نظریه های مربوط به دلایل تکوین شهر های جدید

شهرها در طول تاریخ به دو صورت به وجود آمدند، یکی شهرهای خودرو که از اساس ، مجتمع عده ای انسان در مکانی بوده که کم کم بزرگ شده و به صورت یک شهر دارای عملکردی خاص، می گردد. و دیگری، شهرهای اندیشیده شده، که بر اساس طرح و ایده قبلی متجلی شده و با برنامه خاصی ایجاد گردیده اند. تاریخ شهرسازی بیانگر قدمت دیرینه اندیشه ایجاد شهرهای جدید در ذهن انسان است. ایجاد شهرهای جدید توسط مصریان،رومیان و ایرانیان در اعصار گذشته، مبین این واقعیت است که ایجاد شهری از اساس بر پایه نقشه ای آگاهانه و از پیش طراحی شده، سابقه ای کهن دارد . ابداعات مصریان در اصول منطقه بندی، طراحی هگمتانه و شهرهای یونانی آگروپلیس نمایانگر اندیشه در ساخت بسیاری از این شهرهاست(زارع،1372: 321).

زارع،جمال،1372،نگرشی نوین بر ساختار اقتصادی،اجتماعی و کالبدی شهرهای جدید در ایران، مجموعه مقالات شهرهای جدید فرهنگی در شهرنشینی شرکت عمران شهرهای جدید.

یکی از ویژگی های کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، افزایش سریع جمعیت به دلیل سیاست های غلط و عدم کنترل جمعیت به موازات گسترش امکانات و خدمات بهداشتی بود. وجود منابع زیر زمینی نظیر نفت و تزریق قسمت اعظم اعتبارات آن به کلانشهرها و متمرکز شدن امکانات بیشتر در این شهرها از یک طرف، و عدم توجه کافی و لازم به نواحی روستایی با هدف آبادانی و گسترش کمترین امکانات مانند آموزش، ارتباطات و نظایر اینها از طرف دیگر، سبب ایجاد و گسترش شکاف بین نواحی روستایی و شهری شد که پیامد آن تخلیه نواحی روستایی از ساکنان و افزایش تراکم فزاینده جمعیت در نواحی شهری به ویژه در کلانشهرها است.در کنار این پیامد، برنامه ریزی های شتاب زده به بدتر شدن مسئله انجامید(زیویار ،1391: 40).

زیویار،پروانه،1391،برنامه ریزی شهرها و شهرک های جدید با تاکید بر شهرهای جدید منطقه ای کلانشهری تهران.

جدول شماره: شهرهای جدید ایران در دوره بعد از انقلاب به تفکیک اهداف

اهداف

شهر جدید

جابجایی جمعیت سرریز شهر بزرگ

شهر جدید پردیس،اندیشه، هشتگرد، صدرا، سهند، رامین،عالی شهر، بهارستان،مجلسی،پرند و بینالود

ایجاد منطقه مسکونی برای کارکنان یک فعالیت اقتصادی یا صنعتی

مجلسی،پولادشهر،پرند،مهاجران و علوی

کمک برای اجرای برنامه ریزی و ایجاد مسکن

تمامی شهرهای جدید

عمران منطقه ای

مجلسی،رامشار و بینالود

تثبیت قیمت زمین و ایجاد تعادل در بازار مسکن

شهر جدید پردیس، اندیشه، هشتگرد، صدرا،سهند،گلبهار و رامین

(مآخذ:زیاری،1372: 86)(48)

زیاری،کرامت اله، ارزیابی نظریه و کارکرد شهر های جدید در ایران با شهرهای جدید،فرهنگی جدید، مجموعه مقالات سمینار شهرهای جدید، اصفهان، 1372.

هدف های پایه در ایجاد شهر های جدید

1. جلوگیری از توسعه بی رویه و کلانشهر شدن شهر مادر.

2. انتقال صنایع مزاحم از شهر مادر.

3. ایجاد کانون اشتغال در شهر جدید

4. جلوگیری از بورس بازی زمین در شهر مادر.

5. پالایش شهر مادر.

