ادبيات و تصويرگری کتاب کودک

ادبيات و تصويرگري كتاب كودك

ما مردم جهان مصمم به حفظ نسل هاي آينده از بلاي جنگ هستيم . و ايمان خود را مجدداً مورد تأكيد قرار مي دهيم … و براي نيل به اين اهداف دگرپذيري و زيستن صلح آميز ديگران را مد نظر داريم . در شرايط كنوني جهان و بنا به تجربة مردم جهان براي دفع جنگ و خشونت ، به عنوان يك امر حياتي ، امكان شناخت معناي دگرپذيري و مدارا او يا چگونگي رفتارهاي تند و خشونت دار فراهم آمده است هيچ يك از اين مفاهيم قابل شناخت نيست . مگر آنكه به معناي متضاد خود قياس شود به عبارتي درك معناي اين مفاهيم به درك سرگذشت تاريخي ملت ها بستگي دارد . تاريخ پرماجرا و سراسر تشنج اجتماعي سياسي ايران ، به تهاجم بيگانگان و درگيري و جنگ هاي خونين اعتراض و مرگبار مستبدان خودكامه آغشته بوده است . خاطرة‌ اعمال زور و خشونت در حافظة جمعي مردم ما از زمان هجوم اقوام ترك و سلجوقي ، حملة عرب ها و هجوم اقوام ترك و سلجوقي ، حملة‌ خانمانسوز – مغول ها و ويرانگري تيمور ، گسترده اسكندر مقدوني ، و ديگر مصيبت ها ، نقش بسته است . حاصل اين تهاجم و خشونت ها چون يك ارثية شوم براي مردم ايران باقي مانده و اين كه مردم ايران چگونه در تنهايي و غربت به اين همه فجايع را از سر گذارنده و موجوديت خود را حفظ كرده اند . بحثي قابل تأ مل است ، اما بحث هاي ما روي بازتاب ابعاد آن پريشاني ها و خوف ها و خشونت ها در بخش ادبيات كهن فارسي ، در بخش كودك و نوجوان نيز مربوط مي شود . متمركز است . كوشيده ايم مفاهيم خاص را با توجه به اصول دگر پذيري كميسيون ملي يونسكو و اصول پذيرفته شده حقوق اساسي بشر و كنوانسيون حقوق كودك ، در روايات و حكايات ادبيات كهن فارسي نشا دهيم .
ناگفته نماند كه در حيات فرهنگي مردم ايران ، عامل بسيار مهم و مؤثر در مقابل تهاجمات و فرهنگ خشونت قرار گرفته كه در تعديل آن پريشاني هاي بسيار مؤثر واقع شده آن عامل ، مفهوم نيرومند ‹‹ عشق ›› بود كه بخش بزرگي از ادبيات كهن فارسي ( شفاهي و رسمي ) به شرح و توضيح آن اختصاص يافته است . آدمي زادة طرفه معجوني است كز فرشتهسر شانه و ز شيطان گررود سوي اين شود كم از اين ورود سوي آن شود به از آن .
در نتيجه ، ضرورت دارد براي مهار ديو درون او نيرويي به ميان آيد تا روح و جسم او را از پليدي ها بر حذر دارد ، بنا براين بر مبناي جملة احوال عالم بر محبت ›› و عشق نهاده اند و اولين قدم براي رسيدن به عشق را بردباري و مدارا دانستند .
فرد بردباري بود چو تندري كن تن به خواري . فردوسي
تقديم به كودكان يتيم ومادران آبرومند .
و گر بي پدر كودكانند نيز از آن كس كه دارد نخواهند چيز

پيش گفتار :
نگاهي به نقاشيهاي ‹‹ علي اكبر صادقي ››
مصور كردن آثار كودكان در ايران ، عمري كوتاه دارد . با پيشرفت صنعت چاپ رنگي ، در ابتدا تصاويري كه در اين حوزه ارائه شده بود ، رنگ و بوي تقليد داشت و اكثراً كليشة كامل تصاوير آثار ترجمه شده بود ، و شايد اين خود دليل كشش مصوران آثار كودكان به سوي تصاويري از آنگونه شد . اگر نگاهي گذرا به مجموعة انتشارات كتابهاي طلايي و يا نقاشيهايي كه اوايل در كيهان بچه ها چاپ شده بيندازيم ، دور بودن مصوران و دست اندر كاران آفرينش كتابهاي تصويري را از انديشه ها و طرحهاي مستقل در مي يابيم . مي توان ادعا كرد كه با تأسيس كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و برداشتن گامهاي اساسي در جهت توليد ( تأليف ، ترجمه ، چاپ و نشر ) آثاري در حوزة ادبيات و خوانديهاي كودكان و نوجوانان اين سرزمين ، نقاشان و تذهيبگران نيز در كنار نويسندگان ، شاعران ، مترجمان و علاقه مندان اين حوزه حضور يافتند و در مواردي نه چندان كم كارهايي كارستان انجام دادند .

نو بودن پديدة آفرينش آثاري براي كودكان و نوجوانان ايراني ميدان را براي تجربه باز كرد و در نتيجه شماري از مصوران و نقاشان با استفاده از امكانات كانون و بعضي ناشران ديگر ، دست به تجربياتي در اين زمينه زدند كه توفيقاتي را نيز در برداشت ؛ هر چند بايد گفت كه كانون و مصورانش كرده بودند . برخي از مصوران و نقاشان با همكاري فيلمسازان ، از امكانات ‹‹ انيميشن ›› را نيز در دستور كار فرد قرار دادند و در اين حيطه نيز درخشيدند در اين ميان بعضي از نقاشان و تصوير گران به شيوه هاي خاصي پرداختند و آنچه همان سبك و سياق خاص ارائه كردند ، حتي درانيميشنها ، با تحول همراه بود .
علي اكبر صادق ، نقاش و تذهيبگر ايراني كه بررسي آثار نقاشي و تذهيبهاي وي براي كتابهاي كودكان و نوجوانان موضوع اين نوشته است از جملة هنرمندان فوق الذكر است . با مروري در آثار در مي يابيم كه او شيوة خاصي در نقاشي براي كودكان و نوجوانان پرداخته است . سبك صادقي نمادي و مينياتور است و به گفتة خودش تركيبي از مينياتور سنگي و نقاشي قهوه خانه اي است . دلايل انتصاب و تأكيد بر اين سبك در گفتگويي كه در خاتمه آمده است ، بيان شده . در اينجا لازم مي دانم به ناتواني خود در نقد نقاشي و تصوير گري اشاره كنم . نگارنده در جنبه هاي هنري آثار ، صاحب سبك نيست بلكه تلاشي دار براي راهيابي در اين مسير !
آنچه در اين برسي مد نظر قرار خواهد گرفت بيشتر بيان نقاط قوت و يا ضعف سبك نقاشي علي اكبر صادقي در كتابهاي كودكان و نوجوانان ، و اشاره به پذيرش اين آثار از سوي مخاطبان اصلي و ميزان نزديكي وي به هدفش در اين زمينه است .نظريه هايي چند پيرامون تصاوير كتابهاي كودكان و نوجوانان :

