مسائل گاوداري

توليد مثل عاملي كليدي در تعيين بازده پرورش گاوهاي شيرده مي باشد. در بهترين شرايط هر ماده گاو، سالانه يك گوساله توليد خواهد كرد. از نظر اقتصادي، باروري معمولا با توجه به فاصله زايش پي در پي دو گوساله ارزيابي مي شود. معيارهاي اندازه گيري بازده توليد مثل، شامل تعداد تلقيحات به ازاي آبستني، ميزان آبستني در ازاي اولين تلقيح، تعداد روزهاي باز و فاصله زايش مي باشد. فاصله زايش مطلوب در بيشتر گاوداريها 12-13 ماه است. در بيشتر گاوداريها درصد آبستني با اولين تلقيح بين 50-60 % است و براي 55% آبستني ها به حدود 8/1 تلقيح براي هر آبستني نياز است. يكي از دلايل مهم اقتصادي نبودن پرورش گاو شيري در استان، پايين بودن راندمان توليد مثلي در گله هاست. ضعف در تشخيص بموقع فحلي و آبستني موجب مي شود تا فحليهاي زيادي در زمان طول عمر اقتصادي گاو از دست برود كه اين امر به خودي خود سبب طولاني شدن فاصله دو زايمان و به تبع آن ضررهاي مالي فراوان به دامداران مي گردد. اين مقاله ترويجي، كه با همكاري كارشناسان مركز تحقيقات و معاونت امور دام و بخش ترويج استان تهيه شده است، سعي دارد كه دامداران استان را با روشهاي سنتي و علمي تشخيص به موقع قحلي و آبستني متعاقب تلقيح آشنا كند.

تشخيص به موقع فحلي و آبستني:

پیشگیری از جابه جایی شیر دان در گاوهای شیری:

به دليل مصرف پايين خوراك در قبل زايمان و افزايش تدريجي مصرف بعد از زايمان ،دوره انتقال ، دوره مخاطره آميز مهمي براي جابه جايي شير دان LDA مي باشد .روشهاي خوراك دادن مديريتي كه از ساير اختلالات پس از زايمان جلوگيري مي كند احتمال ابتلا LDA را كاهش ميدهد . در گاوهايي كه نمره وضعيت بدني بالايي در هنگام زايش دارند ، احتمال ابتلا به كتوز و جابه جايي شيردان افزايش مي يابد . تغذيه مقادير زياد و كم كنسانتره در طول دوره قبل از زايمان ممكن است احتمال ابتلا به LDA را افزايش دهد مديريت آخور فاكتور مخاطره آميز مهم براي جابه جايي شيردان مي باشد فضاي نا كافي آخور ، رقابت زياد در آخور،محدود بودن زمان دسترسي به آخور و محدودبودن قابليت دسترسي به خوراك ممكن است مصرف را محدودكند . پر نشدن شكمبه به دليل مصرف كمتر خوراك مجال بيشتري را براي جابه جايي شير دان فراهم مي كند .اهميت روشهاي مديريت آخور كه مصرف خوراك را در سبب شناسي LDAمحدود مي كند ٬احتمالاً در اوايل دوره پس از زايش بيشترين عامل است كه به دليل مصادف شدن با وقايعي است كه در دوره انتقال اتفاق مي افتد .مخلوط كردن جيره به شكل tmrمي تواند غلظت واقعي جیره هاي مصرف شده را نسبت به خصوصيات مواد مغذي جيره فرموله شده تغيير دهد، جدا كردن غذاها درtmr در آخور نيز مي تواند سبب اين مساله شود . زياد مخلوط كردن TMR ممكن است باعث خرد شدن ذرات درشت و سبب كاهش شكل فيزيكي فيبر گردد . برنامه هاي انتقالي ومديريت آخور بايستي به دقت در گله هاي كه مشكل LDA دارند ، مورد نظارت قرار گيرد .

تكنيك انتقال جنين در گاو :

عمل انتقال جنين 1 (ET) براي اولين بار حدود 55 سال پيش با موفقيت بر روي گاو ها انجام گرفت . عمل انتقال جنين صرفاً بر روي گاوهاي ماده صورت مي گيرد. گاو ماده اي كه از او جنين جمع آوري مي شود به عنوان دهنده ي جنين و در اصطلاح donor مي گويند . گروهي از گاوهاي ماده كه جنين ها را مي گيرند به عنوان ماده گاو گيرنده و در اصطلاح reciptent مي گويند .

عمل ET فرايندي است كه طي آن ، جنين ها از شاخ رحم گاوهاي دهنده جنين در مرحله پس از مرولا جمع آوري شده و جهت تكامل مراحل آبستني تا تبديل شدن به يك گوساله كامل در شاخهاي رحم گاوگيرنده جنين ساكن مي شوند . در واقع ، گاوهاي گيرنده جنين نقش دايه را براي فرزندان گاو دهنده ايفا مي كنند . به ازاي هر يك گاو دهنده 18-14 راس گاو گيرنده جنين بايستي در نظر گرفته شود . اصولاً گاو دهنده جنين گاوي است با صفت ژنتيكي برتر و گاو اصيل ولي گاوهاي گيرنده جنين ، گاوهايي با صفت ژنتيكي متوسط يا پايين مي باشند . اگر چه گاوهاي گيرنده از لحاظ فنوتيپي و محيطي ممكن است روي نتاج اثر بگذارند ولي بر ساختار ژنتيكي گوساله ، تاثير نخواهند داشت و از ارزش گوساله براي مقاصد اصلاح نژادي نمي كاهد .

در چه مرحله اي تخمك بارور شده را به عنوان جنين دانسته و بايستي از گاوهاي دهنده جنين جمع آوري نمود ؟

پس از اين كه اووسيت ها شوك حرارتي ديدند ، رشد نموده و لقاح صورت گرفته و 10-9 روز پس از لقاح تخمك بارور شده كه از مرحله مرولا به مرحله بلاستوسيت مي رسد ، بايستي جمع آوري نمود كه اين روزها بر اساس چرخه فحلي ، معادل روزهاي 8-6 چرخه فحلي مي باشد . جنين ها حتماً بايستي در فاصله روزهاي 8-6 سيكل فحلي ، جمع آوري بشوند ، چون اگر تا روز 14 چرخه فحلي طول بكشد ، جنين ها به دلايل زير از بين خواهند رفت :

رفع مشکلات ناباروری در گاوهای شیری:

بسیاری از تولید کنندگان در موقعیت های مختلف با مشکلاتی در عملکرد تولید مثلی گله خود روبرو می شوند.زمانیکه راندمان تولید مثلی گله افت می کند،تولید کننده باید برای شناسایی علل امر و یافتن راه حل،با دامپزشک گله،کارشناس تلقیح مصنوعی،نمایندگی شرکت تامین خوراک و دیگر افراد ذیربط مشورت نماید.متن حاضر به معرفی انواع اصلی مشکلات ناباروری در گله می پردازد و برای پیشگیری و کنترل آن ها پیشنهاداتی ارائه می دهد.

