بازیافت پوشاک و تبدیل به کاغذ ...

شايد شما هم مثل من از هدر دادن کاغذهايي که روي آن مي نويسيد اجتناب مي کنيد، چرا که اين باور از گذشته در ذهن همه ما شکل گرفته است که کاغذها محصولي سلولزي از تنه ارزشمند درختان هستند.
جالب اينجاست که امروزه ديگر استفاده از درختان در صنايعي چون کاغذسازي مقرون به صرفه نيست ، بلکه اين ضايعات سلولزي هستند که در اين صنعت به کار گرفته مي شوند. جالب است بدانيد از نظر کيفيت ، بهترين کاغذها از الياف کتان و پنبه سپس کاج و نيشکر به دست مي آيند. اکنون يکي از دانش آموختگان دانشگاه صنعتي اميرکبير، موفق شده است از البسه مستعمل در توليد خمير کاغذ استفاده کند. در طرح وي منظور از منسوجات مستعمل سلولزي ، پنبه ، لايوسل و ويسکوز هستند.
گفتگوي ما را در اين خصوص با مهندس خشايار مهاجرشجاعي بخوانيد.

اصولا بحث استفاده از ضايعات و چرخه هاي بازيافتي در توليد خمير کاغذ از کجا و چگونه شکل گرفت؟
از اوايل قرن 19 ميلادي بود که با افزايش جمعيت و مصرف سرانه کشورها بر ميزان ضايعات و مواد ضايعاتي افزوده شد. با توجه به روند رشد موجود، کشورها تمهيداتي درخصوص از بين بردن زباله ها و ضايعات اتخاذ کردند. از جمله اين تصميمات مي توان به مدفون کردن زباله ها در نقاط خارج شهر، سوزاندن زباله ها و ضايعات ، خرد و ذوب کردن ضايعات پلاستيکي و... اشاره کرد. يکي از روشهاي نوين از بين بردن زباله و ايجاد قابليت استفاده دوباره از مواد ضايعاتي ، عمليات بازيافت است. از عمليات بازيافت مي توان به روش شيميايي (به واسطه حلال هاي شيميايي مانند حلال اسيدي و بازي) و روشهاي بيوشيميايي به وسيله مواد آنزيمي اشاره کرد.

اجازه دهيد به روشي که شما روي آن کار کرده ايد باز گرديم ، اما پيش از آن براي ما توضيح دهيد در فرآيند توليد خمير کاغذ، به طور معمول از چه موادي استفاده مي شود و آيا استفاده از سلولز (تنه درختان) همچنان مقرون به صرفه است؟
به طور معمول براي تهيه خميرکاغذ از چوب يا ضايعات سلولزي از روشهاي شيميايي مانند روش «بازي» (باسود NaOH) و روش «کرافت» (باسولفيت Nelsthesl) استفاده مي شود که به علت ارزش بالاي درختان و تاثير درختان در پاکيزگي هوا استفاده از درختان براي کاغذسازي مقرون به صرفه و اقتصادي نيست. امروزه مي توان از ضايعات سلولزي مانند پنبه ، ويسکوز، جوت ، کنف و... براي تهيه خمير کاغذ استفاده کرد.

در روشهاي رايج توليد خميرکاغذ محيط زيست ما مورد تهديد واقع مي شود، اين تهديدها چه مواردي است و چگونه مي توان آنها را کاهش داد؟
در عمليات توليد خميرکاغذ به روش شيميايي از نظر زيست محيطي با مشکلات ويژه اي در خصوص پاک کردن حلال ها، پس از عمليات بازيافت روبه رو هستيم. به علت شيميايي بودن اين حلال ها، مواد ياد شده از نظر محيطزيستي خطرناک هستند، اما اگر جايگزيني عمليات شيميايي با روشهاي بيوشيميايي اتفاق بيفتد مي توان اميدوار بود که مشکلات زيست محيطي کاسته شود. آنزيم ها برخلاف حلال هاي شيميايي به راحتي با تغيير شرايط محيطي غيرفعال مي شوند.