براي ورود به بحث ، نخست بايد مطالبي را بيان كرد تا در قبل تكليف نهايي تا حدودي روشن باشد . در ابتدا به ذكر يك سئوال مي پردازيم چه ضرورتي دارد كه به چنين نقد و بررسيهايي دست زده شود ؟
يكي از بهترين راهها براي نگهبانب از ادبيات كودكان ، اين است كه به نقد آن بپردازيم ، آن را توسعه دهيم و در اين راه ، هر چه بيشتر صاحب نظران را تشويق كنيم . لذا اطمينان به اهميت ادبيات بايد در بالاترين جاي ذهنمان قرار گيرد . اين نه فقط به خاطر بهره بري كودكان است كه اين آثار را مي خوانند بلكه دقيقاً به خاطر بقاي فرهنگي است كه در آن زندگي مي كنيم . اضافه مي كنم اين فرهنگ فقط در ادبيات خلاصه نمي شود ، بلكه مي تواند در مورد كل اجزايي كه در كنار ادبيات كودك حركت مي كنند ، تعميم داده شود . با اين حساب ديگر نگراني نداريم . مي دانيم كه غرض از نقد ، چوب تر با تأكيد زدن بر كسي نيست . بلكه هدف بالاتر از اينهاست . سئوال ديگر اين است : چرا علي اكبر صادقي ؟ آيا انتخاب اين نقاش از بين نقاشان اتفاقي است ؟

بايد بگويم در درجة اول ، علت اصلي ، علاقة شخصي نگارنده به كارهاي اين هنرمند است و در ثاني اشاره به اين نقل قول است . از ميان آثار مقصود آثاري است كه به همين مصوران براتيسلاوا در ايران ارائه شده . بيش از همه به كار علي اكبر صادقي ( مقصود كتاب پيروزي – آفرين اثر وي بوده است ) توجه شده بود و آن را از نظر تجسم و رنگ قوي تشخيص داده بودند ، پيام اثر را گرفته بودند ولي معتقد بودند كه آنچه خوانندة نوجوان در اين اثر دريافت مي كند به نوعي با دنياي ما و انديشة انساني سازگار نيست و … ) و از سويي آنچه دربارة ضرورت و كيفيت تصوير در آثار كودكان و نوجوانان بيان شده به شرح زير است :
1. تصاوير بايد قدرت خلاقيت كودكان و نوجوانان را برانگيزاند .
2. تصاوير بايد از كيفيت هنري قابل ملاحظه اي برخوردار باشند .
3. تصاوير بايد با در نظر گرفتن قدرت درك خوانندگان تهيه شده باشند .
4. تصوير ، كليدي باشند تا به درك بهتر مطلب كمك كنند .
همچنين برخي از صاحبنظران بر اين عقيده اند كه تصاوير بايد به پرورش هنر خوب ديدن عنايت داشته باشد و انگيزة زيباشناسي را در اين حوزة هنري ، تقويت و تربيت كند . شناخت دادن و نفوذ در تلفيق رنگها ، درك كيفيت اين تركيبها و احساس لطافت يا خشونت در رنگ و تصاوير نيز مي تواند از رسالتهاي هنرمندي باشد كه در حوزة تهية آثاري براي كودكان و نوجوانان تلاش مي كند . دراشاره اي ديگر چنين مي خوانيم در تصويرگري كتابهاي كودكان و نوجوانان همواره دو بعد خود را حفظ كرده است بدين معني كه هر تصوير به خودي خود لازم است در حدي باشد كه بتوان به عنوان يك كار هنري آن را در موزه جهان مورد استفاده ميليونها خانواده قرار گيرد و حتي از نسلي به نسل ديگر انتقال يابد .

تا اينجا نظرات صاحب نظران و منتقدان ادبيات كودكان و نوجوانان و گاه اشارات نگارنده ذكر شد . اكنون جا دارد نقطه نظر هاي چند تن از نقاشان و مصوران را نيز در اين زمينه نقل كنيم .
خانم ژانت چنين مي گويند در تهية نقاشي و تصوير گري براي كودكان آنگونه و آنطور كه منطبق و فراخور دنياي شاد و درخشان كودكان باشد زياد آسان نيست ، دراين كار تجربه و لمس دنياي كودكانه نقش ويژه اي دارد .
بايد ديد چه نكات و خصوصياتي جلب نظر كودك را مي كند . تصور من اينست كه البته خطوط ساده و به كا بردن رنگهاي شاد و زنده بيشتر مورد توجه كودكان است . علاوه بر اينها نقاشي كوكان بايد داراي طنز كودكانه و سرشار از محبت و مهرباني باشد تا احساسات لطيف و ظريف كودكان را خدشه دار نكند … .
آقاي عقيده دارند ‹‹ … درنقاشي براي كودكان ، رنگ مهمترين مسأله است زيرا كودكان در مرحلة اول ببه كمك رنگ است كه با تصوير ارتباط برقرار مي كنند . اگر رنگها حالت خوشايند بود ، كنجكاو مي شوند كه روي تصوير نيز تعمق كنند . مدت زمان بيشتري با نقاش باشند ، خاطره آن كار را در ذهن نگهدارند و در مورد آن با دوستان و همسن و سال هاي خود صحبت كنند ، رنگها اگر به صورت تخت و بدون حجم باشند بهتر است . در مورد پرسپكتيو هم رعايت آن چندان براي كودكان لازم نيست … ››
حالا با توجه به مطالب عنوان شده بهتر مي توانيم به بررسي آثار نقاش و تصوير گري كتاب كودكان بپردازيم .
به عنوان مثال آقاي صادقي حوزة نقاشي ، تذهيب و نقاشي و نقاشي متحرك ‹ انيميشن ›
كار مي كند . ما در اين بررسي به دو حوزه از كارهاي ايشان كه مربوط به كتاب كودك و نوجوان مي شود مي پردازيم ، تذهيب و نقاش براي ادبيات كودكان و نوجوانان براي اينكه معتقدم در سينماي نقاشي متحرك › يكي از حوزه هاي است كه اختصاصاً با توجه به نياز كودكان و نوجوانان پيدا شده و زايشش را مديون خواست اين گروه از جامعه است ، اما به خاطر محدود كردن بررسي و جلوه گري از بحث طولاني از ورود به بحث در اين مورد خودداري مي نمايم .