جفت ماندگی:

زمانی که جفت یک گاو ماده،ظرف 12 ساعت پس از زایمان خارج نشود،این وضعیت را جفت ماندگی می گویند.بروز جفت ماندگی در گله های گاو شیری نباید بیش از 8 % باشد.

فاکتورهای احتمالی دخیل در جفت ماندگی:

1- عفونت های خاص از قبیل لپتوسپیروز،بروسلوز،کامپیلوباکتر،رینوتراکئیتیس عفونی(IBR) و دیگر عفونت ها می تواند سبب جفت ماندگی گردد.این عفونت ها ممکن است سبب سقط جنین گردد اما می تواند جفت ماندگی پس از زایمان را نیز منجر شود.

2- عفونت های نا معین ایجاد شده توسط طیف وسیعی از باکتری ها و ویروس ها که در خلال آبستنی یا هنگام زایمان رخ می دهند،می توانند به نحوی با جفت ماندگی مرتبط باشند.

3- دوقلوزایی و زایمان های غیر طبیعی شامل زایمان های طولانی مدت یا سخت زایی ها،اغلب سبب جفت ماندگی خواهند شد.

4- کمبود سلنیم،ویتامین A و یا ویتامین E می تواندبروز جفت ماندگی را به میزان بالایی افزایش دهد.

5- چاق شدن گاوهای خشک از روی دریافت انرژی اضافی و یا دوره ی خشکی طولانی مدت اغلب با جفت ماندگی مرتبط می باشد.

رفع مشکل و پیشنهادات کنترلی:

1- عفونت های خاص را آزمایش کنید.از آزمایش های خونی در تشخیص عفونت های خاص بهره بگیرید.چنانچه عفونتی را تشخیص دادید،نسبت به معالجه،واکسیناسیون و یا حذف گاو آلوده اقدام نمایید.

كشتارگاهها و كشاورزي به شيوه سنتي:

كشتارگاهها بر دو نوع هستند يكي از آنها كه حيوانات سالم مثل گاو و گوسفند سالم در آنجا كشته شده (ذبح شده) وگوشت آنها به مصرف مي‏رسد و يكي از كشتارگاههايي كه حيوانات مريض و نحيف در آنجا كشته شده و محصولات آنها به غذاي سگ و گربه تبديل شده يا كود مي‏شوند. حيواناتي كه ذبح مي‏شوند خود يكي از مخاطرات اين شغل است مثلا شاخ زدن گاو يا لگد انداختن آن موجب آسيب به كارگران مي‏شود. سالن‏ها اغلب در اثر خون و چربي ليز و لغزنده‏اند. حيوانات را قبل از ذبح با شوك برقي گيج مي‏كنند كه گاه اين شوك برقي در اثر بي احتياطي كارگران را دچار حادثه مي‏نمايد. شايع‏ترين بيماري مشترك بين دام و انسان كه در اين مكانها به وفور ديده مي‏شود تب مالت يا بروسلوز است. كف اطاقهاي ذبح مي‏بايستي از ماسه يا شن پوشيده شود كارگراني كه در قسمت برش كار مي‏كنند بايد دستكش حاوي سيم‏هاي فلزي به كار برند. پيش بندها بايد چرمي و داراي توري فلزي باشند. كف كشتارگاهها بايد هر روز با آب گرم پرفشار تميز گردد. خوردن، نوشيدن و استعمال دخانيات در كشتارگاهها ممنوع است. گاه لازم است كه پرسنل در برابر تب مالت واكسينه شوند. بيماري‏هاي عفوني كه در كشتارگاهها ديده مي‏شود عبارتند از: تب مالت، سبياه زخم، لپتوسپروز، باد سرخ، مشمشه تولارمي، تب كيورمنوتهاي پسودومونائي.

امروزه با تمام پيشرفت‏هايي كه در زمينه كشاورزي صورت پذيرفته، هنوز مناطقي از عالم وجود داردكه در آنجا كشاورزي به شيوه سنتي رواج دارد. آب گرفتگي مناطق كشاورزي، آتش سوزي زمين‏هاي زراعي و جنگل‏ها، خطرات كار با تجهيزات كشاورزي، مواجهه با سموم و غيره، از مخاطرات عمده در كشاورزي مي‏باشد. سقوط از بلندي مهم‏ترين سطح حادثه را در مزارع تشكيل مي‏دهد. مواد شيميايي مختلفي در مزارع به كار برده مي‏شود كه از جمله آنها مي‏توان به اين موارد اشاره نمود: سود سوز آور براي تميز كردن ظروف و وسايل شيردوشي و... هيپوكلريت سديم براي ضدعفوني كردن اين وسايل، كاربونات سديم براي تميز كردن و چربي زدائي وسايل جوجه كشي كه اين مواد خود مي‏توانند مواجهات خطرناكي را باعث گردند. دستگاهها و موتورهاي درون سوز توليد گاز مهلك مونواكسيد كربن مي‏كنند لذا در مواقع كار با تراكتور يا موتورهاي آب بايد مراقب اين موضوع و تهويه ساختمان بود. بيسوادي يك مسئله

رايج و شايع در بين كشاورزان است كه جهت جلوگيري از بروز مخاطرات فوق پرداختن به آن بسيار مهم جلوه مي‏نمايد. كشاورزان چون مجبورند ساعت‏هاي زيادي در مقابل نور خورشيد قرار گيرند اغلب ضايعات متعدد و وسيعي روي صورت، پشت گردن، دستها و... دارند كه مي‏بايستي جهت جلوگيري از آنها به كشاورزان آموزش كافي داده شود.