شما طرح استفاده از الياف مستعمل در توليد خميرکاغذ را انجام داده ايد، اين طرح با چه انگيزه اي آغاز شد و آيا واقعا نسبت به شرايط رايج با مزيت هاي ويژه اي همراه است؟
پروژه استفاده از الياف مستعمل سلولزي براي تهيه مواد اوليه خمير کاغذ از لحاظ اقتصادي بسيار مقرون به صرفه بود، از مواد حاصله به عنوان مواد اوليه (PULP) در کاغذسازي استفاده مي شود. مواد به دست آمده به عنوان جايگزيني مناسب براي چوب و منابع سلولزي موجود قابل استفاده است که با توجه به گراني منابع چوبي و ارزش بالاي اين منابع ، ارائه پروژه مذکور گامي مهم در جهت کاهش قطع درختان و آسيب هاي زيست محيطي است. همچنين انجام اين کار مي تواند به جلوگيري از واردات مواد اوليه کاغذسازي از برزيل و کشورهاي اسکانديناوي مانند نروژ منجر مي شود.

در اين پروژه بيشتر از چه مناسباتي و طي چه فرآيندي براي توليد خمير کاغذ استفاده مي شود؟
بيشتر از ضايعات سلولزي مانند پنبه ، جوت ، لايوسل و ويسکوز استفاده شده است و براي بازيافت ضايعات سلولزي ، روشهاي بيوشيميايي به کار رفته است.

منسوجات مستعمل شامل چه ترکيباتي مي شوند و چه خواصي دارند که مي توانند در توليد خميرکاغذ به کار گرفته شوند؟
همه چيز به وجود سلولز بر مي گردد در تمامي منابع سلولزي مانند پنبه ، جوت ، لايوسل و ويسکوز اين مواد وجود دارد و براحتي از اين مواد مي توان براي تهيه خمير کاغذ استفاده کرد.

فرآيند اخير چه مزيت هايي نسبت به ديگر شيوه هاي بازيافت دارد؟
مهمترين مزيت اين روش را بايد در ارتباط با محيطزيست بررسي کرد. زيست سازگاري مواد مورد استفاده در روش بيوشيميايي در مقايسه با روشهاي شيميايي پارامتر بسيار مهمي است.

آيا از الياف مستعمل در ديگر صنايع نيز مي توان استفاده کرد؟
البته ، از اين مواد مي توان در صنايع کاغذسازي ، توليد فيلتر (ماسک)، پرکننده هاي مبلمان ، صنايع دستمال کاغذي و بهداشتي و کارتن سازي استفاده کرد.

خمير کاغذ توليد شده به اين شيوه از چه کيفيتي برخوردار است؟
اندازه الياف به کار رفته براي کاغذسازي بايد حدود يک تا 4 ميلي متر و با ضخامت 20 تا 80 ميکرون باشد. به واسطه عمليات آندي براحتي مي توان اليافي در محدوده طولي الياف کاغذ تهيه کرد. PULP الياف کوتاه طولي حدود يک تا 2 ميلي متر و PULP الياف بلند طولي برابر 2 تا 4 ميلي متر دارد. در همين حال بر اثر عمليات بيوشيميايي نمونه هاي سلولزي (مانند پنبه ، لايوسل و ويسکوز و...) ميزان جذب رطوبت ، کاهش مي يابد که اين نيز ناشي از افزايش بلورينگي اليافت مذکور است و مي تواند در کيفيت کاغذ نقش داشته باشد.

آيا از اين شيوه در دنيا نيز در توليد خمير کاغذ بهره گرفته مي شود؟
خير، روش مذکور به عنوان روش نويني در دنيا مطرح است. در هند و بنگلادش موسسات تحقيقاتي در اين زمينه به تحقيق پرداخته اند، اما هنوز به توليد صنعتي نرسيده است.