد از شهادت پدر به اين منطقه آمد و توسط حاكم اموي خراسان (نصر بن سيار) به شهادت رسيد و در گنبد مدفون شد.
در عصر عباسيان ( هارون الرشيد ) قيام سرخ جامگان در گرگان واقع شد. اهميت منطقه و فعاليت دولت علويان باعث گرديد تا پاي سرداراني چون يعقوب ليث صفاري هم به آن باز شود، اما مهم ترين سلسله اي كه توانست قدرتي در اين استان به هم بزند و دولت خود را در آن تشكيل دهد، دولت آل زيار است . ايجاد محيطي امن براي جذب انديشمندان و دانشمندان، چنانچه در همين زمان ابوعلي سينا و ابوريحان بيروني به جرجان آمدند. بناي با شكوه برج قابوس و كتاب ارزشمند قابوس نامه با پندهاي حكيمانه، ميراث بزرگ اين خاندان است. وجود دولت هاي محلي و اهميت منطقه باعث گرديد تا سلاطيني چون محمود غزنوي براي رسيدن به اهداف خود به گرگان بيايند. اما تهاجم مغولان پاياني بود بر آن همه شكوه و عظمت، چنانچه شهرهاي جرجان و تميشه كاملاً تخريب شدند و آبسكون هم كه پناهگاه سلطان خوارزمشاهي شد، نتوانست پايگاه مقاومتي در برابر آنان گردد. اين تهاجمات با يورش تيمور گوركان ادامه يافت، تا اين كه با برقراري دولت صفويان، ثبات و امنيت هم در استراباد برقرار گرديد و با توجه به نگرش صفويان استراباد، «دارالمومنين» لقب گرفت. جاده شاه عباسي و پل آق قلا دو اثر مهم برجاي مانده از اين دوران است.
كوچ ايل قدرتمند قاجار و اسكان آنها در شمال شهر استراباد باعث گرديد كه در اثر تكاپوهاي ايل براي كسب قدرت، اين منطقه كانون توجهات و تحولات قرار بگيرد. بعد از مرگ كريم خان، آقا محمد خان قاجار فرزند محمد حسن خان كه سال ها در شيراز گروگان بود، تكاپوي خود را براي دستيابي به قدرت از اين نواحي آغاز كرد و سرانجام هم توانست با تأسيس سلسله قاجار، «خواجه تاجدار» ايران گردد .
توجه استعماري دولت روسيه تزاري به ايران باعث گرديد ايالت استراباد يكي از كانون هاي فعاليت روس‌ها در ايران قرار گيرد. آنها جزيره آشوراده را اشغال كرده و كنسولگري خود را در شهر استراباد فعال نمودند. در بندرگز تأسيسات تجاري قرار داشت. در جريان تحولات اجتماعي دوران معاصر از جمله جنبش مشروطيت، مردم استراباد داراي نقش ارزنده و مهمي بودند. اين منطقه زادگاه انسان‌هاي برجسته و حكيماني چون ميرداماد، مير سيد شريف جرجاني، ميرفندرسكي ، فخرالدين اسعد گرگاني ، ميرزا مهدي خان استرآبادي و ... بود.
سرزمين گرگان در سال 1376 به استاني با نام «گلستان» تبديل گرديد. 
                                                                                                                            

  معرفي

موقعيت و وسعت
استان گلستان در قسمت شمالي كشور وجنوب شرق درياي خزر واقع شده است .
 اين استان از شمال به كشور تركمنستان ، از جنوب به استان سمنان ، از شرق به استان خراسان و از غرب به درياي خزر و استان مازندران محدود مي شود.
 مساحت استان بالغ بر7/ 20437 كيلومتر مربع ( حدود 1/3 درصد از مساحت كل كشور و به عبارتي رتبه نوزدهم در بين استان‌ها ) مي باشد .
در سال1382  استان گلستان داراي 11 شهرستان ( گرگان ، گنبد ،
بندرگز ، تركمن ، كردكوي ، علي آباد ، آق قلا ،راميان ، آزادشهر ، مينودشت و كلاله )  21 بخش  23 شهر 50 دهستان   988 آبادي داراي سكنه  75 آبادي خالي از سكنه 

