دامغان

برخی از تاريخ نگاران بر اين عقيده اند که در سده ی چهارم پيش از ميلاد، جمعی از مغان در مسير رودخانه ای که امروزه به چشمه علی مشهور است؛ سكنی گزيدند و به همين علت اين منطقه نخست «ده مغان» ناميده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبديل شده است. دامغان يكی از شهرستان های استان سمنان است كه از شمال به شهرستان های گرگان، كردكوی، بهشير، از خاور به شهرستان شاهرود، از جنوب به خور و بيابانك و انارک (از بخش های شهرستان نايين) و از باختر به شهرستان‌های سمنان و ساری محدود می شود. پايه هاي اقتصادي شهرستان دامغان را به ترتيب كشاورزی، دام داری و صنعت تشكيل مي دهد. صنايع دستی شهرستان دامغان؛ چاپ قلم كار، نمد مالی، قالی بافی، جاجيم بافی، كرباس و پارچه بافی را شامل مي شود. بيش ترين صنايع مدرن شهرستان دامغان به صنايع غذايی مربوط است كه شامل تهيه خشك بار، شيرينی و لبنيات مي شود. شهرستان دامغان يكي از مناطق استان سمنان است كه داراي آثار تاريخي, قديمي وطبيعي قابل توجهي است

مکان های دیدنی و تاریخی

تضادهاي جذاب و ديدني سبب شده شهرستان دامغان از نظر جاذبه هاي طبيعي با اهميت باشد. چشمه علي در 35 كيلومتري شمال شهر دامغان و چشمه آبسيچ در 4 كيلومتري دامغان و هم چنين چشمه كشت دشت در 66 كيلومتري شمال باختر دامغان از جمله مهم ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان دامغان هستند. پارك جنگلي دامغان كه از جمله مناطق سبز و با اهميت سراسر استان است؛ در اين شهرستان واقع شده ضمن آن كه كوير حاج علي قلي در جنوب دامغان از مناطق با ارزش جهانگردي است.
شهرستان دامغان هم چنين يكي از مناطق استان سمنان است كه داراي آثار تاريخي, قديمي و قابل توجهي است. قلعه هاي قديمي, عمارت ها و ساختمان هاي تاريخي و بازار از جمله مهم ترين ديدني هاي شهرستان دامغان به شمار مي آيند. به علت زلزله هاي متعددي كه در اين منطقه به وقوع پيوسته آثار خيلي قديمي در اين منطقه وجود ندارد و قدمت بيش تر جاذبه هاي تاريخي اين منطقه به دوره هاي پانصد سال قبل باز مي گردد.

صنايع و معادن

صنايع شهرستان دامغان به دو دسته صنايع دستي و مدرن نقسيم مي شود. اين استان از لحاظ صنايع و معادن از اهميت زيادي برخوردار است. دراين شهرستان معادن زيادي شناسايي شده اند كه بعضي از آن ها به بهره برداري رسيده اند.
صنايع دستی شهرستان دامغان؛ چاپ قلم كار، نمد مالی، قالی بافی، جاجيم بافی، كرباس و پارچه بافی را شامل مي شود. هم چنين پشم ريسی كه از آن، دستكش، شال گردن، ژاكت ‌و جوراب تهيه می شود نيز در نواحی كوهستانی رايج است.
بيش ترين صنايع مدرن شهرستان دامغان به صنايع غذايی مربوط است كه شامل تهيه خشك بار، شيرينی و لبنيات مي شود. معادن اين شهرستان نيز از اهميت اقتصادي برخوردارهستند.ازجمله معادن مهم اين شهرستان مي توان معادن زغال سنگ, معادن سرب و روي و معدن طلا را نام برد.
معادن زغال سنگ اين منطقه بيش تر در ارتفاعات شمال و شمال خاوری دامغان وجود دارند كه مملو از ذخاير زغال سنگ است. معدن طالو(24 كيلومتری شمال خاوری)، معدن منصوركوه (20 كيلومتری باختری)، معدن هپال و سال دره (30 كيلومتری شمال) و معدن آهوانو (20 كيلومتری شمال باختری) از جمله معادن شناخته شده زغال سنگ در اين منطقه به شمار مي آيند.
معادن سرب و روي دشتبو (در 32 كيلومتری باختر قوشه) و تويه (در5 كيلومتری شمال باختری آبادی تويه) نيز از جمله معادن فعال سرب و روي در منطقه دامغان به شمار مي آيند. معدن طلايی نيز در«كه زر» در80 كيلومتری جنوب دامغان وجود داشته است وهم چنين معادن فراوان گچ و آهك نيز دراين شهرستان وجود دارد كه تعدادی از آن ها مورد بهره برداری گرفته اند.

