دستورالعمل احداث، اصلاح و جایگزینی بادام، گردو و فندق
«عملیات مناسب در احداث و نگهداری باغ بادام»
1- شرایط کاشت
1-1 آب و هوا:
ایران در عرض جغرافیایی 40 – 25 درجه شمالی واقع شده است و اصولاً مناطق بادام کاری در دنیا در عرض 55-30 درجه شمالی واقع گردیده اند. به عبارتی بغیر از استان های جنوبی و شمالی کشور (حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر) سایر مناطق کشور در صورت فراهم گردیدن سایر فاکتورهای آب و هوائی می توانند به کشت بادام اختصاص یابند.
بادام درختی است که در شرایط آب و هوای مدیترانه ای در نواحی که دارای تابستانهای گرم و خشک و زمستان ملایم باشند به خوبی رشد میکند، ولی این درخت را در مناطقی که دارای زمستانهای سرد می باشد پرورش می دهند تا نیاز سرمایی آن رفع شود. نیاز سرمایی بادام حدود500-100 ساعت دمای صفر تا 7 درجه سانتیگراد بسته به رقم می باشد.
درجه حرارت لازم برای رشد و تکامل حداقل 10 درجه سانتیگراد و حداکثر 45 درجه سانتیگراد و اپتیمم 23 درجه سانتیگراد می باشد. طول دوره رشد بادام 240-150 روز می باشد. دمای مناسب برای محصول دهی مناسب بطور میانگین 25-20 درجه سانتیگراد و حداکثر 35 درجه سانتیگراد می باشد.
درجه حرارت لازم برای آغاز فعالیت درخت و بیدار شدن از خواب زمستانی میانگین 6 + درجه سانتیگراد می باشد، حداقل دمائی که درخت بادام می تواند تحمل کند 22- درجه سانتیگراد می باشد.
بادام به سرمای دیروقت بهاره حساس است لذا مصون بودن نسبی منطقه از سرمای بهاره دیروقت الزامی است .
در دامنه های مشرف به جنوب گلدهی سریعتر اتفاق می افتد اما خطر سرمازدگی بهاره را افزایش میدهد.
درجه حرارت 1- تا 2- درجه سانتیگراد باعث سرمازدگی چغاله بادام می باشد. حرارت 2- تا 4- درجه سانتیگراد باعث سرمازدگی گل باز شده می گردد. حرارت 4- تا 6- درجه سانتیگراد باعث سرمازدگی در مرحله ظهور گلبرگها میشود.
درجه حرارت مناسب برای گرده افشانی 25-15 درجه سانتیگراد می باشد. وجود حرارت مناسب برای فعالیت زنبور عسل 21+ درجه سانتیگراد می باشد.
هوای ابری و بارانی در تابستان باعث تشکیل لکه های قهوه ای در روی پوست میوه در حال رسیدن خواهد شد.
درمناطق احداث باغ بادام بایستی امکان تهیه آب با در نظر گرفتن میران نزولات آسمانی وجود داشته باشد،ولی پرورش این درخت بصورت دیم نیز با رعایت اصول فنی امکان پذیر است.
از کشت و پرورش بادام در مناطقی با رطوبت نسبی بالای 70 درصد باید خودداری کرد ،اما رطوبت نسبی کمتر از 20 درصد توام با دمای بیش از 35 درجه سانتیگراد نیز عمل لقاح را دچار اختلال می کند.
باد ملایم برای گرده افشانی مفید است ولی بادهای با سرعت بیش از 15 متر در ثانیه بویژه در روزهای بارانی برای گرده افشانی مضر است.
2-1 خاک:
بادام در خاکهای رسی سنگین و مرطوب رشد مناسبی ندارد ، وجود خاکهای نیمه سنگین از نوع شنی رسی و سنگلاخی برای پرورش بادام مناسب است و عمق خاک باید حداقل 3 متر باشد. درختان بادام در خاکهائی با بافت لومی یکدست و با عمق زیاد بیشترین محصول را تولید می کنند.این خاکها ترکیبی بهینه از نفوذپذیری همراه با حفظ آب و تهویه اطراف دارند. خاکهای لومی نسبت به خاکهای شنی به دلیل ویژگی حاصلخیزی آنها و حفظ بهتر رطوبت ارجح بوده و امکان مدیریت بهتر آبیاری را دارند. همچنین نسبت به خاکهای رسی ـ لومی و خاکهای سیلتی رسی، لومی و خاکهای رسی برتری دارند. زیرا امکان زهکشی و تهویه در این گونه خاکها به رطوبت بیشتر از خاکهای ریز بافت است.
مقاومت بادام به خاکهای آهکی نسبتاً زیاد است پس می توان در مناطقی که به این دلیل محصول دیگری کاشته نمیشود نسبت به کاشت این محصول اقدام کرد. بادام 20 تا 30 درصد آهک در خاک را تحمل می کند، همچنین بادام شوری کمتر از 4 میلی موس بر سانتی متر با کاهش عملکرد کمتر از 10 درصد را تحمل می کند. اسیدیته مناسب ( pH ) برای پرورش بادام حداقل 5/5 و حداکثر 5/8 باشد. خاکهای ایران غالباً دارای pH بالا بوده که کاهش آن یکی از اساسی ترین راهکارها برای برطرف کردن نیازهای غذائی گیاهان به منظورتسهیل در جذب مواد غذائی می باشد.
2- عملیات احداث:
1-2 گزینش رقم و پیاده نمودن نقشه باغ:
انتخاب رقم، کلید احداث باغ است. به دلیل اینکه معدودی از ارقام بادام خود تلقیح هستند ترکیب هائی از ارقام به جای ارقام واحد باید انتخاب شوند ویژگیهای مهمی که در انتخاب رقم باید مدنظر قرار گیرد شامل زمان گلدهی ، سازگاری گرده، زمان رسیدن و سهولت جداشدن دانه از پوست، عملکرد، عاری بودن از آفات و بیماریها و سایر اختلالات و قابلیت عرضه به بازار می باشد.