تذهيب در نقاشي كودكان ( در تصوير گري كتاب كودك )
شايد به علت باقي ماندن بعضي ار آثار خطي قديمي ظاهر آنها بوده است كه احتمالاً بر محتوا پيشي داشته اما بايد گفت با توجه به امكانات چاپ ، ضرورت حفظ و ماندن اثر مطرح نيست ، بلكه ضرورت آشنايي با اين هنر به ويژه به اين سبب كه در حوزة ادبيات مي تواند ياوري خوب در ارائه مطالبي از جمله اندرزها ، كلمات قصار و پندهاي بزرگان و از اين گونه باشد ، مطرح است .
علي اكبر صادقي از معدود كساني است و حتي مي توان ادعا كرد تنها كسي است كه كار تذهيب براي آثار ادبيات و خواندنيهاي كودكان و نوجوانان را به صورت جدي آغاز كرده است .
كودك و نوجوان ايران نياز دارد با آثار قومي خود آشنايي پيدا كند . اين آشنايي مي تواند از كاشي كاري مساجد و مدارس و تكايا و آب انبارها و امامزاده ها شروع شود ؛ اما غالباً برخورد كودكان با آن سطحي است . ولي وقتي تذهيب درحاشية كتابهاب متعلق به آنان پيدا شود ، بيشتر جلب توجه مي كند البته جلب توجه و هماهنگي بين متن و تذهيب نكته قابل توجهي است ؟ يعني هر متني را نمي شود تذهيب كرد . در چند اثر اين هنرمند اين هماهنگي كملاً احساس مي شود . نكته ديگر در اين زمينه ارائة هنر ‹‹ خط – نقاشي ›› است با توجه به زمان ارائه اين آثار بايد گفت تلاش ايشان گاهي لازم بوده و صد حيف كه ادامه آن مشاهده نمي شود . با توجه به اينكه هنر خطاطي و تذهيب با خطوط يك از علايق كتابسازان و صحافان ونقاشان اين مرز و بوم بوده است .
و سابقه اي قديمي دارد چنانچه رسالت تذهيب و حاشيه سازي در آثار كودكان و نوجوانان امروز را بخشي از آشناسازي نسل جوان با داشته ها و امكانات هنري آن قوم بدانيم ، ادامه اين روش در برخي آثار مربوط به احاديث و كلمات قصار كاملاً بجاست به هر حال آنچه مربوط به اين نگاه مي شود اين است كه كار تصوير براي آثار كودكان و نوجوانان ( بالاخص نوجوانان ) قابل تقدير است علي اكبر صادقي در اين حوزه موفق بوده است .
نقاشي براي كودكان و نوجوانان از ديدگاه هنرمندان بالاخص علي اكبر صادقي
نقاشي هاي صادقي به ظاهر شكل و بوي سنتي دارد و وفاداري وي ، رعايت اصول به اين شيوه و تلاش در ارائه هر چه بيشتر اين آثار باتوجه به ويژگيها و نيازهاي نوجوانان ملموس و آشكار است . آنچه در اين آثار چشمگير است دخل و تصرفهاي صادقي در اين سبك و پرداختها و نوآوري ها و نونگري هاي اوست . او در سال 1348 براي اولين بار در اوج گرايش نقاشي كتابهاي كودكان به مدرنزيم و تقليد از هنر مدرن غربي ، آن طور كه در آثارش مشخص است بر اصالت كار هنري براي نوجوانان تأكيد داشت . اشارة اين نكته لازم است كه كارهاي غير كتابي وي فرا واقعيتگرايي نيز به كمك همان شيوة مينياتوري نقاشي مي شود . در ادامة مطالب ، نگارنده قصد ندارد وارد اين بحث شود كه امروز مينياتور چه جايگاهي مي تواند در نقاشي داشته باشد با رسالت نقاشان اين سبك چه چيز مي تواند باشد اين ، بحث مكتبي در نقاشي كودك نيست . نگارنده اين باور را قبول دارد كه نوجوانان در كتابهاي متعلق به آنها استفاده مي شود ، سبكهاي مينياتور ، نقاشي قهوه خانه اي و چاپ سنگي را نيز ببينند و بشناسند زيرا ارتباط مستقيم با هنر قومي ملي آنان دارد .
فضاي آثار نقاشي شده در كتابهاي كودكان الزاماً نه در تمام موارد ، زياد منطبق بر فضاي مورد نياز محتواي آثار او نيست . وي فرد را به هيچوجه ملزم بر تكرار متن به كمك نقاشي (متن ) در اثر ادبي ، نمي كند . كار او همان تابلوي ست كه بايد بتواند به عنوان يك تابلو مستقل در موزه اي نصب و در عين حال مورد استفاده ميليوينها خانواده نيز قرار گيرد .
صادقي با تلفيقي از رنگها و تصاوير ، براي فعاليت ذهن نوجوانان راباز مي كند . نقاش كتابها با وجود آنكه با متن ، رفيق و همراهي است گاه مستقلاً حركت مي كند و در عين حال از هيچ قسمت از اثر به سادگي نمي گذرد .