کشاورزی و دام داری

پايه هاي اقتصادي شهرستان دامغان را به ترتيب كشاورزی، دام داری و صنعت تشكيل مي دهد. كشاورزی دراين شهرستان بسيار فعال و از بازدهی نسبتا بالايی برخوردار است. محصولات متنوعي كشاورزی دامغان را تشكيل داده اند كه برخي ازآن ها وجهه اي صادراتی دارند. عمده اين محصولات شامل پسته، ‌پنبه، گندم، جو، انگور، چغندر قند، تره بار، سيب، زردآلو، گردو، گلابی، ‌و آفتاب گردان مي شوند. انواع توليدات كشاورزي از جمله پسته، پنبه، چغندرقند و خشكبار از صادرات اين شهرستان به شمار مي آيند.
دام داری نيز در كنار كشاورزي يكي از اركان اقتصادي منطقه است. دام داري در شهرستان دامغان بيش تر به روش سنتی صورت می گيرد و دردهستان های ييلاقی و خوش آب و هوا مانند رودبار، ‌حومه و ... ‌اشخاصی هستند كه فعاليت خود را بيش تر بر روی دام داری و دام پروری متمركز نموده اند. اين دام داران اگر چه با روش قديمی به فعاليت می پردازند ولی فرآورده های آن ها از قبيل : پوست، پشم و لبنيات علاوه بر تأمين نيازمندی های محلی براي صادرات نيز در نظر گرفته مي شود.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

برخی از تاريخ نگاران بر اين عقيده اند که در سده ی چهارم پيش از ميلاد، جمعی از مغان در مسير رودخانه ای که امروزه به چشمه علی مشهور است سكنی گزيدند و به همين علت اين منطقه نخست «ده مغان» ناميده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبديل شده است.
دامغان در زمان اشك سوم و تيرداد اشكاني پايتخت پايتخت زمستانی شاهان اشكانی بود و تا كشته شدن يزدگرد، آخرين پادشاه ساسانی، موقعيت خود را حفظ كرد. اين شهر تا قرن اول ميلادی اهميت خود را حفظ كرد و مركز ايالت بزرگ قومس بود.
در دوره های حكومت امويان، عباسيان، ‌طاهريان، سامانيان، سربداران و ديلميان دامغان از موقعيتی قابل توجه برای امرا و حكومت ها برخورداربود. منطقه دامغان در زمان سلجوقيان، از جمله پايگاه های مهم پيروان فرقه اسماعيليان بود و در سال های 483 تا 654 هجری قمری وقايع مهمي برای اين فرقه در اين منطقه روی داد. آثار قلعه های موجود، بر اين رويداد و حضور فعال پيروان اسماعيليه درمنطقه دلالت دارد.
بين سال های 700 تا 900 هـ . ق، ‌منطقه دامغان شاهد حضور حكمرانان مختلف بود. يکی از مهم ترين رويداد های اين سال ها حمله سپاهيان تيمور لنگ در سال 769 هـ . ق است که طی آن باقی مانده اهالی دامغان که از كشتار چنگيزخان در امان مانده بودند، به جرم پناه دادن به تاتار ها، از دم تيغ گذشتند. منطقه دامغان كه در دوران صفويان، افشاريان و زنديان مورد توجه و شاهد رويدادهای سياسی متعدد بود در دوران قاجاريه اهميتی به سزا يافت. عده ای از حكمرانان سلسله قاجاريه نيز در اين منطقه چشم به جهان گشودند كه باباخان و فتحعلی خان از آن جمله بودند. در اين ميان فتحعلی شاه علاقه ای وافر به دامغان داشت. دامغان دردوره قاجار از اهميت و آباداني برخوردار بود و هم اكنون نيز از جمله مناطق با اهميت استان سمنان به شمار مي آيد كه در برگيرنده شهرها, روستاها و آبادي هاي زيادي است.
دامغان يكي از شهرهايي است كه جاذبه‌هاي فراواني در آن وجود دارد و با اين حال ما اگر خيلي به آن ارادت داشته باشيم، تنها پسته‌هايش را مي‌ستاييم. مسجد تاريخانه، ديوار قديمي شهر، تپه حصار، برج پير علمدار، مسجد جامع، برج مهماندوست، برج چهل‌دختران و سايت تفريحي چشمه‌علي از معروف‌ترين اين جاذبه‌ها هستند.