چون اکثر ارقام بادام خود ناسازگار هستند پس باید بین هر 4-2 ردیف از یک ردیف ارقام گرده دهنده مناسب برای رقم اصلی استفاده کرد. در بادام های آبی فواصل کاشت 6×5 و بصورت سیستم مستطیلی می باشد و در مناطق کوهستانی فواصل کاشت 5×5 یا 6×6 و بصورت مربعی می باشد. در مناطق گرمسیری که مشکل سایه اندازی بعلت نور زیاد وجود ندارد میتوان از سیستم مربع ، مثلثی بفواصل 5×5 یا 6×6 استفاده کرد.
2-2 تهیه زمین:
خاک بیشتر باغها یکنواخت نیستند، خاک داخل یک باغ از ناحیه ای به ناحیه دیگر تفاوت دارد و ویژگی فیزیکی آن نیز همراه با عمق خاک تغییر می کند. ارزیابی موفقیت آمیز خاک یک باغ و اصلاح آن باعث ایجاد اطمینان میشود که:
الف- هیچگونه موانع فیزیکی و زهکشی وجود ندارد.
ب- قابلیت نفوذ و حفظ رطوبت هرچه بهتر و یکنواخت تراست.
ج- محدودیت هائی که اصلاح آنها بعد از احداث باغ بسیار دشوار یا غیر ممکن است وجود ندارد.
اصلاح گسترده خاک برای آماده سازی زمین جهت احداث باغ همواره ضروری نیست. برخی از خاکها به طور طبیعی دارای عمق کافی نبوده و از بافت خوب و یکنواختی برخوردار هستند بنابراین نیازی به خاک ورزی عمیق ندارند ولی بعضی خاکها لایه لایه بوده و نیاز به اصلاح دارد. خاکهای لایه لایه دارای تغییرات ناگهانی در بافت خاک لایه های زیر خاک سطحی هستند برای اصلاح این خاکها باید لایه های گوناگون باهم مخلوط شوند.
خاکهای دارای لایه رسی لایه فشرده ای از رس دارند که مانع حرکت رو به پایین آب شده و بنابراین در تهویه و رشد ریشه در خاک نیمه سطحی محدودیت دارند. اصلاح خاک، مخلوط کردن لایه رس با بقیه نیم رخ خاک منجر به رشد شدیدتر ریشه می گردد. اصلاح خاکها دارای لایه سخت نیازمند خردکردن و شکستن لایه است تا از رشد ریشه جلوگیری بعمل نیاید.
3- عملیات نگهداری باغ بادام:
1-3 آبیاری:
قبل از انتخاب و طراحی سیستم آبیاری نباید زمین را آماده ساخت زیرا این عوامل بر دامنه تسطیح خاک ورزی مورد نیاز اثر می گذارد. سیستم های تحت فشار بویژه سیستم قطره ای در حداقل کردن محدودیت های فیزیکی خاک بسیار موثر تر از سیستم های آبیاری سطحی هستند.
دستیابی به یکنواختی در سیستم های آبیاری تحت فشار بیشتر به طراحی سیستم های هیدرولیک، توزیع هوائی آب مصرفی و نگهداری سیستم بستگی دارد تا خاکهای مختلف. سیستم های قطره ای سطحی آب را به مقدار بسیار کم و با کنترل دقیق به کار می برند و بسیار بهتر با نفوذپذیری خاک انطباق می یابند. هنگامیکه مقدار کم آب آبیاری در دفعات زیاد به طوری به کار رود که با مصرف آب گیاه انطباق یابد نتایج بهتری در بر خواهد داشت.
نیاز آبی بادام بر حسب منطقه و رقم 8-6 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد. در آبیاری قطره ای نیاز آبی حدود 6-4 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد. بادام به علت داشتن ریشه های قوی بطور کلی به آبیاری کمی احتیاج دارد، در موقع گلدهی از آبیاری بادام بایستی خودداری گردد تا از ریزش گل و میوه کاسته شود.
2-3 تربیت:
هدف از تربیت درختان حفظ عادت رشد طبیعی درختان و بارآور کردن آنها و سهولت انجام کارها می باشد.
پس از اینکه درختان جدید کشت شدند سر نهال در 80 سانتی متری بالای محل پیوند قطع می شود. در طول اولین فصل رشد، جوانه برداری بهاره یا تابستانه که رشد درخت در فصل اول را هدایت می کند می تواند نخستین هرس دوره خواب را تسهیل نماید،اما این عمل ضروری نیست. گاهی قطع شاخه های متقاطع، پاجوش و نرکها می تواند موثر باشد. به عنوان یک قاعده تا آنجا که ممکن است باید سطح برگ را بیشتر کرد تا رشد درخت به حداکثر برسد. هرس درخت بادام پس از اولین فصل رشد در تعیین شکل نهائی و عملکرد درخت بادام سرنوشت ساز است، دراین زمان است که باغداران شاخه های اولیه و دائمی درخت را که قرار است چهارچوب درخت را پس از هرس سایر شاخه ها تشکیل دهند انتخاب می کنند. حذف شاخه های غیراصلی غالباً نخستین هرس دوره خواب نامیده میشود.
3-3 شاخه برداری ( تنک کردن):
شاخه برداری برای بازکردن ، تنک کردن تاج و کنترل بلندی درخت بکار میرود. شاخه برداری با کاستن از چوب ، رقابت برای مواد غذائی را کاهش داده و در مجموع سبب تقویت شاخه های باقیمانده میشود. شاخه ها به طور کامل با بریدن آن در محل اتصال به شاخه اصلی بایستی حذف شوند.
4-3 سربرداری:
حذف قسمتی از یک شاخه ، هرس سربرداری است. سربرداری بیشتر از شاخه برداری سبب تقویت رشد منطقه ای و درخت میشود، چون جوانه های باقیمانده را از غلبه جوانه انتهائی آزاد میکند و به دلیل اینکه جوانه ها در نزدیکی نوک شاخه تجمع دارند سربرداری تعداد نسبتاً زیادی از نقاط رشد بالقوه را حذف کرده و بنابراین جوانه های باقیمانده را تحریک می کند. حذف انتهای شاخه به این معنی است که کربوهیدراتهای ذخیره شده در قسمت پائین شاخه هنوز برای نقاط رشد قابل دسترسی است.
5-3 گرده افشانی:
اکثر ارقام تجاری و عمده خود نابارده بوده و با حشرات و عمدتاً زنبور عسل دگر گرده افشانی میشوند گرده افشانی بادام توسط باد قابل توجه نیست و استفاده از دسته گلهای بادام برای گرده افشانی دگر سازگار نیز موثر است اما این روشها گران می باشند.