6. کاهش هزینه های حمل و نقل از شهر مادر به مراکز صنعتی.

7. جلوگیری از ایجاد حاشیه نشینی در شهر مادر.

8. کاهش بار ترافیک شهر مادر.

9. نزدیک کردن محل سکونت به محل اشتغال در شهر جدید و رعایت فواصل شرعی.

10. جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی پیرامون شهرهای بزرگ.

11. تأمین مسکن اکثریت مردم (زیویار،1391: 49).

اهداف عمده شهر های جدید

به دنبال مسائل اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر های ایران، بخصوص متروپل تهران راه حل ایجاد شهرهای جدید نظیر بسیاری از کشورهای جهان مطرح گردید.جدا از اهداف کیفی، اهداف کمی شهرهای جدید برای دوره های 25،15،10،5 ساله طرح های توسعه و طرح های آماده سازی تهیه گردید، طرح اغلب این شهرها در اواخر دهه 60(70-1367) تهیه و سال 1375 به عنوان دوره 5 ساله طرح، انتخاب و پیش بینی های لازم برای این سال صورت گرفت(اعتماد،1376: 19)

اعتماد،گیتی، تفاوت اهداف اولیه و نتایج حاصله از احداث شهرهای جدید و علل آن، مجموعه مقالات ارائه شده در سمینار شهرهای جدید،اصفهان،1376.

تغییرات سازمان فضایی جمعیت و سکنی گزینی در تهران

یکی از شاخص های بارز توسعه کلانشهری،کاهش رشد جمعیت در شهر اصلی و افزایش جمعیت از نقاط پیرامونی است. این پدیده به نحو بارزی در دهه 1360 در تهران و اطراف آن به ظهور رسید. به این ترتیب تویعه جمعیتی تهران به عنوان منطقه جمعیتی تهران در سطح استان بسط پیدا کرد. این پدیده به صورت رشد سریع جمعیت شهرهای جدید و تبدیل تعداد زیادی از روستاها به شهر و شهرک، ایجاد شهرک ها و شهرهای جدید و سکل گیری انبوه کانون های خوابگاهی،کارگاهی و حاشیه نشینی تمامی سطح استان تهران را تحت تأثیر جدی خود قرار داد. در سال 1365 جمعیت مجموعه شهری تهران(شهر تهران و حومه) به حدود 8 میلیون نفر رسید، یعنی در طول فقط یک دهه سه میلیون نفر به آن اضافه شد. در نتیجه تهران به یک کلانشهر پیرامونی تبدیل گردید(مدنی پور،1386: 40).

مدنی پور،علی،چرا شهرهای جدید را برپا می کنیم،مجموعه مقالات شهرهای جدید،جلد اول،شرکت عمران،تهران،1386.

امروزه با شکل گیری حوزه های شهری متمرکز و پرجمعیت در پیرامون،پایه های الگوی چند مرکزی یا منظومه ای به طور طبیعی در مجموعه شهری تهران شکل گرفته است(غمامی،1383: 33).

غمامی،مجید،رابطه شهر و منطقه ،تهران،تنگناها و ضرورت ها،فصلنامه مدیریت شهری،سازمان شهرداری کشور،شماره6، 1383).

چرا در منطقه شهری تهران به رغم ساخت این همه شهرهای جدید باز هم اسکان غیر رسمی حاکم است؟

