کیش شاهراه تجاری ایران از قرن پنجم

اكونیوز: شاید کمتر کسی می‌داند که منطقه آزاد تجاری کیش كه امروز تنها یک سفر تفریحی و خرید از فروشگاه‌های پرزرق‌وبرق خارجی‌فروش را به خاطر می آورد، از روزگاران بسیارقدیم زمانی که هنوزساختمان‌های سربه فلک کشیده در این منطقه ایجاد نشده بود، مورد توجه تجار ایرانی و خارجی بوده است.

تصمیم به ایجاد منطقه آزاد تجاری پس از سال‌ها خاموشی و فراموشی، باعث توجه مجدد به كیش به‌عنوان نخستین منطقه آزاد تجاری ایران شد، زیرا این جزیره علاوه بر داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب جهت تبدیل شدن به منطقه آزاد تجاری از جذابیت‌های خاص طبیعی و تاریخی جهت جذب گردشگران نیز برخوردار است، اما امروز کمتر گردشگری به بهانه دیدن آثار تاریخی به این منطقه سفر می‌کند.

علی لگزیان مسئول میراث فرهنگی منطقه کیش می گوید: در عصر باستان محدوده سكونت اقوام اصیل ایرانی مناطق وسیعی را شامل می‌شده و امپراتوری بزرگ ایران از شرق به ارتفاعات حاشیه سند (مرزهای چین امروزی ) و از غرب تا كرانه‌های شرقی قاره آفریقا و قلب اروپای امروز گسترده بود.

خلیج‌فارس و جزایر آن در طول تاریخ همواره جزء جدایی‌ناپذیر این امپراتوری بزرگ و محل تلاقی راههای دریایی بین شرق وغرب، در مسیر قدیمی‌ترین جاده تجارتی جهان - یعنی جاده ابریشم بوده است. جزیره كیش به‌ویژه پس از وقوع زلزله در بندر تاریخی سیراف به سال 365 هجری قمری - بیش از 1000 سال قبل مورد توجه قرار گرفته و رو به عمران و آبادی نهاد ، تا جایی كه از اوایل قرن پنجم تا اواسط قرن دهم هجری به‌عنوان مهمترین مركز تجاری و بازرگانی منطقه خلیج‌فارس شناخته شده و در برقراری ارتباط بین اقوام وملل مختلف نقش اساسی داشته است.

لگزیان ضمن اشاره به آثار و شواهد موجود به‌صورت تپه‌های تاریخی در كرانه شمالی این جزیره خاطرنشان می‌کند: این تپه‌های تاریخی بیانگر وجود شهری بزرگ و آباد است که امروزه به‌نام شهر تاریخی حریره معروف است.

وی ادامه می‌دهد: در اسناد و متون تاریخی اشارات فراوانی به رونق چشمگیر جزیره كیش شده است. ابن‌بطوطه، استاد سخن سعدی (گلستان )، یاقوت حموی و دیگر مورخان، به كیش سفر كرده و یا از عظمت و اهمیت آن نوشته‌اند.

همزمان با حكومت اتابكان ( قرن 6 و 7 هجری قمری )، كیش در اوج رونق و عظمت به‌عنوان خزانه اتابكان فارس شهرت یافت و حداقل تا دو قرن بعد از آن نیز مورد توجه خاص حكومت مركزی بود، اما با بروز انقلاب صنعتی در اروپا و كشف راه‌های دریایی جدید(به‌منظور تجارت انبوه و صدور محصولات به ممالك شرقی)، دامنه برتری جویی و سلطه استعمار به منطقه خلیج فارس نیز كشیده شد و جزیره كیش تا مدتی (سال‌های 912 تا 926 هجری قمری (در تسخیر استعمارگران اروپایی قرار گرفت.

مسئول میراث فرهنگی کیش ادامه می‌دهد: شورش عمومی مردم منطقه علیه استعمار در سال‌های 925 تا 928 هجری قمری و رشادت‌های تاریخی ایشان به‌دلیل عدم حمایت حكومت مركزی نتیجه مطلوبی نداشت و كماكان پرتغالی‌ها به حضور خود ادامه دادند. حضور طولانی استعمارگران در كیش نیز باعث ترك و مهاجرت ساكنان به مناطق دیگرازجمله پالایشگاههای تازه تاسیس نفت و دیگر صنایع وابسته به آن شد و تمدنی به عظمت و شكوفایی كیش رو به افول و فراموشی نهاد تا آنجا كه والادا نایب كنسول فرانسه در سال 1339 هجری قمری در كتاب خود درباره كیش می‌نویسد:

قیس( كیش ) جزیره‌ای است دارای 500 تن جمعیت، كه بازرگان، صیاد مروارید و ماهیگیرند.

