ضرورت بکارگیری کارشناسان و مهندسان کشاورزی در نظارت طرحهای مرتعداری

اجرای طرح مرتعداری ، بهترین و مطمئن ترین راه برای تحقق مدیریت اصولی بر مراتع است . مراتع کشور سطحی بالغ بر ۸۶ میلیون هکتار را بخود اختصاص داده و براساس آخرین اطلاعات موجود میزان و سطح طرحهای مرتعداری تهیه شده در کشور حدود ۱۱۰۰۰ فقره به مساحت ۲۵ میلیون هکتار است . در وضعیت کنونی طرحهای تهیه شده ، توسط مجریان به اجرا در می آید . مجریان طرحهای مرتعداری موظفند نسبت به اجرای آن براساس برنامه های پیش بینی شده در طرح اقدام کنند . به منظور اجرای صحیح برنامه ها ، نظارت مستمر و رعایت دیدگاههای کارشناسی در مراحل و مقاطع مختلف ضروری است . براساس ارزیابی طرحهای مرتعداری که در سال ۷۹ توسط دفتر فنی مرتع انجام گرفت عامل نظارت بعنوان یکی از عوامل موثر در اجرای صحیح طرحهای مرتعداری شناخته شد .

در حال حاضر حدود ۴۰۰ نفر کارشناس در سطح کشور عهده دار امر نظارت بر طرحهای مرتعداری هستند . کمبود نیروی کارشناسی بهمراه تعدد ، پراکندگی و گستردگی طرحها امر نظارت را با مشکلات جدی مواجه نموده است .

خیل فارغ التحصیلان بیکار در رشته های منابع طبیعی ، یکی دیگر از واقعیت های جامعه می باشد . برنامه ریزی جهت بکارگیری آنها در اجرای برنامه های در دست اقدام ، از اولویت های برنامه های مدیریتی است که بایستی بدان توجه نمود . بنابراین فراهم نمودن زمینه اشتغال این افراد در امر نظارت ضمن کمک به اشتغال آنها می تواند اجرای صحیح طرحهای مرتعداری را نیز به دنبال داشته باشد .

هدف

با بکارگیری نیروهای کارشناسی عضو سازمان نظام مهندسی در امر نظارت علاوه بر رفع مشکلات و نواقص کنونی ، اهداف زیر نیز تحقق می یابد :

۱) بهبود وضعیت اشتغال و بکارگیری فارغ التحصیلان بخش منابع طبیعی

۲) ارتقاء کیفیت نظارت بر اجرای طرحهای مرتعداری

۳) اجرای دقیق برنامه های پیش بینی شده در طرحهای مرتعداری که دستیابی به این مهم پیامدهای مطلوب متعددی بدنبال دارد نظیر :

۳-۱) حفاظت آب و خاک

۳-۲) استمرار تولید و بهره برداری مطلوب در عرصه های مرتعی

۳-۳) ایجاد امکان مدیریت و کنترل روند تغییرات وضعیت مراتع

تاریخچه طرح مرتعداری

پس از ملی شدن جنگلها و مراتع در سال ۱۳۴۱ ، در قوانین مصوبه سال ۱۳۴۸ برای اولین بار

بهره برداری از مراتع به صورت طرح مرتعداری مد نظر قرار می گیرد که خود دارای فراز و نشیب های زیادی بوده است ، بطوریکه از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۷ طرحهای مرتعداری در واحدهای بزرگ در سطحی حدود ۶/۳ میلیون هکتار تهیه می گردد .پس از انقلاب شکوهمند اسلامی تهیه طرحهای مرتعداری با رکود جدی مواجه و تقریبا متوقف می گردد . و سیاست های دفتر فنی مرتع بیشتر موضعی ، عمل زدگی و برنامه های مانند تولید علوفه و اصلاح مراتع بوده است .در سال ۱۳۶۵ به لحاظ ضرورت ، تهیه و اجرای طرحهای مرتعداری دوباره جزء سیاستهای اجرایی سازمان جنگلها و مراتع قرار گرفته و طرحهای مرتعداری به عنوان اصلی ترین برنامه سازمان شکل گرفت . در این مرحله برای تضمین و تعلق خاطر بهره برداران ، تغییراتی در قرار داد و موارد دیگر به عمل آمد.

در برنامه اول توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی کشور ۷/۸ میلیون هکتار ۷/۷ میلیون هکتار و در برنامه سوم ۶/۸ میلیون هکتار طرح مرتعداری تهیه گردید.

تاکنون حدود ۱۱۰۰۰ فقره طرح مرتعداری در سطح ۲۵ میلیون هکتار تهیه گردیده که از این میزان ۵۳۵۰ فقره به مساحت ۶/۱۳ میلیون هکتار مراحل واگذاری را طی نموده و ۴۹۰۰ فقره آن در دست اجرا می باشد که این سطوح تاکنون به ۱۴۱۳۵۴ خانوار واگذار گردیده است .از مجموع طرحهای تهیه شده ۵/۱۳ درصد انفرادی و ۸۶.۵ درصد مشاعی و ۵/۶۲ درصد روستائی و ۵/۳۷ درصد عشایری است . در جدول شماره ۱ وضعیت طرحهای مرتعداری تهیه شده تا پایان سال ۱۳۸۴ آورده شده است .

