درآمدی بر عدد در زبان عربی

صفحه 1

اعداد اصلی چهار قسم است: مفرد ، مرکب ، عقود و معطوف .

1- مفرد : شامل اعداد واحد تا عشرة ( 1 تا 10 ) و همچنین اعداد مائة (100 ) ، ألف (1000) ، ملیون (1000000) ، ملیار(1000000000) و فروع آنها، مثنی ها و جمع های آن مانند مِائَتان(200) ، ألفَان (2000) ، مِئآت (صد ها) وألوف یا آلاف ( هزاران) ... می شود .

2- مرکب : شامل اعداد أحد عشر تا تسعة عشر ( 11تا 19 ) می شود .

3- عقود : شامل اعداد عشرون، ثلاثون ، أربعون، خمسون ،ستّون ، سبعون, ثمانون و تسعون ( 20 -30-40-50-60-70-80و 90 ) می شود .

4- معطوف : شامل اعدادی می شود که در بین اعداد عقود قرار دارند یعنی از واحد وعشرون تا تسعة و تسعون بدون در نظر گرفتن عقود ( 21 تا 99 به غیر از عقود ). در واقع اعداد معطوف از اعداد عقود واعداد مفرد تشکیل یافته است که بین آن دو حرف عطف "و" قرار داردمانند : ثلاثٌ و ثلاثون(33).

تذکر : به اسمی که بعد از عدد می آید و ابهام آن را بر طرف می کند ، معدود یا تمییز آن عدد گفته می شود .

احکام معدود:

1- در زبان عربی برخلاف زبان فارسی برای اعداد " واحد ، واحدة ، اثنان ،اثنین، اثنتان و اثنتین" ( 1و2 ) معدود آورده نمی شود ، زیرا اسم ها بدون هیچ گونه علامتی بر یکی بودن ، دلالت می کنند و با افزودن (انِ – ینِ ) به آخر هر اسم مفرد ، بر دو تا بودن دلالت می کنند .مانند : کتابٌ ( یک کتاب) . کتابان –کتابین ( دو کتاب ) ولی ممکن است این اعداد پس از اسم برای تأکید آورده شوند مانند : کتابٌ واحدٌ ، مدرسةٌ واحدةٌ ، کتابان اثنان ، کتابین اثنین ، مدرستان اثنتان ، مدرستین اثنتین .

2- معدود اعداد (3تا10) پیوسته جمع ومجرور( مضاف إلیه) می آید و از لحاظ مذکر و مؤنث بودن بر عکس عدد می باشد.( اصل در مذکر ومؤنث بودن ، مفرد کلمات است ) مانند :

صفحه 2

سخّر ها علیهم سبع لیالٍ ( مفردش : لیلة) و ثمانیة أیّامٍ ( مفردش : یوم ) (الحاقة آیه ی 7 ) "لیالٍ و أیّامٍ " تمییز و مجرور به اضافه .

3- معدود اعداد ( 11تا 99) پیوسته مفرد و منصوب می آید و از لحاظ مذکر و مؤنث بودن به صورت زیر می آید :

الف : تمامی اعداد (1و2 ) ها از قبیل (11و12،21و22،31و32و...91و92) با معدود خود مطابقت می کنند مانند : فانفجرت منه اثنتا عشرةَ عیناً .(البقرة آیه ی 60) " اثنتا – عین " هر دو مؤنث هستند . یا أبتِ إنّی رأیتُ أحدَ عشرَ کوکباً ( یوسف آیه ی 4)

" أحد – کوکباً " هر دو مذکر هستند . اشتریتُ کتاباً باثنین و خمسین توماناً ." اثنین –توماناً" هر دو مذکر هستند .

ب: تمامی اعداد (3تا9) ها بر عکس معدود خود هستند. مانند :خمسةُ معلّمینَ ، خمسُ معلّماتٍ ، خمسة و خمسون کتاباً ، خمس و خمسون ورقةً .