علی لگزیان درخصوص زمان دقیق کاوش‌های باستان‌‌شناسی در این منطقه می‌گوید: سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، باستان‌شناسان داخلی و خارجی در كیش به بررسی و شناسایی پرداختند و در همان سال‌ها باستان‌شناسی به‌نام هامیلتون ازسوی سازمان عمران كیش (سابق) مامور انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی در كیش شد. وی در یك دوره بررسی و شناسایی اقدام به جمع‌آوری و طبقه‌بندی سفال‌ها و آثار سطحی جزیره كرد.

كمی بعد فردی انگلیسی به‌نام دیوید وایت هاوس كه سرپرستی هیأت باستان‌شناسی بندر سیراف بوشهر را به‌عهده داشت، به دعوت هامیلتون به كیش آمده و پس از بررسی سطحی آثار تاریخی و سفال‌های موجود، مقاله‌ای كوتاه راجع به این آثار در مجله ایران به چاپ رساند(سال 1355).

در سال 1370 در راستای پیشبرد برنامه‌های توسعه سیاحتی كیش و ایجاد جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی سازمان عمران كیش (سابق) با سازمان میراث فرهنگی (سابق) قرارداد انجام یك سلسله كاوش‌های باستان‌شناسی و مرمت بناها و مساجد تاریخی كیش را امضا كردند.

به گفته لگزیان هیأت كارشناسی در چند نقطه از محدوده اقدام به كاوش کرد كه در نتیجه آن بخشی از آثار معماری مدفون در تپه‌های تاریخی نمایان شد.

عمارت اعیانی ، حمام ، مجموعه بندرگاه شهر تاریخی حریره و مسجد كهن آثاری است كه تاكنون در این شهرتاریخی شناسایی و ازدل خاك بیرون آمده است.

کیش شاهراه تجاری ایران از قرن پنجم

قیس( كیش ) جزیره‌ای است دارای 500 تن جمعیت، كه بازرگان، صیاد مروارید و ماهیگیرند.

نگاهی به معماری آثار کشف شده در شهرتاریخی حریره

عمارت اعیانی

از كاوش‌های انجام شده در عمارت اعیانی مقداری اشیای سفالی و تزیینات بدنه ازجمله گچبری و كاشی لعابدار به‌دست آمده كه عموماً مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری است.

كاوش‌ها نشان می‌دهد كه تاریخ ساخت بنا مربوط به دوره‌های قبل است، اما به‌دلیل توسعه و تعمیرات در طول چند قرن ساختار قدیمی و اولیه بنا در زیر لایه‌های جدیدتر مدفون شده است.

ورودی اصلی عمارت اعیانی به پهنای 112 سانتیمتر در جبهه غربی قرار گرفته و با گذشتن از راهرو وارد حیاط مركزی می‌شویم كه احتمالاً بدون پوشش سقف بوده ولی راهرو دور تا دور آن سقف داشته كه با قوس‌هایی به هم وصل می‌شود .

اتاق‌ها شامل مطبخ، سرویس‌بهداشتی، انبارها و اتاق پذیرایی عمومی در اطراف حیاط مركزی قرار گرفته است.

اهمیت ذخیره و استفاده از آب شیرین باعث ساخت سیستم كانال‌كشی و مخزن‌هایی در داخل بنا شده كه به وفور در دیگر اماكن این شهر تاریخی مشاهده می‌شود.

دو رشته پلكان از حیاط مركزی به طبقه دوم منتهی می‌شود و بخش‌هایی از كف اتاق و بالكن مربوط به طبقه دوم موجود است به‌طوری‌که می‌توان نتیجه گرفت از طبقه بالا بیشتر به منظور سكونت استفاده می‌شده است. شكل كلی عمارت اعیانی شباهت زیادی به قلعه‌های محصور دارد و چنین برداشت می‌شود كه علاوه بر سیستم دفاع شهری، هر كدام از مجموعه‌های معماری در شهر حریره، به‌صورت جداگانه به موارد ایمنی توجه داشته‌اند.

ادامه گمانه‌زنی و لایه‌نگاری در این مجموعه و تطبیق آن با دیگر فضاهای موجود در شهر تاریخی حریره اطلاعات دقیق‌تری از تاریخچه عمارت اعیانی به‌دست می‌دهد.

حمام

یكی دیگر از آثار دیدنی مكشوفه مجموعه حمام متعلق به دوره ایلخانی و تیموری است كه در فاصله كمی از شرق خانه اعیانی قرار گرفته است. این بنا از سنگ‌های قلوه آهكی و مرجانی و ساروج ساخته شده و دارای فضاهای مختص به حمام ازجمله گرمخانه، محل تنظیف، خزینه، سربینه و... است.