● مراحل و نحوه اجرای طرح

طرحهای مرتعداری پس از تهیه و تصویب در کمیته های فنی ، طی قرارداد مستند و محضری سی ساله به مجریان که بهره برداران عرفی و ذیحق در مرتع می باشند ، واگذار می گردد . اجرای برنامه های پیش بینی شده در طرح مرتعداری بر عهده مجری بوده و تا زمانیکه براساس طرح مدیریت می گردد ، مدت واگذاری آن برای دوره های بعد قابل تمدید می باشد و در صورت عدم اجرا و مشاهده تخلف ، سازمان جنگلها ، مراتع و آبخیزداری و واحدهای استانی آن می توانند پس از دو مرحله اخطار کتبی نسبت به فسخ قرارداد و خلع ید از مجریان اقدام نمایند .

طرحهای مرتعداری پس از تهیه و تصویب و واگذاری و به منظور اجرای دقیق تر مفاد ان از سوی اداره کل منابع طبیعی ، احدی از کارشناسان را بعنوان ناظر انتخاب و با ابلاغ کتبی به مجری طرح معرفی

می نمایند ، مجری موظف است برنامه های پیش بینی شده در طرح را با هماهنگی ناظر انجام دهد و ناظر بایستی هر سال طی دو گزارش کتبی نحوه اجرای برنامه ها و میزان پیشرفت کار را به اداره کل منعکس نماید .

● نتایج اجرای طرحهای مرتعداری

بر اساس بررسی های انجام شده در صورت نظارت و اجرای دقیق طرحهای مرتعداری نتایج زیر حاصل می گردد:

- افزایش تولید ناشی از اجرای طرحهای مرتعداری ، در مراتع خوب ۴۰/۱ برابر

- افزایش تولید ناشی از اجرای طرحهای مرتعداری ، در مراتع متوسط ۱۵/۲ برابر

- افزایش تولید ناشی از اجرای طرحهای مرتعداری ، در مراتع ضعیف حدود ۳ برابر

اجرای کامل طرحهای مرتعداری ، مستلزم بالا بردن آگاهی و بینش بهره برداران و مجریان و همچنین نظارت دقیق بر اجرای آن می باشد . ارزیابی طرحهای مرتعداری در سال ۱۳۷۹ توسط دفتر فنی مرتع ، نشان داد که عوامل اصلی و تاثیرگذار در عدم اجرای صحیح طرحهای مرتعداری عواملی نظیر ؛ ضعف در آموزش مجریان ، عدم نظارت دقیق و مشاعی بودن واحدهای بهره برداری می باشد.

● وضعیت نظارت بر اجرای طرح مرتعداری

در همین ارتباط در سال ۱۳۸۰ ارزیابی جامعی از وضعیت ناظرین طرحهای مرتعداری و روند نظارت انجام پذیرفت . در این بررسی عوامل اثرگذار نظیر ، سطح سواد ، تخصص ، سن و سابقه ناظر به عنوان فاکتورهای موثر در اعمال یک نظارت صحیح مد نظر قرار گرفت .

در این بررسی مشخص گردید ، در مجموع ۴۰۷ نفر کارشناس منابع طبیعی درکلیه استانهای کشور ، به عنوان ناظر طرح مرتعداری وظیفه نظارت بر ۳۸۰۰ فقره طرح مرتعداری به وسعت بیش از ۱۰ میلیون هکتار را برعهده دارند . جدول شماره ۲ ، خلاصه ای از نتایج بدست آمده از این ارزیابی را نشان می دهد .

این بررسی نشان داد که موفقیت در امر نظارت مربوط به ناظرین دارای ۱۳ فقره طرح مرتعداری به مساحت کمتر از ۳۰ هزار هکتار بوده است . البته با توجه به عوامل متعدد اثر گذار در امر نظارت ، این تعداد طرح و مساحت مرتع نمی تواند تعیین کننده و قطعی باشد ، از آنجا که در مناطق مختلف آب و هوایی میانگین سطح طرح مرتعداری بسیار متغیر است ؛ نمی توان مساحت ثابتی را به عنوان سطح مطلوب برای نظارت هر ناظر در کشور تعریف نمود.