دامغان

دامغان شهری است در استان سمنان ایران است. این شهر مرکز شهرستان دامغان است. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با 84663 نفر بوده است. که63549نفردرشهر وتعداد21114نفر در روستاها ساکن هستند بنوعی 75درصددرشهر و25درصد درروستاها ساکن هستند که براساس سرشماری متوسط نرخ رشد جمعیت درطی ده سال اخیر(75-85) 59/1درصدرشد درشهرو46/1-درصد کاهش رشد جمعیت درروستاهای دامغان را شاهد بودیم

دامغان از شهرهای قدیمی ایران است و نام آن در گذشته صددروازه بوده است. دامغان، زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت اشکانیان بوده است. قدیمی‌ترین مسجـد ایران به نام مسجد تاریخانه در این شهر قرار دارد . دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشیده شده است گفته می‌شود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌هـای آن دیوار هم اکنون هم دیده می‌شود.و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند .

شهردامغان در استان سمنان درمسیر جاده و خط راه آهن تهران - مشهد قرار دارد.دامغان با وسعت 312/12110 کيلومتر مربع از طرف شمال به خط الراس و به کوههای البرز، از شرق به شهرستان شاهرود، از جنوب به دشت کوير مرکزی ايران و از غرب به شهرستان سمنان منتهی می شود. دامغان در طول جغرافيايي بين 53 درجه و 15 دقيقه و 55 درجه و 20 دقيقه و عرض جغرافيايي بين 34 درجه و 45 دقيقه و 36 درجه و ارتفاع شهر از سطح دريا 1170 متر و اختلاف ساعت آن با تهران 11 دقيقه و 5 ثانيه است 58 دقيقه قرار دارد .

اقليم دامغان

اقليم دامغان، نيمه بيابانی خفيف است. اين اقليم علاوه بر بخش‌های مختلف در ايران قسمت‌هايي از دامغان را نيز در بر گرفته، معمولاً پاييز تا بهار ادامه می يابد ولی بارندگی غالباً در زمستان صورت می گيرد . درصد رطوبت نسبی در دامغان 55 درصد می باشد. بنابراين دامغان را می توان دارای آب و هوای نسبتاً سرد و خشک در زمستان و معتدل در تابستان دانست .

پارامترهای اقلیمی

باد

در شهرستان دامغان به دليل تنوع بادها، چه از نظر سرعت و چه از نظر شدت و زمان وزش، با ساير نقاط استان تفاوتهای فاحشی داشته، به طوری که مساله باد در اين شهر بسياری از عوامل طبيعی، اجتماعی و اقتصادی را تحت الشعاع خود قرار داده است. در شهرستان وزش باد در تمام فصول سال جريان دارد اما در فصل تابستان از نظر سرعت و شدت به حداکثر خود می رسد. قابل توجه است که جهت بادهای غالب دامغان از سوی شمال غرب به جنوب و جنوب شرق است. علاوه بر آن، بادهای «تورانه» ، «آريانه» ، «شهرياری» ، «چالو» ، «راجی» ، «بسطام» و «کويری» در جهات مختلف و در فصول معين در اين شهرستان جريان دارند .

بارش

به موجب آمار هواشناسی ايستگاه کليماتولوژی دامغان (با مختصات 54 درجه و 19 دقيقه طول شرقی و 36 درجه و 9 دقيقه عرض شمالی و ارتفاع 1800 متری از سطح دريا) ، مقدار متوسط بارش سالانه اين منطقه 120 ميلي متر است و از سالی به سال ديگر متفاوت می باشد به عنوان مثال سال 1352 بالغ بر 308 ميلي متر بارش داشته است. با توجه به توپوگرافی و شيب دشت دامغان، مقدار بارش سالانه از ارتفاعات به سمت دشت و دشت کوير کاهش می يابد بطوری که مقدار متوسط بارش سالانه حاشيه دشت کوير به حدود 100 ميلي متر می رسد .