6- 3 محافظت از سرما:
محافظت از سرما می تواند از از بین رفتن محصول بدلیل سرمازدگی جلوگیری نماید و فعالیت و شدت سرمایی یخبندان در خلال شکوفه دهی و مراحل اولیه تولید میوه تعیین می کند که آیا بادام در ناحیه به خصوصی امکان تولید دارد یا خیر روشهای غیرفعال حمایتی شامل انتخاب محل، مدیریت مقدار آب موجود در خاک، پوشش زمین و کنترل تشکیل هسته یخ است. حفاظت فعال و مستقیم شامل استفاده از بخاری، ماشین های مولد باد ، فواره های زیر درختان، ریزفواره ها و آبیاری سطحی است.
7-3 تغذیه باغ بادام:
برای بیشتر گونه های گیاهی 14 عنصر همراه با کربن ، اکسیژن و هیدروژن برای رشد و تولید مناسب ضروری هستند. مقدار این عناصر ضروری در یک گیاه بسته به گونه رقم زراعی و محیط تفاوت دارد. عناصر پرمصرف ( نیتروژن ، پتاسیم، فسفر، کلسیم ، منیزیم و گوگرد) برای ساخت و انجام وظیفه ترکیبهای آلی مثل پروتئین ها و اسیدنوکلئیک ها لازم هستند و یا به تنظیم pH و وضعیت آب سلول کمک می کند . ریزمغذی ها بیشترین نقش را در ساخت آنزیمها دارند اما آنها می توانند در فتوسنتز و ساختن غشاء سلولی نیز دخیل باشند. مواد غذائی بویژه کلسیم ، بر ، روی و مقدار زیاد نیتروژن ممکن است همچنین در ایجاد مقاومت به بیماریها و کیفیت محصول تاثیر گذار باشند. اگر مقدار آنها هم از حد معینی در خاک و یا در آب بیشتر باشد بعضی عناصر مانند کلر، بر و سدیم می توانند برای گیاه مسموم کننده باشند.
تغذیه در باغات بادام بایستی با توجه به آزمایشات خاک منطقه صورت پذیرفته باشد ولی توصیه های زیر در مورد تغذیه بادام بصورت عمومی صورت می پذیرد.
1-7-3 کوددامی:
کود دامی به میزان 30-15تن در هکتار در هر سال یکبار بصورت چالکود در خلال پائیز و زمستان در اختیار باغ قرار میگیرد.
2-7-3کود شیمیائی:
انجام هر گونه توصیه کودی می بایست پس از انجام آزمایشات خاک وبرگ صورت پذیرد ، مع الوصف میزان توصیه کودی برای باغات جوان K,P,N به ترتیب 45، 45، 15 کیلوگرم در هکتار و برای باغات بارور 90= N ، 90= 5O 2P و 30= O2K کیلوگرم در هکتار در سال می باشد.
ضمناً بصورت زیر نیز کاربرد کود شیمیائی برای هر درخت توصیه میشود. یک کیلوگرم سولفات آمونیوم با نیترات آمونیوم یا اوره ، 2-1 کیلوگرم سولفات پتاسیم ، 150-100 گرم اسیدبوریک ، 100 گرم سولفات مس ، 100 گرم سولفات منگنز ، 250 گرم سولفات روی ، 150-100 گرم سکوسترین آهن
5-3 بار محلول پاشی با کلروکلسیم پنج در هزار در زمان رشد میوه تا یک هفته قبل از برداشت و دو نوبت محلول پاشی جهت افزایش Fruit set با ترکیبی از اوره 5 در هزار، سولفات روی 5 در هزار، اسیدبوریک 5 در هزار یکبار در آخر تابستان پس از برداشت میوه و قبل از ریزش برگها و دیگری درآخر اسفند تا اوائل فروردین قبل از بازشدن جوانه های گل.
8-3 آفات و بیماریهای گیاهی بادام
1-8-3 بیماری غربالی ( Shot hole ):
در زمانی که هوای بهاری بارانی و آب یا آبیاری بارانی به صورت متوالی شاخ و برگها را مرطوب می کند بیشترین خطر بالقوه را نشان داده و گسترش می یابد.
یک همه گیری اوائل فصل بیماری غربالی ممکن است منجر به ریزش شدید برگها و سقوط میوه ها شود.
2-8-3 زنبور مغزخوار بادام Eurytoma amygalali :
این آفت مستقیماً به میوه حمله می کند و در اثر تخم ریزی این آفت میوه های جوان ریزش می کند میوه هائی که روی درخت باقی می مانند مومیائی شده و محل زمستان گذرانی لارو میشوند. برای مبارزه با آن حذف مکانیکی میوه های باقیمانده و جمع کردن و سوزاندن میوه های ریزش کرده روی زمین بهترین راه حل است. سمپاشی با سموم فسفره جذبی مثل فوزالن در مرحله اوج پرواز حشرات نیز مفید است.
3-8-3 سرشاخه خوار هلو Anarsia lineatella:
یک آفت عمده بادام و هلو است. این آفت به سایر میوه های هسته دار هم حمله می کند. سرشاخه خوار هلو به صورت اولین و دومین مرحله لاروی در سلولها و عمدتاً در زیر پوست ضخیم تنه در محل اتصال چوبهای یک تا سه ساله زمستانه گذرانی می کند. در خلال گلدهی و ریزش گلبرگها دوره های زمستان گذرانی کرده سرشاخه خوارها مهاجرت می کنند تا از برگهای جوان و جوانه ها تغذیه کند.
علاوه بر خسارت مستقیم ناشی از فعالیت تغذیه سرشاخه خوار هلو به مغزها به نظر میرسد که کرم پرتقال ناول ماده را جذب کرده و سبب تخم گذاری بر همان میوه میشود به این ترتیب خسارت سرشاخه خوار هلو ممکن است مسئول گسترش آلودگی کرم پرتقال ناول به درصدهای بالاتری از آنچه که در غیاب آن اتفاق می افتد باشد.