كاشی‌های تك رنگ كشف شده از این بنا به رنگ‌های فیروزه‌ای، لاجوردی و سفید، احتمالاً وارداتی است زیرا امكان ساخت آن در جزیره بعید به‌نظر می‌رسد. كاشی‌ها و آثار به‌دست آمده از مجموعه حمام بیانگر استفــاده از آن در دو دوره تاریخی ایلخانی و تیمــوری (حدوداً 500 تا 800 سال قبل ) است و دلیل عمده آن وجود دو خزینه با اختلاف سطح 5/1 متر است كه خزینه قدیمی‌تر آن در لایه زیرین قرار دارد و توسط خزینه جدید بریده شده است . فضای كوچك و محدود حمام حاكی از اختصاصی بودن آن است و احتمال می‌رود كه این حمام از مجموعه های تابعه خانه اعیانی باشد.

تأسیسات بندرگاهی:

بندرگاه شهر تاریخی حریره بی‌نظیر و دارای جذابیت‌های خاص است و در برخورد اول نظر هر بیننده را به خود جلب می كند.

در كرانه شمالی این شهر تاریخی، برروی صخره‌ای بلند، در دل لایه‌های مرجانی و كانال‌هایی كه رو به دریا حفر شده و ارتباط شهر را به دریا برقرار می‌كند، بقایای معماری و چاه‌های حفر شده دیده می‌شود.

قطر دهانه این چاه‌ها 2 متر بوده و تا سطح آب ادامه دارد. بر بدنه یكی از این چاه‌ها رشته پلكانی تراشیده شده كه مسیر رفت و برگشت در آن در كمترین فضای لازم به طرز زیبایی تعبیه شده است. كانال‌های افقی و زیرزمینی، چاه‌هایی را كه در گوشه و كنار مجموعه صنعتی با فواصل مختلف حتی داخل اتاق‌ها و راهروها حفر شده است، به‌هم متصل می‌کند.

در نزدیكی این مجموعه توده‌های بزرگ صدف‌ها و دیگر بقایای موجودات دریایی انباشته شده كه نشانه فعالیت‌های صیادی در زمان‌های گذشته است.

ازجمله پدیده‌های معماری این مجموعه وجود شیارهای تعبیه شده در كف اتاق‌ها موسوم به گرده ماهی است كه به‌نظر برخی باستان‌شناسان این شیارها به‌منظور گرفتن شیره خرما ساخته شده، اما جلوه‌های معماری و کانال‌های تعبیه شده در این مجموعه به قدری بی‌نظیر است كه كارشناسان در تعبیر و تعیین كاربرد آن هنوز به اتفاق نظر علمی و منطقی نرسیده‌اند.

مسجد كهن كیش

مسجد كهن با مساحتی حدود2100 متر مربع، درحال‌حاضر محدوده‌ای نامنظم دارد كه این امر به دلیل قرار گرفتن فضاهای مختلف و متصل شدن آنها به یكدیگر در طول چند قرن، روی داده است.

آثار به‌جای مانده ازجمله مناره بلند و باشكوه، پایه‌ها و ستون‌های متعدد از اهمیت و اعتبار این مسجد در كیش قدیم خبر می‌دهد.

درحال‌حاضر این مسجد در هیچ كجا دارای سقف نبوده و یك مناره و چهار محراب در آن شناسایی شده ، پوشش سقف مسجد نیز تركیبی از طاق آهنگ ، طاق چهار بخشی و سقف تخت (تیر پوش) بوده است .

1200 متر از كل وسعت مسجد اختصاص به شبستان سرپوشیده (محل نماز خواندن) دارد كه جمعیتی حدود 2200 تا 2300 نمازگزار را در خود جای می‌داده است.

یافته‌های باستان‌شناسی و لایه‌نگاری این مجموعه حكایت از این دارد كه بنای اولیه مسجد حدود 900 تا 1000 سال قبل از یك فضای كوچك با حداكثر سه فرش‌انداز و محرابی ساده و كوچك شروع شده و همزمان با رشد جمعیت و رونق شهر بر وسعت و تزئینات آن افزوده شده است، به همین دلیل مسجد كهن كیش مجموعه‌ای سرشار از اطلاعات و ویژگی‌های معماری دوره‌های متعدد را در خود نهفته است و می‌توان با ادامه كاوش‌ها در این بخش، داستان شكل‌گیری، رونق و زوال شهر تاریخی حریره را روایت کرد. هم‌اكنون این مجموعه در دست كاوش و مطالعه است .

کیش شاهراه تجاری ایران از قرن پنجم

کیش شاهراه تجاری ایران از قرن پنجم

نگاهی به معماری آثار کشف شده در شهرتاریخی حریره

عمارت اعیانی

حمام

تأسیسات بندرگاهی:

مسجد كهن كیش

مطالب مشابه :

دیدنیهای طبیعی تهران

معرفی فیلمهای اکران دوم بهار(3): دموکراسی تو روز روشن

مهدي محققي نوازنده برجسته گيتار فلامنکو

نگاهی به طرح "غدیرپژوهی" در فرهنگسراهای مشهد

رستورانهای جزیره کیش

گزارشی از کنسرت فریدون آسرایی در جزیره کیش

Compressor Air System

کیش شاهراه تجاری ایران از قرن پنجم