ج : تمامی اعداد دهگان (20 -30 ... ) برای مذکر و مؤنث یکسان هستند .مانند : وواعدنا موسی ثلاثین لیلةً .( الأعراف آیه ی 142 ). ولقد أرسلنا نوحاً إلی قومه فلبث فیهم ألف سنةٍ إلّا خمسین عاماً ( العنکبوت آیه ی 14)

4- معدود اعداد (100-1000-1000000-1000000000) و فروع آن پیوسته مفرد و مجرور به اضافه می آید و برای مذکر ومؤنث بودن یکسان هستند .مانند : لیلة القدر خیرٌ من ألف شهرٍ ( القدر آیه3 ) . وإنّ یوماً عند ربّک کألف سنةٍ ممّا تعدّون ( الحج آیه 47). قال بل لبثتَ مائة عامٍ ( البقرة آیه ی259)

تذکر :

1- عدد ( عشرة : 10 ) در اعداد مفرد از لحاظ مذکر ومؤنث بودن همیشه بر عکس معدود می آید ولی در اعداد مرکب همیشه با معدود مطابقت می کند وحرف "ش" در " عشرة " اکثراً مفتوح و در " عشر" اکثراً به صورت سکون خوانده می شود . مانند : عشر تلمیذاتٍ ، عشرة مدرّسین ، خمسة عشر مدرّساً ، خمس عشرة تلمیذةً ، إطعام عشرةِ مساکینَ ( المائدة آیه ی 89 ) ، و بعثنا منهم اثنی عشر نقیباً ( المائدة آیه ی 12).

صفحه 3

2- معدود اعداد بالاتر از (100) از لحاظ مذکر ومؤنث بودن با آخرین قمست عدد مطابقت می کند( یعنی آخرین قسمت عدد می تواند مفرد ، مرکب ، عقود و معطوف باشد ) مانند : مائةُ قاعدةٍ و قاعدةٌ (101 قاعده ) ، مائةٌ و أربعةُ کتبٍ ( 104 کتاب ) ، مائةٌ و تسعةَ عشرَ تلمیذاً ( 119 دانشآموز) ، خمسُمائةٍ و خمسٌ و خمسون تلمیذةً ( 555 دانش آموز ) ، ستّةُ آلافٍ و سبعُمائةٍو سبعُ کتبٍ ( 6707 کتاب ).

3- اگر معدود مقدم بر عدد باشد و یا محذوف باشد ، مذکر یا مؤنث آمدن عدد، هر دو جایز است . مانند : کتبتُ صُحفاً ثلاثاً یا ثلاثةً، صافحتُ أربعة یا أربع...

اعراب اعداد :

1-اعراب اعداد مفرد ، ظاهری اصلی است به غیر از عدد اثنان(2) و اعداد مثنی مانند : مِائَتان(200) و ألفان(2000) و ... که اعرابشان مانند اعراب اسم مثنی ظاهری فرعی است یعنی در حالت رفع با (ا) ودر حالت های نصب وجرّ با (ی) می باشد مانند : جاء إلی المدرسة خمسةُ معلّمین ، رأیتُ فی المدرسة خمسةَ معلّمین . که "خمسة" در جمله ی اول فاعل و مرفوع و در جمله ی دوم مفعول به و منصوب است . و مانند: عندی کتابان اثنانِ . که " کتابان " مبتدای مؤخر و مرفوع با (ا) و " اثنان " صفت و مرفوع با (ا) به تبعیت از موصوف که برای تأکید آمده است. ویا مانند : اشترک فی الامتحان ألفا تلمیذٍ . " ألفا " فاعل ومرفوع با (ا) . إنّ لی مائتَی کتابٍ ."مائتی" اسم مؤخر إنّ و منصوب با (ی) . إن یکن منکم ألفٌ یغلبوا ألفینِ بإذن اللهِ (الأنفال آیه ی 66) " ألفین " مفعول به ومنصوب با (ی) .ِ

2- اعراب اعداد مرکب (11تا 19 ) محلی است به غیر از جزء اول (12) که اعراب آن مانند اعراب اسم مثنی است . مانند : یا أبتِ إنّی رأیتُ أحدَ عشرَ کوکباً ( یوسف آیه 4) " أحدَ عشرَ" مفعول به و منصوب محلاً . یدرسُ ثمانیةَ عشرَ تلمیذاً فی هذا الصّفّ . " ثمانیةَعشرَ" فاعل و مرفوع محلاً . فانفجرت منه اثنتا عشرةَ عیناً .(البقره آیه ی 60) " اثنتا عشرةَ "فاعل و مرفوع با (ا)

3- اعراب اعدادعقود مانند اعراب جمع مذکر سالم ، ظاهری فرعی است . یعنی در حالت رفع با (و) و در حالت های نصب وجرّ با ( ی ) می باشد . مانند : و فصالُهُ ثلاثونَ شهراً ( الأحقاف

صفحه 4

آیه ی 15) " ثلاثونَ " خبر ومرفوع با (و) . و واعدنا موسی ثلاثین لیلةً .( الأعراف آیه ی 142 )" ثلاثین" مفعول فیه و منصوب با (ی ) .