4-(دستورالعمل اجرایی عملیات اصلاح و نوسازی باغ درجه 2 بادام)
1-4 تغییر ارقام نامطلوب با روش سرشاخه کاری:
هدف از سرشاخه کاری عبارتست از تغییر رقم یک درخت توسط عمل پیوند که زمان دقیق اجرای آن به روشی بستگی دارد که مورد استفاده قرار می گیرد. انواع پیوند شاخه((Grafting شامل اسکنه ای ، جانبی ، زبانه ای و گاوه ا ی را می توان پیش از پوست دهی درخت انجام داد. سر شاخه کاری می تواند بروش پیوند جوانهBudding)) شامل روشهای پیوند سپری ، وصله ای ویا قاشی نیز انجام شود.
ارقامی که مورد استفاده قرار می گیرند شامل ارقام بادام دیر گل شاهرودی ،12،15،17،18،21 و رقمهای آذر شهر نظیر سهند، آذر، شکوفه، یلدا و حریر می باشد.
انتخاب رقم، کلید احداث باغ است و ویژگیهای مهمی که در انتخاب رقم باید مدنظر قرار گیرد شامل زمان گلدهی، سازگاری گرده، زمان رسیدن و سهولت جداشدن دانه از پوست، عملکرد، عاری بودن از آفات و بیماریها و سایر اختلالات و قابلیت عرضه به بازار می باشد.
2-4 اصلاح وتربیت درختان:
هدف از اصلاح و تربیت درخت قطع قسمتهایی از یک درخت است که برای بدست آوردن شکل واسکلت مطلوب درخت انجام می شود.همچنین حفظ عادت رشد طبیعی درختان و بارآور کردن آنها و سهولت انجام کارها از دیگر اهداف هرس اصلاحی می باشد.این کار شامل 2 عملیات متفاوت شاخه برداری و سربرداری می باشد:
1-2-4 شاخه برداری ( تنک کردن):
شاخه برداری برای بازکردن ، تنک کردن تاج و کنترل بلندی درخت بکار میرود. شاخه برداری با کاستن از چوب ، رقابت برای مواد غذائی را کاهش داده و در مجموع سبب تقویت شاخه های باقیمانده میشود. شاخه ها به طور کامل با بریدن آن در محل اتصال به شاخه اصلی بایستی حذف شوند.
2-2-4 سربرداری:
حذف قسمتی از یک شاخه ، هرس سربرداری است. سربرداری بیشتر از شاخه برداری سبب تقویت رشد منطقه ای و درخت میشود، چون جوانه های باقیمانده را از غلبه جوانه انتهائی آزاد میکند و به دلیل اینکه جوانه ها در نزدیکی نوک شاخه تجمع دارند سربرداری تعداد نسبتاً زیادی از نقاط رشد بالقوه را حذف کرده و بنابراین جوانه های باقیمانده را تحریک می کند. حذف انتهای شاخه به این معنی است که کربوهیدراتهای ذخیره شده در قسمت پائین شاخه هنوز برای نقاط رشد قابل دسترسی است.
3-4 اصلاح ساختار بستر:
1-3-4 بازسازی انهار:
اصلاح ومرمت انهار به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود ضروری می باشد. دراین راستا جلوگیری از هرز آب و حذف علفهای هرز به منظورجلوگیری از پراکنش بذور آنها بسیار مهم می باشد.
2-3-4 اصلاح سیستم آبیاری:
سیستم قطره ای در حداقل کردن محدودیت های فیزیکی خاک بسیار موثر تر از سیستم های آبیاری سطحی هستند.
سیستم های قطره ای آب را به مقدار بسیار کم و با کنترل دقیق به کار میبرند و بسیار بهتر با نفوذپذیری خاک انطباق می یابند. هنگامیکه مقدار کم آب آبیاری در دفعات زیاد به طوری به کار رود که با مصرف آب گیاه انطباق یابد نتایج بهتری در بر خواهد داشت.
نیاز آبی بادام بر حسب منطقه و رقم 8-6 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد. در آبیاری قطره ای نیاز آبی حدود 6-4 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال می باشد.
3-3-4 ایجاد بانکت و تراس:
هدف اصلی در حقیقت بهره برداری حداکثر از نزولات آسمانی بویژه در اراضی شیبدار است لذا می بایست اقداماتی را اعمال کرد تا ناحیه ریشه از بیشترین ذخیره آب برخوردار شود. بر این اساس روش های جمع آوری آب باران به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند که در اینجا به بانکت و تراس اشاره می شود:
بانکت :
با ایجاد چاله های هلالی شکل به شعاع 4-2 متر و در امتداد خطوط عمود بر جهت شیب اصلی دامنه ها می توان بانکت هلالی را بوجود آورد.
تراس:
در این روش روی خطوط هم تراز، تراس احداث نموده و برای انجام آن می بایستی شیب طبیعی دامنه کوه به چند پله تقسیم شود.
4-3-4 تسطیح ناهمواری های سطح باغ:
به منظور سهولت در تردد ادوات باغی و امکان انجام بهتر عملیات داشت و برداشت لازم است که پستی وبلندی ها ی موجود در بین درختان تسطیح گردند.
4-4 اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک:
هدف از اصلاح فیزیکی خاک بهبود شرایط فیزیکی خاک از نظر ساختمان وبافت خاک می باشد، اینکار از طریق خاک ورزی ویا افزودن کودهای دامی ، سبز و... امکان پذیر می باشد.
هدف از اصلاح شیمیایی خاک بهبود وضعیت خاک از نظر تامین عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه و همچنین اصلاح اسیدیته ( pH ) و شوری خاک (Ec ) می باشد.
5-4 اصلاح سیستم کاشت:
1-5-4 تعدیل تراکم:
اگر تراکم در داخل باغ بدلیل زیاد یا کم بودن تعداد درختان نا مناسب باشد و یا درختان بصورت نامنظم کشت شده باشند،بطوریکه عبور ومرور ادوات در داخل باغ را با مشکل روبرو کنند می بایست درختان نامناسب را حذف و در صورت لزوم واکاری نمود.
2-5-4 تنظیم فواصل بین درختان:
در بادام های آبی فواصل کاشت 6×5 متر و بصورت سیستم مستطیلی می باشد و در مناطق کوهستانی فواصل کاشت 5×5 یا 6×6 متر و بصورت مربعی می باشد. در مناطق گرمسیری که مشکل سایه اندازی بعلت نور زیاد وجود ندارد میتوان از سیستم مربع ، مثلثی بفواصل 5×5 یا 6×6 متراستفاده کرد.