تاريخچه گاوداري در جهان:

هزاران سال است كه گاو, جزئي از زندگي روزانه كشاورزي به شمار مي‌آيد انسان در برابر حفاظت, نگهداري و تغذيه اين حيوان, از فراورده‌هاي گوناگون آن استفاده مي‌كرد. نزديك به 6 هزار سال پيش از ميلاد مسيح, بشر شيوه زندگي خود را تغيير داد, شكار حيوانات را كنار گذاشت, به زراعت پرداخت و به اهلي كردن حيوانات همّت گذاشت . نخست, سگ, و سپس گوسفند و بز و بچه گاو را اهلي كرد.

اگر چه چگونگي اهلي شدن گاو كاملاً مشخص نيست, اما زمان آغاز آن از آثار باستاني و نشانه‌هاي باستانشناسي پيدا است, يكي از تمدنهاي نخستين كه به اهلي كردن گاو پرداخت, درخاور ميانه قرار داشت. كتيبه‌اي از معبدي در عراق به دست آمده كه مربوط به 4500 سال پيش از ميلاد مسيح مي‌باشد وشخصي را در حال دوشيدن شير از گاو نشان مي‌دهد.

باستان شناسان چنين نتيجه گيري مي‌كنند كه اهلي شدن گاو در آسيا خاور ميانه بين 4500 تا 6000 سال قبل از ميلاد انجام شده است. شواهدي ديگر نشان مي‌دهد كه در همين زمان, اهلي شدن گاو در اروپا به طور جداگانه‌اي نيز انجام شده است.

برخلاف دنياي قديم, دنياي جديد تا پيش از ورود اسپانياييها به آمريكا, هيچ گاو اهلي در اين قاره وجود نداشت. نخستين گاوهاي اهلي, در آغاز سده شانزدهم, به وسيله مهاجران اسپانيايي به قاره آمريكا آورده شد. البته آمريكاي شمالي داراي نوعي گاوميش بنام باسيون بود كه سرخ‌پوستان موفق به اهلي كردن آن نشده بودند. در آمريكاي جنوبي نيز اصولاً گاوي موجود نبود در استراليا نيز هيچ گاو, خواه وحشي يا اهلي, وجود نداشت و نخستين گاوهاي اين قاره در 18 ژانويه1788 به وسيله مهاجران انگليسي به اين كشور وارد شد.

اثرات پروتئين و انرژي مصرفي بر توليدمثل در گاوهاي شيري:

مقدمه
تغذيه بعد از زايش، زمانيكه توليد شير گاوهاي شيري افزايش مي يابد، مي تواند عملكرد توليدمثلي و به دنبال آن سودبخشي گله را تحت تأثير قرار دهد. بطور كلي، افزايش نيازهاي متابوليكي توليد بالا بهمراه نياز هاي توليدمثلي و سلامت، اثر متقابل بين تغذيه و توليدمثل ( خصوصاً بعد از زايمان ) را به يك موضوع مهم در صنعت گاو شيري تبديل كرده است. تحقيقات اخير، نقش مهم تغذيه را در توليدمثل تأييد كرده اند، و در بيشتر حالات، كمبودهاي غذايي شديد باعث مشكلات و بيماريهاي توليدمثلي شده است. همچنين، مكانيسم تغذيه اي كه بر روي عملكرد توليدمثلي تأثيرگذار است، بسيار پيچيده بوده و به طور واضح قابل تشخيص نمي باشد. با اين وجود، نقش فاكتورهاي غذايي مانند پروتئين و يا تعادل انرژي، و مكانيسم عملكردشان بر توليدمثل، در سالهاي اخير، بيشتر شناخته شده است.
نقش پروتئين در توليدمثل
به منظور افزايش توليد شير و افزايش درآمد، توليدكنندگان شير سعي مي كنند كه مصرف غذا را ، خصوصاً در دوره ابتداي پس از زايمان، حداكثر كنند و از آنجا كه، جيره هاي حاوي پروتئين بالا، در كل ، طعم بهتري داشته و مصرف غذا را افزايش مي دهند، اغلب توليدكنندگان، بيش از نياز گاوها در طول اين دوره، به دامهايشان پروتئين مي خورانند. اين جيره هاي غذايي با ميزان پروتئين بالا، مي توانند بازده توليدمثلي را كاهش دهند. در بيشتر مطالعات، افزايش پروتئين خام جيره را، دليل افزايش زمان تا اولين تخمك گذاري بعد از زايمان و افزايش تعداد سرويس ها به ازاء هر آبستني و يا تعداد روزهاي باز مي دانند. به عنوان مثال، تحقيقات انجام شده در دانشگاه اورگان نشان داده است كه گاوهايي كه با پروتئين بيش از حد تغذيه شده اند ( بيشتر از 10-15 درصد نيازهاي بالا ) ، تعداد سرويس بيشتري به ازاء هر آبستني نياز داشتند و در نتيجه فاصله گوساله زايي طولاني تري را نشان دادند. با اين وجود، برخي تحقيقات ديگر، اثرات زيان آور سطوح بالاي پروتئين مصرفي را بر توليد مثل نشان نداده اند. تناقض هاي مشاهده شده در مطالعات و تحقيقات مختلف، مي تواند بدليل منبع پروتئيني جيره مورد استفاده بجاي كل پروتئين خام جيره باشد

مسائلی در مورد تلقیح مصنوعی:

چه موقع تلقیح نماییم ؟

زمان مناسب تلقیح گاو بسته به این است که اولین ایستا فحلی چه زمان اتفاق افتاده باشد برای دستیابی به بهترین نرخ آبستنی باید گاوها و تلیسه ها را از بین ده تا چهارده ساعت پس از مشاهده اولین ایستا فحلی تلقیح نمود یعنی گاوهائی که اولین ایستا فحلی آنها در صبح اتفاق افتاده باشد باید در اواخر بعداز ظهر تلقیح نمود و گاوهائیکه در عصر فحل شده اند لازم است صبح روز بعد (قبل از ساعت 10 )تلقیح شوند این روش قانون صبح _بعد از ظهر میگویند . زمان مناسب تلقیح باعث میشود تا تعدادی بیشتری اسپرم سالم به تخمکها رسیده ٬عمل لقاح بصورت مناسب انجام شود . تلقیح زود هنگام گاو ها باعث میشود بسیاری از اسپرمها قبل از تخمک اندازی نابود شوند ٬از سوی دیگر تلقیح دیر هنگام باعث پیر شدن تخمک شده و قبل از رسیدن اسپرمها فعالیت تخمک از بین میرود . در صورتیکه قانون صبح ٬بعد از ظهر به خوبی رعایت شود درصدآبستنی افزایش می یابد .