با توجه به ساختار های فرهنگی و تاریخی مشرق زمین و ایران یک پدیده ای است که در طول زمان شکل می گیرد و ما اصولاًً بخشی از هویت های زندگی خود را بیشتر از این که از احزاب،NGOها یا سایر گروههای اجتماعی بگیریم از مولفه های هویت بحشی شهری می گیریم یا دریافت می کنیم. بنابراین اگر مکانی یا محلی یا شهری بتواند این ظرفیت های فرهنگی و روانی را برای ما ایجاد کند، گزینه مناسبی برای اسکان خواهد بود. در غیر این صورت مورد پذیرش نخواهد بود. شهرهای جدید بعضا امکان القا حس تعلق به مکان را ندارند یا به عبارتی هویت بخشی ضعبفی دارند. به حدی که در محلات اسکان غیر رسمی نیز همین معضل وجود دارد. ولی به لحاظ ارزانی زمین و مسکن گروههای قومی،زبانی و فامیلی با اسکان در کنار یکدیگر به تولید حس تعلق به مکان یا تعلق بخشی به مکان یا هویت بخشی می پردازند. ممکن است در خودشان مشکل داشته باشند اما در بیرون مشکلی ندارند. ولی اگر نا آرامی در یک بخش به وجود بیاید هم پشت هم می ایستند. حتی اگر یک شهر جدید بسازیم فقط به دانشگاهیان بدهیم باز هم این هویت شکل نمی گیرد، چون از این راحت بودن در محل کار ممکن است استفاده های دیگری بشود. در جهان سوم یک رنگی ها سخت شکل می گیرد و به تاریخ روانسناسی بر می گردد. باید آنچه درون ما است بشناسیم و متناسب با این هویت طراحی کنیم. طراحان به این هویت توجه نکردند و مثل مغرب زمین طراخی کردند،عدم توجه به گروههای سنی و جوانان و سالمندان، نبود قبرستان، نبود امنیت ، مشکلات ترددی و...(زیویار،1391: 92)

چالش ها و راهبردهای توسعه شهری و شهرنشینی در منطقه شهری تهران

· به بن بست رسیدن تنوع اجتماعی

· چرخه درهم شکسته زندگی اقتصادی

· تقویت شهر

· دارا بودن مرکز یا قلب شهر

· امکانات عمومی به ویژه آنهایی که ضعیف اند

· شکاف یا خلاء هویتی

· حرفه جدید

(زیویار،1391: 94)

چالش ها و مشکلات اقتصادی شهر جدید

· مشکل بورس بازی زمین

· ضمانت مالی قانونی در شهر جدید

· مشکلات هزینه

· عدم توجه به جاذبه های توریستی

· وابستگی به اقتصاد مادر شهر

مشکلات اجتماعی و فرهنگی

· عدم توجه به فرهنگ و آداب محلی

· مشکل هویت شهرهای جدید

· نداشتن ارتباط مناسب با مادر شهر

(زیویار،1391: 96)

نقش شهرهای جدید استان تهران در تحقق سیاست های جذب جمعیت مهاجر

شهرهای جدید معمولاً با هدف جلوگیری از گسترش بی رویه شهرهای بزرگ و جذب سرریز جمعیت آنها و نیز جلب مهاجرین احتمالی به عنوان موج گیر تأسیس می شوند. موضوع شهر های جدید در ایران در حال حاضر یکی از سیاست های اصلی وزارت مسکن در کنار بهسازی و احیای بافت قدیم شهرها به خصوص شهرهای بزرگ و توسعه بیرونی(فیزیکی) شهرهای موجود می باشد که محل بحث بسیاری از کارشناسان اقتصادی،جامعه شناسی، معماران و شهرسازانو... می باشد(زیویار،1391: 98).

سیاست ایجاد و توسعه شهرهای جدید در اطراف تهران نیز با توجه به اهداف زیر اجرا شده است:

1.توزیع مناسب و برنامه ریزی شده جمعیت در ناحیه شهری تهران از نظر هدایت سرریز جمعیت کلانشهر تهران به شهرهای جدید.

2.تمرکز زدایی از کلانشهر ناحیه با انتقال برخی از وظایف آن به شهرهای جدید به گونه ای که این شهرها بتوانند نقش پیوندی بین مراکز جمعیتی کوچک و کلانشهر را ایفا کنند.

3.پالایش تهران و بهبود و ارتقای معیارهای زیستی و خدماتی در آن.

4.جلوگیری از بالا رفتن بی رویه قیمت زمین مسکن و همچنین ایجاد نواحی حاشیه نشینی و تخریب اراضی کشاورزی، در اطراف تهران (زیویار،1391: 98).