در سیستم دیم فواصل بین درختان براساس میزان بارندگی متغیر بوده وبین 8×6 تا 12×12 متر انتخاب می شود.
6-4 پوشش تنه برای پیشگیری از خسارت جوندگان ، سرما زدگی ، آفتاب سوختگی ، آفات و بیماریها:
در برخی از نقاط کشور از فنس (توری) برای حفاظت دانهالها از صدمات حیوانات و چرای دامها استفاده می شود.
در مناطقی که آفتاب شدید وجود دارد می توان از لوله های پلاستیک سفید رنگ به طول 50 سانتیمتر و قطر 10 سانتیمتر استفاده کرد که هم باعث حفظ تنه گیاه از آسیب جوندگان شده و هم تنه را از آفتاب سوختگی محافظت می کند. این لوله دارای یک شکاف طولی است که با کمی فشار به راحتی باز می شود و پس از استقرار در پیرامون تنه دوباره بسته می شود.
استفاده از محلول بوردو و همچنین رنگ سفید نیز می تواند تنه را از آفتاب سوختگی محافظت نمایند.
7-4 واکاری:
در مواردی که تعدادی از درختان خشک گردیده ویا فواصل خالی روی ردیفها وجود دارد می توان نسبت به کشت نهال اقدام نمود فواصل خالی می تواند دراثر انجام عملیات تعدیل تراکم در باغ ایجاد شده باشد.
8-4 نگهداری باغ تا زمان باردهی اقتصادی مجدد:
این عملیات شامل مواردی نظیر شخم سالیانه بین ردیفها ، تهیه ، حمل و پخش کودهای دامی وشیمیایی، مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز، هرس و... می باشد.
5-(دستورالعمل اجرایی عملیات جایگزینی باغ درجه3 بادام)
1-5 حذف و ریشه کنی درختان نامناسب :
بدین منظور درختان خشکیده ، بیمار ، پیر ، نامرغوب و نا بارور به طور کامل ریشه کن شده و پاکسازی می شوند و درختان حذف شده به بیرون باغ حمل می شوند. سپس نسبت به شخم عمیق و عمود برهم و تسطیح زمین اقدام می شود.
2-5 طراحی باغ :
دراین عملیات می بایستی مواردی نظیرمکانیابی ، تسطیح ، آماده سازی زمین و پیاده نمودن نقشه کاشت در مد نظر قرار گیرد.
در بادام چون اکثر ارقام خود ناسازگار هستند از اینرو باید بین هر 4-2 ردیف از یک ردیف ارقام گرده دهنده مناسب برای رقم اصلی استفاده کرد.
3-5 اصلاح ساختار بستر باغ:
1-3-5 اصلاح فیزیکی و شیمیایی خاک:
هدف از اصلاح فیزیکی خاک بهبود شرایط فیزیکی خاک از نظر ساختمان وبافت خاک می باشد، اینکار از طریق خاک ورزی ویا افزودن کودهای دامی ، سبز و... امکان پذیر می باشد.
هدف از اصلاح شیمیایی خاک بهبود وضعیت خاک از نظر تامین عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه و همچنین اصلاح اسیدیته ( pH ) و شوری خاک (Ec ) می باشد.
2-3-5 قطعه بندی:
نهر کشی:
شامل ایجاد کانالهای مخصوص انتقال آب از منبع آب تا پای درختان می باشد ، چنانچه قبلا کانال کشی یا نهر کشی در باغ صورت پذیرفته، لازم است تا اصلاح ومرمت آنها به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود صورت پذیرد.
3-3-5 تسطیح و حذف ناهمواری های سطح باغ:
شکستن لایه های غیر قابل نفوذ:
تجمع مواد حاوی کلسیم در لایه های زیرین خاک در عمق حدودا یک متری از سطح خاک باعث ایجاد لایه های غیر قابل نفوذی می شود که از رشد و توسعه ریشه های درخت به اعماق خاک جلوگیری می نمایند که نهایتا منجر به عدم رشد گیاه ونتیجتا خشک شدن آن می انجامد.
برای رفع این معضل وشکستن این لایه، انجام شخم عمیق با استفاده از وسایلی نظیر ریپر و سوسولوز امکان پذیر است .
4-5 تامین نهال:
نهال مورد استفاده در عملیات واکاری می بایست از ارقام مرغوب تجاری ، اصیل ، سالم و با کیفیت انتخاب شود که تحت نظارت کمیته فنی نهال استان تولید ودارای گواهی بهداشتی از مدیریت حفظ نباتات و مورد تایید موسسه تحقیقات ثبت وگواهی بذر و نهال باشد.
در استاندارد نهال بادام می بایست ارتفاع محل پیوند از طوقه 20-15 سانتیمتر، ارتفاع نهال 100-80 سانتیمتر و قطر 2 سانتیمتر در محل زیر پیوند مد نظر قرار گیرد.
5-5 پوشش و قیم گذاری نهال:
نهال هایی که واکاری می شوند می بایست از قیم برای هدایت رشد و حفاظت نهال در برابر باد استفاده گردد. پوشانیدن نهالها با شاخ و برگ درختان برای حفاظت آنها در برابر سرمازدگی زمستانه امری بسیار مهم می باشد.
6-5 گود برداری و غرس نهال:
گودالها بایستی قبلا آماده شده باشند. زمان گوده برداری با زمان درختکاری در ارتباط است ، بدین معنی که اگر موقع کاشت نهال در اواخر پاییز است چاله ها بایستی در تابستان واگر موقع کاشت نهال در زمستان است چاله ها بایستی در پاییز حفر شده باشند.
ابعاد گودال بستگی به نوع خاک واندازه ریشه دارد، ابعاد گودال بایستی به نحوی باشد که ریشه ها در موقع کاشت با دیواره تماس پیدا نکنند درخاکهای مرغوب گودال می بایستی فضایی بین 60-30 سانتیمتر بیشتر از نوک ریشه ها داشته باشد واین فضا برای خاکهای نا مرغوب می بایستی بیشتر مد نظر قرار گیرد.
معمولا اگر قبلا زمین شخم خورده باشد ابعاد گوده را به صورت 70*70*70 و یا 80*80*80 سانتیمتر در نظر می گیرند.