صادقي با تصوير ها بسيار جدي برخورد مي كند . براي نمونه به نقاشيهاي كتاب باران ، آفتاب و قصة كاشي ، كه به نظر نگارنده يكي از بهترين كارهاي وي است ، نگاه كنيد و توجه داشته باشيد كه در سرتاسر متن صحبت از تالار شهر است و ديوارهاي آن ، ولي خواننده هرگزدر صفحات نقاشي شدة كتاب اثري از ديوار و تالار نمي بيند ؛ در حالي كه تا آنجا كه ممكن است رنگ و طرح وكاشي و شادي و نگراني و تلاش وجود دارد – كه منطبق با حال و هواي مخاطبان است – چهرة قهرمانان در كارهاي نقاشان و تصويرگران كتاب كودك يكي از بارز ترين نقاط كار ست . غم و شادي ، تفكر و اضطراب به نوعي در چهره ها نمايان است و گويي كه مي خواهد درون قهرمانان را از برون مشخص سازد . در كتاب پهلولن پهلوانان كه اولين كتاب صادقي است با توجه به اينكه او تابع متن است ، چهره ها بسيار بيان كننده ، تصوير شده اند . در كارهاي بعدي تابعيت از متن كاسته مي شود . اما چهره ها همچنان گويا مي باشد . در تصوير كردن آثاري كه جنبة تاريخي دارند ، يا به عبارت ديگر در بازسازي گوشه هايي از تاريخ ، هنرمند بايد مانند نويسنده در ظرايف آن لحظة تاريخي تحقيق كند . همانگونه كه نويسنده نمي تواند با مستمسك خلق ذهن اثر ، رشته هاي تاريخي را پاره مند ، تصوير گر هم نمي تواند تنها به ذهنيت خود متكي باشد .
در پهلوان پهلوانان يك سلسله بي دقتي هاي تاريخي مشاهده مي شود : پورياي ولي يك پهلوان است . ورزشهاي باستاني ايراني كه كشتيهاي پهلوانان هم ؟؟؟ از آن است ، داراي آداب و حتي پوشاك خاص بوده است ، هرگز در هيچ جا ثبت نشده است كه پهلوانان ( البته به جز ميدانهاي نبرد ) با كلاه خود و زره كشتي بگيرند . زيرا لباسهاي مخصوص داشته اند . كه تا آخرين بقاياي آن هم در اين دوره اصالت خود را از دست داده است .
نكته اي كه بايد در مورد آن بحث كرد استفاده از رنگهاي دلگير و تيره در نقاشيها و تصوير گريهاي كتاب كودكان استفاده مي شود ، البته اين درصد استفاده از رنگهاي تيره و گرفته خوشبختانه جز چند مورد خاص زياد به چشم نمي خورد .
در كتاب پهلوان پهلوانان گرد آفريد رنگ قهوه هاي و تيره كه زياد پسند دل مخاطبان نمي افتد كار او را مصنوعي و دلگير جلوه مي دهد . در حالي كه در كتاب عبدالرزاق پهلوان فضاي باز كتاب بسيار مفيد و جالب است .
در تجربه اي كه اكثر مصوران ايراني متوجه آن شده اند اين است كه پسرها بيشتر از دخترها به آثار پهلواني كشش دارند . حتي در آنهايي كه قهرمان افسانه زني از قهرمانان حماسي ايران است . )
حركت ديگر از ضرورت ها در كار تصوير گري براي كودكان و نوجوانان است هر اين سني داراي حركت ، درون و برون را احساس و در اكثر آثار اين نكته را رعايت كرده است . در چند اثر او از جمله چهارشنبه ، عبدالرزاق پهلوان و شكم گنده قد درازه ، و چشم تيزه ، حركتها بسيار مملوس است .
انتصاب رنگها در حد ضرورت و تنوع در به كارگيري آنها ، دلپذيري اثر را دو چندان مي كند . بالاخص در تصوير جلد كتاب را باز مي كنيم و نقاشيهاي چهارشنبه سوري ، خورشيد خانم آفتاب كن و پيروزي شتهد اين دلپذيري هستيم .
از دخالتهاي خوب آقاي صادقي تصويرگر سنتي و مذهبي و تاريخي در تركيب چهره ها و لباسها در قصة شكم گنده ، قد درازه ، چشم تيزه ، و كتاب با هم زندگي كنيم است . ( دقت كنيد كه قصه از سرزمين چكسلواكي است ولي قهرمانان متعلق به همه جا ! )
آثاري كه صادق نقاشي كرده است از نظر متن بيشتر متعلق به گروه سني نوجوانان و جوانان است و اين شايد به خاطر متنهاي جذاب آثار باشد ، اما جالب اينجاست كه كودكان قبل از دبستان ( البته پسرها ) به كارهاي او علاقة بسيار نشان مي دهند .
ضمناً آثاري كه براي كودكان و نوجوانان كار مي شود بايد توجه داشته باشيم كه در هنگام چاپ از كيفيت بالايي برخوردار باشند .
در سفرهاي سندباد و خورشيد خانم آفتاب كن سبك كار بسيار متفاوت با ديگر آثار است .