جدول شماره: تغییرات جمعیتی و ایجاد شهرهای جدید در منطقه شهری تهران طی سال های 1389-1300

سال موضوع

1300

1335

1345

1355

1365

1375

1385

1389

جمعیت شهر تهران

200000

1500000

2719000

4530000

6042000

6758000

7711330

8791378

تعداد شهرهای منطقه شهری تهران

جمعیت منطقه شهری تهران

3936000

5245000

7927000

10343000

12211534

12505705

مآخذ:طرح مجموعه شهری،1389

دلایل ایجاد شهرهای جدید ایران

یکی از دلایل گسترش شهر های جدید در ایران، افزایش مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ به ویژه شهر تهران بود. به همین دلیل بر مبنای اهداف تعریف شده و در جهت کاهش نابرابری های جغرافیایی( میان مرکز یعنی شهر تهران و پیرامون یعنی سایر شهرستان ها) و سلسله مراتب جمعیت در شهرها ( زیویار،1391: 116)، شهرهای جدید به عنوان محلی برای سر ریز جمعیتی شهرهای بزرگ ایجاد شدند.

در واقع انتخاب تهران به عنوان پایتخت، از حدود دویست سال قبل، این شهر را به تدریج از دهکده های ییلاقی به صورت شهری بزرگ در آورد، افزایش روز افزون جاذبه تهران، نه تنها باعث ایجاد محد.ودیت های سیاسی در رشد و توسعه سایر مناطق کشور می شد، بلکه از درون نیز، تهران را به سرعت با مسائل جدی در تمامی زمینه های شهری، از قبیل: مسکن، اشتغال، ترافیک، آلودگی های زیست محیطی و...، مواجه می ساخت. از طرفی انقلاب اسلامی سال 1357 و تحولات ناشی از جنگ تحمیلی باعث رشد سریع جمعیت شهری تهران گردیدند. به منظور ساماندهی منطقه شهری تهران و جذب سرریز جمعیتی آن، طرخ ایجاد شهرهای جدید، طی مصوبه شماره 8328 مورخ 20/12/1364 هیأت وزیران، به عنوان سیاست توزیع جمعیتی اتخاذ گردید و متعاقب آن در 23 اسفند ماه سال 1368، در راستای سیاست عدم توسعه شهر تهران، مکان پنج شهر جدید در منطقه شهری تهران تعیین گردید:

1. شهر جدید پرند: در 10 کیلومتری جنوب رباط کریم با مساحتی حدود 3171 هکتار وجمعیت 222000 نفر.

2. شهر جدید هشتگرد:در 65 کیلومتری غرب تهران با مساحتی حدود 700 هکتار و جمعیت 500000 نفر.

3. شهرجدید اندیشه: در 20 کیلومتری غرب تهران با مساحتی حدود 1800 هکتار و جمعیت 60000 نفر.

4. شهر جدید لتیان:در 25 کیلومتری شمال شرق تهران با مساحتی حدود 646 هکتار و جمعیت 25000نفر.

5. شهرجدید پردیس:در 35 کیلومتری شرق تهران با مساحتی حدود 2000 هکتار و جمعیت 200000 نفر(زیویار،1391: 117).

ویژگی های مهم پنج شهر جدید تهران:

· دسترسی مناسب به شیکه های ارتباطی اصلی.

· دارابودن شرایط مناسب اقلیمی و توپوگرافی.

· عدم همجواری با مناطق کشاورزی.

· در دسترس بودن نیروی انسانی و مصالح مورد نیاز.

· از نظر ایجاد تعادل میان قطب ها و شهرهای موجود در منطقه.

· امکان تأمین تأسیسات زیربنایی از قبیل آب و برق(زیویار،1391: 117).

نظریه های مربوط به دلایل تکوین شهر های جدید

مطالب مشابه :

کار برگ طرح شهرسازی 4

مدلهای کمی در شهرسازی!!!

تاریخ آزمون سیر اندیشه

بهسازی و نوسازی در ایران از دوره پهلوی اول تا انقلاب اسلامی 1300تا1357

نظریه های مربوط به دلایل تکوین شهر های جدید

ویژگی های یک مقاله علمی

فرصت ها و چالش ها وتعلقات اجتماعی درمنطقه 10خصوصا محله سلسبیل جنوبی