7-5 انجام هرس فرم دهی :
پس از اینکه درختان جدید کشت شدند سر نهال در 80 سانتی متری بالای محل پیوند قطع می شود. در طول اولین فصل رشد، جوانه برداری بهاره یا تابستانه که رشد درخت در فصل اول را هدایت می کند می تواند نخستین هرس دوره خواب را تسهیل نماید اما این عمل ضروری نیست. گاهی قطع شاخه های متقاطع، پاجوش و نرکها می تواند موثر باشد. به عنوان یک قاعده تا آنجا که ممکن است باید سطح برگ را بیشتر کرد تا رشد درخت به حداکثر برسد.
هرس درخت بادام پس از اولین فصل رشد در تعیین شکل نهائی و عملکرد درخت بادام سرنوشت ساز است. دراین زمان است که باغداران شاخه های اولیه و دائمی درخت را که قرار است چهارچوب درخت را پس از هرس سایر شاخه ها تشکیل دهند انتخاب می کنند. حذف شاخه های غیراصلی غالباً نخستین هرس دوره خواب نامیده میشود.
8-5 نگهداری باغ قبل از شروع باردهی:
این عملیات شامل مواردی نظیر شخم سالیانه بین ردیفها ، تهیه ، حمل و پخش کودهای دامی وشیمیایی، مبارزه با آفات، بیماریها و علفهای هرز، هرس و... می باشد.
«عملیات مناسب دراحداث و نگهداری باغ گردو»
1- شرایط کاشت:
1-1 آب و هوا:
گردو در عرض جغرافیایی 39-29 درجه شمالی و طول جغرافیایی 69-45 درجه شرقی قابل کشت می باشد.این میوه در تمامی استانهای کشورمان به جز نواحی بسیار گرم و کویری ( مثل استانهای جنوبی کشور) و از سطح دریا تا ارتفاع 2500 متری از سطح دریا قابل کشت و پرورش می باشد. این درخت به فصل رشد کافی و طولانی با تابستانی معتدل نیاز دارد. دمای هوا در ماههای تابستان نباید از 38 درجه سانتیگراد تجاوز نماید زیرا باعث آفتاب سوختگی پوست سبز وسیاه شدن مغز گردو می گردد. درختان گردو معمولاً در ارتفاعات 700 تا 2500 متری از سطح دریا میوه های بهتر تولید می کنند. همچنین عموماً دماهای کمتر از 10- درجه سانتی گراد برای اکثر گونه ها و ارقام گردو مضر می باشد. این درحالی است که برخی از ارقام روسیه و اکراین تا 37- درجه سانتی گراد را نیز تحمل می کنند. نیاز سرمایی ( Chilling-Requirement ) گردو در حدود 1500-800 ساعت حرارتهای کمتر از 7 درجه می باشد. رطوبت نسبی مورد نیاز این میوه حداکثر 65 درصد می باشد. شیبهای رو به شمال برای کاشت گردو بهتر از شیبهای جنوبی می باشد. زیرا خطر سرمازدگی بهاره را به حداقل می رساند. ضمناً حداکثر شیب مجاز برای کاشت گردو 60-50 درصد می باشد که برابر با زاویه 35-30 درجه می باشد ( شیب 100 درصد برابر زاویه 45 درجه است. درجه حرارت مناسب برای آغاز فعالیت درخت گردو 7-5 درجه سانتی گراد و درجه حرارت مناسب 28-21 درجه سانتی گراد برای محصول دهی مطلوب می باشد. سرمای 1- تا 3- درجه سانتی گراد باعث سرمازدگی میوه تشکیل شده می شود. حداقل رطوبت نسبی مورد نیاز آن 30-20 درصد می باشد.
2-1 خاک:
گردو خاکهای عمیق و آبرفتی ، غنی و با بافت لومی یا شنی را ترجیح می دهد. اسیدیته ( pH) مطلوب آن 5/7-5/6 است و شوری خاک را حداکثر تا 4 میلی موس بر سانتی متر ( دسی زیمنس بر متر) تحمل می کند. رطوبت زیاد خاک سبب پوسیدگی ریشه و طوقه و ریزش گلها و میوه های گردو می گردد و از آنجایی که گردو به بیماریهای ریشه بسیار حساس می باشد زهکشی خاک برای این گیاه اهمیت زیادی دارد. ضمناً شوری آب آبیاری گردو نیز حداکثر 1400 میکروموس بر سانتیمتر می باشد. این درخت به خاکهای قلیایی، آهکی و شور و همچنین به وجود سطح آب زیرزمینی بالا حساس می باشد.
2- عملیات احداث باغ
1-2 گزینش رقم و پیاده نمودن باغ:
تمامی گونه های گردو یکپایه بوده و دارای گلهای تک جنسی هستند. به این معنی که گلهای نر و ماده بطور مجزا در نقاط مختلف ولی بر روی یک درخت تشکیل می شوند. لیکن به دلیل عدم همزمانی در رسیدن گلهای نر و ماده یک درخت (Dichogamy) در صورت کاشت تک درخت از نظر گرده افشانی و میوه دهی وضعیت مطلوبی نخواهیم داشت. لیکن با احداث یک باغ گردو با فواصل کاشت مناسب یعنی 10×10 متر در سیستم مربع و 8×11 در سیستم مستطیل و در اراضی شیبدار 8×8 متر این مشکل حل خواهد شد و از میوه دهی مناسبی برخوردار خواهد گردید. ضمناً در صورت استفاده از ارقام پیوندی فواصل کاشت 7×7 متر می باشد.
2-2 تهیه زمین:
زمین مناسب گردو دارای خاک عمیق با بافت لومی شنی و زهکشی مناسب می باشد. در صورتیکه خاک خیلی سنگین ( رسی ) یا خیلی سبک ( ماسه ای ) باشد سیستم ریشه ضعیف و رشد درخت کم می شود.
3- عملیات نگهداری از باغ گردو
1-3 آبیاری:
گردو در هر سال به 10-8 هزار متر مکعب آب در هر هکتار نیاز دارد که این میزان در سیستم آبیاری تحت فشار ( قطره ای ) به 6-4 هزار متر مکعب می رسد. دور آبیاری این درخت 10-7 روز می باشد.