مختصري دربارة زندگي هنري تان بگوئيد :
من در سال 1316 در تهران متولد شده ام در چهارده سالگي با به بدست آوردن يك جعبه آبرنگ كار نقاشي را شروع كردم و در سال 1337 كه ديپلم گرفتم به دانشكدة هنرهاي زيبا رفتم . از شروع زمان دانشجويي در خط سينما افتادم و پلاكاردهاي سينمايي درست مي كردم .
بعد از دو- سه سال اين كار را رها كردم و به سراغ كارهاي تبليغاتي گرافيكي پوسترها رفتم و همزمان روي ويتراي ابتكار خودم كه الان در ايران مرسوم است ، كار كردم . بعد از دانشگاه ، در سال 1348 به سربازي رفتم . اولين كتابم را در همين زمان بنام پهلوان پهلوانان از سوي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان سفارش گرفتم و به چاپ رسيد . پس از چاپ اين كتاب ، در حالي كه افسر نيروي هوايي بودم ، به كانون منتقل شدم تا در زمينه نقاشي عاميانة ايران فيلم بسازم . اولين فيلمم هفت شهر نام داشت ، تاكنون شش فيلم ساخته ام به نامهاي هفت شهر ، گلباران ، رخ ، من آنم كه … ، ملك خورشيد و زال و سيمرغ بيشتر جوايز و تشويقي ها با نصيبم شده است . كه البته به خاطر اينكه فيلمها كاملاً به صورت ‹ انيميشن › ساخته شده است ، تلاشي در خدمت اينكار بوده است .
و اولين كتابي كه در زمينة ادبيات كودكان و نوجوانان نقاشي كرده ام پهلوان پهلوانان در 1348 و آخرين كارم پيروزي است كه در سال 1346 منتشر شده است . مي دانيد كه اين كتاب آخري در دهمين جشنواره مصوران براتيسلاوا مورد توجه داوران قرار گرفته است ؟
خبر ، خبر ندارم .
آقاي صادقي چرا حوزة ادبيات كودكان و نوجوانان را يك فضاي مناسب براي شناساندن هنر نقاشي مي دانيد و كودكان را به عنوان يكي از مخاطبان خود در راستاي اين هنر انتخاب كرده ايد ؟
محرك اصلي و اولية من در واقع كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و استقبال بود كه از كارهاي خوب در اين زمينه مي شد كه از سويي لازم است فرزندان اين مملكت باسنتهاي هنري و بالاخص شيوة خاص اين هنر نقاشي ايراني آشنا شود او در عين حال به همراه داستانهاي پهلوانيها ومردي و مردانگيهاي جوانمردان و شيرزنان ، تصاوير خيالي آنها را كه در سبك قهوه خانه اي مينياتور منعكس است ، نيز بشناسد .
شيوة كار شما چگونه و چه نام دارد ؟
كار من تلفيقي است از مينياتور ، چاپ سنگي و نقاشي قهوه خانه اي ، اصل كار آفريد را روي تخته سه لا كار كرده ام .
به نظر شما ، نقاش آثار ادبي براي كودكان و نوجوانان چه رسالتي دارد ؟
من خودم دوست دارم با آثارم به نوجوانان احساس قديم را بدهم و بيشتر مي خواهم كارم ايراني باشد . حتي در فستيوالهايي كه شركت مي كنم دلم مي خواهد آثار بومي ايران و هويت هنر اين سرزمين را داشته باشد . معتقدم قصه ، داستان و افسانه ايران را بايد همراه با نقاشي ايران خواند .
تاكنون نظر كودكان و نوجوانان را در مورد آثار خود پرسيده ايد . آيا بررسي در اين زمينه شده است ؟
در گذشته كانون نقاشان ما را براي شركت در جلسات كتابخانه هايش تشكيل مي شدند دعوت مي كرد و بچه هايي كه قبلاً آثار و نقاشيهاي ما را ديده بودند در آن جلسات نظرشان را به ما مي گفتند و سئوالات را از ما مي كردند و اكثراً اظهار رضايت و علاقه مي كردند ، كلاً فكر مي كنم بچه ها در كتابهاي كودك و نوجوان آثار من را راحت درك مي كنند .
چقدر با نويسندة متن مشورت و هماهنگي مي كنيد ؟
كلاً ضرورت دارد كه نقاش ادبيات كودكان و نوجوانان نظر نويسندة اثر را در كارش دخالت دهد يا خير ؟
اولاً فكر مي كنم چيزي را كه نقاشي مي كنم بايد خودم در درجة اول از آن خوشم بيايد ، بعد سعي مي كنم روي آن خوب كار كنم و در مورد جواب سئوال دوم هم مي گويم ، زياد نه .
به اين ترتيب به نظر مي رسد نويسنده و نقاس يك اثر ادبي كودكان و نوجوانان هر دو كاري مستقل را ارائه مي كنند كه در نهايت به يك اثر مشترك هنري ختم مي شود ؛ آيا اين نظر موافقيد ؟ بله بايد اينطور باشد .
در مروري كه در آثار شما داشتم سعي كردم چند اثر ديگري را كه نقاشان آنها سعي كرده اند در اين شيوه قلم زني كنند نگاه كنم ؛ و آنها را بسيار ناپخته يافتم و گاهي مبتذل.
شما براي نقاشان جواني كه علاقمندند در اين وادي كار كنند چه توصيه هايي داريد ؟
معتقدم بايد كار كنند . البته كارهاي اصيل را ببينند و تمرين كنند ؛ و مطمئن باشند در اثر كار زياد آثارشان بهتر مي شوند . بايد از خط يك نفر در اين رشته پيروي كنند و در درك متن آثاري كه براي آنها كار مي كنند تلاش كنند . اشكالي هم نمي بينم اگر لازم باشد حتي بعضي از كارهاي خوب را كپي كنند . مي توانم بگويم در اينجا كپي مجاز است . من خودم از نقاشيهاي مترغ سازان ، دقيقاً از مترغهاي لرستان كپي كردم . البته بايد بگويم تصاوير مترغ سازان را آن طور كه بايد چاپ نكرده اند ، خوب چاپ نشده .
شما جزو معدود نقاشاني هستيد كه در حوزة تصوير گري و نقاشي آثار كودكان ونوجوانان سبك و سياق خاص داريد ، بفرمائيد تا كنون سعي كرده ايد كه اين حريم را بشكنيد و شيوه اي ديگر را تجربه كنيد يا خير ( حتي تجربه اي كرده باشيد و آن را كنار گذاشته باشيد ) ؟
هر كتابي كه براي نقاشي بدستم مي رسد بارها و در شكلهاي مختلف روي آن كار مي كنم و در نهايت كاري را كه مي پسندم ارائه مي كنم ، مثلاً در مورد كتاب روي مس ، كاغذ و در آخر روي تخته كار كردم ، نكتة ديگر اينكه در مورد كتاب پهلوان پهلوانان حتي در تجديد چاپش تجديد نقاشي نيز شد ، اين كار اخيراً در ژاپن چاپ شده و نقاشيهااز چاپ ايراني قويتر است .
كار كداميك از نقاشان ديگر را ، مي پسنديد براي آثار كودكان و نوجوانان در ايران مي پسنديد ؟
كاملاً آنهايي كه با كودكان كار مي كنند ، به خصوص قديميها كه تجربة بيشتري دارند كارشان بسيار خوب است و هر كدام ويژگي خاصي دارند . نورالدين زرين كلك ، نيكزاد نجومي ، كلانتري ، فرشيد مثقالي ، بهمن دادخواه ، و … كارهايشان خوب است .
از شما تشكر مي كنم و اميدوارم براي بچه ها نقاشي كنيد . انشاء ا…
تصوير گران و ادبيات ديني
نظر خواهي از تصويرگران كتاب كودك .
سابقة شما در تصوير گري داستانهاي مذهبي كودكان چيست ؟
و تنظيم : فاطمه فروغي . منوچهر درفشه : سابقة تصويرگري داستانهاي مذهبي من از انقلاب به بعد است . قبل از آن حدود بيست و پنج سال تلاش تبليغاتي و به اصطلاح ‹‹ گرافيست ›› بوده ام كه هم اكنون نيز قصد دارم سه روز از هفته را به اين حرفه اشتغال دارم .