در پایان لازم به ذکر است حفظ یک برنامه فحل یابی موفق باعث تولد گوساله های بیشتر و تولید شیر زیادتر در گله میشود و این بدان مفهوم است که سود و بهره وری بیشتری در انتظار گاودار است .

تشخیص فحلی و زمان مناسب تلقیح :

انجام یک زایش 12 ماهه به تشخیص فحلی مناسب و زمان دقیق تلقیح بستگی دارد در واقع می توان گفت تشخیص فحلی گله شما یکی از مهم ترین عوامل تولید مثلی گاوداری است توصیه میشود که حتماً شخصی مسئول فحل یابی در گله باشد و در صورت نبودن آن شخص باید فرد دیگری وظیفه فحل یابی را به عهده بگیرد . هر چه زمان برای آموزش فحل یابی به کارگران صرف کنیددر صد موفقیت فحل یابی و نهایتا تولید مثل افزایش می یابد .نخستین گام در یک برنامه تشخیص فحلی موفق شماره زنی و واضح گاوها می باشد تا بتوان گاومورد نظر را از فاصله دور تشخیص داد .

چه موقع فحل یابی کنیم ؟

بطور کلی متوسط زمان فحلی گاوها حدود 14 ساعت است و 25%از گاوها نیز 8 ساعت فحلی نشان میدهند بنابراین اگر شما گاوها را روزانه یک بار مورد مشاهده قرار دهید حدود 50%گاوهای فحل را تشخیص میدهید در حالیکه روزانه دو بار مشاهده با فاصله زمانی یازده الی سیزده ساعت این عدد را به 80%میرساند از سوی دیگر روزانه چهار مرتبه مشاهده گاوها و هر مرتبه به مدت 20 الی 30 دقیقه باعث میشود که 95%گاوهای فحل را تشخیص داده شوند . عواملی همچون بیماری ٬آب و هوا وشرایط بستر بر طول فحلی اثر میگذارند . گاوها در آب و هوای بسیار گرم و شرجی یا بسیار سرد مدت زمان کوتاهتری نشان میدهند . بهترین زمان مشاهده گاوهای فحل صبح زود قبل از شیر دوشی و خوراک دهی ٬اوایل بعد از ظهر و اواخر غروب است .

تشخيص به موقع فحلي و آبستني:

كليدهاي مناسب براي مديريت توليد مثل گاوهاي شيرده
آرش جوانمرد
فارغ التحصيل كارشناسي ارشد ژنتيك و اصلاح نژاد از دانشگاه تهران.

مقدمه
توليد مثل عاملي كليدي در تعيين بازده پرورش گاوهاي شيرده مي باشد. در بهترين شرايط هر ماده گاو، سالانه يك گوساله توليد خواهد كرد. از نظر اقتصادي، باروري معمولا با توجه به فاصله زايش پي در پي دو گوساله ارزيابي مي شود. معيارهاي اندازه گيري بازده توليد مثل، شامل تعداد تلقيحات به ازاي آبستني، ميزان آبستني در ازاي اولين تلقيح، تعداد روزهاي باز و فاصله زايش مي باشد. فاصله زايش مطلوب در بيشتر گاوداريها 12-13 ماه است. در بيشتر گاوداريها درصد آبستني با اولين تلقيح بين 50-60 % است و براي 55% آبستني ها به حدود 8/1 تلقيح براي هر آبستني نياز است. يكي از دلايل مهم اقتصادي نبودن پرورش گاو شيري در استان، پايين بودن راندمان توليد مثلي در گله هاست. ضعف در تشخيص بموقع فحلي و آبستني موجب مي شود تا فحليهاي زيادي در زمان طول عمر اقتصادي گاو از دست برود كه اين امر به خودي خود سبب طولاني شدن فاصله دو زايمان و به تبع آن ضررهاي مالي فراوان به دامداران مي گردد. اين مقاله ترويجي، كه با همكاري كارشناسان مركز تحقيقات و معاونت امور دام و بخش ترويج استان تهيه شده است، سعي دارد كه دامداران استان را با روشهاي سنتي و علمي تشخيص به موقع قحلي و آبستني متعاقب تلقيح آشنا كند.
مفهوم فحلي:
پديده فحلي ، فاصله زماني است كه در طول آن حيوان ماده سر پا مي ايستد تا با حيوان نر جفتگيري كند .اين حالت متعاقب تغييرات هورمونها و به خصوص هورمون استروژن رخ مي دهد. بنابراين فحلي يك پديده رفتاري محسوب مي شود. در صورتيكه زمان بروز فحلي بموقع تشخيص داده نشود و گاو بموقع تلقيح نگردد، دست كم به اندازه يك چرخه فحلي، فاصله گوساله زائي افزايش خواهد يافت. بنابراين مديريت و تشخيص گاو فحل از لحاظ اقتصادي بسيار حائز اهميت مي باشد و مديران واحدهاي پرورش گاوهاي شيرده بايد از تمام امكانات موجود براي تشخيص گاوهاي فحل استفاده كنند. با توجه به توسعه تكنيك تلقيح مصنوعي، به جاي گاو نر خود گاودار بايد عمل فحل يابي را انجام دهد و اينجاست كه بسياري از اشتباهات مديريتي موثر بر باروري گله آشكار مي شود. مشكل مربوط به تشخيص فحلي در گاوهاي ماده به خاطر كوتاه و متغير بودن طول دوره فحلي مي باشد. تشخيص فحلي در صبح زود بلافاصله پس از روشن شدن هوا يا در سپيده دم بيشتر اهميت دارد و اغلب گاوها بين ساعت 2 بامداد تا 5 صبح فحل مي شوند.

بیماری لنگش:

لنگش پس از ورم پستان دومین بیماری پر هزینه گاوداریها است که به شدت عملکرد اقتصادی واحد را تحت تٲثیر قرار می دهد . هر مورد لنگش باعث کاهش حدود 320 کیلو گرم شیر در هر دوره شیرواری می شود و می تواند در صد بالائی از حذفهای اجباری گله را به خود اختصاص دهد . کمبود مس در گاوها باعث ترک خوردگی سم شده ٬ آبسه ها و عفونت سم را به همراه دارد . 15 قسمت در میلیون (ppm ( مس در جیره غذائی این مشکل را مرتفع مینماید . ید نیز از طریق تاثیر در ساخت هورمون تیروئید می تواند بر سامانه ایمنی بدن دان تٲثیر گذاشته و مانع از ایجاد عفونت سم شود . سطح بالای سلنیوم در خوراک دام باعث بروز لنگش و تغییر شکل سم می گردد .