2-3 هرس:
پس از کاشت نهال، بایستی عملیات سربرداری از ارتفاع 100-80 سانتی متری بالای محل یقه ( سطح خاک ) انجام شده و 2-1 سانتی متر بالای یک جوانه برش مورب ( 45 درجه) زده شده و محل برش با چسب باغبانی پوشانیده شود. بهترین روش هرس فرم درخت گردو، هرس جامی با محور تغییر یافته (Modified-central- leader ) می باشد که در سال دوم 5-3 بازوی اصلی از جوانه های زیرین در جهات مختلف و بفواصل حداقل 30 سانتی متر از همدیگر انتخاب می شوند که اسکلت اصلی درخت را تشکیل می دهند. در سال بعد یک سوم انتهایی شاخه ها هرس شده و در سال چهارم شاخه های ثانوی انتخاب شده و بدین ترتیب چهار سال عملیات هرس داریم و از سال پنجم تنها عمل هرس شاخه های غیر مفید ( نرکها) انجام می شود. این درخت به هرس باردهی، کمتر نیاز دارد. هر چند سال یکبار قطع سر شاخه های جانبی و اگر شاخه های داخل تاج خیلی متراکم بوده و از نفوذ نور به داخل تاج جلوگیری می کنند، حذف یکی دو شاخه درون تاج انجام می شود.
3-3 محافظت از سرما:
گردو به سرمای زمستانه مقاوم می باشد لیکن به سرمای دیررس بهاره حساس است. لذا بایستی درانتخاب محل کاشت گردو دقت کرد. اصولاً در مناطقی که خطر سرمای بهاره زیاد است انتخاب شیبهای شمالی ارجحیت دارد. همچنین اراضی کوهستانی با شیب متوسط (حداکثر شیب مجاز 60 درصد است ) بهمراه تراس بندی و بانکت بندی از اراضی پایین دست مناسب تر می باشد، زیرا در اثر زهکشی هوایی در اراضی شیبدار، خطر سرمازدگی به حداقل می رسد.
4-3 تغذیه باغ گردو:
تعیین نیاز کودی در هر منطقه براساس نتایج آزمون خاک تعیین می شود. ولی بطور کلی توصیه عمومی در تغذیه باغ گردو بصورت زیر است:
1-4-3 کود دامی:
به میزان 40-30 تن در هکتار در اواسط تا اواخر پاییز به خاک داده شده و با خاک مخلوط می شود و یا بصورت چالکود در اختیار درخت قرار می گیرد.
2-4-3 کود شیمیایی:
بطور متوسط کود شیمیایی ازته 100-80 کیلوگرم در هکتار ، کود فسفاته 80-60 کیلوگرم در هکتار و کود پتاسه 120-80 کیلوگرم در هکتار و ترجیحاً از کودهای سولفاته استفاده می شود.( سولفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم ) زمان پخش کودهای فسفره و پتاسه برای بهره وری بهینه در اوایل اسفندماه بهمراه آب آبیاری در سایه انداز درخت بوده و کود ازته را در دو نوبت ، یعنی نیمی در فروردین و نیمی دیگر را یک ماه بعد می دهند. همچنین توصیه می شود کودهای پتاسیمی و منیزمی ( 1-5/0 کیلوگرم سولفات پتاسیم و منیزیم برای هر درخت) روی (500-250 گرم برای هر درخت) داده شود. همچنین برای افزایش تشکیل میوه ( Fruit-set ) محلول پاشی با اسید بوریک، سولفات روی و اوره ، هر کدام با غلظت 5 در هزار در دو نوبت بار اول در پاییز بعد از برداشت میوه و قبل از ریزش برگها و نوبت دوم در بهار قبل از متورم شدن کامل جوانه ها و در حالت popcorn توصیه می گردد که باعث افزایش میوه ده) به میزان حدود 30-25 درصد در گردو می شود.
4- « دستور العمل اجرایی احداث باغ مدرن و تجاری گردو»
1-4 آماده سازی زمین:
در صورت وجود درختان قدیمی و کم بارده و یا بیمار ابتدا عملیات ریشه کنی و پاکسازی باغ انجام می شود. سپس عملیات شخم زنی (در دوجهت عمود برهم) بهمراه پخش و زیرخاک کردن کود دامی پوسیده به میران 40 – 30 تن در هکتار و کولتیواتور زنی و در نهایت تسطیح زمین با لولر انجام می شود.
2-4 پیاده نمودن نقشه کاشت و تعیین فواصل چاله های کاشت:
با درنظر گرفتن جنس و بافت خاک و همچنین شیب زمین فواصل کاشت مناسب گردو در ارقام بذری در اراضی مسطح 10×10 متر و در اراضی شیبدار (شیب بیش از 15 – 10 درصد) به میزان 8×8 متر و در ارقام پیوندی در اراضی مسطح 7 × 7 متر می باشد.
3-4 چاله های کاشت:
ابعاد چاله های کاشت گردو 70×70×70 سانتی متر بوده که زمان آماده کردن آنها یکماه قبل از کاشت می باشد. ضمناً موعد کاشت گردو در مناطق معتدله از اوایل بهمن تا اواخر اسفند و در مناطق سردسیر پس از سپری شدن فصل یخبندان در اواخر زمستان تا اوایل بهار می باشد.
4-4 کوددهی و تغذیه:
نیاز کودی براساس نتایج آزمون خاک و برگ تعیین می گردد. لیکن بطورکلی در زمان کاشت بازای هر چاله کاشت گردو 10 – 8 کیلوگرم کوددامی پوسیده بهمراه 100 – 80 گرم کود ازته، 80 – 60 گرم کود فسفاته و 120 – 80 گرم کود پتاسه درنظر گرفته شده و آنها را با خاک رویی (سطح الارض) مخلوط کرده و در قسمت انتهایی چاله کاشت ریخته و خاک زیری (تحت الارض) را در قسمت فوقانی چاله می ریزند تا چاله کاشت پر شود.
5-4 انتخاب نهال:
برای احداث باغ گردو بایستی از نهال ریشه دار یکساله یا دو ساله به ارتفاع 120-60 سانتی متر و به قطر 5/2 – 5/1 سانتی متر و دارای گواهی سلامت و ترجیحاً از ارقام شناسه دار و مورد تایید کمیته فنی نهال استان و با باردهی جانبی (Lateral) استفاده گردد.