محمد حسين صلواتيان :
اولين فضايي كه تصوير گري كردم ، موضوع مذهبي داشت ؟ اغلب كارهايم هم دور نمائي مذهبي داشته اند از جمله ‹‹ داد و ستد كودكان نوشته آقاي رهگذر، مي خواهم نماز بخوانم نوشتهخانم خليلي ، آن مرد در باران آمد نوشته حمزه زاده ››‌ . مجموعه داستاني ‹‹ چهارده معصوم ( ع ) ›› نوشتة آقاي مراد حاصل و سري كتابهاي ‹‹ قصص قرآن ›› كه آثاري از تويسندگان غير ايراني و خارج از كشور چاپ و منتشر مي شوند . در حال حاضر نيز كتابي در قالب قصه تصوير با موضوع نماز در دست دارم كه خودم نوشته ام .

صادق صندوقي :
نيك آگاهيد كه پرداختن به تصاوير مذهبي آن روزگار تبليغ از جانب بعضي منتقدان كافه نشين طرد و با انگ رزماتيك بودن و بازاري شدن تكفير مي شد . دريغا كه هنوز هم از پس سالها ، اين القاب همچنان بر قامت ضعيف و قراضة حقير سنگيني مي كند . حال آنكه عاقلان مي دانند كه تهيه هر يك از تصاوير مذهبي مستلزم چه ميزان دقت‌ و جستجويي است از براي يافتن پوشاك و نوع معماري و وسائل زمان مورد نظر كه تنها همان قد است و ايمان در كار است كه انسان را با وجود نازل بودن قيمت كتاب ملزم به خلق اثري مي كند كه اگر در قواره و اندازه ديگر و شرايطي مناسب مي بود ، كاري هنري قلمداد مي شد .
اخبار دنياي كتابهايي كودكان و نوجوانان .
نمايشگاه جهاني بولونيا .
بيست و هفتمين نمايشگاه جهاني كتابهاي كودكان و نوجوانان بولونيا ، ايتاليا . از پنجم تا هشتم آوريل در سال 1990 برابر با 16 تا 19 فروردين ماه 1369 برگزار شد . در اين نمايشگاه علاوه بر كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان كه حضوري بيست و پنج ساله در اين نمايشگاه منحصر به فرد جهاني دارد ، پنج ناشر ايراني نيز با كمك وزارت فرهنگ و ارشاد جمهوري اسلامي ايران ، كه غرفه اي خاص خود نيز داشت شركت داشت .
اين نمايشگاه امسال از شكوه بيشتري برخوردار بود و علاوه بر غرفه هاي كشورها و ناشران شركت كننده از چهار گوشة‌جهان چندين نمايشگاه نقاشي نيز از كشورهاي كانادا و اسپانيا و همچنين نمايشگاهي با نام ‹‹ كتابهاي متحرك جادويي ›› بر پا بود . جايزة بزرگ اين دورة نمايشگاه بولونيا به كتاب ‹‹ شاهزادة قورباغه ›› نوشته و مصور شده توسط آليكس پرنزي (Allix Berenzty ) و همچنين كتاب Mijinltelc نوشته و مصورشده توسط كاترين مولاند تعلق گرفت . علاوه بر اين دو كتاب ، پانزده كتاب نيز به دريافت ديپلم افتخار نائل آمد . امسال در اين نمايشگاه علاوه بر جوايزي به كتابهاي مصور ، جايزه اي نيز براي بهترين برنامة تلويزيوني كودكان با نام ‹‹ الاغ طلايي ›› داشت كه برنامة ‹‹ باربار ›› تهيه شده توسط تلويزيون فرانسه تعلق گرفت .
دومين جشنوارة كتاب كودك و نوجوان طي مراسم با شكوهي در اول مهرماه در تالار اجتماعات كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان برگزار شد . در اين مراسم حاصل چندين ماه بررسي هيأت داوران اين جشنواره به نظر همگان رسيد .
در روزهاي دوم و سوم مهر ماه نيز ميزگردهايي دربارة داستان نويسي شعر و تصويرگري كتابهاي و نوجوانان با شركت ‹‹ دست اندر كاران ›› اين هنرها و همچنين نظريات مخاطبين كتابهاي كودكان و نوجوانان توسط مديران و مربيان كتابخانه هاي كودك كانون پرورش فكري و نوجوانان برگزار شد .
هيأت داوران اين جشنواره مركب از آقايان عليرضا زرين – مدير عامل كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و مهدي اركاني ، دبير اين جشنواره ، حميد نديمي ، شريف تهراني ، مهدي مجتهد ، سيروس محمدي و خانم زهرا احمدي ) آراء خود را به شرح ذير اعلام كردند :
هيأت داوران جشنواره كتاب كودك و نوجوان در مورد انتشارات غير كانون پرورش فكري كودكان در زمينة متن جوايز فرد را به اين ترتيب اعلام مي دارد .
ديپلم افتخار به كتاب بوي گندم نوشتة آقاي ابراهيم حسن بيگي به دليل نگارش داستانهايي كه در آن ماجراها و خاطرات كودكي نقش اساسي دارد .
نام مجلات : بچه ها گل آقا – باران – پويك – سروش كودكان – سروش نوجوانان – سلام بچه ها – شاهد نوجوان – شاپرك – كيهان بچه ها – نهال انقلاب – جمع فراواني
ميانگين استفاده از قالب ها و در مجموع نشريات قطع جمله اي

نام قالب ها خبر و اطلاع رساني مقاله نثر داستان گزارش گفتگو طنز و سرگرمي آثار خوانندگان ساير شعر
ميانگين 7/5 2/15 5/2 5/15 6/2 1/3 3/10 5/1 5/3 1/1

(شماره 18) ميانگين استفاده از قالبها در مجموع نشريات قطع جمله اي
گنج نامة گنبد كبود :
به طور ميانگين در هر جمله بيش از 15 مقاله و داستان به چشم مي خورد و نزديك به يك گزارش ، گفتني است كليه باز نويسي ها ، حكايت داستاني و تاريخي و مطالب ادبي مشابه به عنوان داستان محسوب شده اند .
بيشترين درصدد استفاده از قالب ها ونشريه مربوطه ( شماره 19 )

نام قالبها خبرو
اطلاع رساني مقاله نثر داستان شعر گزارش گفتگو طنز و سرگرمي آثار خوانندگان ساير
نام نشريه كيهان بچه ها باران شاهد نوجوان سروش كودكان سروش كودكان شاپرك شاپرك بچه ها گل آقا بچه ها گل آقا سروش نوجوان
درصد 12% 42% 12% 41% 14% 7% 10% 23% 28% 10%