در شرایطی نیز که PH شکمبه کاهش پیدا کرده و اسیدی می شود ٬احتمال بروز لنگش افزایش می یابد. به طور کلی گاوهائی که دچار لنگش هستند ٬ علایم فحلی ضعیفی نشان می دهند ٬ البته می توان اثرات منفی حاصله را با سم چینی مناسب و درمان به موقع سم های عفونی به حداقل رساند در گله هائی که سم گاوها دچار مشکل می باشند ٬ پس از سم چینی مناسب علاوه بر بهبود شرایط تولید مثلی ٬ میزان مصرف خوراک گاوها بالا رفته و میزان تولید شیر گاوداری افزایش می یابد .

اصول طراحي ساختمان گاوداري ها:

Cooling Systems for Georgia Dairy Cattle

Dr. John W. Worley, Extension Engineer

Contents

Shade
Air Movement
Evaporative Cooling
Barn Design Recommendations
Fan and Sprinkler Systems
High Pressure Fogging Systems

Heat stress can reduce summer milk production in dairy cows by 15 to 22 percent according to University of Florida research. The cow's natural defenses cause her appetite to be suppressed in times of high heat stress. Less feed intake naturally leads to less milk production. Reproductive efficiency also suffers in times of heat stress, costing dollars for delayed lactation and rebreeding fees. A number of strategies have been used successfully to reduce the heat experienced by cows, and thus increase feed intake and milk production during the summer.

Shade

The first and most basic step is to block solar radiation by providing shade. Trees provide effective shade, but usually die quickly with cows around them due to rubbing and soil disturbance. Trees can also be a dangerous place for cows in a lightning storm.

Portable shade cloth can be used. Usually, 2-inch diameter pipes are used for frames and hooks are provided for moving the cloth. Shade cloth is usually 12 feet from the ground with 50 square feet/cow pro-vided. High density (75%+) shade cloth should be used.

Permanent shade structures can be used. These should be 16 feet high with a dirt floor, mounded to promote drainage. The structure should be oriented with the long axis in a north-south direction so the cows can follow the shade outside the roof, and the sun can dry out the dirt floor. Fans and foggers can be added for increased cooling effectiveness. See Figure 1 for a typical shade structure.

سرگذشتی جالب و خواندنی ازپیدایش گاوداری و مرغداری صنعتی درایران:

امروز که مرغداری صنعتی ما سالانه 2/1میلیون تن گوشت مرغ، 625 هزارتن تخم مرغ به ارزش کیلویی 700 تومان وجوجه یکروزه به ارزش300 تومان دارد و چندین میلیارد تومان سرمایه صرف تاسیسات و تجهیزات آن شده و علاوه بر اینها کارخانه های بسیاری در زمینه تهیه خوراک دام ، طیور، سردخانه ها، کشتارگاههای صنعتی طیور و صنایع وابسته تاسیس و همچنان به حیات خود ادامه داده و بیش از 600 هزار نفر مستقیم و غیر مستقیم شامل نیروهای متخصص و با تجربه در این مجموعه به کار واداشته و ارزانترین .سهل الوصول ترین مواد پروتئینی مورد نیاز ملت ایران نیز فراهم می سازد، همه و همه را باید مرهون زحمات و خدمات مردی بود که بافرارسیدن بهار 84، 95 سالگی حیات پرخیر برکت خود را آغاز کرده و هنوز به مرغداری صنعتی ایران خدمت می کند.

محمدحسین روشن ضمیر درشهریور 1289 در یک خانواده کشاورز به دنیا آمد و پس از طی دوران دبستان و دبیرستان به دبیرستان نظام رفت و بعد از خدمت نظام وظیفه به ایجاد و رشد و توسعه دامپروری ومرغداری صنعتی ایران همت گماشت. اولین گله مرغ گوشتی توسط بخش خصوصی ( محمدحسین روشن ضمیر ) به تعداد 1600 قطعه درفضایی به مساحت 180 مترمربع ، درطبقه زیرین یک منزل مسکونی درتهران ، پرورش داده شد.

آقای روشن ضمیرگفت: درسال 1312 – بااستخدام در وزارت کشاورزی وتخصصی که دردامپزشکی بدست آورده بودم، زیرنظردکتردلپی که فرانسوی بود، مشغول بکارشدم. درهمین ایام بیماری طاعون گاوی درجنوب و بیماری شاربن درخراسان وسمنان بشدت شیوع پیداکرده بود وهرروز تعداد زیادی گاو ازبین می رفت، نه دامپزشکی بودونه دارو ودرمانی . دکتردلپی یک کلاس آموزشی دایرکرد وعده ای راآموزش داد تاباآن مبارزه کنند ومن هم دراین کلاس شرکت داشتم. پس ازپایان دوره، زیرنظردکتر علوی مقدم که بعدها رئیس شهربانی کل کشورشد، به انجام وظیفه مشغول شدم . آن روزها با شیوع طاعون گاوی درشهرها، به جایی دراصفهان رفتیم که از800 راس گاو آنها فقط 200 راس باقی مانده بود. آنهاراواکسن زدیم. این کاررا درمناطق آلوده به طاعون گاوی ادامه دادیم ونتیجه کارموفقیت آمیز بود.

كنترل بيماريهاي تنفسي در دام هاي بزرگ:

بيماري هاي عفوني دستگاه تنفس در حيوانات فارم به وسيله ي تركيبي از عوامل عفوني و عوامل مستعد كننده مثل آب و هواي بسيار سرد ، استرس از شير گرفتن حمل و نقل همچنين تهويه ي ضعيف در سالن نگه داري حيوانات به وجود مي آيند چرا كه اين عوامل سبب تضعيف مكانيزم دفاعي حيوانات مي شوند.
يك رهيافت معقول براي كنترل بيماري هاي تنفسي شامل موارد زير مي شود:
به دست آوردن يك تشخيص باليني و آزمايشگاهي رخ دهنده در حيواناتي كه به طور باليني مبتلا شده اند.
تلاش براي پيشگويي وقوع يك بيماري اختصاصي بر اساس تجربهء قبلي و در نظر گرفتن تكنيك هاي مديريتي كه بتوانند اثرات عوامل استرس زا را به حداقل برسانند.
در نظر گرفتن بر نامه هاي واكسيناسيون براي بيماريهاي اختصاصي در صورتي كه لازم به نظر برسند.
اهميت تشخيص
به خاطر اينكه اغلب بيماري هاي تنفسي به وسيله عوامل عفوني متعددي به و جود مي آيند لذا به دست آوردن تشخيص قطعي اتيو لوژ ي بيماري به طور قابل توجهي مشكل به نظر مي رسد و بسياري از عوامل عفوني كه موجب بيماري تنفسي مي گردند در محيط و همچنين در حالت طبيعي در حفره ي بيني حيوانات سالم حضور دارند و اين عوامل سبب ايجاد مشكل و تداخل در آزمايشات ميكروبيولوژي به هنگام بروز بيماري تنفسي مي گردند.
چون عوامل عفوني معمولا" هم از حيوانات بيمار و هم از نوع سالم آنها ايزوله مي شود بنابراين ارتباط بين عامل بيماري و اثرات آن به خوبي مشخص نمي شود و به نظر مي رسد كه عوامل مستعد كننده اهميت عمده اي در هر برنامه ي كنترلي مي توانند

تغذيه در طول دوره انتقال گاوهاي شيري:

دوره انتقال گاوهاي شيري در طول 3 هفته آخر آبستني ( اواخر دوره خشكي ) و در طول 2 هفته اوايل شيردهي انجام مي شود . در طول اين دوره زماني، گاوها از مرحله اي كه نياز به انرژي نگهداري در آنها كم است وارد مرحله اي مي شوند كه عملكرد توليدي آنها افزايش مي يابد . مديريت صحيح در طول دوره انتقال حياتي ترين رمز موفقيت در طول دوره شيردهي است و هدف ازآن دستيابي و حفظ توليد شير بالا در طول 5 تا 6 هفته بعد از زايش است .
فرضيه اي اين موضوع را مطرح مي كند كه با افزايش هر پوند شير اضافي در هر روز ميزان كل توليد شير در طول دوره شيردهي در حدود 250 پوند افزايش دارد .

تغذيه در اواخر دوره خشكي :
مصرف غذا معمولا در قبل از زايش در پاره اي از موارد در حدود 35 % كاهش نشان مي دهد در حاليكه نيازهاي تغذيه اي حيوان به علت افزايش رشد جنين بيشتر مي شود . بنابراين به نظر مي رسد جدا كردن گاوهاي خشك به دو گروه تاثير مطلوب بر عملكرد حيوان داشته باشد . گروه 1 گاوهاي خشكي كه تا 21 روز قبل از زايش قرار دارند .
گروه 2 گاوهاي خشكي كه در اواخر دوره خشكي قرار دارند ( در حدود 40 روز بعد از آغاز دوره خشكي )
وقتي گاوهاي خشك به دو گروه جداگانه تقسيم شدند با اين روش مي توان مقدار انرژي و پروتئين جيره را در طول 3 هفته قبل از زايش گاو براي تامين نيازهاي حياتي حيوان افزايش داد .
ادامه مطلب

درماتيت انگشتي در گاو هاي شيري:

با تشکر از آقای مهيار فريد خمامی
بروز جمعيتي لنگش در نسبت هاي اپي دميك معضلي است كه پس از ورم پستان و بيماري هاي توليدمثلي مي تواند در رتبه سوم قرار بگيرد و متاسفانه زيان هاي اقتصادي فراواني را بر جامعه دامپروري وارد مي كند كه از آن جمله مي توان كاهش شير ،كاهش پيشرونده وزن بدن ،عدم باروري و در انتها حذف زود رس گاوان مبتلا را نام برد .
در بين بيماريهاي مربوط به انگشت در گاو شيري ،درماتيت انگشتي (DIGITAL DERMATITIS) به علت اينكه بروز جمعيتي بالايي دارد و نيز به علت داشتن الگوي اپيدميولوژيكي خاص، سالهاست كه به عنوان يكي از عوامل مهم لنگش در ميان دامپروري هاي كشور مطرح مي باشد .
بيماري براي اولين بار در ايران در سال 1979 ميلادي در يكي از دامپروري هاي كوچك در اطراف تهران توسط دكتر ايرج نوروزيان تشخيص داده شد و گزارش گرديد .
بيماري درماتيت انگشتي را مي توان به عنوان يك بيماري التهابي سطحي مسري كه ناحيه اپيدرم و نهايتا درم پوست بالاي نوار تاج سم و ترجيحا در محاذات فضاي بين انگشتي را در بر مي گيرد ،تعريف نمود . تقسيم بندي جراحات از ديد كلاسيك به دو صورت مي باشد 1- به صورت زخم مدور سطحي واكنش دار 2- جراحت پروليفراتيو زگيل مانند . اما به علت وسيع بودن طيف جراحات و مشاهده آن در اپيدمي هاي گوناگون ،اين بيماري را به نام هاي مختلفي همچون درماتيت انگشتي اولسراتيو(ULCERATIVE DIGITAL DERMATITIS) ،درماتيت انگشتي پاپيلوماتوز (PAPILLOMATOUS DIGITAL DERMATITIS)، زگيل مودار (HAIRY WARTS)، زگيل مودار در ناحيه پاشنه (HAIRY HEEL WARTS)، زگيل پا (FOOT WARTS) ، پاشنه توت فرنگي و بيماري MORTELLARO مي نامند .

ادامه مطلب

نگرشي بر بيماري كتوز در گاوهاي شيري:

كتوز ( Acetonemia ) در گاوهاي شيرده پر توليد در خلال 6 هفته اول زايمان روي مي دهد كه در سه هفته اول بسيار مهم است . اين بيماري اغلب در دوره تغذيه زمستاني و نيز به هنگام حضور گاوها در جايگاه هاي بسته اتفاق مي افتد . احتمال بروز اين بيماري در گاوهاي مسن بيشتر از تليسه هاي تازه زا مي باشد .
مبناي بروز اين عارضه تغييرات در روند سوخت و ساز است كه بطور عمده محور آنها كاهش در گلوكز خون و افزايش توليد اجسام كتوني در خون است . تركيبات كتوني فراورده هاي واسطه متابوليكي ناشي از جابجا شدن چربي هاي ذخيره اي بدن مي باشد . عمده تركيبات كتوني شامل بتاهيدروكسي بوتيرات ( BHB ) ، استواستات و استون است . عارضه فوق به دليل جمع شدن اجسام كتوني در خون و ادرار گاو ، كتوز ناميده مي شود . افزايش اجسام كتوني در مايعات بدن به هنگام توازن منفي انرژي در طولاني مدت و ضرورت تجزيه چربي ها در بدن به هنگام گرسنگي ، تغذيه ناكافي و توليد بالاي گاوها صورت مي گيرد .
در حيوانات نشخوار كننده سلول هاي پوششي شكمبه اجسام كتوني را با استفاده از اسيدهاي چرب فرار شكمبه بخصوص بوتيرات توليد مي كنند . مواد سيلويي كه اسيد بوتيريك زياد دارند موجب ابتلاي حيوان به كتوز مي شود . علاوه بر تغيير در سوخت و ساز اسيدهاي چرب در كبد يكي از تغييرات اصلي در كتوز كاهش زياد غلظت گلوكز در خون و مقدار گليكوژن در كبد است . كاهش گلوكز خون مسئول افزايش اسيدهاي چرب آزاد در كبد است . در صورت طبيعي بودن غلظت گلوكز خون ، اسيدهاي چرب آزاد در خون كم است همگام با كاهش غلظت گلوكز پلاسما ميزان اسيدهاي چرب آزاد پلاسما افزايش مي يابد زيرا اسيدهاي چرب از بافت هاي ذخيره چربي آزاد مي شوند . همزمان با كاهش گلوكز خون ، حيوانات نشخوار كننده گلوكز خود را از طريق منابع غير گلوكزي مانند اسيد پروپيونيك ، اسيد لاكتيك ، گليسرول و برخي اسيدهاي آمينه به دست مي آورند . هنگامي كه گلوكز به منظور توليد انرژي و تشكيل لاكتوز به مصرف مي رسد ممكن است اگزالواستات ترجيحاً براي تشكيل گلوكز به كار رود كه اين امر منجر مي شود كه مقدار اگزالواستات ناشي از گلوكونئوژنز كه براي مصرف استيل كوا در چرخه كربس لازم است كاهش يابد و از اين رو استيل كوا به مواد كتوني مانند استواستات ، بتاهيدروكسي بوتيرات و مقدار اندكي استون تبديل مي شود .

ادامه مطلب

نفخ:

نفخ یکی از بیماریهای گوارشی ٬تغذیه ای است . وجود برخی بیماریهای دستگاه گوارش و یا مصرف گونه های خاصی از گیاهان می تواند باعث بروز نفخ گردد . در بررسی انجام شده در آمریکا نفخ جزء چهارمین عامل ایجاد کننده مرگ ناگهانی معرفی شده است. در مطالعه ای روی 350 هزار راس گاو پرواری در ایلات کاترانس آمریکا میزان تلفات ناشی از نفخ حدود 1/0 درصد بوده است . گوساله ها ٬بره های شیر خوار٬ اسب و گوسفند٬گاو شیری و پرواری به این بیماری مبتلا می گردند. گوسفند در مقایسه با گاو مقاوم تر است . نفخ شیر دان ٬نفخ شکمبه و نفخ روده از انواع رایج نفخ می باشند . علاوه بر این نفخ را می توان به درجات حاد٬ نیمه حاد٬ مزمن وبه نفخ اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد .پروتئین های محلول برخی گیاهان مثل لگومینوزها که بیشتر در سیتو پلاسم برگ ها موجودند ٬باعث ایجاد کفی پایدار در محیط شکمبه ای میشود. وجود این کف از خروج گاز ممانعت نموده و از عمل آروغ جلوگیری می کند ٬به این ترتیب نفخ ایجاد میشود . در مقابل مواد لیپیدی گیاهان و متابولیت های آنها و نیز موکوپروتئین های بزاق عوامل ضد کفی هستند که با کاهش فشار سطحی مایعات شکمبه به صورت ضد نفخ عمل میکنند . سرعت بالای غذا خوردن ٬ رطوبت و نم در غذا می تواند در بروز نفخ کمک کند .یونجه خشک٬ غذاهای نرم و آسیاب شده نیز میتواند نفخ ایجاد کند .مقدار زیاد کنسانتره در غذا با افزایش بروز اسیدوز و کاستن از حرکات دستگاه گوارشی در خروج گاز و عبور غذا از مسیر گوارشی در ایجاد نفخ موثر است . انسداد مری در اثر فشار خارجی ٬انسداد کاردیا ٬اختلال عصب واگ٬ فتق دیافراگم از عوامل مهم عدم خروج گاز از محیط شکمبه می باشد . بزاق در دستگاه گوارش با کاستن از کشش سطحی مایع شکمبه و با خاصیت بافری که داردو نیز با افزایش رقت مایع شکمبه ای و حرکت مواد غذایی ٬ در کاستن احتمال بروز نفخ و حتی جلوگیری از بروز آن موثر است . از بیماریهای عفونی غیر گوارشی که با اثر گذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروز نفخ هستند ٬می توان بیماری های سل و کزاز را نام برد . در بیماری سل غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آن را مسدود میکند . در بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال در عصب و اگ عمل ناودان مری مختل میگردد و این زمینه ساز بروز نفخ مزمن است . از عوامل میکروبی شکمبه باکتری های کپسول دار و پلی ساکاریدهای تولیدی آنها در بروزنفخ نقش بیشتری دارند .
ادامه مطلب

تاثير جايگزيني كامل يونجه با كاه گندم در جيره هاي داراي فيبر برابر و سطوح مختلف تعادل كاتيون- آنيون