دما

مطالعه عنصر دما و پارامترهای دمایی و عوامل موثر بر آن در نواحی خشک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا در نواحی خشک داخلی ایران این عنصر اولاً دارای تغییرات قابل ملاحضه ای از تابستان به زمستان است، و ثانیاً با توجه به میزان اندک بارش، نقش آن در میزان تبخیر و تعرق محیط بسیار موثر است. بر اساس آمار ايستگاه مزبور ميانگين دمای هوا، حدود 26 درجه سانتی گراد است و ميانگين حداکثر مطلق دما 42 درجه سانتی گراد می باشد و رطوبت نسبی هوا در ايستگاه مذکور ساعت 6:30 صبح 60 درصد و ساعت 12:30 برابر 41 درصد می باشد. قابل ذکر است که اين شرايط آب و هوائی برای پرورش درخت پسته نيز مناسب است

منابع آب در دامغان

در شهرستان دامغان کليه رودخانه ها فصلی بوده و از مهم‌ترين آنها می توان از رودخانه های چشمه علی (که از شاخه های «دامغان رود» و «آستانه» تشکيل شده است، به عبارتی از دره های جنوبی «شاهکوه» گرگانسرچشمه گرفته و به دشت کوير منتهی می گردد.) مسيل «فيخار» ، مسيل «تويه دروار» و... نام برد. که اين رودخانه ها سالانه جمعاً 30 ميليون متر مکعب آب را به دشت دامغان جاری می سازند .

پوشش گیاهی

پوشش گياهی شهرستان دامغان به دليل متنوع بودن شرايط اقليمی، خاک، توپوگرافی آن، بسيار متنوع و متفاوت است و آن را می توان به سه گروه تقسيم کرد : 1ـ پوشش گياهی جنگلی و بوته ای در منطقه کوهستانی : در اين منطقه علاوه بر بوته هايي چون گون و درمنه و ديگر گياهان کوهستانی، درختان جنگلی از قبيل ارس (arss) ، کچف بلوط نيز وجود دارند 2 ـ پوشش گياهی استپی بوته ای : نواحی دشتی که دارای آب و هوايي خشک است، عبارت‌اند از: قيچ، تاغ، درمنه، سبدک، اشلن، يا اشنيان، جغجغه و خارشتری و غيره. 3 ـ پوشش گياهی منطقه شور و کويری جنوبی : که به صورت پراکنده و خيلی تنک در اراضی بسيار شور و کويری وجود دارند، از قبيل خارشتری و ديگر انواع گياهان شوری پسند مانند شورها (salzola) به ويژه شور سياه

در شهرستان دامغان نيز به دليل متنوع بودن شرايط طبيعی، حيات وحش آن نيز متنوع است، به عنوان مثال در مناطق سردسير کوهستانی حيواناتی مانند خرس بز، قوچ و ميش و در مناطق معتدل و گرمسيرتر، آهو ديده می شود و گفته می شود که گورخر نيز وجود دارند .

وجه تسمیه دامغان

در روزگار گذشته دامغان یکی از شهرهای ایالت قومس بوده و مرکز این ایالت نیز محسوب می شده است.

دامغان یکی از کهن ترین شهرهای ایران است. و از قدیم تا حال دارای اهمیت خاصی می باشد. نام این شهر از مغان یعنی آتش پرستان گرفته شده .دامغان که نامش در شاهنامه فردوسی ذکر شده در اصل ده مغان بوده به این معنی که مغان باعث آبادی آن شده اند بعدها در کلمه ده مغـان – ه – از میان رفته و به جای آن الف آوردند0

بیشتر نویسندگان کتب تاریخی و جغرافیا بنای شهر دامغان را به هوشنگ نبیره کیومرث نسبت می دهند که این پادشاه از سلسله پیشدادیان است0

این شهر در روزگاران کهن در بخش شرقی سرزمین ماد قرار داشته است در زمان مادها همه پایتختها رو به بیابان و در طول دو جاده اصلی که در کناره های داخلی در سلسله جبال بزرگ کشیده شده قرار داشته اند که دامغان نیز جزء آن محسوب میشده و در نواحی مرزی ماد واقع بوده است0