4- اعراب اعداد معطوف همان اعراب اعداد عقود و اعداد مفرد است . یعنی قسمت دهگان مانند جمع مذکر سالم در حالت رفع با ( و) د ر حالت های نصب وجرّ با (ی ) اعراب می گیرند و قسمت یکان مانند اعداد مفرد ، اعراب ظاهری اصلی می گیرند به جز عدد (2) که اعراب آن ماننداعراب اسم مثنی است . مانند : إنّ هذا أخی له تسعٌ وتسعون نعجةً ( ص آیه ی 23)"تسعٌ" مبتدای مؤخر و مرفوع ، "و" حرف عطف ، " تسعون " معطوف و مرفوع با (و) به تبعیت از معطوف علیه ( تسعٌ) . جاء خمسةٌ وعشرون طالباً إلی المدرسة ."خمسةٌ " فاعل و مرفوع ، "و" حرف عطف ،"عشرون" معطوف و مرفوع با (و) به تبعیت از معطوف علیه ( خمسة). رأیتُ سبعاً و سبعین تلمیذةً فی الساحة . "سبعاً" مفعول به و منصوب ، "و" حرف عطف ، "سبعین "معطوف و منصوب با (ی) به تبعیت از معطوف علیه ( سبعاً ) . سلّمت علی واحدٍ و أربعین عالماً فی المحفل العلمیّ . " واحدٍ" مجرور به حرف جر ، "و" حرف عطف ، "أربعین " معطوف ومجروربا(ی) به تبعیت از معطوف علیه ( واحدٍ) . کان فی السّوق اثنانِ و خمسون تاجراً . " اثنان" اسم مؤخر کان و مرفوع با (ا) ، "و" حرف عطف ،" خمسون " معطوف و مرفوع با (و) به تبعیت از معطوف علیه ( اثنان ).

معرفه کردن عدد با حرف تعریف "ال "

1- در اعداد مضاف، ( 3تا 10 و 100 ، 1000 و فروع آن ) بهتر است حرف "ال" بر مضاف إلیه ( معدود ) اضافه شود . مانند : خمسة الطلابِ ، مائةُ الکتابِ

2- در اعداد مرکب ، بهتر است "ال" بر جزء اول ( یکان ) اضافه شود . مانند: الخمسَ عشرةَ ورقةً

3- در اعداد عقود، "ال" مستقیماً بر عدد اضافه می شود . مانند: الثلاثون کتاباً

4- در اعداد معطوف ، بهتر است"ال" بر هر دو جزء ( یکان ودهگان ) اضافه شود . مانند: الخمسُ و العشرون مقالةً

صفحه 5

تذکر :

1- بضع و بضعة : در فارسی به معنی اندی ترجمه می شوند و دلالت بر عددی مبهم دارند و اعداد (3تا 9 ) را شامل می شوند وحکم معدود آن ها مانند معدود اعداد (3تا9) می باشد یعنی با معدود مذکر " بضعة" و با معدود مؤنث " بضع" می آید . مانند: جائنی بعد بضعِ دقائقَ. ( مفردش: دقیقة) رأیت ُ بضعةَ معلمین . کان فی الصّفِ بضعةٌ و عشرون تلمیذاً .

1- نیّف : در فارسی به معنی اندی است و اعداد ( 1تا 9 ) در اعداد عقود( منظور از عقود در اینجا ، عقود عددی است یعنی اعدادی از قبیل :10، 20، 100،200و ...) را شامل می شود و همیشه مذکر می آید وهمچنین به جزء یکان در اعداد معطوف نیز نیّف گفته می شود . مانند :عشَرَةٌ و نیّفٌ ، ثلاثون ونیّفٌ ، ألفٌ ونیّفٌ.