براي مقايسه يونجه با كاه گندم در تيمارهاي با ديواره سلولي برابر (35 در صد) و تعادل كاتيون- آنيون متفاوت، 8 گاو هولشتين كه در ميانه دوره شيردهي قرر داشتند. در يك طرح مربع لاتين 4*4 با 2 تكرار، بر اساس ميزان توليد شير و تعداد زايش قرار داده شدند: 1) علوفه يونجه با 35+ ميلي اكي والان، 2) كاه گندم با 35+ ميلي اكي والان،‌ 3) كاه گندم با 45+ ميلي اكي والان و 4) كاه گندم با 55+ ميلي اكي والان متعادل كاتيون -آنيون به ازاي هر 100 گرم ماده خشك جيره. دوره هر تيمار 15 روز بود كه 10 روز اول براي عادت پذيري در نظر گرفته شد. نسبت علوفه به كنسانتره از 43:57 به 26:74 با جايگزيني كاه گندم بجاي علوفه يونجه كاهش يافت. قابليت هضم ظاهري ماده خشك، ماده آلي، نيتروژن و ميزان ناپديد شدن ماده خشك در 24 ساعت پس از تغذيه در جيره هاي داراي كاه گندم نسبت به يونجه به طور معني داري (0.01>p) كاهش يافت،‌ ولي با افزايش متعادل كاتيون - آنيون در جيره هاي داراي كاه گندم تغييري نكرد. تفاوت معني داري در ماده خشك مصرفي بين تيمارها ديده نشد. توليد شير واقعي و توليد شير تصحيح شده بر اساس 4 درصد چربي شير به طور معني داري (0.01 >p) افزايش ولي درصد لاكتوز شير) به طور معني داري ( 0.05>p) كاهش يافت. بنابراين، جيره داري كاه گندم با 55+ ميلي اكي والانت در 100 گرم ماده خشك، در مقايسه با جيره داراي علوفه يونجهِ، توليد شير واقعي و شير تصحيح شده بر اساس 4 درصد چربي را حفظ و درصد چربي شير را افزايش داد

مراقبت از گوساله ی تازه متولد شده:

Caring for The Newborn Calf

By george Jarret,RAS & R.Tom Bass,DVM phD

مراقبت از گوساله ی تازه متولد شده

ترجمه: مهندس امید کرمانیها

آماده کردن آغل:

- بستر تمیز با کاه یا خاک اره نو باید قبل از به دنیا آمدن گوساله مهیا گردد.

- چون گوساله تازه متولد شده در برابر عوامل بیماریزا به شدت حساس می باشد باید آغل از لحاظ عوامل بیماریزا کاملاً پاک شده باشد.

- اگر شرایط آب و هوایی( بالای F 45-50 یا خشک ) باشد گاو ها می توانند در چراگاه وضع حمل کنند اما زمانی که زمین گل آلود و نمناک باشد اینکار توصیه نمی گردد.

ادامه مطلب

اختلالات متابولیکی در گاوهای شیری:

زايمان و اولين ماه بعد از زايمان دوره بحراني گاوهاي شيري مي باشد بنابراين مديريت صحيح گاوهاي خشك نقش مهمي در كنترل بيماريهاي متابوليكي در زايمان يا دوره نزديك به زايمان را بر عهده دارد، مسائل عمده بوجود آورنده اين اختلالات متابوليكي كه با يكديگر در ارتباط هستند از مسائل مديريتي تغذيه ناشي مي گردند.

اختلالات عمده متابوليكي در گاوها تازه زا عبارتند از:

1- تب شير
2- ادم يا خيز پستاني
3- كتوزيس
4- سندرم كبد چرب
5- جفت ماندگي
6- جابجايي شيردان
7- اسيدوزيس
8- لنگش (Laminitis)

ادامه مطلب

صنعت شیر در امریکا و نژادهای گاو شیری:

توسعه صنعت شیر

پایگذاری صنعت شیر در هر کشوری به سه عامل بستگی دارد

1- بازار مناسب برای شیر و فراورده ها ی شیر

2- وسایل و نیروی انسانی ماهر برای جمع آوری عمل آوری و توزیع شیر

3- تامین مداوم شیر با کیفیت مطلوب

برخی از تغییرات اصلی صنعت شیر به وضعیت کنونی :

- گسترش علم باکتری شناسی باعث ابداع روشهایی برای مهار بیماریها و باکتریهای مضر شد.

- کارخانه های پنیرسازی: اولین کارخانه پنیرسازی درایالات متحده در سال 1851 درآیندا نیویورک تاسیس شد

رفع مشکلات ناباروری در گاوهای شیری:

اولين گزارش از تاييد ارتباط بين پلي مورفيسم ژن (Fc receptor(FCGRT با ميزان جذب ايمينو گلوبولين G(IgG

اساس صنعت پرورش گاو شيري، توليد گوساله هاي سالم است چرا كه هر سال 25 درصد ا ز گاوهاي شيري هر مزرعه به دلايل مختلفي از جمله، نا كافي بودن توليد شير، بيماري، لنگش حذف و تليسه هاي جوان جايگزين آنها مي شوند. به منظور دستيابي به حداكثر سود مديريت پرورش گو ساله هاي شير خوار بسيار مهم مي باشد. با توجه به اينكه سيستم ايمني گوساله بعد از تولد هنوز نابالغ است و هنوز قادر به توليد ايمنو گلوبولين كافي براي مبارزه با عفونتها و عوامل بيماري زا نيست لذا مصرف به موقع و كافي آغوز بوسيله گوساله تازه متولد شده مهمترين عامل مديريتي در سلامتي گوساله است.آغوز نخستين خروج ترشحات پستاني پس از زايش و مجموعه اي از پروتئينهاي اختصاصي غير قابل جايگزين و غير اختصاصي انتقال يافته از جريان خون و ترشحات غده هاي شيري در چند هفته آخر آبستني است. از وظايف اغوز انتقال فاكتورهاي ايمو نولوژيكي به نوزاد، تامين مواد مغذي مناسب، ضدعفوني كردن و تميز كردن دستگاه گوارش نوزاد، تامين همرومنها و مواد محرك رشد است. فلسفه مصرف اغوز در اوايل تولد به نحوه ارتباط سيستم خوني مادر و نوزاد بر مي گردد. درگونه هاي مختلف پستانداران عبور ايمنو گلوبولين مادر از جغت بوسيله ضخامت و تعداد لايه هاي مختلف موجود بين خون مادر و نوزاد بستگي دارد. نوع جفت در نشخوار كنندگان از نوع اپيتليو كوريال مي باشد كه در آن بافت پوششي جنين در تماس مستقيم با بافت رحم بوده و داراي 6 لايه است و بنابراين عبور مولكولهاي كامل ايمونوگلوبولين مادر به جنين در اين نوع جفت امكانپذير نمي باشد. و نتيجتا نوازد نشخوار كنندگان بطور كامل به ايمنو گلوبولينها

مطالب مشابه :

مسائل گاوداري

سيستم فروشگاه اينترنتي افزايش اجسام كتوني در مايعات بدن به درآمد ناشي از فروش شير را

مروري بر خاطرات مشترک بچه های سالهای قبل از 70 روستا

از آقاهامون كوكوله ميگرفتيم و بعد از فروش گاو و كتوني چيني سفيدا اينترنتي

برچسب :
فروش اينترنتي كتوني