بنا به نوشته مورخین دامغان مرکز ایالت قومس بوده و در چهار صد سال ق 0 م از شهرهای بزرگ محسوب و اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال 249 ق 0 م آن را پایتخت خود قرار دادند و تا قرن اول میلادی به اهمیت خود باقی بوده است 0 طی سفری که مارکوپولو به ایران داشته از شهری بنام تیموکابین نام می برد و نوشته که آن در انتهای ناحیه ایران واقع است هر چند شباهت بین این کلمه و دامغان خیلی کم است ولی به احتمال قوی همان دامغان کرسی نشین ایالت قومس واقع در شمال شرقی ایران می باشد0 در مورد اینکه دامغان را شهر صد دروازه خوانده اند سخن بسیار است0 برخی از مورخان آن را در هشت کیلومتری جنوب یا جنوب شرقی دامغان دانسته و بطلمیوس مصری شهر صد دروازه را در نزدیکی مازندران نشان داده گویا شهر دامغان باشد0 ولی در سیصد سال قبل عقیده زنگیان این بود که شهر صد دروازه ای که اسکندر رومی در عراق ساخت شهر اصفهان(جلفا) بود ولی با توجه به مطالب فوق اکثر نویسندگان شهر صد دروازه را نزدیک دامغان می دانند0 زمانی که اسکندر کبیر از مقدونیه رایت کشور گشایی را بر افراشت و قدم در این نواحی گذاشت دامغان در نهایت آبادی بود و یونانیان این شهر را هکاتوم پیلس می گفتندیعنی شهر صد دروازه و عادت اهالی یونان این بود که هر شهری در آبادی به اوج کمال و عظمت میرسیده آنرا هکاتوم پلیس می نامیدند0 دامغان از جمله شهرهایی که از لحاظ قدمت در ایران کم نظیر و در تمام جهان کمتر دیده می شود0 در اطراف شهر برج و باروئی و پنج دروازه داشته 1- دروازه عراق2- دروازه خراسان3- شامان 4- زرجوب 5- سراوری0

در بیشتر کتب جغرافیا و تاریخ نام دامغان برده شده که تمامی نوشته های آنها اشاره بر اهمیت و اعتبار شهر قدیمی دامغان دارد چرا که دامغان در سر راه جاده ابریشم و مسیر گذر از غرب به شرق ،از گذشته های دور تا به امروز بوده و صحت و دلیل این ادعا این است : زمانی که یونانیها به شهر تاریخی دامغان میرسند آن را آباد می بینند و بخاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را هکاتم پلیس می نامند که هنوز هم به نامهای هکا تم پلیس و صد دروازه معروف و مشهور است. دلیل دیگر این ادعا وجود کاروانسراها ، قلعه ها و تپه های قدیمی و برج و بارو حصار عظیم داخل و خارج شهر دامغان است.

شهرستان دامغان در 5 فصل بررسی و شناسایی شده است که آثار بسیار زیادی شناخته شده است شامل:

بازار دامغان و دیوار بارو یا حصار شهر دامغان

تپه ها ی با ستانی : قومس – حصار – کشت دشت – دین تپه – بق – کهنه مومن – زرین آباد

خانه های قدیمی : میررحیمی – ابراهیمی – لطفی – محتشمی- عمارت دختر ناصر الدین شاه در امیرآباد .

آسیابهای قدیمی: فیخار – مهماندوست – تویه دروار – دیباج و....

قلعه ها : گردکوه – مهرنگار – منصور کوه و....

آب انبارهای قدیمی : طاق – محله امام دامغان – حاجی آباد بستجان – دولت آباد و....

حمامهای قدیمی :شمس آباد – رضی آباد – گیو تنگه – و...

مدرسه ها : مدرسه موسویه( آقا) حاجی فتح علی بیک – مطلب خان و.....

یخچالها طبیعی: شمس آباد - وامرزان – تپه حصار و.....

مساجد – تاریخانه – جامع – حاج شکرا... – کلاء – دولت آبا د – کوشکو – صیدآباد و....

امامزاده های قدیمی : امامزاده محمد دیباج – شاه چراغ رشم – ابراهیم وامرزان – امامزاده جعفر و محمد (ع) دامغان – امامزاده نور الله – امازاده علی و ولی – امامزاده قاصم صیدآباد و.....

کاروان سرا های شاه عباسی: کاروانسرای دامغان - امیریه – قوشه – چنگی – مهماندوست – گانو ..

از کل آثار دامغان تعداد 97 اثر آن ثبت در فهرست آثار ملی می باشد( لیست پیوست) و تعدادبسیار زیادی دیگری است که کارهای اولیه آن انجام شده است

دامغان

مطالب مشابه :

چشمه علی دامغان

شهرستان دامغان

بنای جشمه علی

سفرنامه چشمه باداب سورت

نمای زیبا از روستاي کچب محله شهرستان نكا

دامغان

تکیه پهنه کلا- شهرستان ساری-استان مازندران

دامغان

پسته دامغان

باغ گلها - اصفهان- نوروز87