2- برای قرائت تاریخ در زبان عربی معمولاً به جای ممیز از "علی" استفاده می شود . مانند : 23/ 9/ 1387 ( ثلاثةٌ وعشرون علی تسعةٍ علی ألفٍ و ثلاثِمائةٍو سبعةٍ و ثمانین )

3- برای خواندن اعداد کسری و مخلوطی ، معمولاً از " علی "یا" من " استفاده می شود . مانند :پنج هشتم ( خمسةٌ علی ثمانیةٍ ، خمسةٌ من ثمانیةٍ) ، دو عدد صحیح و شش نهم ( اثنان و ستّةٌ علی تسعةٍ)

4- برای خواندن اعداد اعشاری معمولاً از " علی" ، "من" یا" ب" استفاده می شود . مانند: بیست در صد ( عشرون علی مائةٍ ، عشرون من مائةٍ ، عشرون بِالمِائةِ )

ب: اعداد وصفی یا ترتیبی :

این اعداد که در واقع بعد از معدود می آیند و صفت برای آن محسوب می شوند بنا براین از اسم قبل از خود تبعیت می کنند وبه صورت های زیر می آیند:

1- اعداد مفرد ( 2تا10) بر وزن "فاعل" می آیند و اعراب آن ظاهری اصلی است ( به غیر از " ثانی " که اسم منقوص است ) مانند: قرأتُ الفصلَ الثانیَ من الکتابِ .هذا درسٌ خامسٌ. هذه مدرسةٌ سابعةٌ.

صفحه 6

تذکر :برای عدد "یکم " در مذکر" أوّل" و در مؤنث "أُولی" آورده می شود . مانند : التّلمیذُ الأوّل ، التّلمیذةُ الأُولی : شاگرد اول

2- اعداد مرکب ، جزء اول (یکان ) بر وزن "فاعل" و جزء دوم ( دهگان" به حالت خود باقی می ماند و هر دو جزء مبنی بر فتح بوده و اعرابشان در هر سه حالت محلی است و هر دوجزء یا مذکر هستند ویا مؤنث (برعکس اعداد اصلی) . مانند: قرأتُ الدرس الحادیَ عشر. ، افتح الصفحةَ السادسةَ عشرةَ .

3- اعدا د عقود به حالت خود باقی می مانند واعرابشان مانند اعراب جمع مذکر سالم می باشد . مانند: جاء الیومُ الأربعونَ . قرأتُ الصّفحةَ السّبعین من الکتاب .

4- اعداد معطوف ، جزء یکان بر وزن " فاعل" و جزء دهگان به حالت خود باقی می ماند . مانند: انقضی الیومُ الخامسُ و الخمسونَ من فصل الشّتاءِ.

5- اعداد ( 100، 1000 ... و فروع آن ) به حالت خود باقی می مانند واعرابشان ظاهری اصلی است ( به غیر از مثنی هایشان که اعرابشان ظاهری فرعی است ) مانند: هذه هی السّنةُالألفُ . قرأتُ الصّفحةَ المائةَ .

صفحه 7

منابع و مآخذ

1-احمد ، قبّش. الکامل فی النحوو الصّرف و الإعراب . دمشق-بیروت : دار الرشید. 1986م.

2- دیباجی، سید ابراهیم .الجدید فی الصرف و النحو . تهران . سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت) 1377ه.ش.

3-زکوی، غلامحسین . اعداد عربی را بهتر بشناسیم. قم : چاپ باقری. 1375 ه.ش.

4- عباس، حسن . النحو الوافی( جلد چهارم).تهران :انتشارات ناصر خسرو . 1367 ه.ش.

5- قرآن کریم .

6- نجفی ، احمد و نجفی اسدالهی ، سعید .الطریقة الجدیدة من دروس دار العلوم العربیة(جلد اول). تهران : انتشارات دانشگاه. 1361 ه.ش.

درآمدی بر عدد در زبان عربی

مطالب مشابه :

اعداد در عربی

اعداد در زبان عربی

اعداد در زبان عربی

اعداد اصلی و ترتیبی

درآمدی بر عدد در زبان عربی

عدد در زبان عربي

قواعد عدد و معدود در عربی

اعداد - درس دوم انسانی