بر اساس جدول شمارة 19 ، نشريه اي كه آثار خوانندگان بيشتر استفاده كرده ، مانند فصل قبل ، هفته نامه بچه ها گل آقاست ، به عبارت ديگر ، 28% از كل مطالب چاپ شده در اين مجله ، متعلق به خوانندگان و مخاطبان اين نشريه است كه البته اين بخش شامل مطالب ارسال از قبيل كاريكاتور ، نقاشي ، لطيفه ، مطالب طنز و يادداشتهاي كوتاه مي شود ، ضمناً 10% از مطالب ماهنامه سروش نوجوان ، خارج از قالب هاي فوق بوده ودر ستون ساير آمده است .
( محمد محمدي ) – زيبا اما بيگانه با كودك امروز ( نويسنده : حسين شيخ الاسلامي ) كتاب ماه كودك و نوجوان :
از قاصدك تا آينده نويسنده : محمود معتقدي – شعر كودك اثر مصطفي رحماندوست ، در همايش يك روزه ادبيات كودكان براي درك اين نكته كه كدام يك از خصوصيات تصوير ، شبيه ويژگي هاي ايشان واقعي است و كدام يك ، صرفاً مشخصه هاي سبكي وقتي محسوب مي شود و بنابراين شايسته بي اعتنايي است ، بايد از نوعي شناخت مقدماتي برخوردار باشيم .
مصطفي رحماندوست – ابراهيمي شاهد – جعفر پويش
ديپلم افتخار به كتاب در راه مانده نوشتة آقاي سيد مهدي شجاعي به خاطر باز نويسي اثر سالم يك ماجرائي اين و تلاش براي پيدا كردن راههاي تازه براي بيان اينگونه مفاهيم . نوزدة غلام و نوزده كاسه نوشتة آقاي مصطفي خرامان بخاطر بازنويسي يك ماجراي جذاب و پند اموز قديمي نردبان جهان نوشتة‌آقاي رضا رهگذر به خاطر تلاش در بيان مفاهيم عميق معنوي براي مخاطبين نوجوان و توفيق نسبي نويسنده در اين تلاش .
روال اين مجموعه ، اگر چه اشعار اين كتاب بر خلاف ظاهر كودكانه اش هنوز با دنياي كودكي فاصله دارد .
و چندين ديپلم افتخار و لوح زرين به كتاب جزيرة اسبها خانم فاطمه زهروي – عادل ارشقي كتاب باران اسيدي لوح زرين – گلك چه مهربان است …
برندگان جايزة هانس كريستين اندرسن 1990
جايزة جهان هانس تريستين اندرسن كه هر دو سال يكبار از طرف دفتر بين المللي كتابهاي كودك و نوجوان IBBY كه به تشخيص هيأت داوري جهاني – تور مدهوگين
TormedHaygen از كشور نروژ هويگن در سال 1937 –
چرا براي كودكان مي نويسد ؟ ميشل انره ( آلمان غربي )( نويسندة كتاب مرمر)
بسياري از صاحبنظران ، پيدايش صنعت چاپ را پايان دوران ‹‹ كودكي ›› و يا حتي ‹‹ بزرگسالي ›› بيولوژيك مي دانند . ‹‹ صنعت چاپ به نمادي بدل گشت و تحولي را فرا روي بشر قرار داد كه هر اثر آن ، ضرورت بازنگري در مفهوم بزرگسالي پديدار شد .
تحولات صنعتي اگر چه براي كودكان طبقه بورژوا كه والدين آنها صاحبان صنايع و كارگاه هاي كوچك و بزرگ بودند ، سرآغاز دوراني طلايي و بي نظير بود ، در همان حال دشمن نيرومند براي كودكان بدل شد كه متعلق به خانواده هاي طبقة‌ كارگر بودند .
از شاخصه هاي مهم ادبيات كودك و نوجوان در اين دو دهه رشد تصويرگري در ايران بوده اسست و اين رشد در حدي است كه در مواردي با آثار برتر جهان برابري مي كند – منوچهر علي پور
مضامين و موضوعات متنوع و رويكرد شاعران ، به باورها و پشتوانه هاي فرهنگي و مذهبي در شعر كودك مي تواند از بارزترين و اصلي ترين مشخصه هاي شعر كودك در ايران پس از انقلاب باشد .
خود باوري و وجه تمايز ماست – اميرحسين فردي –
در هر حال با نگاهي اجمالي ، به موقعيت جايگاه كتاب در زندگي مردم مي توان به اين نتيجه رسيد كه اين كالاي فرهنگي جايگاه مستحكم و استواري در زندگي مردم ما ندارد – اين امر علت هاي گوناگون مي تواند داشته باشد .
ازجمله : 1- عامل بيسوادي و كم سوادي 2- سنت سست تاريخي مطالعه
3- استفاده از شيوه هاي شنيداري و سينه به سينه در امر انتقال اطلاعات
4- عدم وجود فضايي مناسب و متعادل ، جهت تعامل فكري و فرهنگي سالم
5- هجوم بي امان رسانه هاي تصويري ، با قدرت شگرف و دامنة گسترده .
ادبيات نمايشي كودك شاد و خلاق نيست – چيستا يثربي - مهمترين بحران در اين زمينه ، عدم نوجويي و نوگرايي است - انقلاب تأليفي - حسين فتاحي
پيوند بين حوزة خلق و حوزة ترويج برقرار نيست . – نوش آفرين انصاري
داستان هاي ترجمه اي اثر گذارتر بوده اند - پروين علي پور
از جملة آثار علمي تخيلي منتشر شده است .
مرد مصور : ري / محمد فصاع – جاذبه و جادو : ايزك آسيموف / محمد قصاع
سفر اكتشافي به زمين : آرتومي كلارك / محمد قصاع – مأموريت فراموش شده ايزك آسيموف / محمد فصاع
نور زمين : آرتومي كلارك / محمد قصاع – شكست ناپذير : استانيسللو . لم / پيمان اسماعيليان
عمليات آخر تالاب : آرتومي كلارك / پيمان اسماعيليان
آقاي مصطفي رحماندوست مي گويند ! مي توان براي فردي لان كه به همين قالب هاي قديمي نزديكتر هستند ، شعر هجائي سرود ، اما از آنجا كه يكي از وظايف عمدة شعر كودك و نوجوان ، ايجاد پلي بين امروز كودك و ديروز ادبيات كلاسيك خودمان است ، نبايد بر گرايش به سرودن شعرهجائي ، پافشاري كرد . آنجايي كه خود شعر مي گويد:
بگذاريد من هجائي باشم . خب اجازه بدهيم هجائي باشد . براي خردسالان هم كه خيلي هم نمي خواهيم آنها را به روي آن پلي ببريم ، عيبي ندارد كه هجائي بگوييم . ولي در شعر كودك بهتر است كه تا حد امكان ، عروضي بسراييم ، در شعر نوجوان مي توانيم از حيطة شعر عروضي خارج شويم و به سوي شعر معاصر كه نوع ديگري از عروضي و وزن را پذيرفته است حركت كنيم . -
پژوهشنامه : ادبيات كودك و نوجوان :
علي اصغر سيد آبادي
تحولات رسانه ها ي كودك و نوجوان ايران : سيد علي كاشفي
خوانسازي : مجله هاي كودكان در جهان : ترجمة زهره قاييني
چهره به چهره : كاري كنيد كه كودك گوشي را نگه دارد . گفتگو با دكتر مهدي محسنيان راد
نظر خواهي : جوانمرگي مطبوعات كودكا ن ؛
چرا ؟ مجيد راستي ، افشين اعلاء‌ ، رضا رهگذر – امير حسين فردي و جعفر ابراهيمي ( شاهد ) .
پايان نامه : بررسي جايگاه كودك در مطبوعات ايران : آناهيتا مظفري
نقد : 3 نقد از 3 ديدگاه به مجموعة‌ ‹‹ از سرزمين نور ›› اثر رضا رهگذر .
همراه با كتابشناسي تحليلي و فهرست مقاله هاي برگزيده غير فارسي و فهرست مقاله هاي سال دوم پژوهشنامه .
پركارترين ناشر :
نام مؤسسه انتشاراتي تعداد عنوان
قدياني ( بنفشه ) و پيدايش 8
فرهنگ و هنر 7
كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان 6
دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، افق و همراه 5
طرح و اجراي كتاب 4