کمتر از ۳ درصد ناظرین طرحهای مرتعداری دارای مدرک فوق لیسانس ، ۶۱ درصد ناظرین طرحهای مرتعداری دارای مدرک لیسانس و بیش از ۳۰ درصد ناظرین سطح تحصیلات پایین تر از لیسانس می باشد . در خصوص تخصص ناظرین طرحهای مرتعداری نیز طیف نسبتا وسیعی از تخصص ها که در سنوات گذشته جذب منابع طبیعی کشور شده اند ، به امر نظارت اشتغال دارند که از این میزان کمتراز ۵۰ درصد دارای تخصص مرتع و جنگل هستند .

● لزوم بکارگیری کارشناسان سازمان نظام مهندسی کشور

همه ساله تعداد زیادی از فارغ التحصیلان رشته های منابع طبیعی ، بویژه رشته مرتعداری به خیل بیکاران می پیوندند و هیچ تدبیری برای استفاده و بکارگیری از این پتانسیل عظیم کشور اندیشیده نشده است . بطوری که متاسفانه آمارها نشان می دهد تا سال ۱۳۸۰ فارغ التحصیلان رشته های کشاورزی و منابع طبیعی حدود ۱۴۷ هزار نفر بوده که ۵۲ هزار نفر در بخش های مرتبط اعم از دولتی و خصوصی و ۵۵ هزار نفر در مشاغل غیر مرتبط اشتغال دارند و حدود ۴۰ هزار نفر جویای کار می باشند.

در مجموع عواملی که نظارت کامل و صحیح بر اجرای طرحهای مرتعداری را با مشکل مواجه می نماید عبارتند از :

۱) کمبود نیروی متخصص ، بازنشسته شدن تعداد زیادی از کارشناسان باتجربه و عدم جایگزینی تدریجی که این مسئله ، سازمان جنگلها را در بسیاری از بخشها با خلا و مشکل مواجه نموده است .

۲) محسوس نبودن جایگاه نظارت و عدم تعریف آن به عنوان یک ردیف پستی

۳) تعداد ، پراکندگی و گستردگی طرحهای مرتعداری

۴) شرایط سخت اقلیمی ، توپوگرافی حاکم برعرصه مراتع

۵) کمبود وسایل نقلیه و سایر امکانات

۶) عدم ارتباط و هماهنگی بین مجریان و ناظرین طرحها

۷) عدم وجود معیارهای کمی ثابت و تعریف شده برای ارزیابی برخی از پروژه ها

بنابر این می توان بخشی از این مشکلات را با بکارگیری نیروهای جوان و فعال عضو سازمان نظام مهندسی کشور ، مرتفع نمود ،در این راستا دفتر فنی مرتع از سال ۱۳۸۴ ضرورت بکارگیری کارشناسان مرتع عضو نظام مهندسی را بعنوان ناظرین طرحهای مرتعداری ، در دستور کار خود قرار داد که با هماهنگی واحدهای اجرایی در استانها توانست از سال ۱۳۸۵ بخشی از آن را عملیاتی نماید .

با توجه به اینکه عوامل متعددی نظیر :

- عدم تناسب رشد اقتصادی و ظرفیت اشتغال زایی جامعه با رشد دانش آموختگان

- فقدان ارتباط کافی بین نظام آموزشی و نظام اشتغال

- فقدان مهارت های مورد نیاز بازار کار از سوی فارغ التحصیلان

- افزایش نرخ مشارکت نیروی کار در بین اعضای جامعه

- تمرکز فارغ التحصیلان در مراکز استانها

- عدم ارتباط بین موسسات آموزشی با مراکز تولیدی و کارفرمایان

- فقدان اطلاعات در مورد نیازهای بازار کار و . . .

در افزایش نرخ بیکاری فارغ التحصیلان موثر است . به نظر می رسد اقداماتی نظیر طرح فوق تنها روزنه ای به سوی آینده روشن باشد ؛ بنابراین دفتر فنی مرتع امیدوار است در ادامه راه با توجه به نتایج مطلوب از ارزیابی های اولیه بتواند زمینه ارتقاء کمی و کیفی اجرای طرحهای مرتعداری را با اعمال نظارت صحیح محقق نماید تا ضمن دستیابی به این هدف بتواند با ایجاد انگیزه در بین فارغ التحصیلان رشته مرتعداری و فراهم نمودن زمینه اشتغال در این بخش گام موثری را در بهبود وضعیت مراتع بعنوان سرمایه ملی کشور بردارد.

ضرورت بکارگیری کارشناسان و مهندسان کشاورزی در نظارت طرحهای مرتعداری

مطالب مشابه :

موقعیت جغرافیایی شهرستان اندیمشک

اسامی ناظرین کشاورزی واجد شرایط استخدام بر اساس استان

خرس سیاه؛ گونه ای استثنائی و نایاب

اولین بسته آموزشی GIS را خریداری کنید.

گیلاس وحشی

ضرورت بکارگیری کارشناسان و مهندسان کشاورزی در نظارت طرحهای مرتعداری

اقدامات شاخص سال 91 اداره کل شیلات استان لرستان

تشکیل كار گروه تخصصی نظام صنفی كشاورزی در استان اردبیل