  جمعيت ، نيروي انساني و اشتغال
براساس برآورد جمعيت در سال1382، جمعيت استان گلستان برابر 1656517 نفر(2/5درصداز جمعيت كشور) مي باشد .
 نسبت جمعيت شهري استان از 41/3 درصد در سال 1375 به 47درصد در سال 1382 و نسبت جمعيت روستايي از 58/7 درصد به 53درصد رسيده است .
پراكنش جمعيت استان براساس قوميت ها:
1-   فارس         45درصد
2-  تركمن         35 درصد
3- سيستاني     18درصد
4-   ســـــاير      2 درصد.
 
 جامعه شهري
جمعيت شهري استان گلستان در سال1382معادل 775379 نفر كه در 23 شهر استان ساكن هستند . شهرهاي استان بطور عمده جمعيت كمتر از پنجاه هزار نفر دارند . تنها دو شهر گرگان و گنبد داراي جمعيتي بيش از صد هزار نفر مي باشند . نسبت شهرنشيني از 32/1 درصد سال 1355 به 47درصد در سال1382  افزايش يافته است.
آموزش عالي
 تعداد مراكز آموزش عالي استان در سال تحصيلي 83-1382 برابر 16مركز (13مركزدولتي و 3 مركز غير دولتي ) .
 در همين سال تعداد كل دانشجويان استان 22259 نفر( 57/61 درصد دانشگاههاي دولتي و 42/39 درصد دانشگاه هاي غير دولتي ) .
از مجموع دانشجويان 28/67 درصد در مقطع كارداني ، 65/76 درصد در مقطع كارشناسي و 5/57 درصد در مقطع كارشناسي ارشد و بالاتر  . 

 بخش كشاورزي

  زراعت
 اين استان  ،با سطح زيركشت محصولات سالانه زراعي حدود 623 هزار هكتار رتبه دهم ،كه 322هزار هكتار(51/68 درصد) آن مربوط به محصولات زراعي ديم و301هزارهكتار (48/32 درصد)محصولات زراعي آبي وسطح زير كشت محصولات دائمي (باغي) 19 هزار هكتار رتبه 25 را درميان ساير استان هاي كشور دارا بوده است .

 شيلات
   ميزان توليد خاويار و گوشت ماهيان خاوياري در استان به ترتيب 41/8 و27 درصد توليد كشور را به خود اختصاص داده .
  همچنين 16/64 درصد توليد ماهيان استخواني كشور به استان گلستان اختصاص دارد .
 ميزان توليد ماهيان پرورشي 6630 تن بوده كه 42درصد در مزارع گرم آبي و سرد آبي و 57 درصد متعلق به منابع آبي   مي باشد .

 دامپروري
 جايگاه استان از نظر فرآورده هاي خام دامي به گونه اي است كه حدود 5/3 درصد گوشت قرمز ، 5/7 درصد شيرخام ، 4/1 درصد گوشت سفيد مرغ ،3/6 درصد تخم مرغ و 0/6درصدعسل مورد نياز كشور در اين استان توليد مي شود .
 منابع طبيعي
وسعت جنگلهاو مراتع استان  به ترتيب معادل 379373 هكتار و1126000 هكتاربرآورد گرديده است .  

بخش صنعت و معدن
تعداد معادن فعال استان ، 49 معدن بوده است كه 30 معدن شن و ماسه نيز لحاظ شده است . تعداد شاغلين بخش معدن استان برابر با 1531 نفر و ارزش كل توليدات معدني استان معادل 47318 ميليون ريال مي باشد .
 سهم استان گلستان از توليدات مواد معدني كشور به جز شن و ماسه ،بالاست و پوكه معدني حدود 0/15 درصد و توليد شن و ماسه ،بالاست و پوكه معدني 2/2 درصد تعيين مي گردد .

جاذبه هاي گردشگري استان گلستان