6-4 کاشت نهال:
پس از انجام هرس ریشه ها (آرایش ریشه)، نهالها در وسط چاله های کاشت قرار گرفته و خاکی که قبلاً آماده گردیده است (مطابق بند(4-4)) به آرامی در اطراف ریشه نهال ریخته شده و با پا کوبیده می شود تا محفظه های هوا در حفره های داخل ریشه باقی نماند. لازم به ذکر است که عملیات کاشت نهال بایستی بطریقی انجام شود که محل یقه در بیرون از خاک قرار گیرد. بعد از کاشت عملیات سربرداری از ارتفاع 120 – 80 سانتی متر با برش مورب (45 درجه) انجام شده و محل برش با چسب باغبانی پوشانیده شود. همچنین انجام آبیاری اولیه بلافاصله پس از کاشت الزامی است.
5- « دستورالعمل اجرایی اصلاح باغ مدرن و تجاری گردو»
1-5 تغذیه:
در بند 2-4-3 آورده شده است.
2-5 مبارزه با آفات و بیماریها:
درصورت مشاهده خسارت بیش از حد آستانه اقتصادی آفات و بیماریهای مهم گردو، عملیات مبارزه با آفات و بیماریهای مذکور براساس دستورالعمل سازمان حفظ نباتات صورت می پذیرد.
3-5 تربیت و هرس درخت:
شامل حذف شاخه های خشک شده و خسارت دیده و بیمار و همچنین شاخه های با زاویه حاده که مانع رسیدن نور و هوا می شوند، می گردد. روش هرس در بند 2-3 آورده شده است.
4-5 آبیاری:
حتی الامکان استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار به منظور بالا بردن راندمان آبیاری و کاهش تلفات انتقال آب توصیه می شود. ضمناً در باغهایی که استفاده از سیستم مذکور امکان پذیر نیست توصیه می شود سیستم آبیاری سنتی (کرتی و غرقابی) به سیستم آبیاری نواری (جوی و پشته) تبدیل گردد. نیاز آبی سالانه گردو 10000 – 8000 مترمکعب در هکتار می باشد که باتوجه به سن درختان و شرایط آب و هوایی منطقه تعیین می گردد. ضمناً تعداد دفعات آبیاری باتوجه به شرایط منطقه، میزان بارندگی و میزان تبخیر و تعرق خصوصاً در ماههای خشک سال تعیین می گردد.در صورت استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار،روش بابلر مرجح می باشد،همچنین در صورت لزوم بهتر است از دو لوپ دایره ای بفواصل نیم و یکمتری در دور درخت در سیستم آبیاری قطره ای استفاده گردد.
5-5 مبارزه با علفهای هرز:
کنترل علفهای هرز در باغهای گردو به دو روش مکانیکی (کولیتواتور زنی) و شیمیایی صورت می گیرد. درصورت لزوم بسته به نوع علف هرز و میزان رشد آن می توان از سموم سیمازین، دیورون و پاراکوات و غیره به نسبت 5/4 – 2/2 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.
6- « دستورالعمل اجرائی نگهداری باغ مدرن و تجاری گردو»
شایان ذکر است که تمامی موارد ذکر شده در دستورالعمل اجرایی اصلاح باغ مدرن و تجاری گردو (بندهای 1-5 تا 5-5) در دستورالعمل نگهداری باغ گردو نیز قابل اجرا می باشد. ضمناً درصورت خشک شدن نهالهای کاشته شده، توصیه می گردد در فصل خواب درختان (از آذرماه لغایت اسفندماه) و با درنظر گرفتن شرایط آب و هوایی، عملیات واکاری نهالها انجام شود.
7- « دستورالعمل اجرایی اصلاح و نوسازی باغ درجه 2 گردو»
1-7 تغذیه:
در بند 2-4-3 آورده شده است.
2-7 مبارزه با آفات و بیماریها:
درصورت مشاهده خسارت بیش از حد آستانه اقتصادی آفات و بیماریهای مهم گردو، عملیات مبارزه با آفات و بیماریهای مذکور براساس دستورالعمل سازمان حفظ نباتات صورت می پذیرد.
3-7 تربیت و هرس درخت:
در بند 2-3 آورده شده است.
5-7 آبیاری:
در بند 4-5 آورده شده است.
6-7 مبارزه با علفهای هرز:
در بند 5-5 آورده شده است.
8- « دستورالعمل اجرائی جایگزینی باغهای گردو درجه 3 »
باتوجه به اینکه عملیات اصلاح در باغهای درجه 3 مقرون به صرفه نمی باشد. عملیات جایگزینی به شرح ذیل در این باغها صورت می گیرد:
1-8 حذف درختان مسن و قدیمی:
این درختان، به طور کامل ریشه کن شده و پاکسازی می شوند و درختان حذف شده به بیرون باغ حمل می شوند. سپس نسبت به شخم عمیق و عمود برهم و تسطیح زمین اقدام می شود.
2-8 مرحله کاشت:
به ترتیب شامل طراحی باغ، پیاده نمودن نقشه باغ، خرید، حمل و پخش کودهای دامی و شیمیائی، حفر چاله کشت، تهیه نهال شناسه دار و مرغوب، کاشت نهال و آبیاری است.
3-8 مرحله نگهداری:
شامل مبارزه با آفات و بیماریها و علفهای هرز، هرس فرم دهی اولیه، شخم سالیانه بین ردیفها و واکاری است. دقت در انجام عملیات این مرحله ضروری است.
4-8 سیستم آبیاری تحت فشار:
عملیات مربوط به تغییر سیستم آبیاری بهتر است که پس از مشخص شدن محل غرس نهالها انجام گیرد.
مطالب مشابه :
کنترل وگواهی بذر
کنترل وگواهی بذر - تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال، که بر موسسه تحقیقات ثبت و
دستورالعمل اجرایی عملیات احداث باغ انگور
از مدیریت حفظ نباتات و مورد تایید موسسه تحقیقات ثبت وگواهی بذر و نهال باشد، از نهال
دستورالعمل احداث، اصلاح و جایگزینی بادام، گردو و فندق
از مدیریت حفظ نباتات و مورد تایید موسسه تحقیقات ثبت وگواهی بذر و نهال و غرس نهال:
قابلیت حیات بذروآزمون های آن
قوانین وگواهی بذر و گواهي بذر و نهال; موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر;
برچسب :
موسسه ثبت وگواهی بذر و نهال