فهرست كتابهاي بررسي شده :
1. آنسوي سرزمينهاي شعله ور جان كريستوفر ( ترجمة حسين ابراهيمي الوند )
انتشارات : قدياني ( بنفشه )
2. آواز رود خانه شرار هاوان ( ترجمه كتايون صدر نيا )
انتشارات : دفتر نشر فرهنگ اسلامي
3. الاغ باهوش و دزد ترسو ترجمة مهرداد مهدويان
انتشارات : پيدايش
4. بازي مدادها امير ماد حاصل
انتشارات : كانون
بچه ها در خيابان محمود برابادي
انتشارات : طرح و اجراي كتاب
6. جزيرة گنج رابرت نيون استيونسن ( ترجمة محسن سليماني )
انتشارات : افق
7. جوجه اردك زشت هانس كريستين اندرس ( ترجمة سعيد بهروزي )
انتشارات : افق
8. جوجه اردك زشت هانس كريستين اندرس ( ترجمة زهرا سعيدي بهر )
انتشارات : فرهنگ و هنر
9. حسني و ديو محمد رضا شمس انتشارات : قدياني (بنفشه)
10. حسني و كلاغ محمد رضا شمس انتشارات : قدياني (بنفشه)
11. خانم چمن و درخت زرد آلو افسانه شعبان نژاد انتشارات : كانون
12. از سوگ سهراب جعفر ابراهيمي ( شاهد ) انتشارات : پيدايش
13. روباه نيمه شب ( ترجمة مجيد عميق ) انتشارات : كانون
14. سفيد برفي و هفت كوتوله ترجمة مهرداد مهدويان پيدايش
15. شاه شير 1 ترجمة مهرداد مهدويان پيدايش
16. شاه شير 2 ترجمة مهرداد مهدويان پيدايش
17. شنل قرمزي كوچولو ترجمة‌مهدي محقق فر دفتر نشرو فرهنگ اسلامي
18. شير مغرور عبدالرحمن زكائي تهران صدا
19. عصا و اسب چوبي اسدا… شعباني فردا
20. علاء الدين وچراغ جادو ترجمة‌زهرا سعيد بهر فرهنگ و هنر
21. عمر رستم محمد مير يكاني قدياني ( بنفشه )
22. عموزنجير باف اسدا… شعباني پيدايش
23. كلاه سرباز تاج محمد جورنكف (ترجمة عبدالرحمن ديه جي) پيدايش
24. كره عجايب حسن ذوالفقاري همراه
25. گربة چكمه پوش زهرا سعيد بهر فرهنگ وهنر
26. گلاب و پري دريايي مژگان مشتاق رهنماي انديشه
27. ماجراي سه بچه خرس ژرت كانتر(ترجمة هالة فرانساري ) پيدايش
28. منم شجاع ويتالوژ پليسنكاي همراه
29. ملكة برفي شاگاهيراتا ترجمة سبا بابايي قدياني ( بنفشه )

منابع :
1 - پژوهشنامه ادبيات كودك
2 – پژوهشنامه ادبيات و هنر مفهومي كودك
3 – پژوهشنامه علمي و تصويري كودك
4 – كودك و رنگ

فهرست
عنوان صفحه
1 – مقدمه 1
2 – پيشگفتار 3
3 – نو بودن 4
4 – علي اكبر صادقي 5
5- نظريه هاي خانم ژانت 11
6 – بررسي كتاب كودك و تذهيب گري 12
7 – تذهيب در نقاشي كودكان 12
8 – نظريات آقاي صادقي 15
9 – مختصري در باره زندگي هنريتان بگوئيد 18
10 – شيوه كارشما چه نام دارد 20
11 – سوال و جواب از علي اكبر صادقي 20
12 – تصويرگران ادبيات ديني 23
13 – نمايشگاه جهاني بولونيا 25
14 – گزارشات و جداول مربوط به آمار كودكان 27
15 – بررسي جوايز و برندگان جشنواره ها 29
16 – نام موسسات انتشاراتي 33
17 – فهرست كتابهاي بررسي شده 34

موسسه علمي كاربردي سوره – واحد مشهد

عنوان :

ادبيات و تصوير سازي كتاب كودك

استاد :
جناب آقاي فقيه شجاعي

ارائه از :
احمد احمدي

درس :
شناخت هنر گرافيك ( 2 )

زمستان 81

ادبيات و تصويرگری کتاب کودک

مطالب مشابه :

گوشواره آويز

اشنایی باهنر پتینه 28

ادبيات و تصويرگری کتاب کودک